Θέμα: Διερεύνηση ενδεχόμενης τέλεσης αξιόποινων πράξεων.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Α ν ε ξ ά ρ τ η τ η Α ρ χ ή Αρμόδιος: Δημήτρης Μάρκου Αναπληρωτής Συνήγορος Εισηγητής: Αριστοτέλης Σταμούλας Ειδικός Επιστήμονας Τηλ.: 210-6460814 Fax: 210-6460414 E-mail: astamoulas@synigoroskatanaloti.gr Αθήνα 24 Σεπτεμβρίου 2012 Αριθ. πρωτ.: 8605 Προς: κ. Προϊσταμένη της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Αθηνών Πρώην Σχολή Ευελπίδων (Κτίριο 16) Θέμα: Διερεύνηση ενδεχόμενης τέλεσης αξιόποινων πράξεων. Σχετ.: Αυτεπάγγελτη έρευνα του Συνηγόρου του Καταναλωτή επί του εμπορικού κλάδου των ενεχυροδανειστηρίων αυτοκινήτων. Αξιότιμη κ. Εισαγγελέα, Ενόψει της εκ του άρθρου 3, παρ. 2 του ν. 3297/2004 (ΦΕΚ Α 259), όπως ισχύει τροποποιημένος, πρόβλεψης, βάσει της οποίας ο Συνήγορος του Καταναλωτή μπορεί να επιλαμβάνεται των υποθέσεων της αρμοδιότητάς του κατόπιν σχετικής ενυπόγραφης αναφοράς ή και αυτεπαγγέλτως, και με αφορμή τα πορίσματα που προέκυψαν από τη διενέργεια της ανωτέρω σχετικής έρευνάς μας, Σάς υποβάλλουμε την παρούσα συνοδεία σχετικών αποδεικτικών στοιχείων (ηλεκτρονικά δημοσιεύματα και εμπορικού χαρακτήρα ανακοινώσεις στο διαδίκτυο), με την παράκληση να ενεργήσετε τα δέοντα προς διερεύνηση ενδεχόμενης τέλεσης αξιόποινων πράξεων από πλευράς των ως κατωτέρω κατονομαζόμενων εταιρειών. e-mail: grama@synigoroskatanaloti.gr 1

Αντικείμενο, περιεχόμενο και διαπιστώσεις της αυτεπάγγελτης έρευνας του Συνηγόρου του Καταναλωτή -Α- Στην αγορά λειτουργούν ευρέως εταιρείες, που δραστηριοποιούνται επιχειρηματικά στη χορήγηση δανείων αντί εναπόθεσης πολύτιμων περιουσιακών στοιχείων, ως διασφάλιση του δανείζοντος απέναντι στον δανειζόμενο (δανεισμός επί ενεχύρω). Πρόκειται για έναν από τους πιο παλαιούς τρόπους δανεισμού, που μάλιστα σε προηγούμενους καιρούς μικρής ανάπτυξης της τραπεζικής αγοράς ήταν και αρκετά διαδεδομένος. Εν μέσω της δυσάρεστης οικονομικής συγκυρίας που βιώνει τα τελευταία χρόνια η χώρα έχουν διαμορφωθεί συνθήκες, οι οποίες ομολογουμένως ευνοούν την εκ νέου ραγδαία ανάπτυξη του εμπορικού κλάδου των ενεχυροδανειστηρίων, την ίδια στιγμή που αντιθέτως άλλοι κλάδοι της αγοράς γνωρίζουν πρωτόγνωρη ύφεση. Και τούτο διότι η δραματική συρρίκνωση των οικογενειακών εισοδημάτων λόγω της θεσμοθέτησης έκτακτων μέτρων δημοσιονομικής προσαρμογής από την Κυβέρνηση, σε συνδυασμό παράλληλα με την κρίση του τραπεζικού συστήματος και τον αυστηρό περιορισμό του τραπεζικού δανεισμού, συνυπολογιζομένης ταυτοχρόνως της αφόρητης πίεσης που ασκείται σε ιδιώτες και επιχειρηματίες εξαιτίας ανειλημμένων