ΟΔΗΓΟΣ ΤΟΠΙΚΩΝ ΔΙΚΤΥΩΝ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΚΑΙ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΕΚΟ ΔΗΜΩΝ ΘΕΡΜΑΪΚΟΥ, ΘΕΡΜΗΣ, ΚΑΛΑΜΑΡΙΑΣ, ΠΥΛΑΙΑΣ-ΧΟΡΤΙΑΤΗ «Τοπική Δράση Κοινωνικής Συνοχής & Απασχόλησης Ανατολικής Θεσσαλονίκης», Δράση 3 «Τοπικές δράσεις κοινωνικής ένταξης για ευάλωτες ομάδες» της κατηγορίας παρέμβασης 1: «Πρόληψη και αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού ευπαθών ομάδων του πληθυσμού», του Θεματικού Άξονα Προτεραιότητας 4 «Πλήρης ενσωμάτωση του συνόλου του ανθρώπινου δυναμικού σε μια κοινωνία ίσων ευκαιριών» του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού 2007-2013».
.
ΟΔΗΓΟΣ ΤΟΠΙΚΩΝ ΔΙΚΤΥΩΝ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΚΑΙ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΕΥΠΑΘΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΟΜΑΔΩΝ ΔΗΜΩΝ ΘΕΡΜΑΪΚΟΥ, ΘΕΡΜΗΣ, ΚΑΛΑΜΑΡΙΑΣ, ΠΥΛΑΙΑΣ-ΧΟΡΤΙΑΤΗ Νοέμβριος 2013
.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Πρόλογος 7 2. Εκπαιδευτικό Υλικό θεματικού εργαστηρίου: «Ενημέρωση και Ευαισθητοποίηση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα με βάση το Εγχειρίδιο COMPASS (ΠΥΞΙΔΑ)» στο Δήμο Θέρμης 9 3. Εκπαιδευτικό Υλικό θεματικού εργαστηρίου: Ενημέρωση και Ευαισθητοποίηση για «Ίσες Ευκαιρίες και Κοινωνική Ευθύνη» στο Δήμο Καλαμαριάς 15 4. Καλές πρακτικές εκπαίδευσης και ενημέρωσης σε θέματα κοινωνικής ενσωμάτωσης, πρόληψης των διακρίσεων στον χώρο της εργασίας και Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη 25 5. Κοινωνικές Υπηρεσίες - Φορείς στο Δήμο Θέρμης 30 6. Κοινωνικές Υπηρεσίες - Φορείς στο Δήμο Θερμαϊκού 38 7. Κοινωνικές Υπηρεσίες - Φορείς στο Δήμο Καλαμαριάς 51 8. Κοινωνικές Υπηρεσίες - Φορείς στο Δήμο Πυλαίας-Χορτιάτη 68 9. Επίλογος 77 10. Επικοινωνία - Πληροφορίες 78 5
Πρόλογος 1 ΗΑναπτυξιακή Σύμπραξη Ανατολικής Θεσσαλονίκης με τη συνεργασία των Δήμων Θερμαϊκού, Θέρμης, Πυλαίας - Χορτιάτη και Καλαμαριάς και το Συντονισμό της ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ Α.Ε. υλοποιεί το Σχέδιο Δράσης«Τοπική Δράση Κοινωνικής Συνοχής & Απασχόλησης Ανατολικής Θεσσαλονίκης», Δράση 3 «Τοπικές δράσεις κοινωνικής ένταξης για ευάλωτες ομάδες» της κατηγορίας παρέμβασης 1: «Πρόληψη και αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού ευπαθών ομάδων του πληθυσμού» του θεματικού άξονα Προτεραιότητας 4 «Πλήρης ενσωμάτωση του συνόλου του ανθρώπινου δυναμικού σε μια κοινωνία ίσων ευκαιριών» του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού» 2007-2013. Στόχος του Σχεδίου είναι η αντιμετώπιση των προβλημάτων που δημιουργεί η οικονομική κρίση τα τελευταία χρόνια στον τομέα της απασχόλησης, ιδιαίτερα για τις Ευπαθείς Κοινωνικά Ομάδες (ΕΚΟ), δημιουργώντας σημαντικά ρήγματα στην κοινωνική συνοχή των τοπικών κοινωνιών. Η παρέμβαση, μέσω της ενεργοποίησης του τοπικού κοινωνικού ιστού με πρωτοβουλία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, στοχεύει στην αύξηση της απασχόλησης, με την αξιοποίηση των ανταγωνιστικών κλάδων απασχόλησης της Αν. Θεσσαλονίκης, τη δημιουργία προϋποθέσεων ενίσχυσης της απασχολησιμότητας, προώθησης ίσων ευκαιριών, άρσης των συνθηκών κοινωνικού αποκλεισμού και κοινωνικής και εργασιακής ένταξης ανέργων ΕΚΟ. Το Σχέδιο Δράσης αφορά την ένταξη 160 ατόμων ανέργων Ευπαθών Κοινωνικά Ομάδων, των κατηγοριών: Μακροχρόνια άνεργοι, άνω των 45 ετών με χαμηλά τυπικά προσόντα Μετανάστες Άτομα με αναπηρία Αρχηγοί μονογονεϊκών οικογενειών καθώς και Άτομα ευρισκόμενα σε κατάσταση φτώχειας ή απειλούμενα από φτώχεια των Δήμων της Ανατολικής Θεσσαλονίκης, σε δράσεις Συμβουλευτικής στήριξης της Απασχόλησης και Επιχειρηματικότητας και Δράσεις επιδοτούμενης επαγγελματικής κατάρτισης και Επιμόρφωσης για την στήριξη και προετοιμασία των ανέργων κατά την ένταξή τους στην Αγορά Εργασίας. Η κατάλληλη προετοιμασία των ωφελούμενων για την (επαν)ένταξη στην αγορά εργασίας και παράλληλα, η προετοιμασία των εργοδοτών για την ενσωμάτωση και αξιοποίηση αυτών στον ενδο ε- πιχειρησιακό ιστό, απαιτεί μία ολιστική προσέγγιση και ένα ολοκληρωμένο πλέγμα παρεμβάσεων. 7
