Συλλογή στοιχείων κεραυνοπληξιών

«ΔιερΕΥνηση Και Aντιμετώπιση προβλημάτων ποιότητας ηλεκτρικής Ισχύος σε Συστήματα Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΣΗΕ) πλοίων» (ΔΕΥ.Κ.Α.Λ.Ι.ΩΝ) πράξη ΘΑΛΗΣ-ΕΜΠ, πράξη ένταξης 11012/9.7.2012, MIS: 380164, Κωδ.ΕΔΕΙΛ/ΕΜΠ: 68/1129 Παραδοτέο: Π6.1.1 Συλλογή στοιχείων κεραυνοπληξιών

Περιεχόμενα 1. ΚΕΡΑΥΝΙΚΑ ΠΛΗΓΜΑΤΑ... 3 1.1 Ηλεκτρικά ατμοσφαιρικά φαινόμενα... 3 1.2 Είδη κεραυνών... 4 1.3 Ατμοσφαιρικές εκκενώσεις... 5 1.4 Ρεύμα του κεραυνού και σχετικοί παράμετροι... 7 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 12 2

1. ΚΕΡΑΥΝΙΚΑ ΠΛΗΓΜΑΤΑ 1.1 Ηλεκτρικά ατμοσφαιρικά φαινόμενα Είναι γνωστό πως η γη εμφανίζεται μόνιμα φορτισμένη με αρνητικό ηλεκτρικό φορτίο της τάξης Q = 5 10 5 C. Το φορτίο αυτό προκαλεί υπό συνθήκες καλοκαιρίας, στην επιφάνεια της γης, ηλεκτρικό πεδίο έντασης Ε = 4πε 0r 2 Ε = 130V/m ( r = 6300km), η κατεύθυνση του οποίου Q είναι από την ατμόσφαιρα προς την γη. Το προαναφερθέν ηλεκτρικό πεδίο είναι ηλεκτροστατικής φύσεως και μεταβάλλεται,τόσο το μέτρο όσο και η διεύθυνση του, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες την εκάστοτε χρονική στιγμή. Ωστόσο, ισοδύναμη ποσότητα θετικού φορτίου (5 10 5 C) παραμένει στην ατμόσφαιρα με μεγαλύτερη πυκνότητα στα χαμηλότερα στρώματα. Το φορτίο αυτό οδηγεί σε μία προοδευτική μείωση του πεδίου της γης με την αύξηση του ύψους. Σαν αποτέλεσμα του κατακόρυφου αυτού πεδίου είναι η γη να βρίσκεται συνεχώς υπό τάση 300kV σε σχέση με τα ανώτερα τμήματα της ατμόσφαιρας. Η ατμόσφαιρα εμφανίζει ορισμένη αγωγιμότητα, η οποία οφείλεται στα ιονισμένα σωματίδια, που παράγονται από κοσμική ακτινοβολία, γήινη ραδιενέργεια καθώς και άλλες αιτίες. Λόγω της αγωγιμότητας αυτής και του ηλεκτρικού πεδίου ιόντα και των δύο προσήμων κινούνται σε αντίθετες κατευθύνσεις. Με βάση κάτι τέτοιο θα προέκυπτε εξομάλυνση του ηλεκτρικού πεδίου και εκφόρτιση της γης. Το γεγονός αυτό προφανώς δε συμβαίνει και οφείλεται σε ταυτόχρονη παρουσία αρνητικού φορτίου με αυτό του ρεύματος θετικών ιόντων. Η κύρια πηγή που τροφοδοτεί τη γη με αρνητικό φορτίο είναι τα ηλεκτρισμένα σύννεφα και οι κεραυνοί [1]. Σχ.1.1 Ηλεκτρική εικόνα γης και σύννεφων κατά τη διάρκεια εκκενώσεων [17] Η γενική ηλεκτρική εικόνα που παρουσιάζουν τα σύννεφα είναι όμοια με αυτή ενός διπόλου, με αρνητικό πόλο την πλευρά προς την γη και θετικό την πλευρά στην κορυφή του. Η πραγματική εικόνα ενός νέφους είναι αρκετά πιο περίπλοκη. Ο μηχανισμός που δημιουργεί μία τέτοια εικόνα περιγράφεται ως εξής: εξαιτίας του ηλεκτρικού πεδίου, υπό συνθήκες καλοκαιρίας, σχετικά μεγάλα παγοσφαιρίδια στα νέφη πολώνονται, έτσι ώστε στο κάτω μέρος να έχουν αρνητικό φορτίο και στο πάνω μέρος θετικό φορτίο. Όταν ένα μεγάλο παγοσφαιρίδιο πέσει μέσα στο νέφος και συγκρουστεί με μικρότερα παγοσφαιρίδια ηλεκτρόνια μεταφέρονται από τα μικρά σφαιρίδια στο μεγαλύτερο. Με αυτό τον τρόπο φορτίζονται τα μικρότερα σφαιρίδια θετικά και ως ελαφρότερα παρασυρόμενα από τα ισχυρά ανοδικά ρεύματα μεταφέρονται στα ανώτερα στρώματα του νέφους. 3

