24 Μαΐου 2013 ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Απαντήσεις Θεμάτων Πανελληνίων Εξετάσεων Ημερησίων Γενικών Λυκείων ΘΕΜΑ Α A1. ΟΜΑ Α ΠΡΩΤΗ α. Πολιτοφυλακή: Πρόκειται για το ένοπλο σώμα του στρατού, το οποίο αποτελούσαν ξένοι αξιωματικοί στην Κρήτη. Την απομάκρυνσή τους και την αντικατάστασή τους από Έλληνες αξιωματικούς είχε προτείνει ο Ελευθέριος Βενιζέλος ως μια σταδιακή κατάκτηση για την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Τελικά, προβλέφθηκε η ίδρυση κρητικής πολιτοφυλακής από Έλληνες αξιωματικούς, αφού πρώτα παραιτήθηκαν από τον ελληνικό στρατό, ύστερα από τις μεταρρυθμίσεις που ακολούθησαν της Συμφωνίας των Μουρνιών στην Κυδωνία. Για πρώτη φορά οργανώθηκε, αυτός ο ελληνικός στρατός του νησιού το 1907, κατά την διάρκεια της αρμοστείας του Αλέξανδρου Ζαΐμη και εξελίχθηκε σε αξιόλογη δύναμη, όπως φάνηκε από τους Βαλκανικούς πολέμους του 1912-1913. β. Κοινωνιολογική Εταιρεία: Ήταν η σοβαρότερη από τις αριστερές ομάδες, η οποία ξεκίνησε από μερικούς διανοούμενους ως αριστερός μεταρρυθμιστικός σύνδεσμος, με στόχο να προπαγανδίσει τις πολιτικές του θέσεις και στη συνέχεια να ιδρύσει κόμμα. Επιζητούσε για όλα τα μέλη της κοινωνίας ισότητα ευκαιριών, κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής και διανομή των αγαθών ανάλογα με τις ανάγκες του καθενός πράγμα που θα μπορούσε να υλοποιηθεί με τη σταδιακή αναμόρφωση της οικονομίας και τη συνταγματική μεταβολή. Επιπροσθέτως μπορεί να λεχθεί ότι στις εκλογές του Αυγούστου του 1910, σε κάποιες εκλογικές περιφέρειες, έθεσαν υποψηφιότητα σοσιαλιστές και για πρώτη φορά εμφανίστηκε η σοσιαλδημοκρατική «Κοινωνιολογική Εταιρεία». 1
γ. Συνθήκη Νεϊγύ: Το Νοέμβριο του 1919 υπογράφηκε και προέβλεπε την παραχώρηση της Δυτικής Θράκης από τη Βουλγαρία στην Ελλάδα. Στη συνθήκη ήταν συνημμένο το «Σύμφωνο περί αμοιβαίας μεταναστεύσεως μεταξύ Ελλάδος και Βουλγαρίας». Με βάση αυτό, αναχώρησαν από την Ελλάδα περίπου 50.000 Βούλγαροι και από τη Βουλγαρία 30.000 Έλληνες (περίπου 20.000 ακόμη Έλληνες είχαν μεταναστεύσει πριν από την υπογραφή της Συνθήκης). A2. α. Κωνσταντίνος Φούμης 4. Υπουργός «Προσωρινής Κυβέρνησης Κρήτης» β. Αλέξανδρος Κουμουνδούρος - γ. Ιωάννης Κωλέττης 1. Αρχηγός του Γαλλικού Κόμματος δ. Γερμανός Καραβαγγέλης 5. Μητροπολίτης Αμασείας ε. Δημήτριος Βούλγαρης 3. Αρχηγός Πεδινών στ. Επαμεινώνδας Δεληγιώργης - ζ. Κωνσταντίνος Κανάρης 2. Αρχηγός Ορεινών ΘΕΜΑ B B1. Σχολικό βιβλίο σελ. 85: «Ο ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897 ζητώντας φορολογικές ελαφρύνσεις και περιορισμό της γραφειοκρατίας. Μπορεί να συμπληρωθεί και το χωρίο «Το 1909 συντελείται μια τομή στην πολιτική ιστορία της Ελλάδας γενικότερα και των πολιτικών κομμάτων ειδικότερα, το κίνημα στο Γουδί, που εκδηλώθηκε στις 15 Αυγούστου 1909 από το Στρατιωτικό Σύνδεσμο.» B2. Σχολικό βιβλίο σελ. 250: «Στην Ευρώπη πρωτεργάτης του αγώνα ήταν ο Κ. Κωνσταντινίδης. ζήτησε επίσημα την υποστήριξη της Σοβιετικής Ένωσης.» 2