οικονομικών υποχρεώσεων, καθιστούν επιτακτική την αναζήτηση κάποιας διεξόδου μέσα από εναλλακτικές μορφές δανεισμού. Πέραν των ανωτέρω πρόσφορων συνθηκών, επικουρικό ρόλο στην εξάπλωση του συγκεκριμένου εμπορικού κλάδου διαδραματίζει αναμφίβολα η ευκολία με την οποία φυσικά ή νομικά πρόσωπα μπορούν να ασκήσουν το επάγγελμα του ενεχυροδανειστή, δεδομένου ότι με Απόφαση του Αρχηγού της Ελληνικής Αστυνομίας (υπ' αριθ. 1010/10/5 - ΦΕΚ Β' 1948/2011) υφίσταται απλώς από την πλευρά των ενδιαφερομένων η υποχρέωση της αναγγελίας της έναρξης άσκησης του επαγγέλματός τους στις οικείες αστυνομικές Αρχές, συνοδεία κάποιων τυπικής μόνο φύσης δικαιολογητικών. -Β- Ένα τμήμα του ακμάζοντος αυτού εμπορικού κλάδου των ενεχυροδανειστηρίων απαρτίζεται από εταιρείες, οι οποίες δραστηριοποιούνται κατά κύριο λόγο ή αποκλειστικά ως ενεχυροδανειστήρια αυτοκινήτων. Μελετώντας προσεκτικά τη λειτουργία αυτού του τύπου των εταιρειών, διαπιστώνουμε την ύπαρξη ορισμένων κοινών μεταξύ τους χαρακτηριστικών και εφαρμοζόμενων πρακτικών κατά τις συναλλαγές τους με καταναλωτές, ως εξής: Στάδιο πρώτο: Οι εν λόγω εταιρείες διαφημίζουν τη χορήγηση δανείων αντί μηνιαίου επιτοκίου ύψους 0,75%, με μοναδική εγγύηση το αυτοκίνητο του ενδιαφερόμενου, εφόσον δεν υπάρχει παρακράτηση κυριότητας, και δίχως καμία περαιτέρω εξέταση της πιστοληπτικής του δυνατότητας. Στάδιο δεύτερο : Ο ενδιαφερόμενος έρχεται σε επαφή με τον εκπρόσωπο ή τον ιδιοκτήτη του ενεχυροδανειστηρίου, προσκομίζοντας το προς ενεχυρίαση αυτοκίνητο, του οποίου είναι κύριος κάτοχος. e-mail: grama@synigoroskatanaloti.gr 2

Στάδιο τρίτο: Ο ενεχυροδανειστής προβαίνει σε εκτίμηση της τρέχουσας εμπορικής αξίας του οχήματος, προκειμένου να αποδώσει ως δάνειο στον ενεχυριαστή χρηματικό ποσόν ίσο -κατ' ανώτατο όριο- με το 50% αυτής. Κατόπιν τούτου, το ποσόν που καλείται να αποπληρώσει ο ενεχυριαστής στη λήξη του δανείου ισοδυναμεί με το άθροισμα: (1) των χρημάτων που δόθηκαν ως δάνειο (κεφάλαιο) (2) του τόκου των χρημάτων (3) του κόστους για την ασφάλιση, την 24ωρη στάθμευση και τη φύλαξη (σε ειδικά φυλασσόμενους χώρους) του οχήματος για όσο χρόνο αυτό αποτελεί ενέχυρο. Κατά μέσο όρο, τα ασφάλιστρα και τα φύλακτρα ανέρχονται μηνιαίως από δεκαπέντε (15) ευρώ ανά χίλια (1000) ευρώ δανείου, ενώ η στάθμευση κυμαίνεται από 190 έως 210 ευρώ ανά μήνα. (4) των αποκαλούμενων εξόδων φακέλου (επιβάλλονται στον ενεχυριαστή για τον έλεγχο της κατάστασης και την εκτίμηση της εμπορικής αξίας του προς ενεχυρίαση οχήματος, καθώς και για τη σύνταξη διάφορων εγγράφων), τα οποία ανέρχονται σε 150 ευρώ ανά σύμβαση δανείου και