ΙΕΥΡΥΜΕΝΗ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗ ΡΑΜΑΣ ΚΑΒΑΛΑΣ ΞΑΝΘΗΣ

ΙΕΥΡΥΜΕΝΗ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗ ΡΑΜΑΣ ΚΑΒΑΛΑΣ ΞΑΝΘΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗ και ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΥΠΑΡΧΟΥΣΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ & ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΕΛΤΑ ΝΕΣΤΟΥ ΒΙΣΤΩΝΙ ΑΣ - ΙΣΜΑΡΙ ΑΣ ΣΥΝΤΑΚΤΕΣ: Συλαίος Γεώργιος, Επ. Καθηγητής ΠΘ Κόκκος Νικόλαος, Μηχανικός Περιβάλλοντος ΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗΣ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009

1. Εισαγωγή 1.1. Στοιχεία Σύμβασης Αντικείμενο Σύμβασης Σκοπός Έργου Η παρούσα μελέτη εκπονείται κατόπιν της από 16/7/2009 Προγραμματικής Σύμβασης Έργου, με τίτλο: «ΣΥΛΛΟΓΗ & ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΥΠΑΡΧΟΥΣΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ & ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΕΛΤΑ ΝΕΣΤΟΥ ΒΙΣΤΩΝΙ ΑΣ - ΙΣΜΑΡΙ ΑΣ», μεταξύ της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης ράμας Καβάλας Ξάνθης, του Εργαστηρίου Οικολογικής Μηχανικής & Τεχνολογίας του Τμήματος Μηχανικών Περιβάλλοντος του ημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και του Ειδικού Λογαριασμού Ερευνών του ημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης. Αντικείμενο της Προγραμματικής Σύμβασης αποτελεί η υλοποίηση της «ράσης Συλλογής και Αξιολόγησης υπαρχουσών περιβαλλοντικών μελετών & ερευνητικών αποτελεσμάτων της περιοχής έλτα Νέστου Βιστωνίδας Ισμαρίδας». Πιο συγκεκριμένα, το Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος αναλαμβάνει: Τη συλλογή και καταγραφή όλων των υπαρχουσών μελετών και των ερευνητικών αποτελεσμάτων που έχουν εξαχθεί με βάση προηγούμενα προγράμματα και αφορούν την περιοχή του Εθνικού Πάρκου Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης ( έλτα Νέστου Βιστωνίδα Ισμαρίδα) και που θα περιλαμβάνει: α. πληροφορίες φυσικού περιβάλλοντος (κλιματικές συνθήκες, γεωλογία, έδαφος, υδρολογία, χλωρίδα, βλάστηση, πανίδα) β. κοινωνικο οικονομικές πληροφορίες (πληθυσμιακά, δημογραφικά στοιχεία, παραγωγικές δραστηριότητες εντός του Εθνικού Πάρκου) γ. χωροταξικές πληροφορίες (επιτρεπόμενες χρήσεις γης, αντικρουόμενες χρήσεις γης, εγκεκριμένες μελέτες χρήσεων γης και περιβαλλοντικών πληροφοριών, υπάρχουσες χρήσεις γης). Την αξιολόγηση όλων των υπαρχόντων περιβαλλοντικών δεδομένων που αφορούν την ίδια περιοχή. Την αναπαραγωγή των παραπάνω αναφερόμενων μελετών και ερευνών με σκοπό να εμπλουτίσουν τη βιβλιοθήκη της Κεντρικής Υπηρεσίας της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης ράμας Καβάλας Ξάνθης και του Φορέα ιαχείρισης του Εθνικού Πάρκου Α.Μ.Θ. Το έργο αυτό αναμένεται να συνεισφέρει στην καταγραφή των υπαρχόντων περιβαλλοντικών και κοινωνικο-οικονομικών δεδομένων του Εθνικού Πάρκου Α.Μ.Θ. καθώς και στην ιεράρχηση των κύριων περιβαλλοντικών προβλημάτων της περιοχής, με στόχο: α) να συμβάλει στη σύνταξη ενός Ολοκληρωμένου Σχεδίου ιαχείρισης του Εθνικού Πάρκου Νέστου - Βιστωνίδας - Ισμαρίδας, μέσω της επικαιροποιημένης καταγραφής της σύγχρονης περιβαλλοντικής κατάστασης της περιοχής, β) να παράσχει αξιολογημένη περιβαλλοντική πληροφορία προς το Φορέα ιαχείρισης του Εθνικού Πάρκου, με τρόπο εύληπτο και συνοπτικό, ώστε να γίνεται καλύτερα η αξιολόγηση των υποβαλλόμενων ΜΠΕ διαφόρων έργων εντός του Εθνικού Πάρκου, γ) να προβάλλει με επιστημονικά δεδομένα και επιχειρήματα τα υπάρχοντα περιβαλλοντικά προβλήματα της 2

περιοχής μελέτης, ώστε να είναι δυνατή η βέλτιστη αντιμετώπισή τους, και δ) να αξιοποιήσει υπάρχουσες μελέτες και στοιχεία για τη συμπλήρωση και υποβολή καλά τεκμηριωμένων προτάσεων χρηματοδότησης από το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς 2007-2013, καθώς και από άλλα χρηματοδοτικά εργαλεία. Η διάρκεια υλοποίησης του παραπάνω έργου είναι δύο (2) μήνες από την υπογραφή της Προγραμματικής Σύμβασης. Κατά τη διαδικασία υλοποίησης του έργου ζητήθηκε και λήφθηκε τρίμηνη παράταση, καθώς κατά το μεγαλύτερο μέρος της αρχικής διάρκειας του έργου, τόσο η Βιβλιοθήκη όσο και η Επιτροπή Ερευνών του ημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης ήταν κλειστές λόγω των θερινών διακοπών. 1.2. Ομάδα Εκπόνησης της Μελέτης Η μελέτη εκπονήθηκε υπό το συντονισμό και την εποπτεία του κ. Γεωργίου Συλαίου, επίκουρου καθηγητή του Εργαστηρίου Οικολογικής Μηχανικής & Τεχνολογίας, του Τμήματος Μηχανικών Περιβάλλοντος του ημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης. Στη σύνταξη της μελέτης συνεργάστηκε ο κ. Κόκκος Νικόλαος, Μηχανικός Περιβάλλοντος και Υποψήφιος ιδάκτορας του Εργαστηρίου Οικολογικής Μηχανικής & Τεχνολογίας. 2. Συλλογή Υπαρχουσών Μελετών & Ερευνητικών Αποτελεσμάτων Συνολικά ανιχνεύθηκαν 148 εργασίες και μελέτες από τη Βιβλιοθήκη του ΠΘ, Πρακτικά Επιστημονικών Συνεδρίων και Τεύχη Επιστημονικών Περιοδικών. Οι εργασίες αυτές ταξινομήθηκαν με βάση τη προέλευσή τους, σε πέντε διαφορετικές κατηγορίες: α) Πτυχιακές Εργασίες, β) Μεταπτυχιακές ιατριβές, γ) ιδακτορικές ιατριβές, δ) Μελέτες Ερευνητικών Προγραμμάτων και ε) Επιστημονικές ημοσιεύσεις και Ανακοινώσεις. Στην παρούσα μελέτη αξιολογούνται οι 132 εργασίες / μελέτες, ενώ οι υπόλοιπες 16 ήταν αδύνατο να αξιολογηθούν λόγω μη δυνατότητας απόκτησης τους από τη Κεντρική Βιβλιοθήκη του ΠΘ. Ωστόσο, τεύχη των μελετών / εργασιών που δεν αξιολογήθηκαν βρίσκονται στη βιβλιοθήκη του ημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης στην Ξάνθη. Ο αριθμός των μελετών που ανιχνεύθηκαν ανά κατηγορία μελέτης παρουσιάζεται παρακάτω: Α/Α Κατηγορία Μελέτης Αριθμός 1 Πτυχιακές Εργασίες 31 2 Μεταπτυχιακές ιατριβές 20 3 ιδακτορικές ιατριβές 10 4 Μελέτες Ερευνητικών Προγραμμάτων 24 5 Επιστημονικές ημοσιεύσεις και Ανακοινώσεις 63 ΣΥΝΟΛΟ 148 3