Ομοίως για αντίθετους όμως λόγους τα μεγαλύτερα σωματίδια οδηγούνται στα κατώτερα στρώματα του νέφους και τελικά δημιουργείται ένα στρώμα από θετικά φορτία στο πάνω μέρος του νέφους και ένα στρώμα από αρνητικά φορτία στην κάτω πλευρά αυτού. Δεν αποκλείεται όμως και η παρουσία ορισμένων θετικών φορτίων στο κάτω μέρος του νέφους. Σχ.1.2 Κατανομή θετικών και αρνητικών φορτίων σε ένα σύννεφο [15] Είναι σημαντικό να σημειωθεί πως το αρχικό ηλεκτρικό πεδίο ενισχύεται λόγω του διαχωρισμού του πεδίου που περιγράφηκε. Η σταθερά χρόνου αύξησης του ηλεκτρικού πεδίου είναι περίπου 2 λεπτά, άρα το νέφος βρίσκεται σε ηλεκτρισμένη κατάσταση μέσα σε λίγα μόνο λεπτά. Το ηλεκτρικό πεδίο αποκτά τιμές που φθάνουν τα 10kV/m και διαταράσσεται στιγμιαία σε κάθε εκκένωση. Όταν το πεδίο που προκαλείται την επιφάνεια της γης γίνει αρκετά μεγάλο αρχίζει ιονισμός από κρούσεις σε υψηλές προεξοχές του εδάφους και θετικά ιόντα μεταφέρονται από τη γη, διαμέσου αυτού του αγωγού, στην ατμόσφαιρα. Το ηλεκτρικό ρεύμα που δημιουργείται ονομάζεται ρεύμα ιονισμού της προεξοχής (point-discharge current). Το ρεύμα αυτό καθώς και τα φορτία του χώρου παίζουν σημαντικό ρόλο στην εκκένωση του κεραυνού. Η τιμή του ρεύματος εξαρτάται από το μέγεθος του ηλεκτρικού πεδίου, το ύψος του αγωγού από το οποίο παράγεται και από την ταχύτητα του ανέμου (η ταχύτητα κίνησης των ιόντων είναι μικρή σε σχέση με την ταχύτητα του ανέμου και επηρεάζεται από αυτή) [1]. 1.2 Είδη κεραυνών Μία εκκένωση μπορεί να προκληθεί είτε εσωτερικά του νέφους, είτε ανάμεσα σε δύο σύννεφα από δύο ετερόσημα φορτία, τα οποία δημιουργούν στο διάστημα που παρεμβάλλεται μεταξύ τους αρκετά υψηλές πεδιακές εντάσεις. Συγκέντρωση φορτίου ενός πρόσημου σε ένα σημείο του νέφους και το επαγόμενο φορτίο αντίθετου πρόσημου στο έδαφος, δημιουργούν επίσης μια ζώνη στη μεταξύ τους απόσταση αυξημένων πεδιακών εντάσεων. Όταν οι υψηλότερες εντάσεις αναπτύσσονται κοντά στο νέφος η ενδεχόμενη εκκένωση θα αρχίσει από το νέφος, ενώ αν το έδαφος παρουσιάζει μία σημαντική προεξοχή η υψηλότερη ένταση παρατηρείται πλησίον της προεξοχής αυτής και η ενδεχόμενη εκκένωση θα αρχίσει από το έδαφος. 4