καταβάλλονται εφάπαξ. Στάδιο τέταρτο: Συνάπτεται η σχετική συμφωνία σύστασης ενεχύρου, με αρχική διάρκεια από έναν (1) έως τρεις (3) μήνες. Με την παρέλευση του χρόνου της αρχικής σύμβασης, ο ενεχυριαστής καταβάλει το ποσόν που οφείλει να αποπληρώσει σύμφωνα με το προηγούμενο στάδιο, προκειμένου να του επιστραφεί το όχημά του. Στάδιο πέμπτο: Σε περίπτωση πρόσκαιρου προβλήματος αποπληρωμής του δανείου (μαζί με όλες τις συνοδευτικές επιβαρύνσεις του), παρέχεται κατά το δοκούν στον ενεχυριαστή η επιλογή της ανανέωσης της σύμβασης για μικρό ακόμα χρονικό διάστημα (συνήθως ένα ακόμα τρίμηνο). Ελλείψει παντελώς αυτής της δυνατότητας αποπληρωμής, το ενέχυρο περιέρχεται στην ιδιοκτησία του ενεχυροδανειστή, ο οποίος ακολούθως αποκτά δικαίωμα εκποίησής του για την κάλυψη της απαίτησης που έχει. Ορισμένες από τις εταιρείες που έχουμε εντοπίσει στο πλαίσιο της μέχρι σήμερα έρευνάς μας, δίχως βεβαίως να αποκλείεται ο εντοπισμός και άλλων κατόπιν περαιτέρω έρευνας, είναι οι ακόλουθες: 1.... 2.... 3.... 4.... 5.... 6.... 7.... -Γ- Έχει σημασία, στο σημείο αυτό, να δούμε σχηματικά με βάση τα προλεχθέντα πώς διαμορφώνεται το τελικό ποσόν που οφείλει να καταβάλει ένας ενεχυριαστής στον e-mail: grama@synigoroskatanaloti.gr 3

ενεχυροδανειστή κατά την εκπνοή της σύμβασης του δανείου. Για τον σκοπό αυτό, παραθέτουμε: (α) ένα παράδειγμα οχήματος, με τρέχουσα εμπορική αξία 5.000 ευρώ. (β) ένα παράδειγμα οχήματος, με τρέχουσα εμπορική αξία 8.000 ευρώ. Με βάση έρευνα που διενεργήσαμε σε ιστοσελίδες πώλησης μεταχειρισμένων αυτοκινήτων, σχεδόν το 70% των οχημάτων ανήκει σε αυτή την κατηγορία τιμής. Συνεπώς, η συγκεκριμένη κατηγορία θεωρείται η πολυπληθέστερη και, κατ' επέκταση, εκείνη που παρουσιάζει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον από πλευράς καταναλωτών για τους σκοπούς της παρούσας έρευνας. (γ) ένα παράδειγμα οχήματος, με τρέχουσα εμπορική αξία 20.000 ευρώ. Σε όλα τα παραδείγματα που παρατίθενται, οι υπολογισμοί γίνονται επί συμβάσεων ενεχυροδανεισμού τρίμηνης όσο και ετήσιας διάρκειας, χάριν της πραγματοποίησης χρήσιμων αναγωγών και συγκρίσεων. 1ο παράδειγμα: Όχημα προς ενεχυρίαση, εμπορικής αξίας 5.000 ευρώ. Διάρκεια δανεισμού (σε μήνες) 3 12 Ποσόν δανείου (= 50% της εμπορικής αξίας) 2.500 2.500 Τόκος (= 0,75% / μήνα) 56,25 225 Ασφάλιση οχήματος (= 15 / 1000 δανείου) 112,5 450 Φύλαξη οχήματος (= 15 / 1000 δανείου) 112,5 450 Στάθμευση (= 200 / μήνα) 600 2.400 Έξοδα φακέλου (= 150 εφάπαξ) 150 150 Τελικό ποσόν πληρωμής 3.531 6.175 Μηνιαία επιβάρυνση ενεχυριαστή 13,75% 12,25% Συνολική επιβάρυνση ενεχυριαστή 41,24% 147% e-mail: grama@synigoroskatanaloti.gr 4