Περαιτέρω, οι μελέτες ταξινομήθηκαν με βάση το περιεχόμενό τους και τα περιβαλλοντικά δεδομένα που διαθέτουν, σε επιμέρους κατηγορίες, όπως μελέτες που ασχολούνται με: 1. Περιβαλλοντική ιαχείριση Εθνικού Πάρκου Χρήσεις Γης και ημογραφικά εδομένα 2. Περιβαλλοντικά εδομένα και Ομοιώματα Ποτάμιων Συστημάτων 3. Περιβαλλοντικά εδομένα Λιμναίων Συστημάτων 4. Περιβαλλοντικά εδομένα και Ομοιώματα Λιμνοθαλάσσιων Συστημάτων, με ειδική αναφορά σε: Γενικά εδομένα Λιμνοθαλασσών Αβιοτικές Παραμέτρους Λιμνοθαλασσών Φυτοπλαγκτόν Βενθική Χλωρίδα και Πανίδα Ιχθυοπανίδα Ορνιθοπανίδα Χερσαία Χλωρίδα Χερσαία Μακροπανίδα 5. Εδαφολογικά εδομένα 6. Υπόγεια Ύδατα 7. Φυτική και Ζωϊκή Παραγωγή 8. Αρδευτικό Νερό 9. εδομένα Παράκτιων Συστημάτων 10. Παράκτια ιάβρωση 11. Έργα Υποδομής Αναπτύχθηκε Βάση εδομένων στο Πρόγραμμα Excel με σκοπό τη ταξινόμηση και αρχειοθέτηση των μελετών και εργασιών που ανιχνεύθηκαν. Στο τέλος κάθε αξιολόγησης καταγράφεται ο κωδικός {#} βάση του οποίου εντοπίζεται στο τμήμα της βιβλιογραφίας το τεύχος της μελέτης / εργασίας στην οποία αντιστοιχεί. 3. Ανάλυση Υπαρχόντων Περιβαλλοντικών εδομένων 3.1. Περιβαλλοντική ιαχείριση Εθνικού Πάρκου Χρήσεις Γης ημογραφικά εδομένα Το Σχέδιο ιαχείρισης του Παραποτάμιου άσους του π. Νέστου όπως συντάχθηκε από τους Κακούρο και Ντάφη (2005) παρουσιάζει πλήθος δεδομένων για το παραποτάμιο δάσος, αναλύει τις κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες και τις απειλές του φυσικού περιβάλλοντος της περιοχής, αναφέρεται στις προσπάθειες περιβαλλοντικής αποκατάστασης και παρουσιάζει αναλυτικά τα μέτρα και τις δράσεις διαχείρισης. Η μελέτη συντάχθηκε για λογαριασμό του ασαρχείου Καβάλας και χρηματοδοτήθηκε από το Υπουργείο Οικονομικών και τον ΕΟΧ. Το Σχέδιο ιαχείρισης παρουσιάζει αναλυτικά κλιματικά, γεωλογικά, υδρολογικά και υδρογεωλογικά δεδομένα καθώς και στοιχεία της χλωρίδας και πανίδας 4

της περιοχής μελέτης. Παρουσιάζονται στοιχεία κοινωνικών, οικονομικών και πολιτιστικών χαρακτηριστικών της περιοχής (δημογραφικά δεδομένα, οικονομικές δραστηριότητες ανά τομέα, στοιχεία απασχόλησης, χρήσεις γης και υποδομές). Ως κύριες απειλές παρουσιάζονται η ανεξέλεγκτη βόσκηση, η λαθροϋλοτομία, η λαθροθηρία και η κίνηση οχημάτων εντός του πυρήνα τους δάσους. {87} Παρόμοια εργασία συντάχθηκε και από τους Κουτράκη κ.ά. (1996) για λογαριασμό του Μουσείου Γουλανδρή με χρηματοδότηση από το LIFE. Η εργασία αναλύει τα βιοτικά και αβιοτικά γνωρίσματα της περιοχής του Νέστου αλλά και το νομικό καθεστώς όπως και τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά της γνωρίσματα. Επίσης περιγράφονται τα είδη χλωρίδας και πανίδας της περιοχής και προτείνονται μέτρα για την διατήρηση του φυσικού οικοτόπου. Στην εργασία καταγράφονται 23 είδη φυτών και 30είδη ζώων που χρήζουν ειδικού διαχειριστικού σχεδίου προστασίας. {103} Η διδακτορική διατριβή του Παυλικάκη (2002) καθώς και η εργασία των Pavlikakis & Tsihrintzis (2003) εισάγει την έννοια της διαχείρισης οικοσυστημάτων ως μια μέθοδο πολυκριτηριακής διαδικασίας υποστήριξης της λήψης αποφάσεων, με στόχο τη περιβαλλοντική διαχείριση του Εθνικού Πάρκου ΑΜΘ. Η εργασία περιγράφει δημογραφικά δεδομένα, δεδομένα αγροτικής παραγωγής και εισοδήματος, καθώς και δεδομένα χρήσης λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων στη περιοχή του Εθνικού Πάρκου ΑΜΘ. Στη συνέχεια αναπτύσσονται σενάρια περιβαλλοντικής διαχείρισης της περιοχής, όπως: α) η σημερινή κατάσταση (μέτρια επάρκεια νερού, χαμηλή παραγωγικότητα περιοχής), β) μείωση χρήσης λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων κατά 10%, η οποία οδηγεί σε μείωση του αγροτικού εισοδήματος κατά 1%, η οποία αντισταθμίζεται από την ανάπτυξη του οικοτουρισμού, γ) μείωση χρήσης λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων κατά 10% με ταυτόχρονη αναπροσαρμογή προς καλλιέργειες χαμηλών υδατικών απαιτήσεων, η οποία θα αυξήσει το αγροτικό εισόδημα κατά 3% και θα βελτιώσει τη ποιότητα νερού των υγροτόπων, και δ) μείωση χρήσης λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων κατά 5%, χωρίς μείωση της χρήσης λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, αλλά με αναπροσαρμογή προς καλλιέργειες χαμηλών υδατικών απαιτήσεων, η οποία οδηγεί σε αύξηση του αγροτικού εισοδήματος κατά 5% και υψηλό ρυθμό ανάπτυξης. {113}, {35} Η διερεύνηση των απόψεων του τοπικού πληθυσμού έδειξε ότι το 37% των κατοίκων του Εθνικού Πάρκου δήλωναν άγνοια για την ύπαρξη του Φορέα ιαχείρισης κάτι που δείχνει τη σημαντική ανάγκη για δράσεις ενημέρωσης και προβολής σχετικά με το Πάρκο και το ρόλο του Φορέα. Η επιστημονική και εκπαιδευτική αξία του Πάρκου είναι άμεσα αναγνωρίσιμη από τους κατοίκους και τους επισκέπτες. 5