Κατά αυτό τον τρόπο διακρίνονται οι εξής τέσσερις περιπτώσεις έναρξης του οχετού προεκκένωσης του κεραυνού : Κατερχόμενος αρνητικός οχετός προεκκένωσης, που αρχίζει από ένα αρνητικό σύννεφο. Ανερχόμενος θετικός οχετός προεκκένωσης, που αρχίζει από μία προεξοχή του εδάφους κάτω από ένα αρνητικό σύννεφο. Κατερχόμενος θετικός οχετός προεκκένωσης, που αρχίζει από ένα θετικό σύννεφο. Ανερχόμενος αρνητικός οχετός προεκκένωσης, που αρχίζει από μια προεξοχή του εδάφους κάτω από ένα θετικό σύννεφο. Σχ.1.3 Είδη κεραυνών, ανάπτυξη οχετού προεκκένωσης [18] Αν ο οχετός προεκκένωσης γεφυρώσει ολόκληρο το διάκενο σύννεφο-γη, τότε ακολουθεί ο οχετός επιστροφής. Ως αποτέλεσμα υπάρχουν τέσσερις τύποι εκκενώσεων: i. Κατερχόμενη αρνητική εκκένωση, προέρχεται από αρνητικό σύννεφο με ένα κατερχόμενο οχετό προεκκένωσης, αποτελεί τον πιο συνηθισμένο τύπο κεραυνού (90% περιπτώσεων). ii. Ανερχόμενος θετικός οχετός/αρνητική εκκένωση, προέρχεται από μία προεξοχή του εδάφους κάτω από ένα αρνητικό σύννεφο. iii. Κατερχόμενη θετική εκκένωση, προέρχεται από ένα θετικό σύννεφο. iv. Ανερχόμενος αρνητικός οχετός/θετική εκκένωση, προέρχεται από μία προεξοχή του εδάφους κάτω από ένα θετικό σύννεφο. Εκτιμάται πως οι κατερχόμενες αρνητικές εκκενώσεις αποτελούν το 90% του ποσοστού εκκενώσεων σύννεφου σε έδαφος, ενώ το υπόλοιπο 10% κατερχόμενες θετικές εκκενώσεις. Οι ανερχόμενες εκκενώσεις θεωρείται πως μπορούν να σχηματισθούν μόνο σε πολύ υψηλά κτίρια ή σε κτίρια μέσου ύψους, τα οποία όμως βρίσκονται σε κορυφές βουνών [1]. 1.3 Ατμοσφαιρικές εκκενώσεις Πιο συγκεκριμένα, η υψηλή ένταση του ηλεκτρικού πεδίου σε μια περιοχή του νέφους με μεγάλη πυκνότητα φορτίου, συνδυασμένη με την μικρή πυκνότητα του αέρα εξαιτίας του ύψους, προκαλούν μία περαιτέρω ενίσχυση του ηλεκτρικού πεδίου, που μπορεί να οδηγήσει σε ιονισμό των μορίων του αέρα από κρούσεις ηλεκτρονίων. Ο ιονισμός αυτός είναι η αρχή μιας ηλεκτρικής 5

