Πρόλογος ΠΡΟΛΟΓΟΣ Απορρίπτοντας τον ριζοσπαστισµό Τα τρία από τα πέντε κείµενα που είναι συγκεντρωµένα σε αυτόν τον τόµο είναι αδηµοσίευτα στη γαλλική γλώσσα. Όλα τους είναι πολύ πρόσφατα, ορισµένα µάλιστα, όπως θα έχει την ευκαιρία να διαπιστώσει ο προσεκτικός αναγνώστης, έχουν γραφεί µεταξύ εκεµβρίου 2016 και Ιανουαρίου 2017 και απηχούν τις σηµερινές σκέψεις και επεξεργασίες του ιστορικού των ιδεών, φιλόσοφου και πολιτικού επιστή- µονα Πιέρ-Αντρέ Ταγκιέφ (Pierre-André Taguieff) για τη θεµατική του πολιτικού εξτρεµισµού, ακριβέστερα: για το τι µπορεί να σηµαίνει ο «εξτρεµισµός στην πολιτική», στις διάφορες εκδοχές του. Το πρώτο από αυτά τα κείµενα (το οποίο είναι αδηµοσίευτο), που φέρει, ακριβώς, τον τίτλο «Ο εξτρεµισµός και τα είδωλά του» (ο οποίος αποτελεί και τον τίτλο του βιβλίου), επιχειρεί να ορίσει την έννοια, ελέγχει τις δηµόσιες χρήσεις της στο πολιτικό πεδίο, αναζητά τις µετωνυµίες της, όπως για παράδειγµα αυτήν του «ριζοσπαστισµού», τον οποίον, επιση- µαίνοντας την απροσδιοριστία του (κάτι που αποτελεί κοινό χαρακτηριστικό του µε τον εξτρεµισµό), ουσιαστικά τον προ- [ 9 ]
σεγγίζει και τον αναλύει µέσα από τα παραδείγµατα του τζιχαντισµού και, κυρίως, µέσα από τον δύσκολο προσδιορισµό της ιδεολογικο-πολιτικής φυσιογνωµίας της άκρας δεξιάς. Για την άκρα δεξιά, παρατηρεί ότι µοιάζει περισσότερο µε µια ορισµένη άκρα αριστερά, παρά µε τη «δεξιά» (φιλελεύθερη ή συντηρητική). Ταυτόχρονα, ο συγγραφέας επισηµαίνει τα µείζονα αδιέξοδα που αντιµετωπίζουν τα δυτικά πολιτικά συστή- µατα, ο παραδοσιακός δικοµµατισµός, η κρίση του οποίου δίνει την ευκαιρία να αναδυθούν νέοι δηµαγωγοί, σε βαθµό που, όπως υποστηρίζει ο Π.-Α. Ταγκιέφ, να έχουµε ήδη εισέλθει στην «εποχή των δηµαγωγών». Πρόκειται για µια πολιτική περίοδο στην οποία έχουν κάνει την εµφάνισή τους, και κυριαρχούν, σε ορισµένες χώρες, οι αποκαλούµενες «δηµοκτατορίες», αυταρχικά, επί της ουσίας, πολιτικά συστήµατα, καµουφλαρισµένες δικτατορίες, που προσπαθούν να σέβονται, ως ένα σηµείο, κάποιες από τις λειτουργίες της φιλελεύθερης, πλουραλιστικής δη- µοκρατίας, στην πραγµατικότητα, βέβαια, υπονοµεύοντάς τες (όπως για παράδειγµα είναι οι περιπτώσεις Πολωνίας, Ουγγαρίας, Ρωσίας, Τουρκίας, κ.ά.). Ο λαϊκισµός, στο πλαίσιο αυτό, αναπαριστά, όπως πάντα, άλλωστε, σύµφωνα µε τον Ταγκιέφ, ένα «πολιτικό ύφος», «ριζοσπαστικό» ή «εξτρεµιστικό», που υιοθετείται και ενσαρκώνεται από περιθωριακούς-νεοεισερχόµενους δρώντες στο πολιτικό πεδίο, ένα πολεµικό ύφος κατά των ιθυνουσών ελίτ της εξουσίας και του πλούτου, οι οποίες πλέον κατηγορούνται για όλα τα δεινά του κόσµου. Αν ο λαϊκισµός είναι ουσιαστικά µια κατα- [ 10 ]