Σχήμα 1. ημογραφικά δεδομένα περιοχής Εθνικού Πάρκου ΑΜΘ (από Pavlikakis & Tsihrintzis, 2003). Σχήμα 2. Χρήσεις Γης και είδη καλλιέργειας στη περιοχή του Εθνικού Πάρκου ΑΜΘ (από Pavlikakis & Tsihrintzis, 2003). Σχήμα 3. Ανθρώπινες παρεμβάσεις στην περιοχή του Εθνικού Πάρκου ΑΜΘ (από Pavlikakis & Tsihrintzis, 2003). Η διδακτορική διατριβή της Καμπράγκου Ε. (2006) έχει ως κύριο γνώμονα την ανάπτυξη και αξιοποίηση μιας μεθοδολογίας σχεδιασμού και αξιολόγησης της ολοκληρωμένης διαχείρισης υδατικών πόρων στη λεκάνη απορροής του ποταμού Νέστου. Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από την μελέτη των γεωργικών χρήσεων της περιοχής του π. Νέστου αλλά και από την μελέτη των βροχομετρικών δεδομένων της περιοχής και των δεδομένων παροχής του ποταμού. Η μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε είναι ο Πίνακας Ισορροπημένης Στοχοθεσίας, προσαρμοσμένος στις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες μιας Ολοκληρωμένης ιαχείρισης Υδατικών Πόρων, όπου και επιλέχθηκαν συνολικά 41 δείκτες. Η ανάλυση της περιοχής έδειξε πως ο κεντρικός άξονας δράσης για τη λεκάνη του π. Νέστου είναι η αλληλεπίδραση γεωργίας, περιβάλλοντος και υδατικών πόρων. Με τη 6

χρήση της αναλύσεως Emergy αποδείχτηκε ότι η γεωργία μπορεί να παραμείνει κεντρική οικονομική δραστηριότητα στην περιοχή με μια συνετή χρήση πόρων και αναδιάρθρωση των καλλιεργειών (Σχήμα 4). {89} Σχήμα 4. Μεταβολή στην έκταση των καλλιεργειών (ha) σε ένα σενάριο της ανάλυσης Emergy (από Καμπράγκου Ε., 2006). Η διδακτορική διατριβή του Χριστιανόπουλου Κωνσταντίνου (2003) ασχολείται με την χωροταξία και την ανάπτυξη, έτσι ώστε μέσα από αυτήν να αναδειχθεί το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον. ιαμορφώνει μια διαφορετική αντίληψη και πρακτική, όπου συνυπάρχουν το φυσικό και το πολιτιστικό περιβάλλον με το σύγχρονο τεχνητό περιβάλλον. Αναλύεται μια διαφοροποιημένη φιλοσοφία και μεθοδολογία χωροταξικού σχεδιασμού, σε συνδυασμό με τις αρχές της αειφόρου ανάπτυξης και τις σύγχρονες αναπτυξιακές διαδικασίες. {132} Η μελέτη των Σεκλιζιώτη Σ. και Παπακωνσταντίνου Α. (1992) καθορίζει όρια και μέτρα διαχείρισης του υγροβιότοπου στο έλτα του π. Νέστου. Γίνεται η μελέτη των αβιοτικών και βιοτικών χαρακτηριστικών του συστήματος και αξιολογείται η υπάρχουσα κατάσταση του υγροβιότοπου. Η μελέτη εντοπίζει τα σημεία συρρίκνωσης και υποβάθμισης του υγροβιότοπου και θέτει τα όρια της φυσικής βλάστησης που συνέχεια υποβαθμίζονται μετά την εφαρμογή της συνθήκης Ramsar στην περιοχή. ιαπιστώνει ότι η αποκατάσταση της φυσικής βλάστησης από γεωργικές καλλιέργειες στη περιοχή των εκβολών του π. Νέστου οδήγησε στην απώλεια οικοτόπων και στη συρρίκνωση των φυσικών προστατευόμενων χαρακτηριστικών της περιοχής. Ως συνέπεια της απώλειας βλάστησης (δασικής, θαμνώδους, υδροχαρούς, κλπ.) έρχεται η μείωση της παρουσίας της πανίδας και κύρια της ορνιθοπανίδας. Η μελέτη διαπιστώνει ότι τα εγγειοβελτιωτικά έργα και οι τεχνικές διευθετήσεις της κοίτης του Νέστου στις εκβολές έχουν διαταράξει σημαντικά την υδρολογική ισορροπία της περιοχής. {122} Στην εργασία της Σταυράκης Χριστίνας (2008) γίνεται μεθοδική έρευνα των μέχρι σήμερα εκπονημένων μελετών οι οποίες αφορούν στον ποταμό Νέστο. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στις λιμνοθάλασσες του ποταμού και στο παραποτάμιο δάσος. Επίσης γίνεται αξιολόγηση των υφιστάμενων μελετών αλλά και προτάσεις για μελλοντικές μελέτες. {125} 7

3.2. Περιβαλλοντικά εδομένα και Ομοιώματα Εσωτερικών Υδάτων 3.2.1. Περιβαλλοντικά εδομένα και Ομοιώματα Ποταμού Νέστου Η εργασία των Psilovikos et al. (2006) παρουσιάζει υδρολογικά δεδομένα και στοιχεία ποιότητας νερού του π. Νέστου από το δίκτυο αυτογραφικών σταθμών REMOS της ΕΗ. Το δίκτυο αποτελείται από τρεις σταθμούς μέτρησης, έναν στο έλτα του π. Νέστου, έναν στη φραγμαλίμνη Θησαυρού και έναν στους Ποταμούς. Οι σταθμοί καταγράφουν τη στάθμη νερού του ποταμού, τη θερμοκρασία νερού και αέρα, την αγωγιμότητα, το δυναμικό οξειδοαναγωγής και το διαλυμένο οξυγόνο. ιερευνήθηκαν οι στατιστικές τάσεις των χρονοσειρών των παραμέτρων της περιόδου 2000 2002. Το τμήμα του ποταμού πριν το φράγμα έδειξε μέγιστη τιμή παροχής τον Απρίλιο και ελάχιστη τον Αύγουστο. Στο τμήμα του ποταμού μετά τα φράγματα, η υδροπερίοδος διατηρήθηκε αλλά μειώθηκαν οι διαφορές μεταξύ υγρής και ξηρής περιόδου. Η θερμοκρασία νερού έδειξε παρόμοια διακύμανση με μέγιστες τιμές τον Αύγουστο (22 o C) και ελάχιστες τη περίοδο εκεμβρίου Ιανουαρίου (5 o C). Η μέση ημερήσια διακύμανση ήταν 3-5 ο C. Το διαλυμένο οξυγόνο του ποταμού κυμάνθηκε σε ικανοποιητικά επίπεδα, μεταξύ 8 12 mg/l και η ηλεκτρική αγωγιμότητα μεταξύ 170 και 330 μs/cm. Το δυναμικό οξειδοαναγωγής είχε τιμές από 150 έως 450 mv. Η εργασία παρουσιάζει εξισώσεις συσχέτισης των παραπάνω παραμέτρων με το χρόνο, ώστε να αποτυπωθούν μαθηματικά μοντέλα περιγραφής και πρόβλεψής τους. {44} Σχήμα 5. Σύγκριση υδροπεριόδων πριν και μετά το φράγμα (από Psilovikos et al., 2005). Παρόμοια δεδομένα παρουσιάζονται και στην εργασία των Psilovikos & Sentas (2008). Αυτό γίνεται με την παρακολούθηση και σύγκριση των δεδομένων δύο REMOS τηλεμετρικών σταθμών. Παρουσιάζονται δεδομένα στάθμης του νερού, της ηλεκτρικής του αγωγιμότητας και διαλυμένου οξυγόνου. Παρατηρήθηκε ότι στον έναν από τους δυο σταθμούς η στάθμη του νερού και η θερμοκρασία του ακολουθούν κανονική κατανομή ενώ η θερμοκρασία του αέρα ακολουθεί λογαριθμική κατανομή. {45} 8