εκκένωσης. Στη συνέχεια, ακολουθεί η δημιουργία του οχετού που κατευθύνεται σύμφωνα με τις γραμμές του ηλεκτρικού πεδίου. Η μέση ταχύτητα προόδου του οχετού προεκκένωσης είναι 0,15m/μs. Η διαμήκης πτώση τάσης κατά μήκος του οχετού έχει μέση τιμή μικρότερη από 0,1 kv/cm. Ο οχετός περιβάλλεται διαρκώς από έναν μανδύα κορόνα που εκτείνεται μερικά μέτρα γύρω από αυτόν. Όταν η κεφαλή του οχετού φθάσει σε μία απόσταση από το έδαφος τέτοια ώστε η μέση πεδιακή ένταση να είναι κοντά στα 5 kv/cm, τότε η απόσταση αυτή γεφυρώνεται ολόκληρη από κορόνα και μετατρέπεται επίσης σε οχετό μέσα σε ελάχιστο χρόνο,20-30μs. Στο τελευταίο αυτό βήμα το φορτίο του οχετού προεκκένωσης βρίσκεται ημιαγώγιμα συνδεδεμένο με το έδαφος και εκκενώνεται το φορτίο του σύννεφου με ένα μεγάλο ρεύμα. Το ρεύμα αυτό θερμαίνει τον οχετό προεκκένωσης και του προσδίδει λαμπρότητα. Η θέρμανση ξεκινά από το έδαφος και προχωρεί προς τον οχετό. Με αυτό τον τρόπο συμπληρώνεται η εκκένωση. Ο συγκεκριμένος οχετός ονομάζεται οχετός επιστροφής. Η ταχύτητα προόδου του οχετού επιστροφής, σε σύγκριση με την αντίστοιχη του οχετού προεκκένωσης, είναι σημαντικά μεγαλύτερη. Η παραπάνω εξιδανικευμένη περίπτωση ισχύει για επίπεδο έδαφος. Όταν ένα σύννεφο βρίσκεται πάνω από μία πολύ υψηλή προεξοχή του εδάφους, ο οχετός προεκκένωσης αρχίζει από το άκρο της προεξοχής με κατεύθυνση προς το νέφος. Ένας τέτοιος οχετός χαρακτηρίζεται ως ανερχόμενος οχετός προεκκένωσης. Το φαινόμενο αυτό οφείλεται στην σημαντική ενίσχυση του ηλεκτρικού πεδίου στο άκρο της προεξοχής, όταν υπάρχει ηλεκτρισμένο νέφος από πάνω. Αντίθετα σε μικρές, σε ύψος, προεξοχές του εδάφους, το επαγώμενο πεδίο έχει μη ικανή ένταση για έναρξη του οχετού προεκκένωσης. Στην περίπτωση υψηλής προεξοχής και μεγάλης ενίσχυσης του πεδίου στο άκρο αυτό, θα αρχίσει ένας ανερχόμενος οχετός προεκκένωσης, ονομαζόμενος συνδετικός οχετός, που κατευθύνεται προς την κεφαλή του κατερχόμενου οχετού [2]. Αυτή λοιπόν, η προεξοχή, δημιουργεί ένα σημείο προτίμησης για να πραγματοποιηθεί η ημιαγώγιμη σύνδεση νέφους-εδάφους. Ως αποτέλεσμα το σημείο πτώσης του κεραυνικού πλήγματος αποφασίζεται μόνο την τελευταία στιγμή και όταν πλησιάζει σε απόσταση, η οποία ικανοποιεί τις συνθήκες σύνδεσης του κατερχόμενου οχετού με το έδαφος. Ικανοποίηση των συνθηκών σύνδεσης έχουμε όταν η μέση πεδιακή ένταση του κατερχόμενου οχετού και του σημείου προτίμησης πέσει στα 5 kv/cm (αν έχω οχετό προεκκένωσης προερχόμενο από αρνητικό φορτίο). Η απόσταση, στην οποία η πεδιακή ένταση γίνεται 5 kv/cm, ονομάζεται απόσταση διάσπασης (striking distance). Η απόσταση διάσπασης εξαρτάται από την τάση μεταξύ της κεφαλής του οχετού προεκκένωσης και του εδάφους. Η τάση αυτή εξαρτάται από το μέγεθος του φορτίου του νέφους. Άρα, όσο μεγαλύτερο το φορτίο του σύννεφου, τόσο μεγαλύτερη η απόσταση διάσπασης. Η απόσταση διάσπασης υπολογίζεται προσεγγιστικά. Μια αρκετά καλή προσέγγιση είναι η μέθοδος της κυλιόμενης σφαίρας (rolling sphere method). Η μέθοδος αυτή αντιμετωπίζει όλα τα σημεία προτίμησης σε μία ακτίνα ανάλογη του μεγίστου ρεύματος του κεραυνού ως ισοπίθανα. Πιο συγκεκριμένα, ο κεραυνός έχει μια ακτίνα που όποιο σημείο αυτής είναι πιθανό σημείο προτίμησης, πτώσης δηλαδή του κεραυνού. Η συγκεκριμένη απόσταση υπολογίζεται μαθηματικά από τους τύπους: D = 8 I 0.65 (1.1) ή D = 6.7 I 0.8 (1.2). Η παραπάνω μέθοδος γίνεται πιο κατανοητή με τα ακόλουθα σχήματα.[13] [14] 6