ΟΜΑ Α ΕΥΤΕΡΗ Γ1. Αξιοποίηση ιστορικών γνώσεων σχολικού βιβλίου, σελ. 42-43, 80-81. Προσοχή χρειάζεται στην σαφή διάκριση των ερωτημάτων σε α, β και γ. Πρόλογος: Αναφορά στο θέμα των κειμένων. Οι συντάκτες του πρώτου και του δεύτερου κειμένου προσεγγίζουν την διάσταση που έλαβε το ζήτημα της μεγάλης ιδιοκτησίας στη Θεσσαλία μετά την προσάρτηση των Επτανήσων (1864), της Άρτας και της Θεσσαλίας (1881) στα σύνορα του νέου ελληνικού κράτους. Το τρίτο κείμενο αποτελεί το περιεχόμενο του υπομνήματος που απέστειλε η Πανθεσσαλική Επιτροπή των αγροτών αγωνιστών στον βασιλιά Γεώργιο και τις διεκδικήσεις τους σχετικά με το καθεστώς της γης. Ενδεικτική Απάντηση: α) Σχολικό βιβλίο: σελ.42: «Όπως είναι γνωστό, στον ελληνικό χώρο διατήρησαν τον αναχρονιστικό θεσμό των κολίγων». Χαρακτηριστικές είναι οι πληροφορίες που παραθέτει ο συντάκτης της εφημερίδας «Αιών» στο πρώτο κείμενο, όπου σκιαγραφεί παραστατικά την κατάσταση των κολίγων, όπως προέκυψε από τις πρακτικές των Ελλήνων της διασποράς, οι οποίοι αγόρασαν τα τσιφλίκια της Θεσσαλίας από τους Τούρκους. Σύμφωνα, λοιπόν, με αυτές τις πληροφορίες, οι κολίγοι βρίσκονταν σε καλύτερη κατάσταση όταν τα χωράφια τους βρίσκονταν στην κυριότητα των Τούρκων, αφού όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται οι Τούρκοι αναγνώριζαν στους χωρικούς την κυριότητα του σπιτιού, στο οποίο διέμεναν οι κολίγοι και της περιοχής στην οποία εκείνο βρισκόταν. Αντίθετα, οι μετέπειτα ιδιοκτήτες της γης, οι Έλληνες της διασποράς, εκβίαζαν τους χωρικούς να πληρώνουν ενοίκιο για τα σπίτια, όπου διέμεναν. Ο συντάκτης της εφημερίδας αναφέρει ότι οι χωρικοί μάταια προσπαθούσαν να υπερασπίσουν το πρότερο δικαίωμά τους, αφού οι νέοι ιδιοκτήτες της γης 3
επιδεικτικά τους έδειχναν τους τίτλους ιδιοκτησίας και συνακόλουθα το αναφαίρετο δικαίωμά τους να καθορίζουν εκείνοι το νέο ιδιοκτησιακό καθεστώς. Όπως είναι γνωστό, οι Έλληνες της διασποράς τεχνητές ελλείψεις (σελ. 43). Οι πρακτικές των ιδιοκτητών των τσιφλικιών οδήγησαν σε εντάσεις παρά την ψήφιση νόμων το 1907 μέχρι το 1917. β) Όπως είναι γνωστό, οι Έλληνες της διασποράς άσκησαν πολιτικές και κοινωνικές πιέσεις για να κερδοσκοπήσουν από την παραγωγή του σιταριού τεχνητές ελλείψεις (σελ. 43). Στις πολιτικές αυτές πιέσεις ο Τρικούπης έλαβε μέτρα για την προστασία των συμφερόντων των Ελλήνων της διασποράς επί της γης. Αναλυτικότερα παρουσιάζονται οι θέσεις του Τρικούπη στο δεύτερο κείμενο, όπου