Ειδικότερα, προβλέπεται: Εκπόνηση μελέτης ανάλυσης, αποτύπωσης και αξιολόγησης των δεδομένων της υφιστάμενης κατάστασης της τοπικής αγοράς εργασίας Ενέργειες Δικτύωσης Υλοποίηση Δράσεων Ενημέρωσης και Ευαισθητοποίησης Επιδοτούμενα Προγράμματα Επαγγελματικής Κατάρτισης. Επιμορφωτικά Προγράμματα Επιχειρηματικότητας. Ενέργειες Συμβουλευτικής Πληροφόρησης Υποστήριξης Ο παρών Οδηγός δημοσιεύεται στο πλαίσιο της Δράσης 2 Δικτύωσης, Ενέργεια 1 ΤΟΠΙΚΑ ΔΙΚΤΥΑ ΣΤΗΡΙΞΗΣ & ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΕΚΟ του σχεδίου δράσης. Στόχος της ενέργειας είναι η συστηματική και ουσιαστική συνεργασία, η σύνθεση πόρων και δυνάμεων για τον αρτιότερο συντονισμό ήδη υφισταμένων δομών, οργανισμών και παρεμβάσεων των Δήμων και πρωτοβουλιών των τοπικών κοινωνιών και των κοινωνικών εταίρων της περιοχής παρέμβασης, μέσω της Α.Σ. για τη στήριξη της κοινωνικής και εργασιακής ένταξης των Ευάλωτων Κοινωνικά Ομάδων. Περιλαμβάνει τη δημιουργία Τοπικών Δικτύων στήριξης και απασχόλησης ΕΚΟ, με τη χαρτογράφηση και επικαιροποίηση υφιστάμενων καταγραφών, δομών απασχόλησης και προγραμμάτων παροχής υπηρεσιών πληροφόρησης και στήριξης της απασχόλησης ΕΚΟ, καθώς και Δομών και υπηρεσιών παροχής κοινωνικοπρονοιακών και εκπαιδευτικών υπηρεσιών ΕΚΟ στους τέσσερις Δήμους της περιοχής παρέμβασης, την υλοποίηση 4 θεματικών εργαστηρίων εκπαίδευσης και δικτύωσης δομών στήριξης της κοινωνικής ένταξης και απασχόλησης ΕΚΟ με στόχο τη δικτύωση και συνεργασία όλων των άμεσα ή έμμεσα εμπλεκομένων (Στελέχη Δομών) στην παροχή υπηρεσιών στήριξης της Απασχόλησης και της κοινωνικής ένταξης ΕΚΟ. Η εκθετικά αυξανόμενη μερίδα ανθρώπων που πλήττονται από τα αποτελέσματα της παραταμένης ύφεσης, παρουσιάζει ολοένα διογκούμενη την παρουσία των Ευπαθών Κοινωνικά Ομάδων σε όλες τις κοινωνικού χαρακτήρα διεργασίες και επιβάλλει τις δικές της προτεραιότητες και κανόνες δράσης. Στην κατάσταση αυτή, όπως διαμορφώνεται, η ανάπτυξη δικτύων συνέργιας και κάθε μορφής συμπράξεων, λιγότερο ή περισσότερο σταθερών μεταξύ των Φορέων κοινωφελούς χαρακτήρα που δραστηριοποιούνται στον χώρο της κοινωνικής πρόνοιας, Δημόσιων & Ιδιωτικών, αποτελεί μονόδρομο για την πλέον αποτελεσματική αντιμετώπιση των αναγκών που συνεχώς αυξάνονται. 8
Εκπαιδευτικό Υλικό θεματικού εργαστηρίου: «Ενημέρωση και Ευαισθητοποίηση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα με βάση το Εγχειρίδιο COMPASS (ΠΥΞΙΔΑ)» στο Δήμο Θέρμης 2 ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Αν και υπάρχουν πολλοί ορισμοί και μια σειρά διαφορετικών προσεγγίσεων για την Εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα, η καλύτερη περιγραφή της μπορεί να γίνει στη βάση των στόχων που θέλει να επιτύχει. Ο μακροπρόθεσμος στόχος τέτοιων προγραμμάτων είναι να εγκαθιδρύσουν ένα πολιτισμό στον οποίο τα ανθρώπινα δικαιώματα κατανοούνται και γίνονται αντικείμενο υπεράσπισης και σεβασμού. Έτσι, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι οποιος/αδήποτε εργάζεται με ανθρώπους, εμπλέκεται στην Εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα, εφόσον έχει αυτόν το στόχο κατά νου και κάνει βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση ανεξάρτητα από τον τρόπο ή το αποτέλεσμα της προσπάθειας. Γίνεται ολοένα και πιο αποδεκτή η άποψη ότι θα πρέπει να δίνεται προσοχή στην Εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα σε ανθρώπους όλων των ηλικιών και των κοινωνικών ομάδων, όχι μόνον επειδή είναι κάτι σημαντικό για την κοινωνία, αλλά και λόγω του ότι οι ίδιοι αξιολογούν θετικά και επωφελούνται από το είδος των δραστηριοτήτων που περιλαμβάνονται στο έργο. Οι σύγχρονες κοινωνίες αντιμετωπίζουν ολοένα και περισσότερο διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισμού, θρησκευτικών, εθνοτικών και εθνικών διαφορών, και τα αρνητικά αλλά και τα θετικά της αυξανόμενης παγκοσμιοποίησης. Η Εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα θίγει σημαντικά ζητήματα και μπορεί να βοηθήσει στο να γίνονται κατανοητές οι διάφορες αντιλήψεις, πεποιθήσεις και στάσεις και αξίες σε μια σύγχρονη πολυπολιτισμική κοινωνία. Βοηθά τα άτομα να βρουν τρόπους να χρησιμοποιήσουν αυτού του είδους τις μεταβολές με θετικούς τρόπους. Ενδεχομένως το πιο σημαντικό να είναι ότι οι άνθρωποι ενδιαφέρονται για τα ανθρώπινα δικαιώματα και υπ αυτήν την έννοια οι ίδιοι παρέχουν τον κύριο πόρο για την Εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Επιπλέον, πολλοί ήδη ενδιαφέρονται να συμμετέχουν στα κοινά, όπως φαίνεται από την ύπαρξη συλλόγων, εθελοντικών ομάδων και οργανώσεων κοινωνικών, πολιτιστικών και άλλων. Τέλος, αυξημένο παρουσιάζεται το ενδιαφέρον για τα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα και για την ανάληψη δράσης με νέους τρόπους που βασίζονται στο σεβασμό, στην κατανόηση, στη συνεργασία. 9