Πρόλογος σκευή των λαϊκιστικών ελίτ, αν, δηλαδή, προσδιορίζει ένα πολεµικό ύφος κατά του «κατεστηµένου», της «κάστας» (πρόκειται για τον όρο-φετίχ του Podemos), εργαλειοποιώντας διάχυτα αισθήµατα δυσπιστίας και µνησικακίας προς το «σύστηµα», κατά του «συστήµατος», το πρόσηµο της κοινωνικής κινητοποίησης που αυτός «εκφράζει» δεν είναι άλλο από εκείνο που σφραγίζεται µέσα από µια ιδιόµορφη αναβίωση του εθνικισµού, λίγο πολύ σε όλη την Ευρώπη. Τόσο στο πρώτο κείµενο του ανά χείρας τόµου όσο και στο δεύτερο, που είναι µια πρόσφατη συνέντευξή του σε ελβετική εφηµερίδα (3/1/2017), ο συγγραφέας εντοπίζει αυτήν την παράδοξη αντοχή και µεταµόρφωση της εθνικιστικής ιδεολογίας η οποία, είτε µε τη µορφή της υπεράσπισης της «εθνικής κυριαρχίας», είτε και µε τη µορφή της προαγωγής µιας µυθολογηµένης «εθνικής ταυτότητας» 1, επιχειρεί, και το έχει ήδη σε µεγάλο βαθµό πετύχει, να ανακατανείµει τους συσχετισµούς δυνάµεων στο εσωτερικό του πολιτικού πεδίου σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Και, στο πλαίσιο αυτό, να απονοµιµοποιήσει ακόµα περισσότερο την ίδια την ευρωπαϊκή προοπτική. 1 Ο Ταγκιέφ έχει εντοπίσει και διεξοδικά αναλύσει αυτήν τη µετα- µορφωµένη ανάδυση του εθνικισµού σε δύο από τα τελευταία του βιβλία, βλ. Pierre-André Taguieff, Du diable en politique. Réflexions sur l antilepénisme ordinaire, Παρίσι, Éditions CNRS, 2014. Pierre-André Taguieff, La revanche du nationalisme. Néopopulistes et xénophobes à l assaut de l Europe, Παρίσι, PUF, 2015. [ 11 ]
Το τρίτο κατά σειρά κείµενο, µε τίτλο «Σκέψεις για τη γοητεία του τζιχαντισµού», κείµενο αδηµοσίευτο µέχρι τώρα, είναι αφιερωµένο στη σχετική συζήτηση για την τζιχαντιστική τροµοκρατική απειλή, όπου ο Ταγκιέφ, παρεµβαίνοντας εκ νέου, αποδοµεί, µεταξύ άλλων, τις θέσεις εκείνες που συνθηµατολογικά υποστηρίζουν ότι η ισλαµιστική τροµοκρατία «δεν έχει καµία σχέση µε το ισλάµ». Προσδιορίζοντας ότι στόχος του τζιχαντισµού είναι ο εξισλαµισµός της νεωτερικότητας, απορρίπτει το κλισέ σύµφωνα µε το οποίο η σηµερινή τροµοκρατία δεν είναι παρά ο «εξισλαµισµός του ριζοσπαστισµού», ως εάν αυτός ο τελευταίος να ήταν εύκολα προσδιορίσιµος, κάτι σαν ιδεολογία. Για τον Ταγκιέφ, ο προσηλυτισµός χιλιάδων νέων µουσουλµάνων στο τζιχάντ µαρτυρά την αναβίωση του θρησκευτικού στοιχείου, δείχνοντας ότι η εκκοσµίκευση ήταν πολύ περισσότερο ένα κανονιστικό σχέδιο και πολύ λιγότερο µια οικουµενική