Η διδακτορική διατριβή του Σκουλικάρη Χ. (2008) ασχολείται με την εφαρμογή του μαθηματικού ομοιώματος MODSUR στη λεκάνη απορροής του π. Νέστου. Στο μοντέλο ενσωματώθηκαν δεδομένα παροχής π. Νέστου και χειμάρρων (βάση δεδομένων HEC-DSS), δεδομένα βροχόπτωσης, χιονόπτωσης και εξατμισοδιαπνοής. Η εργασία εξετάζει τη βιωσιμότητα κατασκευής του νέου φράγματος του Τεμένους καθώς και τη δυνατότητα επέκτασης του αρδευτικού δικτύου προς το Ν. Ξάνθης. {123} Σχήμα 6. Παρουσίαση της στάθμης του ταμιευτήρα και των εισροών του φράγματος του Θησαυρού σύμφωνα με τα αποτελέσματα προσομοίωσης του HEC-ResSim στην περίπτωση δεδομένων παρελθόντος κλίματος (PCSM) (από Σκουλικάρη Χ., (2008). Η εργασία των Koutroumanidis et al. (2009) παρουσιάζει την ανάπτυξη ενός μαθηματικού ομοιώματος περιγραφής και πρόγνωσης των παροχών του π. Νέστου. εδομένα ιστορικών παροχών της περιόδου 1966 2006 χρησιμοποιήθηκαν για την εφαρμογή του ομοιώματος αυτού, με στόχο τη κατά το δυνατόν καλύτερη προσαρμογή του ομοιώματος επί των ιστορικών δεδομένων και τη χρονική επέκτασή ώστε να είναι δυνατή η πρόγνωση των ποτάμιων παροχών. Το ομοίωμα έδειξε την κατά 51% μείωση των σύγχρονων επιφανειακών απορροών του ποταμού, σε σχέση με αυτών της δεκαετίας του 60. Η μείωση των απορροών οφείλεται είτε στη αύξηση της χρήσης νερού από τη Βουλγαρική πλευρά, είτε στη κλιματική αλλαγή που επηρεάζει την ευρύτερη περιοχή. {23} Σχήμα 7. Μεταβολή απορροής π. Νέστου ανά τακτά διακριτά χρονικά διαστήματα (από Koutroumanidis et al., 2009). 9

Σχήμα 8. ιάγραμμα χρονομεταβολής ποτάμιας παροχής π. Νέστου (από Koutroumanidis et al., 2009). Οι εργασίες των Mylopoulos et al. (2008) και Ganoulis et al. (2008) παρουσιάζουν μεθοδολογίες ολοκληρωμένης διαχείρισης της διασυνοριακής λεκάνης απορροής του π. Νέστου. Η συμμετοχή στη διαχείριση των διαφόρων εμπλεκομένων φορέων και οργανώσεων κρίνεται απαραίτητη από τους συγγραφείς. {28}, {9} Σχήμα 9. ιάγραμμα εμπλεκομένων φορέων στη διαχείριση υδατικών πόρων λεκάνης απορροής π. Νέστου (από Mylopoulos et al., 2008). Η εργασία των Boskidis et al. (2007) παρουσιάζει τη μαθηματική προσομοίωση της λεκάνης απορροής του π. Νέστου, με τη χρήση του μοντέλου SWAT σε συνδυασμό με ένα Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών του τμήματος κατάντη των φραγμάτων της ελληνικής λεκάνης απορροής. Η εργασία περιέχει δεδομένα χρήσεων γης και τύπων εδάφους καθώς και δεδομένα παροχής, φυσικο-χημικών παραμέτρων νερού (Θερμοκρασία, DO, ph, αγωγιμότητα, νιτρικά, νιτρώδη, αμμωνιακά, ολικό φώσφορο και ορθο-φωσφορικά άλατα). Το μοντέλο περιέγραψε ικανοποιητικά (83-87%) τα δεδομένα παροχής και ποιότητας νερού του π. Νέστου. {3} 10

Σχήμα 10. ιακύμανση παροχής στο σταθμό Πασχαλιάς με βάση το μοντέλο (γραμμή) και τις μετρήσεις (σημεία) (από Boskidis et al., 2007). Παρόμοια, η εργασία των Boskidis et al. (2007) παρουσιάζει ποσοτικά και ποιοτικά δεδομένα από το π. Νέστο, σε έξι σταθμούς κατά μήκος του ποταμού κατά τη περίοδο 2006-07. Επιπλέον, παρουσιάζονται δεδομένα από τους τρεις τηλεμετρικούς σταθμούς συνεχούς παρακολούθησης. Η παροχή του ποταμού κυμάνθηκε από 7 έως 27 m 3 /s χαρακτηριζόμενη από έντονη ημερήσια διακύμανση. Οι διαμήκεις διαφορές παροχών οφείλονται στην φόρτιση του υπόγειου καρστικού συστήματος. Οι συγκεντρώσεις ρύπων που παρατηρήθηκαν ήταν πολύ κάτω από τα διεθνή όρια. {4} Η εργασία των Papastergios et al. (2009) παρουσιάζει δεδομένα συγκεντρώσεων βαρέων μετάλλων στο ίζημα του πυθμένα, σε 14 θέσεις κατά μήκος του ποταμού Νέστου. Προκύπτει ότι τα ιζήματα στο ανάντι των φραγμάτων τμήμα είναι εμπλουτισμένα σε βαρέα μέταλλα, λόγω της ανθρώπινης δραστηριότητας και των φυσικών διεργασιών του συστήματος. Ωστόσο, τα δύο υδροηλεκτρικά φράγματα αποτελούν δεξαμενές συγκράτησης και συσσώρευσης των ιχνοστοιχείων, μειώνοντας σημαντικά τις κατάντι συγκεντρώσεις. Αύξηση των τιμών παρατηρείται μόνο στο δελταϊκό σύστημα, λόγω της παρουσίας λεπτόκοκκου υλικού και την εφαρμογή γεωργικών πρακτικών, χωρίς ωστόσο να φθάνουν σε επικίνδυνα επίπεδα. {34} Η εργασία των Tsakiris et al. (2007) παρουσιάζει τους δείκτες ξηρασίας της λεκάνης απορροής του π. Νέστου. Η εργασία αναλύει τα βροχομετρικά δεδομένα των σταθμών της ΕΗ της περιόδου 1966-1998, και καταλήγει ότι το μεγαλύτερο βροχομετρικό έλλειμμα παρατηρείται στη περιοχή της Χρυσούπολης κατά τη περίοδο 1988-1994. Άλλες περίοδοι ξηρασίας αφορούν τους σταθμούς Αχλαδιάς και Πτελέας για τα έτη 1986 1994 και 1998 1996, αντίστοιχα. {57} 11