ο ίδιος υποστηρίζει ότι οι Έλληνες οφείλουν να προσελκύσουν τα χρήματα των Ελλήνων της διασποράς στην Ελλάδα και όχι να απωθηθεί αυτό το κεφάλαιο στις αγορές του εξωτερικού. Κατ επέκταση, ο Τρικούπης αποδείχτηκε ένθερμος υποστηρικτής των συμφερόντων των τσιφλικάδων της Θεσσαλίας και γι αυτό, όπως αναφέρει και στο δεύτερο παράθεμα επιθυμεί να παραμείνει το καθεστώς της Θεσσαλίας, όπως έχει. Μια από τις γνωστές διεκδικήσεις του Τρικούπη ήταν η ενίσχυση της γεωργίας και η υποστήριξη του εκχρηματισμού της οικονομίας Τρικούπης (σελ. 80). Στον αντίποδα στεκόταν ο Δηλιγιάννης και οι οπαδοί του, οι οποίοι στα εδάφη της Θεσσαλίας, όπου κυριαρχούσε η μεγάλη ιδιοκτησία και οι τρικουπικοί υποστήριζαν τους μεγαλαιοκτήμονες, προσπάθησαν, χωρίς τελικά να το κατορθώσουν, να χορηγήσουν γη στους αγρότες και έλαβαν κάποια μέτρα για την βελτίωση της θέσης τους. Όπως επιβεβαιώνεται και από τις πληροφορίες του δεύτερου κειμένου, ο Δηλιγιάννης στρεφόταν κατά των πλουτοκρατών της χώρας και το 1896 εισήγαγε νόμο στη βουλή για την απαλλοτρίωση ενός μέρους των τσιφλικιών υπέρ των καλλιεργητών. Η κατάθεση αυτού του νόμου 4
αποδείκνυε επίσημα για πρώτη φορά ότι υπήρχε πρόβλημα με την μεγάλη ιδιοκτησία στη Βόρεια Ελλάδα, το γνωστό και ονομαζόμενο από τον συντάκτη του δεύτερου παραθέματος, θεσσαλικό πρόβλημα. Όπως είναι γνωστό ο Δηλιγιάννης επέκρινε το κοινωνικό κόστος παραγωγικές δραστηριότητες (σελ.81). Η αντιθετική διάσταση των απόψεων και των τακτικών των δύο πολιτικών ανδρών είχε σαν αποτέλεσμα την επιδείνωση της κατάστασης των αγροτών της Θεσσαλίας, οι οποίοι οδηγήθηκαν ακόμα και σε ένοπλες διεκδικήσεις των συμφερόντων τους. γ) Είναι γνωστό ότι από τις πρακτικές που ακολούθησαν οι Έλληνες του εξωτερικού και τις τεχνικές ελλείψεις που προκάλεσε η επιβολή των υψηλών δασμών στο εισαγόμενο από τη Ρωσία σιτάρι δημιουργήθηκαν εντάσεις οι οποίες οδήγησαν στην ψήφιση νόμων το 1907 ακτήμονες (σελ.43). Οι αγρότες της Πανθεσσαλικής Επιτροπής προσπάθησαν να διεκδικήσουν τα συμφέροντά τους επί της γης, συντάσσοντας ένα υπόμνημα το περιεχόμενο του οποίου παρουσιάζεται στο τρίτο κείμενο. Σύμφωνα με αυτό οι αγρότες ζητούν από το βασιλιά Γεώργιο Α να παρέμβει ώστε να τους επιτραπεί η ελεύθερη ιδιοκτησία της γης και η μεταβολή της κατάστασης που βιώνουν και η οποία τους έχει οδηγήσει να ζουν σαν αθίγγανοι και ακρίτες, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο υπόμνημα. Επιπρόσθετα οι αγρότες παρουσιάζουν στο υπόμνημα τη γενικότερη κατάστασή τους με τον γεωργικό πληθυσμό να συρρικνώνεται και τη γεωργία να οπισθοδρομεί. Κάποια ακόμη προβλήματα που αναφέρονται είναι η τοκογλυφία, η ελονοσία και η δουλοπαροικία. Ζητούν από το βασιλιά την άμεση επέμβασή του για την αλλαγή της κατάστασης αυτής και επικαλούνται την εύνοιά του, για να καταστεί η αγροτική τάξη ευχαριστημένη και το καθεστώς της βασιλείας εξασφαλισμένο. Όπως είναι γνωστό η εφαρμογή τους αποδείχτηκε δύσκολη υπόθεση... Κιλελέρ (1910) (σελ. 43). 5