ιστορικο-κοινωνική πραγµατικότητα. Η ιδιαιτερότητα του «ισλάµ», σε τέτοια συµφραζόµενα, η διαφοροποίησή του από τον χριστιανισµό, τον εβραϊσµό, τον βουδισµό, είναι, λέει ο συγγραφέας, στηριζόµενος και σε έγκυρες ερµηνείες, ότι εντός του αρθρώνεται, µέσω του τζιχάντ, το θεολογικο-θρησκευτικό στοιχείο µε το πολιτικο-στρατιωτικό στοιχείο, η θρησκεία µε τη βία. Γι αυτό και η απάντηση στην τροµοκρατική απειλή, για τον Ταγκιέφ, δεν µπορεί να προέλθει µόνον από την απαραίτητη πολεµική αντιµετώπισή της. Προϋποθέτει τη συγκρότηση µιας «αντι-ουτοπίας» στην ισλαµιστική «βαρβαρότητα», ένα γοητευτικό πρόταγµα βίου εκ µέρους της ύσης, ικανό να [ 12 ]
Πρόλογος συγκινήσει τους νεαρούς υποψήφιους του τζιχάντ. Άραγε, ο σηµερινός «πλεονέκτης» δυτικός άνθρωπος, οπαδός του ηδονιστικού ατοµικισµού, µπορεί να κάνει δική του µια τέτοια προοπτική; Το τέταρτο στη σειρά κείµενο, υπό δηµοσίευση στη γαλλική γλώσσα, εντός του 2017, σε σχετικό συλλογικό τόµο, αφορά τον αντισηµιτισµό, τη νέα εβραιοφοβία, όπως αποκαλεί αυτό το ρατσιστικό φαινόµενο ο Π.-Α. Ταγκιέφ. Αν και η µελέτη είναι επικεντρωµένη στη γαλλική εκδοχή της εβραιοφοβίας, οι σχετικές αναλύσεις την υπερβαίνουν κατά πολύ. Εδώ, ουσιαστικά, ο Ταγκιέφ περιγράφει και αναλύει αυτό που ονοµάζει «νέα αντιεβραϊκή µορφολογία», δηλαδή τη σηµερινή µορφή του αντισηµιτισµού, ο οποίος µε προνο- µιακό τρόπο απεικονίζεται στο µίσος κατά του Ισραήλ και παίρνει τη µορφή ενός ριζοσπαστικού «αντισιωνισµού», βασικός, αν και όχι αποκλειστικός, φορέας του οποίου είναι το λεγόµενο ριζοσπαστικό ισλάµ. Τέλος, το πέµπτο στη σειρά κείµενο (δηµοσιευµένο) α- φιερώνεται σε µια συνοπτική και µεστή παρουσίαση του µύθου της συνωµοσίας, ο οποίος, στις διάφορες παραλλαγές του, τείνει να συγκροτήσει σήµερα «ιδεολογία», ακόµα και να αναχθεί σε «κυρίαρχη ιδεολογία». Εξτρεµισµός, ριζοσπαστισµός, άκρα δεξιά, λαϊκισµός, αντισηµιτισµός, τζιχαντισµός, συνωµοσιολογία: γύρω από αυτούς τους όρους, και τις πραγµατικότητες που αυτοί συµβολίζουν, περιστρέφεται ένας επίκαιρος, τολµηρός και πρωτοποριακός προβληµατισµός, πέρα και ενάντια στο «πο- [ 13 ]
λιτικά ορθό» και την ετοιµοφόρετη σκέψη. Για τον Ταγκιέφ, η υπεράσπιση της ελευθερίας και της δηµοκρατίας προϋποθέτει την καλύτερη δυνατή γνώση των εχθρών τους. Εννοιολογικές απροσδιοριστίες, δαιµονοποίηση του αντιπάλου, αναγωγή όλων των δεινών στο «κοινωνικό ζήτηµα» ή και τον ρατσισµό, δεν βοηθούν, το αντίθετο, την αναγκαία και πολυεπίπεδη αντίδραση κατά του «εξτρεµισµού». Θεσσαλονίκη, 15/1/2017 Ανδρέας Πανταζόπουλος [ 14 ]