Σχήμα 11. Μεταβολή του δείκτη ξηρασίας στη λεκάνη απορροής Νέστου (από Tsakiris et al., 2007). Η διπλωματική εργασία του Παπαβασιλείου Π. (2008) παρουσιάζει δεδομένα ποιότητας νερού κατά μήκος του π. Νέστου, σε έξι (6) θέσεις δειγματοληψίας (Πλατανόβρυση, Παρανέστι, Αρκουδόρεμα, Πασχαλιά, Σταυρούπολη και Γαλάνη) όπου μετρήθηκαν φυσικοχημικές παράμετροι (θερμοκρασία, αγωγιμότητα, ph, διαλ. οξυγόνο, θρεπτικά άλατα, DΟ, COD, θεϊκά, ιόντα χλωρίου και χλωροφύλλη-α). Συνολικά πραγματοποιήθηκαν 21 δειγματοληψίες κατά τη περίοδο 2006-07 και διενεργήθηκαν στατιστικές αναλύσεις σε κάθε χρονοσειρά μετρούμενης παραμέτρου. Προέκυψε ότι υψηλότερες τιμές θερμοκρασίας νερού καταγράφονται στη Γαλάνη, και χαμηλότερες στο σταθμό κατάντη της φραγμαλίμνης Πλατανόβρυσης. Παρόλα αυτά δεν παρατηρήθηκαν σοβαρές διακυμάνσεις κατά μήκος του ποταμού, λόγω της παρουσίας του φράγματος που διατηρεί μία σταθερά χαμηλή θερμοκρασία. Η αγωγιμότητα κυμάνθηκε από 89 μs/cm, στο Αρκουδόρεμα, έως 390 μs/cm στη Γαλάνη. Το διαλυμένο οξυγόνο κυμάνθηκε από 5-15 mg/l και το ph από 6.88 έως 8.40. Τα νιτρικά άλατα από 0 έως 1.37 mg/l και τα αμμωνιακά από 5 έως 657 μg/l, γενικά πολύ κάτω από τα όρια της Ε.Ε.. Παρόμοια χαμηλές ήταν και οι συγκεντρώσεις φωσφορικών αλάτων (0 121 μg/l) και BOD (0-17 mg/l). Τα θειικά ήταν πολλές τάξεις μεγέθους κάτω από τα όρια, αλλά και οι συγκεντρώσεις αιωρούμενου υλικού ήταν εξαιρετικά χαμηλές (0-14 mg/l). {110} Στην εργασία των Sylaios et al. (2004) για το πρόγραμμα LIFE εξετάζεται η σημασία των παράκτιων λιμνοθαλασσών του π. Νέστου στην αλιεία, την γεωργία και την άγρια ζωή γενικότερα της περιοχής. Συγκεκριμένα μελετήθηκε η ανταλλαγή υδάτων, αλατιού και θρεπτικών μεταξύ των λιμνοθαλασσών και της θάλασσας. {55} 3.2.2. Περιβαλλοντικά εδομένα και Ομοιώματα Ποταμών Κόσυνθου και Κομψάτου Η εργασία των Pisinaras et al. (2005) παρουσιάζει ποσοτικά και ποιοτικά δεδομένα του π. Κόσυνθου. Η εργασία δίνει δεδομένα από 4 θέσεις δειγματοληψίας κατά τη περίοδο 2003-2005. Προέκυψε ότι η ποτάμια 12

παροχή που εισέρχεται στη Βιστωνίδα κυμαίνεται από 0.129 έως 8.32 m 3 /s. Οι τιμές ph αυξάνονται το καλοκαίρι και υπερβαίνουν το 8.5, ενώ το διαλυμένο οξυγόνο κυμαίνεται από 3.8 έως 15 mg/l. Τα νιτρικά άλατα είχαν τιμές άνω των 100 μg/l με μέση τιμή τα 500 μg/l και τα φωσφορικά άλατα είχαν μέση τιμή τα 78.7 μg/l. Γενικά, τα επίπεδα ρύπανσης στο π. Κόσσυνθο βρέθηκαν σχετικά χαμηλά, ωστόσο απαιτείται συνεχής παρακολούθηση του συστήματος καθώς σε αυτό εκχύνονται τα επεξεργασμένα λύματα του ήμου Ξάνθης και αυτό απορρέει στη Λίμνη Βιστωνίδα. {42} Σχήμα 12. Μεταβολή φωσφορικών αλάτων στο νερό του π. Κόσυνθου (από Pisinaras et al., 2005). Η εργασία του Βασιλειάδη Νικόλαου (2006) επιχειρεί την ψηφιοποίηση της υδρολογικής λεκάνης του ποταμού Κόσυνθου με την βοήθεια του υπολογιστικού προγράμματος ArcGIS. Στη συνέχεια γίνεται ο υπολογισμός των υδρολογικών χαρακτηριστικών της λεκάνης απορροής με την μέθοδο υπολογισμού της μέγιστης παροχής και την βοήθεια πρόσθετων εργαλείων του ArcGIS όπως το ArcToolBox. {68} Η μεταπτυχιακή διατριβή του Έξαρχου Σ. (2007) εξετάζει την παροχετευτική ικανότητα του πεδινού τμήματος του ποταμού Κόσυνθου. ημιουργήθηκε, από επίγειες μετρήσεις με GPS χειρός, ένας ψηφιακός χάρτης της περιοχής ο οποίος χρησιμοποιήθηκε με την βοήθεια του υδρολογικού μοντέλου HEC-RAS για τον υπολογισμό της πλημμυρικής παροχής του ποταμού αλλά και των θέσεων κατά μήκος του ποταμού, όπου η στάθμη των νερών υπερβαίνει το ύψος των πρανών. Χρησιμοποιήθηκε περίοδος επαναφοράς 50, 100 και 200 χρόνια και βρέθηκε ότι στα 9 από τα 13,5 χιλιόμετρα του ποταμού εμφανίζεται σοβαρό πρόβλημα πλημμύρας στα αριστερά της διατομής του ποταμού. Εκεί βρίσκονται αγροί οι οποίοι υπάρχει κίνδυνος να πλημμυρίσουν, ενώ στα δεξιά της κοίτης υπάρχουν οικισμοί και αγροτικές εκτάσεις οι οποίες προστατεύονται. {80} Παρόμοια μεταπτυχιακή διατριβή συντάχθηκε και από την Ιγνατιάδου Σ. (2005) όπου μελετήθηκε η υδραυλική συμπεριφορά ενός τμήματος του ποταμού Κομψάτου που περιλαμβάνει 2 γέφυρες, μια οδική και μια σιδηροδρομική. Συγκεκριμένα με τη χρήση του υδρολογικού μοντέλου HEC-RAS γίνεται η μελέτη της ροής σε αυτό το τμήμα υπό διαφορετικές συνθήκες και για διαφορετικές παροχές. Η μελέτη έγινε κατά κύριο λόγο 13