Επίλογος: Παρά τις προσπάθειες των κολίγων να αλλάξουν το εδαφικό καθεστώς στην Θεσσαλία, ουσιαστικά δεν κατάφεραν να μεταβάλλουν την κατάσταση όπως περιγράφτηκε παραπάνω, αντίθετα, επιδεινώθηκε με την προσάρτηση των μουσουλμανικών ιδιοκτησιών μετά τους Βαλκανικούς πολέμους και την κατάκτηση των νέων εδαφών. 1. Το κείμενο του σχολικού βιβλίου που σχετίζεται με το πρώτο ζητούμενο βρίσκεται στη σελίδα 158: «Η αστική στέγαση ξεκίνησε δάνεια σε προσφυγικές οικογένειες για τη στέγασή τους.» Για το δεύτερο ζητούμενο χρησιμοποιούμε το κείμενο της σελίδας 159: «Υπήρχαν βέβαια και οι εύποροι πρόσφυγες επρόκειτο να ζήσουν για πολλά χρόνια.» Πρόλογος: Οι συντάκτες των τριών κειμένων, Τζόκας, Τζεδόπουλος και Morgenthan αντίστοιχα, παρουσιάζουν τον τρόπο της αστικής στέγασης των προσφύγων στην Αθήνα και στον Πειραιά. Είναι γνωστό ότι την αστική στέγαση ανέλαβε περισσότερο το κράτος από την αγροτική (σελ. 157). Ενδεικτική Απάντηση: α) Όπως είναι γνωστό η αστική στέγαση ξεκίνησε από την Αθήνα με τη δημιουργία τεσσάρων συνοικισμών: της Καισαριανής, του Βύρωνα, της Νέας Ιωνίας στην Αθήνα και της Κοκκινιάς στον Πειραιά (σελ. 158). Ειδικότερα, όσον αφορά την Καισαριανή, σύμφωνα με το πρώτο κείμενο, οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες. Ο συντάκτης του κειμένου με ιδιαίτερα ειρωνικό ύφος αναφέρει ότι μοναδική λύτρωση των προσφύγων αποτελούσε ο καθαρός αέρας. Για τη στέγαση των αστών προσφύγων υιοθετήθηκε η δημιουργία συνοικισμών με επέκταση των πόλεων στις οποίες αυτοί ήταν προσωρινά εγκατεστημένοι. για να κατασκευάσουν οι ίδιοι τα σπίτια τους (σελ. 158). Επιβεβαιώνεται στο πρώτο κείμενο ότι οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν 6
σε σκηνές, όπου παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα. Το κράτος κατασκεύασε 500 ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια, ενώ η ΕΑΠ οικοδόμησε 350 σπίτια με 3 ή 4 κατοικίες διαφόρων τύπων. Ακόμη, σύμφωνα με τις πληροφορίες του πρώτου κειμένου οι άνθρωποι που διέμεναν στα παραπήγματα αντιμετώπιζαν αντιμετώπιζαν άθλιες συνθήκες διαβίωσης, και μάλιστα αναγκάζονταν να ζουν σε ένα ξύλινο μικρό σπίτι δύο οικογένειες. Είναι γνωστό ότι η οικοδόμηση των συνοικισμών χώροι πρασίνου κ.