Σχ.1.4 Μέθοδος κυλιόμενης σφαίρας, με σημείο προτίμησης το αλεξικέραυνο [16] Σχ.1.5Μέθοδος κυλιόμενης σφαίρας για διάφορα σημεία προτίμησης [16] 1.4 Ρεύμα του κεραυνού και σχετικοί παράμετροι Η πιο σημαντική παράμετρος στην εκκένωση ενός κεραυνού είναι το ρεύμα αυτού. Το μέγεθος της καταπόνησης που θα υποστεί μία συσκευή, ένα αντικείμενο, ένα κτίριο, όταν πληγεί από κεραυνό εξαρτάται από το μέγεθος του ρεύματος που εκφορτίζεται μέσω αυτού. Το κύριο ρεύμα του κεραυνού είναι αυτό του οχετού επιστροφής. Κατά τον οχετό επιστροφής, το ηλεκτρικό φορτίο του νέφους εξουδετερώνεται από αντίστοιχο ετερόσημο φορτίο της γης. Το μέγεθος του ρεύματος που αναπτύσσεται κατά τη ροή του φορτίου αυτού εξαρτάται από το μέγεθος του φορτίου του νέφους, καθώς και από την ταχύτητα με την οποία προχωρεί ο οχετός επιστροφής από τον ήδη ιονισμένο δρόμο που χάραξε ο οχετός προεκκένωσης. Επίσης, είναι γνωστό πως κάθε κεραυνός αποτελείται από πολλές διαδοχικές εκκενώσεις, που η κάθε μία έχει διαφορετική μορφή και εύρος. Έχει παρατηρηθεί ότι οι αρνητικοί κεραυνοί φέρουν πολλαπλές εκκενώσεις, ενώ οι θετικοί κεραυνοί παρουσιάζουν σπανιότατα περισσότερες από μία εκκενώσεις [2]. Σημαντικοί παράμετροι στην περιγραφή και στον χαρακτηρισμό ενός κεραυνού αποτελούν οι ακόλουθοι: o Πολικότητα κεραυνού o Μέγιστο ρεύμα κεραυνού (εύρος) o Χρόνος μετώπου και ουράς 7

o Μέγιστη κλίση μετώπου Ακόμα, μία ενδιαφέρουσα παράμετρος αποτελεί η διάρκεια ροής μιας ορισμένης έντασης ρεύματος. Όσο μεγαλύτερη είναι η διάρκεια μιας τέτοιας ροής τόσο περισσότερη ενέργεια συσσωρεύεται στην αντίσταση που διαρρέεται από το ρεύμα αυτό. Σαν αποτέλεσμα, αυξάνεται και η εκλυόμενη θερμότητα μιας και είναι ανάλογη του I 2 dt. Έτσι, κεραυνοί με μεγάλη διάρκεια ρεύματος, έστω και αν η μέγιστη τιμή του ρεύματος δεν είναι ιδιαίτερα υψηλή, ονομάζονται θερμοί κεραυνοί. Για πιθανές περιπτώσεις πυρκαγιάς ή έκρηξης, οι θερμοί κεραυνοί είναι πιο επικίνδυνοι, αντίθετα σε περιπτώσεις ηλεκτρικών συστημάτων, πιο επικίνδυνοι είναι οι κεραυνοί με μεγάλη ένταση ηλεκτρικού ρεύματος, και ας έχουν μικροί διάρκεια, διότι αυτοί επάγουν τις υψηλότερες τάσεις που καταπονούν τις μονώσεις. I : μέγιστη τιμή ρεύματος T1 : χρόνος μετώπου Τ2 : χρόνος ουράς Σχ.1.6 Σχηματική αναπαράσταση παραμέτρων κεραυνού [8] Χρόνος μετώπου ορίζεται ο χρόνος που απαιτείται για να αυξηθεί η τιμή του ρεύματος από το 10% στο 90% του εύρους ης και χρόνος ουράς ως ο χρόνος που απαιτείται μέχρι η τιμή του ρεύματος να μειωθεί στο 10% της μέγιστης τιμής της. o Στον πίνακα που ακολουθεί δίνονται τιμές στις περισσότερες παραμέτρους του κεραυνού που αναφέρθηκαν, σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία που δημοσίευσε ο Berger (1975) και αναδιατύπωσε η CIGRE (International Council on Large Electrical Systems) Παράμετρος Μονάδα Σταθερές τιμές Ρεύμα I ka 50 200 Τιμές 95% 50% 5% Τύπος εκκένωσης κεραυνού 4(98%) 20(80%) 90 Πρώτη αρνητική 4,9 11,8 28,6 Ακόλουθη αρνητική 4,6 35 250 Πρώτη θετική Φορτίο Q C 300 1,3 7,5 40 Αρνητική 20 80 350 Θετική 8