2ο παράδειγμα: Όχημα προς ενεχυρίαση, εμπορικής αξίας 8.000 ευρώ. Διάρκεια δανεισμού (σε μήνες) 3 12 Ποσόν δανείου (= 50% της εμπορικής αξίας) 4.000 4.000 Τόκος (= 0,75% / μήνα) 90 360 Ασφάλιση οχήματος (= 15 / 1000 δανείου) 180 720 Φύλαξη οχήματος (= 15 / 1000 δανείου) 180 720 Στάθμευση (= 200 / μήνα) 600 2.400 Έξοδα φακέλου (= 150 εφάπαξ) 150 150 Τελικό ποσόν πληρωμής 5.200 8.350 Μηνιαία επιβάρυνση ενεχυριαστή 10% 9,06% Συνολική επιβάρυνση ενεχυριαστή 30% 108,75% 3ο παράδειγμα: Όχημα προς ενεχυρίαση, εμπορικής αξίας 20.000 ευρώ. Διάρκεια δανεισμού (σε μήνες) 3 12 Ποσόν δανείου (= 50% της εμπορικής αξίας) 10.000 10.000 Τόκος (= 0,75% / μήνα) 225 900 Ασφάλιση οχήματος (= 15 / 1000 δανείου) 450 1.800 Φύλαξη οχήματος (= 15 / 1000 δανείου) 450 1.800 Στάθμευση (= 200 / μήνα) 600 2.400 Έξοδα φακέλου (= 150 εφάπαξ) 150 150 Τελικό ποσόν πληρωμής 11.875 17.050 Μηνιαία επιβάρυνση ενεχυριαστή 6,25% 5,88% Συνολική επιβάρυνση ενεχυριαστή 18,75% 70,5% e-mail: grama@synigoroskatanaloti.gr 5

Λαμβανομένων υπόψη όλων των επιμέρους εξόδων και χρεώσεων, που διαμορφώνουν τη συνολική οφειλή του δανειολήπτη, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι: (1) Η διαμόρφωση της συνολικής επιβάρυνσης, αναγόμενη σε επίπεδο έτους, καταλήγει να ισοδυναμεί με το 70% έως και σχεδόν 150% του κεφαλαίου του δανείου, ενώ είναι επίσης κατά σχεδόν τέσσερις (4) έως και οκτώ (8) φορές υψηλότερη, συγκρινόμενη με τη συνολική επιβάρυνση που θα προέκυπτε από την επιβολή του νομίμου ετήσιου επιτοκίου της τάξης του 19%, που ενδεικτικά ισχύει για λογαριασμούς χρηματοδότησης πιστωτικών ιδρυμάτων από την Τράπεζα της Ελλάδος έναντι ενεχύρου τίτλων του Ελληνικού Δημοσίου (βλ. υπ' αριθ. 1/30-3-1998 [ΦΕΚ Α' 74/1998] Πράξη του Συμβουλίου Νομισματικής Πολιτικής της Τράπεζας της Ελλάδος). (2) Όσο μικρότερη είναι η εμπορική αξία του ενεχυριαζόμενου οχήματος, τόσο μεγαλύτερη καταλήγει να είναι η συνολική επιβάρυνση για τον ενεχυριαστή. Δηλαδή, από τις υπέρογκες επιβαρύνσεις που συνοδεύουν τα συγκεκριμένα δάνεια επί ενεχύρω πλήττονται κυρίως οι κάτοχοι μιας μέσης εμπορικής αξίας οχημάτων, που αποτελούν και την πολυπληθέστερη ομάδα καταναλωτών. (3) Το ύψος των επιβαλλόμενων ασφαλίστρων, ιδωμένο υπό το πρίσμα των μέσων τιμών που αυτή τη στιγμή ισχύουν στην ασφαλιστική αγορά, παραπέμπει σε κόστος μεικτής ασφάλισης οχήματος, η οποία ως γνωστόν, πέραν όλων των άλλων, καλύπτει και ίδιες ζημιές (ζημιές του οδηγού). Δεδομένης της επί 24ώρου στάθμευσης και φύλαξης των ενεχυριασθέντων οχημάτων σε ειδικά φυλασσόμενους χώρους, αντί