Ιδίως για τους νέους, μια μελέτη για τις στάσεις που έχουν έναντι της Ε.Ε. οι νέοι άνθρωποι, αποκάλυψε ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα συγκαταλέγονται μεταξύ των προτεραιοτήτων τους, υπολειπόμενα μόνο έναντι του εγκλήματος και της ανεργίας. Οι νέοι άνθρωποι θα ήθελαν οι κυβερνήσεις τους να θέσουν το ζήτημα της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της προστασίας του περιβάλλοντος, της μάχης ενάντια στο ρατσισμό, και της ανισότητας μεταξύ των δυο φύλων. Τι είναι το Compass Το Compass είναι ένα εγχειρίδιο το οποίο δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος Νεολαίας για την Εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα της Γενικής Διεύθυνσης Νεολαίας και Αθλητισμού του Συμβουλίου της Ευρώπης. Το πρόγραμμα ξεκίνησε το έτος 2000 με αφορμή την επέτειο των 50 χρόνων της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και φιλοδοξία του είναι να καταστήσει τα ανθρώπινα δικαιώματα στο επίκεντρο της εργασίας με νέους και νέες και έτσι να συμβάλει ώστε η Εκπαίδευση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα να αποκτήσει δεσπόζουσα θέση. Το πρόγραμμα αυτό, βασικό εργαλείο του οποίου είναι το Compass, συμπεριλαμβάνει επίσης υποστήριξη σε τοπικά πιλοτικά προγράμματα, εθνικά και περιφερειακά εκπαιδευτικά σεμινάρια και συγκεκριμένες δραστηριότητες που σχετίζονται με τις διάφορες μορφές βίας. Αντί «ενός ακόμα εγχειρίδιου» και αντί νέων αδόκιμων προσεγγίσεων και προτάσεων για την Εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα, ο κεντρικός στόχος αυτής της έκδοσης είναι να καταστήσει την Εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα προσιτή, εύχρηστη, χρήσιμη για επιμορφωτές, οργανωτές, συντονιστές, εκπαιδευτικούς, εθελοντές και εκπαιδευτές που εργάζονται στον τομέα εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων με νέους και νέες. Είναι, από πολλές πλευρές, μία σεμνή και ταπεινή (αλλά και φιλόδοξη) απάντηση στην ερώτηση που πολλοί/ές ενδιαφερόμενοι/ες ακτιβιστές/στριες και επιμορφωτές/τριες θέτουν: «Πώς να μεταφέρουμε στην πράξη την Εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα;» Είναι, τέλος, ένα εργαλείο ευρέως διαδεδομένο στην Ευρώπη, το οποίο παρέχει εκπαιδευτικό υλικό με ξεκάθαρες έννοιες και συγκεκριμένες δραστηριότητες με στόχο να υποκινήσει παιδιά και νέους σε θέματα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σύμφωνα με τις δικές τους ανάγκες και προτεραιότητες. Προωθεί μια γενική αντίληψη για θέματα Εκπαίδευσης στα Ανθρώπινα Δικαιώματα εκπαιδευτικών προγραμμάτων και δράσεων που δίνουν έμφαση στην προώθηση της ισότητας και της διαπολιτισμικότητας. Tο Compass δίνει προτεραιότητα σε ανοιχτές, βιωματικές και συμμετοχικές διαδικασίες, στη δημιουργία συνεργασιών και διατοπικών δικτυώσεων, στην ανάδειξη των νέων σε συνδιαμορφωτές των εκπαιδευτικών διαδικασιών. Οι δραστηριότητες και το υλικό που προτείνει έχουν τη μορφή αυτοτελών ενοτήτων, χωρίς όμως να παραλείπεται και η σύνδεση των ενοτήτων σε συνεκτικές θεματικές. Είναι πρακτικό στον προσανατολισμό του, δίνει έμφαση στην προσβασιμότητα, την προσαρμογή και την πολυχρηστικότητα των υλικών και μεθοδολογιών που προτείνει. Η εξοικείωση με την προσέγγισή του είναι εξαιρετικά 10
εύκολη, αλλά και οι συνθήκες στις οποίες μπορεί να χρησιμοποιηθεί πρακτικά είναι ανεξάντλητες. Η προσέγγιση την οποία προτείνει το Compass στην Εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα επιχειρεί να συμπεριλάβει πράγματα παρά να αποκλείσει. Κατά πρώτον, εστιάζει ισότιμα σε τρεις διαστάσεις: γνώση, δεξιότητες και στάσεις. Δεύτερον, οι δραστηριότητες έχουν σχεδιαστεί έτσι ώστε να απευθύνονται σε ένα ευρύ ηλικιακά κοινό αλλά και να καλύπτουν τους τυπικούς, μη τυπικούς και άτυπους τομείς εκπαίδευσης. Τρίτον, συνδέει την Εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα μέσω δραστηριοτήτων συμμετοχής και ενεργού μάθησης με τα σχετικά τοπικά και παγκόσμια ζητήματα, όπως την ανάπτυξη, το περιβάλλον, τις διαπολιτισμικές σχέσεις και την ειρήνη. Η χρήση αυτού του είδους των συμμετοχικών δραστηριοτήτων είναι κεντρικής σημασίας. Μελέτες αποδεικνύουν ότι η συνεργατικά δομημένη εργασία σε μικρές ομάδες βοηθά