για να διαπιστωθεί αν η ύπαρξη των γεφυρών επηρεάζει την φυσική ροή του ποταμού. Συγκεκριμένα, διαπιστώθηκε ότι η σιδηροδρομική γέφυρα επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό το προφίλ της επιφάνειας του νερού από τα ανάντη στα κατάντη. Επίσης, λόγω του χαμηλού ύψους του καταστρώματος της γέφυρας παρουσιάζεται μεγάλη αντίσταση από το φορέα της γέφυρας. Αντίθετα η οδική γέφυρα δεν επηρεάζει καθόλου την φυσική ροή του ποταμού. {85} Στην εργασία του Hrissanthou V. (2005) εκτιμάται με την χρήση τριών μαθηματικών μοντέλων το φορτίο των φερτών υλικών, που προκύπτει από την διάβρωση του εδάφους και του ποταμού Κομψάτου στην έξοδο της λεκάνης απορροής του. Το κάθε μοντέλο αποτελείται από τρία υπομοντέλα: το μοντέλο απορροής λόγω βροχόπτωσης, το μοντέλο διάβρωσης του εδάφους και το μοντέλο μεταφοράς φερτών για ρέματα. {17} Στην εργασία του Τολίδη Κωνσταντίνου (2007) γίνεται η σύνταξη του υδρολογικού μοντέλου της λεκάνης απορροής του ποταμού Κόσυνθου. Έγινε η ψηφιοποίηση του χάρτη της περιοχής και δημιουργήθηκαν κάναβοι προσομοίωσης της μηνιαίας πραγματικής εξατμισοδιαπνοής και της βροχόπτωσης της λεκάνης. Με την χρήση του λογισμικού πακέτου Idrisi 15.0 Andes Edition, υπολογίστηκαν τα μηνιαία μεγέθη επιφανειακής απορροής της λεκάνης για την περίοδο 2004-2006. {128} Η εργασία του Κασνή Σοφοκλή (2006) διερευνά τις υδροχημικές παραμέτρους αλλά και τις παροχές στον ποταμό Κόσυνθο. Το κλίμα της περιοχής χαρακτηρίζεται ως θαλάσσιο μεταβατικό και από τα αποτελέσματα προκύπτει πως η ροή του ποταμού είναι διαλείπουσα. Από τις φυσικοχημικές παραμέτρους προέκυψε ότι δεν παρατηρείται καμιά σημαντική ρύπανση στον ποταμό. {91} Παρόμοια αποτελέσματα προέκυψαν και στην εργασία του Τσάλη Θωμά (2007). Συγκεκριμένα προέκυψε ότι ο Κόσυνθος χαρακτηρίζεται από έντονη διακύμανση της ροής εξ αιτίας των μικρών διαστάσεων της κοίτης του, της απότομης κλίσης, της λεκάνης του και του αδιαπέρατου υπόβαθρου στο ορεινό τμήμα του ενώ δεν παρατηρήθηκε καμία σημαντική ρύπανση στον ποταμό. {129} Παρόμοια αποτελέσματα προέκυψαν και στην εργασία του Ασημίδη Λάζαρου (2006). Συγκεκριμένα κατά τους χειμερινούς μήνες η ηλεκτρική αγωγιμότητα στον ποταμό είχε τιμή 231,6 μs/cm ενώ τους καλοκαιρινούς με την αύξηση της θερμοκρασίας είχε τιμή 350,4 μs/cm. Επίσης παρατηρήθηκαν μεγάλες διακυμάνσεις στο ph που πιθανόν να οφείλονται στην ανεξέλεγκτη διάθεση λυμάτων. Σημαντικές αποκλίσεις βρέθηκαν και στα βαρέα μέταλλα που μετρήθηκαν, κάτι που χρήζει ιδιαίτερης σημασίας καθώς οι αυξημένες συγκεντρώσεις τους μπορεί να δημιουργήσουν προβλήματα στα υδρόβια συστήματα του ποταμού. {67} Στην εργασία του αμιανίδη Κωνσταντίνου (2006) γίνεται η εφαρμογή δύο συνεχών μοντέλων βροχόπτωσης - απορροής στην υδρολογική 14

λεκάνη του Κόσυνθου για τα έτη 2005-2006. Χρησιμοποιούνται τα μοντέλα SCS για την μετατροπή της αποτελεσματικής βροχόπτωσης σε υδρογράφημα και SMA για την εκτίμηση των υδρολογικών απωλειών. {75} Στην εργασία του Κεσογλίδη Αναστάσιου (2002) γίνεται η κατασκευή ενός μοντέλου υπολογισμού του υδρογραφήματος πλημμύρας που προκαλείται από μια ακραία βροχόπτωση στην λεκάνη απορροής του ποταμού Κομψάτου. Συγκεκριμένα χρησιμοποιήθηκε το υδρολογικό μοντέλο SCS για τον υπολογισμό του περισσεύματος της βροχής από μια δεδομένη βροχή. Παρατηρήθηκε ότι η δυσμενέστερη τιμή παροχής για περίοδο επαναφοράς 50 ετών, εντοπίστηκε για διάρκεια βροχόπτωσης σχεδόν διπλάσια του χρόνου συγκέντρωσης που υπολογίστηκε, δηλαδή 24 hr, και ήταν ίση με 1216 m 3 /sec. Ως λύση κρίθηκε σωστή η κατασκευή αγωγού διατομής 239 m, ικανού να παροχετεύσει την πλημμύρα ώστε να αποφευχθούν καταστροφές στις γύρω καλλιέργειες. {95} Σχήμα 13: Υδρογράφημα ποταμού Κομψάτου για χρόνο συγκέντρωσης 10,2 hr και περίοδο επαναφοράς 50 έτη (από Κεσογλίδη Α., 2002). Η εργασία της Παπαδημητρίου Βασιλικής (2001) πραγματεύεται την ανάπτυξη μαθηματικού μοντέλου για τον υπολογισμό των ποσοτήτων των φερτών υλικών που φτάνουν στην Λ/Θ της Βιστωνίδας από τον χείμαρρο Κόσυνθο. Έγινε η χρήση του προγράμματος HEC-6 και υπολογίστηκε η μέση ποσότητα των φερτών υλικών για περιόδους επαναφοράς 5, 10, 25, 50 και 100 χρόνων. Παρατηρήθηκε ότι οι ποσότητες που εναποτίθενται τόσο στην περιοχή κατάντη της Ξάνθης, όσο και στις εκβολές του χείμαρρου στην λιμνοθάλασσα είναι αρκετά μεγάλες. Αυτό έχει ως συνέπεια οι δελταϊκές αποθέσεις να προκαλούν έντονες προσχώσεις στο εσωτερικό της κοίτης και να δημιουργούν συχνά πλημμύρες στις παρακείμενες αγροτικές εκτάσεις. Ως λύση για αυτό το πρόβλημα κρίθηκε σωστή η αμμοληψία στο δέλτα του χειμάρρου, αλλά και σε απόσταση 18 km ανάντη της λιμνοθάλασσας. {111} 15