μάλιστα αδρού μηνιαίου τιμήματος, γνωρίζοντας περαιτέρω ότι ο ενεχυροδανειστής υπέχει υποχρέωση όχι μόνο φύλαξης του ενεχύρου, αλλά και αποχής από τη χρήση του, εκτός εάν υπάρχει περί του αντιθέτου συναίνεση του ενεχυριαστή (άρθρο 1224 ΑΚ), δεν υφίσταται προφανής αιτιολογία για την επιβολή τόσο υψηλών ασφαλίστρων. -Δ- Επειδή: Τα τελευταία δύο (2) κυρίως χρόνια έχει ευνοηθεί, λόγω της οικονομικής συγκυρίας, η δυναμική ανάπτυξη του εμπορικού κλάδου των ενεχυροδανειστηρίων και δη, εν προκειμένω, των ενεχυροδανειστηρίων αυτοκινήτων. Σε μια εποχή με ιδιαιτέρως δυσμενή δημοσιονομικά χαρακτηριστικά, όπως η σημερινή, η ομάδα-στόχος των ενεχυροδανειστηρίων είναι προδήλως πολίτες με συσσωρευμένες και επείγουσες οικονομικές υποχρεώσεις, οι οποίοι ανήκουν σε μια κατά τεκμήριο ευκόλως χειραγωγούμενη κοινωνική ομάδα, δεδομένου ότι η πιεστική τους ανάγκη για δανεισμό λογίζεται ως αντικειμενική αδυναμία, που δύναται να τους στερεί τη δυνατότητα λήψης ψύχραιμων αποφάσεων και τους καθιστά ευάλωτους. Οι πολίτες αυτοί πρωτίστως από ανάγκη, λόγω των οικονομικών συνθηκών που επικρατούν, και όχι ίσως από αβίαστη και λελογισμένη επιλογή καταφεύγουν στον ενεχυριασμό των οχημάτων τους, προκειμένου κατ' αυτόν τον τρόπο να πετύχουν την επιδιωκόμενη άμεση δανειοδότησή τους. e-mail: grama@synigoroskatanaloti.gr 6

Η έμφαση που δίνεται από τα ενεχυροδανειστήρια αυτοκινήτων στη διαφημιστική προβολή του δελεαστικού μηνιαίου επιτοκίου δανεισμού (0,75%) είναι δυσανάλογα μεγαλύτερη της πρακτικά υποδεέστερης αναφοράς που γίνεται στις υπόλοιπες επιβαρύνσεις, οι οποίες συνοδεύουν το δάνειο και συμβάλλουν, όμως, κατά πολύ ουσιαστικότερα και καταλυτικότερα στη διαμόρφωση της συνολικής οφειλής του δανειολήπτη. Η ανωτέρω επιχειρηματική πρακτική από πλευράς των ενεχυροδανειστών δύναται να εκληφθεί ως παράγων ουσιώδους στρέβλωσης της οικονομικής συμπεριφοράς των καταναλωτών, με πιθανό συνεπακόλουθο τη σημαντική μείωση της ικανότητάς τους να λάβουν τεκμηριωμένη απόφαση συναλλαγής, εν μέσω ενός γενικότερου οικονομικού κλίματος που ούτως ή άλλως -όπως προείπαμε- τους έχει ήδη καταστήσει ευάλωτους και ενδεχομένως επιρρεπείς σε μη συμφέρουσες συναλλαγές. Οι όροι συναλλαγής των δανειοληπτών κρίνονται προδήλως επαχθείς, υπό το φως της υπέρμετρης συνολικής τους επιβάρυνσης που προκύπτει εξαιτίας των πολλών -πέραν του ονομαστικού επιτοκίου- επιμέρους χρεώσεων που συνοδεύουν τα δάνεια. Δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε την ακριβή προέλευση και την πηγή των κεφαλαίων των ενεχυροδανειστηρίων, από τα οποία δανειοδοτούνται οι ενδιαφερόμενοι, ούτε εάν