ά.) (σελ. 158). Ως προς τις υποδομές, η ύδρευση γινόταν με βυτία του δήμου και υδροπώλες αναπλήρωναν τις ελλείψεις, ενώ οι ακαθαρσίες, τα σκουπίδια και τα υπολείμματα της ταπητουργίας επιβάρυναν την κατάσταση και τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο πρώτο κείμενο. Παρά την ομοιομορφία στέγασή τους (σελ. 158-159). β) Είναι γνωστό ότι η αστική στέγαση των προσφύγων διαφοροποιήθηκε για τους εύπορους πρόσφυγες και ήταν σε θέση να ξεφύγουν από την λύση της πρόχειρης κατασκευής, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται από τον συντάκτη του δεύτερου κειμένου. Οι εύποροι πρόσφυγες, είναι γνωστό ότι είχαν την οικονομική δυνατότητα να φροντίσουν μόνοι τους για τη στέγασή τους. Αυτοί στην αρχή ήταν σε θέση να νοικιάσουν ή να αγοράσουν κατοικίες μέσα στις πόλεις και έτσι να αναμειχθούν με τους γηγενείς. Αργότερα ανέλαβαν οι ίδιοι και η Καλλίπολη στον Πειραιά (σελ. 159). Αυτό επιβεβαιώνεται από το δοθέν κείμενο, στο οποίο αναφέρεται ότι οι εύποροι αναλάμβαναν οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους, με την παροχή οικοπέδων και δανείων από το κράτος, το οποίο καλείτο να φέρει εις πέρας και τα έργα υποδομής. Περιοχές εγκατάστασης εύπορων προσφύγων ήταν η Νέα Σμύρνη, η Καλλίπολη και η Νέα Καλλικράτεια. Συγκεκριμένα στο κείμενο αναφέρεται ότι στην περιοχή της Νέας Σμύρνης κατοικούσαν Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα, οι οποίοι κατάφεραν να οργανωθούν το 1923 και να πετύχουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της Λεωφόρου Συγγρού. 7
Είναι γνωστό ότι στο αντίθετο άκρο βρίσκονταν οι άποροι πρόσφυγες... επρόκειτο να ζήσουν για πολλά χρόνια (σελ. 159). Μάλιστα, σύμφωνα με τις πληροφορίες του τρίτου κειμένου, έξω από τη Θεσσαλονίκη δημιουργήθηκε ένα ολόκληρο χωριό από μικρά τενεκεδόσπιτα, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο συντάκτης του κειμένου, στα οποία διέμεναν πάνω από 2000 άτομα. Αυτές οι καλύβες, εξαιτίας της κακής κατασκευής τους, δεν προστάτευαν τους κατοίκους τους ούτε από την υγρασία ούτε από το κρύο το χειμώνα ή από τον καύσωνα το καλοκαίρι. Χαρακτηριστικά, ο συντάκτης του τρίτου κειμένου σχολιάζει ότι η άθλια αυτή στέγαση των προσφύγων αντιπροσώπευε την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής. Επίλογος: Η αποκατάσταση και η αφομοίωση των προσφύγων στην Ελλάδα παρά τις αντικειμενικές δυσκολίες που είχε να αντιμετωπίσει το κράτος αποτέλεσε το σημαντικότερο επίτευγμα του νέου ελληνικού κράτους. Η διεθνής υπόσταση της Ε.Α.Π., η οποία είχε αναλάβει την στέγαση των προσφύγων και η συνακόλουθα αποστασιοποιημένη στάση της από την εσωτερική κατάσταση της χώρας συντέλεσε στο να αντιμετωπίσει όσο πιο αποτελεσματικά γινόταν τον δύσκολο έργο της στέγασης των προσφύγων. Ωστόσο, δεν εξέλειψε ποτέ το παράπονο των προσφύγων για την κατάσταση που αντιμετώπισαν και για τον τρόπο με τον οποίο τους αντιμετώπισαν. 8