Στην εργασία του Λύτρα Μάριου (2006) επιχειρείται η προσομοίωση των διαδικασιών πλημμύρας στην λεκάνη του ποταμού Κομψάτου. Η προσομοίωση πραγματοποιείται με την χρήση των υπολογιστικών προγραμμάτων HEC-SMS και HEC-RAS και απεικονίζονται οι πλημμυρικές ζώνες που αντιστοιχούν σε περιόδους επαναφοράς 50, 100 και 200 ετών. {105} Η εργασία της Τσιφλίδου Κυριακής (2005) παρουσιάζει τις φυσικοχημικές παραμέτρους του ποταμού Κοσύνθου αλλά και οριοθετεί ζώνες προστασίας στο υδροφόρο πεδίο του ποταμού. Τα γεωλογικά δεδομένα της περιοχής μελέτης λήφθηκαν με γεωηλεκτρικές διασκοπήσεις. Γενικά, δεν παρατηρήθηκαν μεγάλες διακυμάνσεις στα ποιοτικά χαρακτηριστικά του ποταμού αν και σε ορισμένες περιπτώσεις παρατηρήθηκε αυξημένη συγκέντρωση νιτρικών, όπως και αυξημένη συγκέντρωση μικροβίων. {130} 3.3. εδομένα Λιμναίων Συστημάτων Η εργασία των Gikas et al. (2005) παρουσιάζει συστηματικά δεδομένα πεδίου τεσσάρων από τις επτά συνολικά λίμνες της περιοχής Χρυσούπολης. Η περιοχή καταγράφηκε σε Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών μέσω του οποίου υπολογίσθηκαν οι λιμναίες εκτάσεις, το εμβαδόν κάλυψης των περιφερειακών καλαμιώνων, οι παρακείμενες γεωργικές καλλιέργειες και μη καλλιεργούμενες εκτάσεις. Οι καλλιεργούμενες εκτάσεις διακρίθηκαν με βάση το τύπο της καλλιέργειας. Συλλέχθηκαν δεδομένα πεδίου από οκτώ (8) συνολικά σημεία, δύο ανά λίμνη, δηλ. στο κέντρο και σε ένα περιφερειακό σημείο στη ζώνη του καλαμιώνα. Μετρήθηκαν σε μηνιαία βάση για ένα πλήρες έτος, η θερμοκρασία νερού, η αγωγιμότητα, το ph, το διαλυμένο οξυγόνο, θρεπτικά άλατα όπως νιτρικά, νιτρώδη, αμμωνιακά και φωσφορικά και το BOD, ΤΚΝ και COD. Η θερμοκρασία κυμάνθηκε μεταξύ 5-24 ο C, χωρίς στρωματοποίηση λόγω του μικρού βάθους, το ph από 6.8 έως 8.2, κα η αγωγιμότητα από 50 έως 975 ms/cm. Εμφανίσθηκαν ανοξικές συνθήκες με DO = 2.5 mg/l στο πυθμένα και των τεσσάρων λιμνών. Η συγκέντρωση DIN στα περιφερειακά σημεία (ζώνη καλαμιώνα) και των τεσσάρων λιμνών ήταν μικρότερη από ότι στο κέντρο τους. Γενικά, η ποιότητα του νερού τους δεν παρουσιάζει σοβαρή υποβάθμιση, ειδικά καθώς η ζώνη των καλαμιώνων παίζει σημαντικό ρόλο στη ταπείνωση των συγκεντρώσεων θρεπτικών αλάτων. {16} 16

3.4. Περιβαλλοντικά εδομένα και Ομοιώματα Μεταβατικών Υδάτων 3.4.1. Γενικά εδομένα Λιμνοθαλασσών Οι εργασίες των Andreopoulou et al. (2004) και Kokkinakis et al. (2005) παρουσιάζουν μία Βάση εδομένων των παράκτιων Λ/Θ της Β. Ελλάδας με στόχο τη περιβαλλοντική και αλιευτική τους αξιοποίηση. Η Βάση εδομένων περιλαμβάνει στοιχεία των Λ/Θ Βάσσοβα, Ερατεινό, Αγίασμα, Κεραμωτή, Χαϊδευτό, Γεφυράκια, Βιστωνίδα, Λαγός, Λάφρα, Λαφρούδα, ιβάρι). Τα δεδομένα διακρίνονται σε κατηγορίες, όπως υδρολογικά, γεωμορφολογικά, φυσικο-χημικά, χλωρίδα και πανίδα, ιχθυοπανίδα, νομικό καθεστώς προστασίας, χρήσεις γης και νερού, οικονομικές δραστηριότητες, αλιευτική παραγωγή, αλιευτικές υποδομές, ανθρώπινες παρεμβάσεις, προτεινόμενα μέτρα προστασίας. {1}, {21} Σχήμα 14. Παρουσίαση Βάσης εδομένων παράκτιων Λ/Θ Β. Ελλάδας (από Andreopoulou et al., 2004). Η εργασία των Arabatzis & Kokkinakis (2005) ασχολείται με τη τυπολογία των 32 λιμνοθαλασσών της Β. Ελλάδας και τη ταξινόμησή τους με βάση τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά τους και την αλιευτική τους παραγωγή. Αναγνωρίζεται η συνεχής μείωση της έκτασης και της αλιευτικής παραγωγής των λιμνοθαλασσών εξαιτίας της περιβαλλοντικής τους υποβάθμισης. Οι λιμνοθάλασσες ταξινομήθηκαν με βάση 19 γεωμορφολογικές, περιβαλλοντικές, κοινωνικοοικονομικές και αλιευτικές παραμέτρους. Τα αποτελέσματα της ταξινόμησης έδειξαν την ύπαρξη πέντε κατηγοριών συστημάτων, όπου η ομάδα 1 αποτελείται από τις Λ/Θ Ακρωτήρι, Παπαπούλι, ράνα, η ομάδα 2 από τις Λ/Θ Έλος, Πτελέα, Ξηρολίμνη, Αλυκή, Μαυρολίμνη, Λάφρα, Λαφρούδα, σύστημα Νέστου, Χαϊδευτό, Λάγος, Λ/Θ Στρυμώνα & Μονολίμνη η ομάδα 4 από τη Λ/Θ Βιστωνίδα και η ομάδα 5 από τις Λ/Θ Βάσσοβα, Ερατεινό, Αγίασμα, Κεραμωτή. Η πρώτη ομάδα αποτελείται από σχετικά μεγάλης έκτασης, μεγάλου βάθους, χαμηλής παραγωγικότητας συστήματα, η δεύτερη ομάδα από μέτριας έκτασης και βάθους συστήματα με σχετικά υψηλή παραγωγικότητα, η τρίτη ομάδα από πολύ μικρής έκτασης, μεγάλου 17

βάθους, μέτριας παραγωγής συστήματα, η τέταρτη ομάδα από πολύ υψηλής έκτασης, μέτριου βάθους και πολύ υψηλής παραγωγής σύστημα, και η πέμπτη ομάδα από συστήματα χαμηλής έκτασης, χαμηλού βάθους, υψηλής παραγωγικότητας συστήματα. {2} Η εργασία των Γεράκη κ.ά. (2008) περιέχει πληροφορίες για τη Λ/Θ Ισμαρίδα (Μητρικού), τη παραγωγική της δραστηριότητα, τη χλωρίδα τη πανίδα και τους τύπους οικοτόπων. Τέλος παρατίθενται τα κύρια περιβαλλοντικά προβλήματα όπως η ρύπανση της λίμνης από κτηνοτροφικά απόβλητα και γεωργικά υπολλείματα, το παράνομο κυνήγι, η πτώση της στάθμης της λίμνης και η κατασκευή αναχώματος που κατάστρεψε τα γειτονικά υγρολίβαδα. Αντίστοιχα στοιχεία παρατίθενται και για τη Λ/Θ Βιστωνίδα και το έλτα του π. Νέστου. {71} 3.4.2. εδομένα Αβιοτικών Παραμέτρων Λιμνοθαλασσών π. Νέστου Η εργασία των Sylaios et al. (2006) παρουσιάζει φυσικοχημικά δεδομένα των λιμνοθαλασσών Βάσσοβας και Ερατεινού τα οποία λήφθησαν κατά τη περίοδο 2001 2003 στο στόμιο των Λ/Θ αυτών, με σκοπό να διερευνηθεί η ανανεωσιμότητα του νερού των Λ/Θ. Η εργασία βασίζεται σε ένα απλό ισοζυγιακό μοντέλο υπολογισμού του χρόνου ανανέωσης του νερού των Λ/Θ, με βάση τα δεδομένα πεδίου που συλλέχθησαν. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι κατά τη παλίρροια μεγάλου εύρους (spring tide), το εύρος διακύμανσης της στάθμης ήταν περίπου 0.40 μ, με μέση ταχύτητα εισροής κατά τη πλήμμη 0.40 m/s και εκροής κατά την άμπωτη 0.45 m/s στη Λ/Θ Βάσσοβα. Οι τιμές για τη Λ/Θ Ερατεινό ήταν 0.12 και 0.38 m/s, αντίστοιχα. Το μοντέλο έδειξε ότι ο χρόνος ανανέωσης του νερού στη Βάσσοβα κυμαίνεται μεταξύ 3 και 17 ημερών, ανάλογα με τις παλιρροιακές και μετεωρολογικές συνθήκες, ενώ για το Ερατεινό ο χρόνος ανανέωσης είναι από 10 έως 40 ημέρες. Μία γραμμική σχέση συνδέει το χρόνο ανανέωσης με το λόγο παλιρροιακής διακύμανσης Α ως προς το μέσο βάθος στομίου Η (Σχήμα 15). {48} εδομένα υπολειπόμενων ρευμάτων και ροών μάζας, άλατος και θρεπτικών αλάτων στο στόμιο της Λ/Θ Βάσσοβα, παρουσιάζονται στην εργασία των Sylaios et al. (2006). Η εργασία δείχνει τη σημασία των νότιων ανέμων και της βροχόπτωσης στην ανανέωση των νερών του λιμνοθαλάσσιου συστήματος. Επίσης δείχνει τη σημασία της εισόδου της θάλασσας στην οξυγόνωση του νερού της λιμνοθάλασσας, αυξάνοντας τη συγκέντρωση του διαλυμένου οξυγόνου κατά 15%. Την άνοιξη γίνεται σημαντική η έξοδος των θρεπτικών αλάτων από τη λιμνοθάλασσα κατά τη διάρκεια της παλιρροιακής άμπωτης (Σχήμα 16). {49} 18