I 2 dt Μέγιστη κλίση μετώπου di/dt max Χρόνος μετώπου τ1 Χρόνος ουράς τ2 A 2 sec *1000 Ή kj/ω ka/μs 20 μs μs 6 55 550 Πρώτη αρνητική 0.55 6 52 Ακόλουθη αρνητική 25 650 15000 Πρώτη θετική 9,1 24,3 65 Πρώτη αρνητική 9,9 3,9 161,5 Ακόλουθη αρνητική 0,2 2,4 32 Πρώτη θετική 1,8 5,5 18 Πρώτη αρνητική 0,22 1,1 4,5 Ακόλουθη αρνητική 3,5 22 200 Πρώτη θετική 30 75 200 Πρώτη αρνητική 6,5 32 140 Ακόλουθη αρνητική 25 230 2000 Πρώτη θετική Πίνακας 1.1 Παράμετροι κεραυνού σύμφωνα με CIGRE [8] o Η συνάρτηση της τιμής του ρεύματος με το χρόνο προέκυψε με βάση το πρότυπο IEC 62305 να δίνεται από τον τύπο [8]: Ι(t) = Ι t ( max k τ ) 10 1 1 + ( t τ ) 10 e t τ 2 (1.3) 2 όπου, Ι max είναι το μέγιστο ρεύμα k είναι ο συντελεστής διόρθωσης μέγιστης τιμής τ 1 είναι η σταθερά χρόνου μετώπου τ 2 είναι η σταθερά χρόνου ουράς Στον ακόλουθο πίνακα δίνονται προσεγγιστικές τιμές των παραμέτρων ενός κεραυνού για χαρακτηριστικά ρεύματα με βάση το πρότυπο IEC 62305: Παράμετρος Πρώτη εκκένωση κεραυνού Ακόλουθες εκκενώσεις κεραυνού Ι max(ka) 200 150 100 50 37.5 25 k 0.93 0.93 0.93 0.993 0.993 0.993 τ 1 (μs) 19 19 19 0.454 0.454 0.454 τ 2 (μs) 485 485 485 143 143 143 Πίνακας 1.2 Παράμετροι εξίσωσης ρεύματος κεραυνού [8] Για την πρώτη εκκένωση του κεραυνού η κυματομορφή του ρεύματος θα έχει την ακόλουθη μορφή 9

Σχ.1.7 Κυματομορφή πρώτης εκκένωσης κεραυνού, χρόνος μετώπου [8] Σχ.1.8 Κυματομορφή πρώτης εκκένωσης κεραυνού, χρόνος ουράς [8] Ομοίως, για τις ακόλουθες εκκενώσεις του κεραυνού η κυματομορφή του ρεύματος θα είναι : 10

Σχ.1.9 Κυματομορφή ακόλουθων εκκενώσεων κεραυνού, χρόνος μετώπου [8] Παρατηρείται πως οι ακόλουθες εκκενώσεις έχουν πολύ συντομότερο μέτωπο από την πρώτη εκκένωση, φτάνοντας στη μέγιστη τιμή σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Σχ.1.10 Κυματομορφή ακόλουθων εκκενώσεων κεραυνού, χρόνος ουράς [8] 11