στην οικοδόμηση συνοχής της ομάδας και στη μείωση των προκαταλήψεων ανάμεσα στα μέλη των ομάδων. Η συνεργατική ομαδική εργασία συντελεί επίσης στη βελτίωση της κατανόησης πολύπλοκων εννοιών και αυξάνει τις δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων, καθιστώντας ικανούς τους συμμετέχοντες να επεξεργαστούν λύσεις που δείχνουν μεγαλύτερη δημιουργικότητα και πρακτικότητα. Τα ερωτήματα, συχνά ακόμη και οι συγκρούσεις, καλό είναι να θεωρούνται ως θεμελιακοί εκπαιδευτικοί πόροι, τους οποίους να αναζητούμε με θετικό τρόπο. Στη βάση της αμοιβαίας εφαρμογής των δικαιωμάτων βρίσκεται η αξιοποίηση των διαφορών ως ευκαιριών για συνεργασία και εξέλιξη και δεν αντιμετωπίζονται ως σημεία σύγκρουσης. Επίσης, βασική παράμετρο για την επίλυση των διαφορών μέσω της ανακάλυψης των κοινών σημείων και του σχεδιασμού συντονισμένης δράσης προς ένα κοινό στόχο, αποτελεί η συλλογική λήψη αποφάσεων. Η λήψη αποφάσεων μέσω συναίνεσης είναι μια μακρόχρονη διαδικασία, απαιτεί επικοινωνιακές δεξιότητες, ευαισθησία στις ανάγκες των άλλων, φαντασία, εμπιστοσύνη, υπομονή. Μόνο τότε είναι δυνατό να διερευνηθούν τα ζητήματα με ειλικρίνεια και να ανταλλάσσονται οι απόψεις ως απόρροια ορθολογικής επιχειρηματολογίας. Ένα ακόμη θεμελιώδες χαρακτηριστικό της εκπαιδευτικής πρότασης του Compass αφορά στην ιδέα ότι οι εκπαιδευόμενοι θα φέρουν στην εκπαιδευτική διαδικασία μια πλούσια δεξαμενή εμπειριών, η οποία θα πρέπει να ανακληθεί προκειμένου να διασφαλιστεί μια ενδιαφέρουσα και αποτελεσματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων. Η Εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα θα πρέπει να είναι πριν απ όλα ανθρωποκεντρική, δηλαδή να εκκινεί από τις ανάγκες, τις προτιμήσεις, τις ικανότητες και τις επιθυμίες του εκάστοτε ατόμου, στο πλαίσιο της εκάστοτε κοινωνίας. Μια ανθρωποκεντρική εκπαιδευτική προσέγγιση αναγνωρίζει την αξία της προσωπικής δράσης και της προσωπικής αλλαγής, και λαμβάνει επίσης υπόψη το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο βρίσκονται οι εκπαιδευόμενοι, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι εκπαιδευτές θα πρέπει να περιορίζονται από αυτά τα δεδομένα ή ότι δε μπορούν να μάθουν από άλλους που μπορεί να δουλεύουν σε διαφορετικά πλαίσια. Αυτό το οποίο φέρνει σε συνεργασία εκπαιδευτές από όλο τον κόσμο είναι το κοινό εγχείρημα και η επιθυμία να προάγουν και να κατοικήσουν εν τέλει σε ένα κόσμο όπου θα υπάρχει εκτίμηση και σεβασμός για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Υπάρχουν γενικές οδηγίες, δοκι- 11
μασμένες και αξιολογημένες μέθοδοι, εκπαιδευτικά υλικά, και πολλοί άνθρωποι που εργάζονται στο πεδίο και όλα αυτά μπορούν να μας βοηθήσουν να επιτύχουμε τον κοινό σκοπό. Άμεσοι στόχοι του εκπαιδευτικού προγράμματος του Compass είναι: Η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση των εκπαιδευόμενων σε θέματα που άπτονται των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Η παροχή τεχνογνωσίας σε βασικές μεθοδολογίες βιωματικής μάθησης των δικαιωμάτων Η παροχή εκπαιδευτικού υλικού του Συμβουλίου της Ευρώπης και άλλων διεθνών οργανισμών και η επιμόρφωση των στελεχών κοινωνικών υπηρεσιών στην εφαρμογή τους Η κινητοποίηση και η ενεργή συμμετοχή των εκπαιδευόμενων σε προγράμματα, εφαρμογές και δράσεις που να αξιοποιούν εποικοδομητικά μία εκπαίδευση στα δικαιώματα. Η Εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα ως σημείο εκκίνησης για δραστηριοποίηση Πυρήνας της Εκπαίδευσης στα Ανθρώπινα Δικαιώματα είναι η ανάπτυξη κριτικής σκέψης και η ικανότητα για διαχείριση των συγκρούσεων και για ανάληψη δράσης. Στους στόχους του Compass έχει συμπεριληφθεί η ενθάρρυνση των δραστηριοτήτων που βασίζονται στην αλληλεγγύη και στην οργάνωση παρεμβάσεων στην κοινότητα, τόσο επειδή αυτά είναι σημαντικά για την ανάπτυξη των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων που σχετίζονται στενά με τον έμπρακτο σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά και επειδή συμβάλουν ώστε να αναπτυχθεί μια θετική κουλτούρα εφαρμογής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι νέοι άνθρωποι μπορούν να επιφέρουν άμεσα αλλαγές στον κόσμο γύρω τους και το Compass παρέχει ένα σύνθετο σύνολο ερεθισμάτων για να αφυπνίσει και να ενισχύσει αυτή τη δυνατότητα και τη διάθεσή τους. Οι περισσότερες δραστηριότητες στο Compass έχουν σχεδιαστεί