Σχήμα 15. Επίδραση της εισόδου θαλασσινού νερού στην οξυγόνωση της Λ/Θ Βάσσοβα (από Sylaios et al., 2006). Σχήμα 16. Σχέση χρόνου ανανέωσης Λ/Θ Βάσσοβας και Ερατεινού ως προς τις παλιρροιακές συνθήκες (από Sylaios et al., 2006). Παρόμοια δεδομένα συνοδευόμενα από υπολογισμούς στιγμιαίων ροών όγκου νερού, άλατος και θρεπτικών αλάτων από το στόμιο της Λ/Θ Βάσσοβας δίνονται στις εργασία των Sylaios et al. (2003), Sylaios et al. (2004). {50}, {54} Στην εργασία του Ακράτου Χρήστου (2002) μελετάται η ροή του νερού και των ποιοτικών χαρακτηριστικών του στην είσοδο της λιμνοθάλασσας Βάσσοβας για διάφορους παλιρροιακούς κύκλους. Από την ανάλυση των δεδομένων προέκυψε ότι η κίνηση των νερών στην λιμνοθάλασσα ακολουθούν το παλιρροιακό φαινόμενο, ενώ το μέγεθος των όγκων ανταλλαγής νερού μεταξύ θάλασσας και λιμνοθάλασσας εξαρτάται από τις μετεωρολογικές συνθήκες. Επίσης παρατηρήθηκε ότι η θάλασσα έχει μεγαλύτερες συγκεντρώσεις οξυγόνου από την λιμνοθάλασσα με αποτέλεσμα να αποτελεί και τροφοδότη της. Οι μικρές συγκεντρώσεις οξυγόνου που παρατηρήθηκαν στην λιμνοθάλασσα είναι ανησυχητικές για την ιχθυοπαραγωγή της και έτσι προτείνεται η αύξηση των νερών που 19

εισέρχονται στην λιμνοθάλασσα με την διάνοιξη ενός ακόμα καναλιού επικοινωνίας με την θάλασσα. {64} Στην εργασία του Σανίτσα Αθανάσιου (2007) γίνεται η καταγραφή αντιπροσωπευτικών παλιρροιακών κύκλων και η μελέτη της δυναμικής ανταλλαγών νερού μεταξύ της λιμνοθάλασσας Βάσσοβας και της παρακείμενης θάλασσας. Επίσης γίνεται η παρακολούθηση των εποχιακών μεταβολών και θρεπτικών αλάτων στην υδάτινη στήλη της λιμνοθάλασσας. Προέκυψε ότι η εισροή γλυκού νερού είναι περιορισμένη και η οποιαδήποτε μεταβολή της αλατότητας της λιμνοθάλασσας οφείλεται σε μεγάλης κλίμακας διεργασίες όπως η εισροή μειωμένης αλατότητας από την Μαύρη θάλασσα. Τα νερά της λιμνοθάλασσας παρουσιάζουν υψηλές τιμές ολικού φωσφόρου όλο τον χρόνο ενώ τα φωσφορικά και τα νιτρικά ιόντα παρουσιάζουν αύξηση το καλοκαίρι πράγμα που οφείλεται στα λιπάσματα της περιοχής. Επίσης αναπτύχθηκε ένα μοντέλο ασαφούς λογικής, το CHLfuzzy, και έγινε η προσομοίωση των συγκεντρώσεων χλωροφύλλης-α όπου παρουσιάζει μεγαλύτερα επίπεδα τους καλοκαιρινού μήνες. {119} Η εργασία των Christophoridis et al. (2007) διερεύνησε τη παρουσία βαρέων μετάλλων στο πυθμένα των λιμνοθαλασσών π. Νέστου, και τη συσχέτισε με τη παρουσία βενθικών οργανισμών σε αυτόν. Η δειγματοληψία έγινε τον Ιούλιο 2005 κατά τη διάρκεια της οποίας λήφθησαν δείγματα από τέσσερις σταθμούς της Λ/Θ Αγιάσματος. Προέκυψαν συγκεντρώσεις χαλκού της τάξης των 37 ppm, μολύβδου έως 158.2 ppm, νικελίου έως 59.2 ppm, ψευδαργύρου έως 70.4 ppm, χρωμίου έως 123 ppm και υδραργύρου έως 0.1 ppm. Οι τιμές αυτές βρέθηκαν χαμηλότερες των μέγιστων συγκεντρώσεων σε άλλες Μεσογειακές λιμνοθάλασσες. Υπολογίσθηκαν οι παράγοντες εμπλουτισμού, όπου διαπιστώθηκε ο κύριος εμπλουτισμός της λιμνοθάλασσας σε μόλυβδο (r = 2.67). Η παρουσία οργανικού υλικού ήταν γενικά χαμηλή (1.98%). {5} Η εργασία των Tsihrintzis et al. (2007) παρουσιάζει την εφαρμογή ενός μαθηματικού μοντέλου στη Λ/Θ Βάσσοβα με στόχο τη κατανόηση των υδροδυναμικών διεργασιών ανταλλαγής του νερού της λιμνοθάλασσας, και τη διερεύνηση εναλλακτικών σεναρίων διαχείρισης για τη βελτίωση της κυκλοφορίας και της ανανεωσιμότητάς της. Εφαρμόσθηκε το μαθηματικό μοντέλο EXTRAN της EPA και ελέγχθηκαν διάφορα σενάρια διάνοιξης δεύτερου στομίου, εκβάθυνσης και διαπλάτυνσης των καναλιών και του στομίου της λιμνοθάλασσας. Τα αποτελέσματα του μοντέλου ελέγχθηκαν με μετρήσεις πεδίου κατά τη διάρκεια τυπικών παλιρροιακών κύκλων σε διάφορα σημεία της λιμνοθάλασσας. Τελικά, επιλέχθηκε το σενάριο κατασκευής ενός δεύτερου στομίου πλάτους 5 μ, με στόχο τη βελτίωση της κυκλοφορίας του νερού στο σύστημα. {58} 20