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ [1] Προστασία Κατασκευών Από Κεραυνούς, Ε.Πυργιώτη, Εργαστήριο Υψηλών Τάσεων, Πανεπιστήμιο Πατρών,2009 [2] Μόνωση Ηλεκτρικών Δικτύων Υψηλής Τάσης, Χ.Μαινεμενλής, Πανεπιστήμιο Πατρών, 1984 [3] Εισαγωγή Στα Ηλεκτρομαγνητικά Πεδία ΤΟΜΟΣ Ι, Κ.Σώρρας, Πανεπιστήμιο Πατρών, 2008 [4] Ηλεκτρομαγνητικό Πεδίο Βασική Θεωρία Και Εφαρμογές ΤΟΜΟΣ Ι,Θ.Δ. Τσιμπούκης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2011 [5] Cobham Technical Services Vector Fields Software, «Opera-3d User Guide, Version 15», 24 Bankside Kidlington Oxford OX15 1JE, England, 17 November 2011. [6] Cobham Technical Services Vector Fields Software, «Opera-3d Reference Manual, Version 15»,24 Bankside Kidlington Oxford OX15 1JE, England, 17 November 2011. [7] ΕΛΟΤ 1197, 'Προστασία Κατασκευών Από Κεραυνούς-ΜΕΡΟΣ 1 ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ' [8] IEC 62305-1 Ed. 1.0, 'Protection against lightning Part 1: General principles' [9] IEC 62305-2 Ed. 1.0, 'Protection against lightning Part 2: Risk management' [10] IEC 62305-3 Ed. 1.0, 'Protection against lightning Part 3: Physical damage to structures and life hazard' [11] IEC 62305-4 Ed. 1.0, 'Protection against lightning Part 4: Electrical and electronic systems within structures' [12] LIGHTNING Vol Physics of lightning, R.H.Golde,Academic Press 1977 [13] Improved lightning flash counters, R.B. Anderson, H.R. Van Niekerk, S.A. Prentice and D. Mackerras, ELEK 151, July 1978 [14] Filed and analytical studies of transmission line shielding, H.R. Armstrong, E.R. Whitehead IEEE TRANS Vo. PAS-87, No1, JAN 1968 [15] The lightning discharge, Martin A. Uman, Intern, Geophysics Series, Vol. 39, Academic Press, 1987 [16] A discussion of `Faraday cage lightning protection and application to real building structures, M Szczerbinski, University of Mining and Metallurgy, Electrical Power Institute, al. Mickiewicza 30, 30-059 Krakow, Poland [17] http://science.nasa.gov/science-news/science-at-nasa/2001/ast05dec_1/ [18] Lightning: Physics and Effects, V.A. Rakov, M.A. Uman,Cambridge University Press, Jan 2007 [19] http://geology.com/articles/lightning-map/ [20] http://science.nasa.gov/science-news/science-at-nasa/2001/ [21] ICNIRP Guidelines, GUIDELINES FOR LIMITING EXPOSURE TO TIME-VARYING ELECTRIC, MAGNETIC, AND ELECTROMAGNETIC FIELDS (UP TO 300 GHz), International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection, 1997 [22] Simulating Lightning Tests to Radar Systems, M.A. Blaj, F.J.K Buesink, F.B.J. Leferink [23] Experimental Evaluation of Lightning Protection Zone Used on Ship, S. Grzybowski, Life Fellow, IEEE, 2007 [24] Department of Defense Standard Practice, MIL-STD-1310H(NAVY) [25] Protection of Naval Systems Against Electromagnetic Effects Due to Lightning, C.Gomes, M.Z.A. Ab Kadir, Universiti Putra Malaysia, 2011 [26] Ειδικά Κεφάλαια Ηλεκτρικών Εγκαταστάσεων και Δικτύων,Ά Μέρος Προστασία Ανθρώπων και Εξοπλισμού, Δ.Κ. Τσανάκας, Πανεπιστήμιο Πατρών, Πάτρα 2008 [27] Κυβερνήτης σκαφών αναψυχής,α. Δημαράκη, Χ. Ντούνη, Εκδόσεις Ναυτικών και Τεχνικών Βιβλίων [28] www.blitzortung.org/webpages/index.php [29] www.public.navy.mil

13