με το στόχο να βοηθήσουν στην ανάπτυξη συγκεκριμένων κρίσιμων δεξιοτήτων, χρήσιμων στην οργάνωση και τη διεξαγωγή των δράσεων στο πλαίσιο της κοινότητας. Η Εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα παρουσιάζεται ως μια καθημερινή πρακτική, που θα πρέπει να βασίζεται στη βιωματική μάθηση και τη μάθηση μέσω της πράξης, με το στόχο να θέσει τις ικανότητες και τις πρωτοβουλίες σε κίνηση, σε μια συνεχή και διαρκώς μεταβαλλόμενη διαδικασία. Οι ακόλουθες συστάσεις απευθύνονται στις εκπαιδευτικές πολιτικές που μπορεί να υιοθετήσει ένα τυπικό ή άτυπο περιβάλλον εκπαίδευσης και έχουν ως στόχο να υποστηρίξουν αυτή την αυθόρμητη διαδικασία αλλαγής: Άμεση εμπλοκή των συμμετεχόντων στην υλοποίηση στο σχεδιασμό, την εποπτεία, την εφαρμογή και την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών καινοτομιών. Ενθάρρυνση της επίλυσης συγκεκριμένων κοινωνικών ζητημάτων, με χρήση της τεχνογνωσίας και των πρακτικών εμπειριών των συμμετεχόντων στην υλοποίηση. Προαγωγή της «από-τα-κάτω» εκπαιδευτικής αλλαγής Εργασία στην κατεύθυνση μεγαλύτερης αυτονομίας των εκπαιδευτικών φορέων/δρώντων, προκειμένου να είναι σε θέση να επεξεργάζονται εξειδικευμένες μορφές δράσης και διασύνδεσης με την τοπική κοινότητα, την κοινωνία των πολιτών και τους κοινωνικούς εταίρους 12
Ενθάρρυνση της δικτύωσης, των από κοινού διεκπεραιούμενων προγραμμάτων και δραστηριοτήτων, καθώς και της επικοινωνίας μεταξύ εκείνων που είναι επιφορτισμένοι με τη λήψη των αποφάσεων Μεθοδολογία Η μεθοδολογία προσέγγισης και διαχείρισης των θεμάτων ακολουθεί τη λογική της ενεργητικής μάθησης. Η γνώση δεν παρέχεται, αλλά οργανώνονται οι διαδικασίες μέσα από τις οποίες η γνώση παράγεται. Οι συμμετοχικές δραστηριότητες αποτελούν τον κεντρικό κορμό της μεθοδολογίας, ενθαρρύνονται οι πρωτοβουλίες ενώ οι συγκρούσεις αντιμετωπίζονται δημιουργικά. Κύριος άξονας όλης της εφαρμογής των δραστηριοτήτων είναι η βιωματική μάθηση, καθώς κάθε δράση συνοδεύεται από τα εξής στάδια: μοίρασμα των αντιδράσεων και των παρατηρήσεων, συζήτηση για να εμβαθύνουμε στην εμπειρία, γενίκευση της εμπειρίας με το να τη συνδέσουμε με την πραγματικότητα και εφαρμογή δηλαδή αξιοποίηση των συμπερασμάτων μας για να βελτιώσουμε τη νοοτροπία και τη συμπεριφορά μας. Ξεκινάμε από όσα ήδη ξέρουν οι άνθρωποι, από τις γνώμες και τις εμπειρίες τους και από αυτή τη βάση τους καθιστούμε ικανούς να αναζητήσουν και να ανακαλύψουν από κοινού νέες ιδέες και βιώματα. Ενθαρρύνουμε τη συμμετοχή των νέων σε συζητήσεις και τη μετατροπή των γνώσεών τους σε απλές αλλά ουσιαστικές δράσεις που να αναδεικνύουν την απόρριψη των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Κύριο μέλημα είναι να ενδυναμωθούν συγκεκριμένες δεξιότητες στους εκπαιδευόμενους: Η ενεργητική ακρόαση και επικοινωνία: η ικανότητα ακρόασης διαφορετικών απόψεων, η ικανότητα υπεράσπισης των δικαιωμάτων των ιδίων και των δικαιωμάτων των άλλων. Η κριτική σκέψη: ανεύρεση των σχετικών πληροφοριών, εκτίμηση των στοιχείων με κριτικό τρόπο, επίγνωση των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων, ανίχνευση των μορφών χειριστικής συμπεριφοράς και λήψη αποφάσεων στη βάση έλλογης κρίσης. Η δυνατότητα συνεργασίας και θετικής διαχείρισης των συγκρούσεων Η δυνατότητα συμμετοχής και οργάνωσης κοινωνικών ομάδων Δράση προκειμένου να προάγονται και να προασπίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα τόσο τοπικά όσο και οικουμενικά. Και παράλληλα να καλλιεργηθούν στάσεις και αξίες όπως: Πνευματική διεύρυνση και σεβασμός για τη διαφορετικότητα. Ενσυναίσθηση και αλληλεγγύη για τους άλλους και προσωπική δέσμευση για την υποστήριξη εκείνων των οποίων τα ανθρώπινα δικαιώματα απειλούνται. Αίσθημα ανθρώπινης αξιοπρέπειας, αξίας τους εαυτού και των άλλων ανεξάρτητα από κοινωνικές, πολιτισμικές, γλωσσικές ή θρησκευτικές διαφορές. Αίσθημα δικαιοσύνης, επιθυμίας για δουλειά στην κατεύθυνση των ιδεωδών της ελευθερίας, της ισότητας και του σεβασμού στη διαφορετικότητα. 13