τηρείται ο νόμιμος τύπος σύστασης των ενεχύρων, κατ' άρθρο 1211 ΑΚ (με έγγραφο συμβολαιογραφικό ή ιδιωτικό, με βέβαιη χρονολογία). Κλιμάκια της Ασφάλειας και του Σώματος Δίωξης Οικονομικού Εγκλήματος του Υπουργείου Οικονομικών, ενεργώντας στο πλαίσιο μιας ελεγκτικής εξόρμησης που πραγματοποιείται τους τελευταίους μήνες σε ενεχυροδανειστήρια σε όλη τη χώρα, έχουν διαπιστώσει σωρεία σοβαρών παραβατικών ενεργειών, ανάμεσα στις οποίες: πραγματοποίηση συναλλαγών χωρίς την τήρηση παραστατικών και δίχως ενημέρωση των βιβλίων, λειτουργία χωρίς άδεια, διάπραξη φορολογικών παραβάσεων, καθώς και των αδικημάτων της αποδοχής και διάθεσης προϊόντων εγκλήματος, όπως επίσης της εκβίασης. Η δυσκολία των συναλλασσόμενων να πιστοποιήσουν τη φερεγγυότητα του ενεχυροδανειστηρίου, με το οποίο θα συνεργαστούν, είναι το ίδιο μεγάλη με την αδυναμία τους να προστατευτούν από εφαρμοζόμενες ενδεχομένως αθέμιτες ή και παράνομες επιχειρηματικές πρακτικές. Τα θέματα της σημαντικής διατάραξης της ισορροπίας δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των συμβαλλομένων σε μια συναλλαγή μερών σε βάρος του καταναλωτή, όπως επίσης της διάπραξης αξιόποινων πράξεων σε βάρος μεγάλου αριθμού απλών και ανυποψίαστων καταναλωτών είναι μείζονος σημασίας για τον Συνήγορο του Καταναλωτή. Η Αρχή μας έχει δεχτεί προφορικά αρκετές καταγγελίες καταναλωτών επί του θέματος, ωστόσο παρατηρείται δισταγμός εκ μέρους τους να προβούν σε έγγραφη και επώνυμη υποβολή των καταγγελιών τους. Σάς υποβάλλουμε την παρούσα, συνοδεία σχετικών αποδεικτικών στοιχείων (ηλεκτρονικά δημοσιεύματα και εμπορικού χαρακτήρα ανακοινώσεις στο διαδίκτυο). e-mail: grama@synigoroskatanaloti.gr 7

ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ Παρακαλούμε θερμά για τη μελέτη και αξιολόγηση των πορισμάτων μας, καθώς και για δέουσες κατά την εκτίμησή σας ενέργειες προς διερεύνηση ενδεχόμενης τέλεσης αξιόποινων πράξεων. Ο ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ Ευάγγελος Ζερβέας Κοιν.: (1) ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Ελευθερίου Βενιζέλου (Πανεπιστημίου) 21 102 50, Αθήνα (2) ΣΩΜΑ ΔΙΩΞΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΕΚΓΛΗΜΑΤΟΣ Πειραιώς 207 & Αλκίφρονος 92 118 53, Αθήνα (3) Αρχή Καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων από Εγκληματικές Δραστηριότητες, της Χρηματοδότησης της Τρομοκρατίας & του Ελέγχου Δηλώσεων Περιουσιακής Κατάστασης Πειραιώς 207 & Αλκίφρονος 92 118 53, Αθήνα (4) ΑΡΧΗΓΕΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑΣ Π. Κανελλοπούλου 4 101 77, Αθήνα e-mail: grama@synigoroskatanaloti.gr 8