Εν τέλει επιτυγχάνονται άμεσοι στόχοι: Η ευαισθητοποίηση και ενημέρωση νέων αναφορικά με τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους σύμφωνα με τη Διεθνή Σύμβαση των Δικαιωμάτων Η προστασία ατόμων και ομάδων που βιώνουν κοινωνικό αποκλεισμό και βρίσκονται σε κίνδυνο εκμετάλλευσης. Η ΑΡΣΙΣ, ως επίσημος φορέας από το Συμβούλιο της Ευρώπης μετάφρασης (στα Ελληνικά), αναπαραγωγής και διάχυσης της μεθοδολογίας εκπαίδευσης εκπαιδευτών από το 2006 έχει ήδη οργανώσει εξειδικευμένα σεμινάρια σε επαγγελματίες και ιδίως εκπαιδευτικούς αναφορικά με την εφαρμογή του οδηγού και διαθέτει ειδικά εκπαιδευμένους συνεργάτες για την οργάνωση και στο μέλλον αναλόγων σεμιναρίων. Με τη διοργάνωση των σεμιναρίων κύριοι στόχοι προβάλλονται: Εκπαίδευση στελεχών κοινωνικών υπηρεσιών και εκπαιδευτικών οι οποίοι θα αποτελέσουν πολλαπλασιαστές της χρήσης της συγκεκριμένης μεθοδολογίας Ευαισθητοποίηση σύμφωνα με τη Διεθνή Σύμβαση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Προστασία ατόμων και ομάδων που βιώνουν κοινωνικό αποκλεισμό και βρίσκονται σε κίνδυνο εκμετάλλευσης. Στοιχεία έκδοσης: COMPASS a Manual on Human Rights Education with Young People ΠΥΞΙΔΑ - Ένα Εγχειρίδιο Εκπαίδευσης στα Ανθρώπινα Δικαιώματα για νέους/νέες Ελληνική Έκδοση 2010 - ΑΡΣΙΣ, Κοινωνική Οργάνωση Υποστήριξης Νέων. Διάθεση υλικού Το COMPASS διατίθεται ηλεκτρονικά και με ελεύθερη πρόσβαση στη διεύθυνση: ελληνική έκδοση: http://www.arsis.gr/2010_09_05%20compass.pdf αρχική σελίδα: http://eycb.coe.int/compass/ Ο Δήμος Θέρμης σε συνεργασία με την ΑΡΣΙΣ, Kοινωνική Οργάνωση Υποστήριξης Νέων υλοποίησε το Νοέμβριο του 2013 Διήμερο Εκπαιδευτικό- Βιωματικό Εργαστήριο για την Ενημέρωση και Ευαισθητοποίηση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα με το μεθοδολογικό εργαλείο COMPASS(ΠΥΞΙΔΑ), για τα στελέχη των Κοινωνικών Δομών, Φορέων και υπηρεσιών των Δήμων Ανατολικής Θεσσαλονίκης. Επιστημονική Επιμέλεια - Συντονισμός Εργαστηρίου Σοφία Συμεωνίδου Ψυχοδραματίστρια, Εκπαιδεύτρια Ψυχοδράματος 14
Εκπαιδευτικό Υλικό θεματικού εργαστηρίου: Ενημέρωση & Ευαισθητοποίηση για «Ίσες Ευκαιρίες και Κοινωνική Ευθύνη» στο Δήμο Καλαμαριάς» 3 ΤΡΙΤΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ: Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Ο τρίτος τομέας αποτελεί ένα σύνολο πρακτικών οργάνωσης της κοινωνικής και οικονομικής ζωής που δεν μπορούν αυστηρά να ενταχθούν ούτε στο δημόσιο ούτε στον ιδιωτικό τομέα όπως οι συνεταιρισμοί, οι μη κερδοσκοπικές οργανώσεις και οι κοινωνίες αλληλοβοήθειας. Αυτή και μόνο η διατύπωση είναι αρκετή για να αποκαλύψει τις δυσκολίες ορισμού του πεδίου και αποσαφήνισης των χρησιμοποιούμενων όρων. Οι πρακτικές που εντάσσονται στην κοινωνική οικονομία παρουσιάζουν σημαντική ετερογένεια τόσο μεταξύ τους όσο και εντός των επιμέρους μορφωμάτων (συνεταιρισμοί, μη κερδοσκοπικές οργανώσεις, κοινωνίες αλληλοβοήθειας και πρόσφατα κοινωνικές επιχειρήσεις). Οι δυσκολίες αυξάνονται καθώς οι αναδυόμενες πρωτοβουλίες παρουσιάζουν έντονες εθνικές ιδιαιτερότητες (πολλές φορές και τοπικές) οι οποίες αντανακλώνται στο θεσμικό πλαίσιο και στη χρησιμοποιούμενη ορολογία. Έτσι, ο αγγλοσαξονικός κόσμος χρησιμοποιεί περισσότερο τον όρο μη κερδοσκοπικός τομέας που αποτυπώνει την ιστορικότητα της φιλανθρωπικής και της εθελοντικής παράδοσης σε ΗΠΑ και Αγγλία, στη Λατινική Αμερική υιοθετείται ο όρος αλληλέγγυα οικονομία (solidarity-based economy) σε σύνδεση με ριζοσπαστικά κοινωνικά κινήματα, ενώ στην Κεντρική Ευρώπη προωθείται ο όρος της κοινωνικής οικονομίας ώστε να περικλείεται συνειδητά η εμπειρία του συνεταιριστικού κινήματος. Ο Πίνακας 1 αποτυπώνει τις εννοιολογικές προσεγγίσεις του τρίτου τομέα (Αδάμ & Παπαθεοδώρου, 2010). 15
Πηγή: Αδάμ (2013). Οι σχετικές έννοιες παρουσιάζονται από αριστερά προς τα δεξιά σκοπίμως. Σχηματικά, ο όρος «Αλληλέγγυα Οικονομία» παραπέμπει σε περισσότερο ριζοσπαστικές πρακτικές οι οποίες αναδύθηκαν στο πλαίσιο κοινωνικών κινημάτων (π.χ. κατειλημμένα εργοστάσια στην Αργεντινή μετά την κρίση). Ο όρος «Κοινωνική Οικονομία» παραπέμπει στη συνεταιριστική παράδοση της ηπειρωτικής Ευρώπης. Ο όρος «Μη Κερδοσκοπικός Τομέας» συνδέεται με την αγγλοσαξονική παράδοση της φιλανθρωπίας. Λόγω της πρόσφατης σύγκλισης ανάμεσα στις έννοιες της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας, στη συνέχεια θα αναδείξουμε τις βασικές ομοιότητες και διαφορές ανάμεσα στις έννοιες της κοινωνικής οικονομίας και του μη κερδοσκοπικού τομέα. Συγκρίνοντας τους δύο ορισμούς, παρατηρούμε ότι υπάρχει σύγκλιση σε τρία τουλάχιστον κριτήρια: και οι δύο προσεγγίσεις προϋποθέτουν την ύπαρξη θεσμικής μορφής (διακριτή νομική μορφή) και της ιδιωτικής πρωτοβουλίας (δηλαδή ότι δεν ανήκουν στο δημόσιο τομέα), ρητά στην περίπτωση του μη κερδοσκοπικού τομέα, άρρητα στην περίπτωση των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας. Επίσης, η αναφορά στην ανεξαρτησία των φορέων του μη κερδοσκοπικού τομέα προσομοιάζει το κριτήριο αυτόνομης διοίκησης της προσέγγισης της κοινωνικής οικονομίας. Πού εντοπίζονται οι διαφορές; η προσέγγιση του μη κερδοσκοπικού τομέα αποκλείει τους συνεταιρισμούς και τις οργανώσεις αμοιβαίας βοήθειας διότι διανέμουν κέρδη στα μέλη τους, εμπεριέχει διαφορές οπτικής. Συγκεκριμένα, η προσέγγιση της κοινωνικής οικονομίας δίνει έμφαση 16
στην εσωτερική και οικονομική λειτουργία των εν λόγω μορφωμάτων (επιχειρήσεις που παράγουν αγαθά και υπηρεσίες και κριτήριο δημοκρατικής διαδικασίας λήψης αποφάσεων) και στους δεσμούς που δημιουργούνται με δημόσιες πολιτικές και συλλογικές πρωτοβουλίες-κοινωνικά κινήματα. Σε αντίθεση, η προσέγγιση του μη κερδοσκοπικού τομέα ενδιαφέρεται περισσότερο για την ύπαρξη εθελοντών και τη μη διανομή κερδών και, τουλάχιστον στις πρώτες προσπάθειες καταγραφής του πεδίου, δίνει σαφή προτίμηση στην στατιστική καταγραφή της σημασίας ενός τομέα που αποτελείται από τις Μη Κερδοσκοπικές Οργανώσεις (ΜΚΟ). Ο ρόλος της κοινωνικής οικονομίας Η θεωρητική θεμελίωση της κοινωνικής οικονομίας βασίζεται στην ιδέα ότι η οικονομία δεν μπορεί να μελετηθεί ανεξάρτητα από το πεδίο των κοινωνικών σχέσεων. Το σφάλμα της κυρίαρχης οικονομικής επιστήμης είναι ότι θεωρεί πως όλες οι οικονομίες βασίζονται στην αγοραία ανταλλαγή. Αυτή η συνθήκη επικράτησε σε μία συγκεκριμένη ιστορική εποχή των δυτικών κοινωνιών και σχετίζεται με τη μετατροπή της εργασίας, της γης και του χρήματος σε εμπορεύματα. Επίσης, ακόμα και σε κοινωνίες που υπάρχουν αγορές, αυτές συνυπάρχουν με άλλους τρόπους λειτουργίας, συγκεκριμένα την αναδιανομή και την αμοιβαιότητα. Η αναδιανομή προϋποθέτει την ύπαρξη μίας κεντρικής αρχής η οποία ορίζει δικαιώματα και υποχρεώσεις και διανέμει επιδόματα σε είδος και χρήμα. Η αμοιβαιότητα βασίζεται στην έννοια της δωρεάς ως βασικής κοινωνικής πράξης. Η αμοιβαιότητα προϋποθέτει τη συμμετρικότητα, δηλαδή ότι κάθε πλευρά που λαμβάνει ένα δώρο έχει κίνητρο να ανταποκριθεί προσφέροντας ένα αντι-δώρο. Η πράξη της αμοιβαιότητας δεν υπαγορεύεται από μία κεντρική διοίκηση, ενώ το ίδιο το αντι-δώρο δεν οφείλει να είναι αναγκαστικά ίσης αξίας ούτε να πραγματοποιείται την ίδια χρονική περίοδο με το δώρο. Αυτή η τυπολογία οικονομικών αρχών στη συνέχεια συσχετίζεται με τρεις διαφορετικούς τύπους οικονομιών. Η αρχή της αγοραίας ανταλλαγής χαρακτηρίζει την οικονομία της αγοράς, όπου ο μηχανισμός των τιμών είναι η βασική ρυθμιστική αρχή για τη διανομή όλων των αγαθών. Η αρχή της αναδιανομής χαρακτηρίζει τη μη αγοραία οικονομία, η οποία συμπυκνώνεται στη λειτουργία του κράτους πρόνοιας. Η αμοιβαιότητα είναι η βασική λειτουργική αρχή στη μη χρηματική οικονομία, όπου οι πράξεις του δώρου και του αντι-δώρου πραγματοποιούνται από υποκείμενα που τοποθετούνται συμμετρικά σε ένα συμβολικό δίκτυο. Εκτός από τις οικογενειακές σχέσεις, παραδείγματα δραστηριοτήτων που εντάσσονται στη μη χρηματική οικονομία περιλαμβάνουν δωρεές σε είδος, εθελοντική εργασία, κ.λπ. Η οικονομία διακρίνεται σε τρείς τομείς: την αγορά, το κράτος πρόνοιας και την κοινότητα. Η ταύτιση λειτουργικών αρχών και τομέων δεν γίνεται μονοδιάστατα. Έτσι, ενώ αναγνωρίζεται ότι σε κάθε τομέα συνυπάρχουν και άλλες οργανωτικές αρχές, επισημαίνεται ότι μία οργανωτική αρχή γίνεται κυρίαρχη, ενώ οι άλλες υποτάσσονται. Συνεπώς, το ειδοποιό χαρακτηριστικό της αγοραίας οικονομίας είναι ότι η προτεραιότητα δίνεται στην αγορά, ενώ οι μη αγοραίες και μη χρηματικές πράξεις υποτάσσονται. Αυτός ο υπερκαθορισμός κάθε τομέα από μία αρχή διαχέεται στο σύνολο 17
της σύγχρονης καπιταλιστικής οικονομίας, όπου οι μη αγοραίες και μη χρηματικές οικονομίες υποτάσσονται στην αγοραία. Το μη αγοραίο είναι συμπληρωματικό και το μη χρηματικό υπολειμματικό. Ο τρίτος τομέας θεωρητικοποιείται ως ένας πόλος που αποτελεί ένα υβριδικό μόρφωμα και βρίσκεται στο επίκεντρο της διάδρασης ανάμεσα στην αγοραία, στη μη αγοραία και στη μη χρηματική οικονομία. Πηγή: Αδάμ (2013). Κοινωνικές επιχειρήσεις Η έννοια της κοινωνικής επιχείρησης στις ΗΠΑ θεωρείται πιο ευρεία και ασαφής από τον τρόπο που οριοθετείται στην Ευρώπη. Συγκεκριμένα, η κοινωνική επιχειρηματικότητα εντάσσεται στον ιδιωτικό τομέα και περιλαμβάνει μία σειρά από φαινόμενα όπως η ΕΚΕ (corporate social responsibility), και ΜΚΟ οι οποίες ασκούν εμπορική δραστηριότητα. Η κοινωνική επιχείρηση τοποθετείται σε ένα συνεχές των οποίων το ένα άκρο είναι ο κερδοσκοπικός τομέας όπου ο πρωταρχικός στόχος είναι το κέρδος και το άλλο άκρο ο μη κερδοσκοπικός τομέας όπου η κοινωνική αποστολή είναι η βασική προτεραιότητα. Βέβαια, στο πεδίο οι περισσότερες φωνές τοποθετούν την κοινωνική επιχειρηματικότητα εντός του μη κερδοσκοπικού τομέα ως μία προσπάθεια του τελευταίου να εξασφαλίσει έσοδα για τη συνέχιση της κοινωνικής του αποστολής. Στην ευρωπαϊκή παράδοση, η κοινωνική επιχείρηση τοποθετείται εντός της κοινωνικής οικονομίας και θολώνει τα όρια ανάμεσα σε δύο διακριτές οικογένειες οργανώσεων: στις ΜΚΟ και τους συνεταιρισμούς. Πλησιάζουν τις ΜΚΟ και διαφέρουν από τους εργατικούς συνεταιρισμούς, γιατί απευθύνονται στο ευρύ κοινό και όχι μόνο στα μέλη τους. Πλησιάζουν τους συνεταιρισμούς και απομακρύνονται από τις ΜΚΟ, γιατί αναλαμβάνουν ρίσκο και μια συνεχή παραγωγική δραστηριότητα. 18
Πηγή: Αδάμ (2013). Ιδεατά, οι κοινωνικές επιχειρήσεις ορίζονται με τέσσερα οικονομικά και πέντε κοινωνικά κριτήρια. Πηγή: Αδάμ (2013). Ξεκινώντας από τα οικονομικά κριτήρια, παρατηρούμε ότι η έμφαση στη συνεχόμενη παραγωγική δραστηριότητα έχει ως στόχο να οριοθετήσει τις κοινωνικές επιχειρήσεις έναντι τόσο των οργανώσεων συνηγορίας (advocacy) όσο και των ιδρυμάτων που χρηματοδοτούν άλλες ΜΚΟ για την 19
παροχή κοινωνικών υπηρεσιών. Το κριτήριο της αυτονομίας τονίζει ότι οι κοινωνικές επιχειρήσεις ακόμα και αν δέχονται κρατικές επιχορηγήσεις έχουν δικαίωμα στην αυτοτέλεια της διοίκησής τους. Η ανάληψη ρίσκου χαρακτηρίζει την επιχειρηματική πρωτοβουλία, ενώ το τελευταίο οικονομικό κριτήριο διαχωρίζει τις κοινωνικές επιχειρήσεις από εθελοντικές ομάδες εφόσον προβλέπει την ύπαρξη αμειβόμενου προσωπικού. Περνώντας στα κοινωνικά κριτήρια, τίθεται ευθύς εξαρχής η κοινωνική αποστολή στο επίκεντρο της κοινωνικής επιχειρηματικότητας και όχι ως παρεπόμενο ή συμπληρωματική λειτουργία αποκλείοντας έτσι την ΕΚΕ. Η συλλογική πρωτοβουλία διαχωρίζει την «ευρωπαϊκή» κοινωνική επιχείρηση από τη συζήτηση γύρω από τον καινοτόμο κοινωνικό επιχειρηματία, δηλαδή από τον τρόπο με τον οποίο διεξάγεται σε μεγάλο βαθμό η συζήτηση στις ΗΠΑ. Επίσης, δίνεται σημασία στην αξία των συνεταιριστικών αρχών και συγκεκριμένα στην αρχή «ένα άτομο-μία ψήφος», καταδεικνύοντας ότι σε μια κοινωνική επιχείρηση η συμμετοχή στις αποφάσεις δεν καθορίζεται από τη συνεισφορά στο κεφάλαιο της επιχείρησης. Σε άμεση συνάρτηση με το προηγούμενο κριτήριο, τίθεται το ζήτημα της συμμετοχικότητας και της δημοκρατικής διοίκησης. Τέλος, ο περιορισμός και όχι η απαγόρευση της διανομής κερδών επιτρέπει τη συμπερίληψη της εμπειρίας του συνεταιριστικού κινήματος. Σύμφωνα με αυτόν τον ιδεατό τύπο, οι κοινωνικές επιχειρήσεις δεν απαγορεύουν τη διανομή των κερδών, αλλά τη μεγιστοποίηση του κέρδους ως modus operandi. Αναφορικά με το πεδίο δραστηριοποίησης, οι κοινωνικές επιχειρήσεις μπορούν να ταξινομηθούν ως εξής: Παροχή υπηρεσιών στο ευρύ κοινό (κοινωνικών, υγείας, πρόνοιας, πολιτισμού, περιβάλλοντος, κ.λπ.). Εργασιακή (επαν-)ένταξη ατόμων που απειλούνται ή βιώνουν συνθήκες κοινωνικού αποκλεισμού. Τοπική Ανάπτυξη. Ηθικό εμπόριο. Συνήθως, τονίζονται οι δύο πρώτες κατηγορίες κοινωνικών επιχειρήσεων, ενώ το ζήτημα της τοπικής ανάπτυξης θεωρείται παρεπόμενο είτε της παροχής συλλογικών υπηρεσιών είτε της εργασιακής ένταξης ευπαθών ομάδων. Το ζήτημα του ηθικού εμπορίου αποτελεί νέο ερευνητικό πεδίο και αναφέρεται στις πρωτοβουλίες σύνδεσης παραγωγών και καταναλωτών με δίκαιους όρους. Σύνδεσμοι-αναφορές: http://www.socialcooperatives.gr Αδάμ, Σ. (2009): «Κοινωνικές Επιχειρήσεις στην Ελλάδα», ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, τεύχος 10, Επιτροπή Ερευνών Α.Π.Θ. Αδάμ, Σ., Παπαθεοδώρου, Χ. (2010): «Η εμπλοκή των φορέων της κοινωνικής οικονομίας στην καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού: μια κριτική προσέγγιση», Παρατηρητήριο Φτώχειας, Εισοδημάτων και Κοινωνικών Ανισοτήτων, ΙΝΕ-ΓΣΕΕ. Αδάμ, Σ. (2012): «Κοινωνική Οικονομία και Ενεργητικές Πολιτικές Ένταξης: Αποτελέσματα έρευνας πεδίου σε κοινωνικές επιχειρήσεις εργασιακής ένταξης στην Ελλάδα», Παρατηρητήριο Κοινωνικών και Οικονομικών Εξελίξεων, ΙΝΕ-ΓΣΕ. 20