ημήτρης Καλαϊτζίδης ρ. Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης - Σχολικής Γεωγραφίας Το Αειφόρο Σχολείο είκτες Αειφόρου Σχολείου και Mεθοδολογία Oργάνωσης AEIFORUM ΑΘΗΝΑ 2013
Τι λένε οι εκπαιδευτικοί για το Βραβείο Αειφόρου Σχολείου: (από τα ερωτηματολόγια στα οποία απαντούν ανώνυμα οι εκπαιδευτικοί των σχολείων που παίρνουν μέρος στο διαγωνισμό) «Ενεργοποιεί το σχολείο, το ευαισθητοποιεί και δίνει ευκαιρίες ανοίγματος στην κοινωνία» «Ζωνατανεύει το σχολείο, βελτιώνει τις σχέσεις των εμπλεκομένων και το περιβάλλον του σχολείου» «Τα παιδιά, αλλά κι εμείς οι εκπαιδευτικοί, πήραμε πολλά για τη ζωή μας, γενικότερα» «Εστιάζει στο περιβάλλον αλλά μέσα από εναλλακτικές μεθόδους διδασκαλίας, δημιουργεί άνοιγμα στην κοινωνία και ευαισθητοποίηση των παιδιών με ποικίλους δείκτες» «Κινητοποιεί όλη τη σχολική κοινότητα, θέτει τις βάσεις για μεγαλύτερες επιδιώξεις στο μέλλον» «Βοηθά παιδαγωγικά, μαθησιακά, στη λύση των προβλημάτων. Αλλάζει ο τρόπος ζωής του σχολείου» «Μαθαίνεις να ζεις πιο ουσιαστικά και σέβεσαι το περιβάλλον και γενικά τη ζωή» «ίνει μια φρεσκάδα στην τυπική εκπαίδευση» «Όλο το σχολείο δείχνει να κινείται προς την αειφορία, υπάρχει ενθουσιασμός και αποκτά πρόσθετο ενδιαφέρον η τυπική εκπαίδευση» «Το σχολείο γίνεται καλύτερο»
ημήτρης Καλαϊτζίδης ρ. Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης - Σχολικής Γεωγραφίας Το Αειφόρο Σχολείο είκτες Αειφόρου Σχολείου και Mεθοδολογία Oργάνωσης AEIFORUM ΑΘΗΝΑ 2013
AEIFORUM (Αειφόρουμ) Γούναρη 21-25 185 31 Πειραιάς e-mail: aeiforo@gmail.com www.aeiforum.eu ISBN: 978-960-93-5057-0 ημήτρης Καλαϊτζίδης, ΑΕΙFORUM Το Αειφόρο Σχολείο: είκτες Αειφόρου Σχολείου και Μεθοδολογία Οργάνωσης Αθήνα 2013
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 4 Κεφάλαιο 1 Λίγη Θεωρία: Αειφορία & Αειφόρο Σχολείο 6 1.1 Το Όραμα της Αειφορίας 7 1.1.1 Η Αλλαγή του Κλίματος 7 1.1.2 H Αειφορία 8 1.1.3 Τα Αιτήματα της Αειφορίας 9 1.2 Το Αειφόρο Σχολείο 10 1.3 Οι Τρεις Τομείς του Aειφόρου Σχολείου 12 1.3.1 Ο Παιδαγωγικός Τομέας 12 1.3.2 Ο Κοινωνικός & Οργανωσιακός Τομέας 13 1.3.3 Ο Περιβαλλοντικός Τομέας 14 1.4 Πλεονεκτήματα του Αειφόρου Σχολείου 15 Κεφάλαιο 2 είκτες Αειφόρου Σχολείου: Η Πυξίδα 16 2.1 είκτες Αειφόρου Σχολείου 17 2.1.1 Παιδαγωγικοί είκτες 17 2.1.2 Κοινωνικοί & Οργανωσιακοί είκτες 18 2.1.3 Περιβαλλοντικοί είκτες 19 2.2 είκτες & ράσεις 20 2.2.1 Παιδαγωγικοί είκτες & Αντίστοιχες ράσεις 20 2.2.2 Κοινωνικοί είκτες & Αντίστοιχες ράσεις 23 2.2.3 Περιβαλλοντικοί είκτες & Αντίστοιχες ράσεις 30 2.2.4 Το Ημερολόγιο Αειφόρου Σχολείου 37 2.2.5 Βαθμολογία εικτών 38 Κεφάλαιο 3 Μεθοδολογία της Οργάνωσης του Αειφόρου Σχολείου 41 3.1 Μεθοδολογία της Οργάνωσης του Αειφόρου Σχολείου 42 3.2 Πώς Καταρτίζουμε ένα Σχέδιο Αειφόρου ιαχείρισης (Σ.Α..) 43 3.2.1 Η ομή του Σχεδίου Αειφόρου ιαχείρισης (Σ.Α..) 43 3.2.2 Σχέδιο Αειφόρου ιαχείρισης (Σ.Α..) - Μία πρόταση 45 3.3 Το Σχολικό Πρόγραμμα ράσης (Σ.Π..) 48 3.3.1 Η ομή του Σχολικού Προγράμματος ράσης 48 3.3.2 Σχολικό Πρόγραμμα ράσης (Σ.Π..) - Μία πρόταση 52 3.4 Η Ευέλικτη Ζώνη στο Αειφόρο Σχολείο 54 3.4.1 Ένα Σημαντικό Πλεονέκτημα των ημοτικών Σχολείων 54 3.4.2 Πρόταση Οργάνωσης Μαθητικών Ομάδων 55 3.4.3 Η Μείωση των Απορριμμάτων στο Σχολείο 61 3.4.4 Πώς Φτιάχνουμε Καλά Μαθητικά Ερωτηματολόγια; 64 3.5 Έντυπα του Ημερολογίου Αειφόρου Σχολείου 68 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΗΓΕΣ 86
ΤΟ ΑΕΙΦΟΡΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Εισαγωγή Για τριάντα και πλέον χρόνια, η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση απετέλεσε το κύριο όχημα της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης των μαθητών και της προσπάθειας για αλλαγή στάσεων και συμπεριφορών σε σχέση με το περιβάλλον. Το πεδίο εφαρμογής της Π.Ε. ήταν το σχολείο, οι εκπαιδευτικοί ήταν οι κύριοι εκφραστές της επιζητούμενης μεταβολής στάσεων και συμπεριφορών, ενώ η δομή του εκπαιδευτικού συστήματος τηρούσε επαμφοτερίζουσα στάση απέναντι στα προγράμματα που υλοποιούσαν τα σχολεία. Πολλοί συγγραφείς έχουν αναφερθεί στα εγγενή και επίκτητα προβλήματα της Π.Ε. στην Ελλάδα, προβλήματα που δεν της επέτρεψαν να αναπτύξει όλη τη δυναμική της και να παράγει κοινωνικά αποτελέσματα που, θεωρητικά, ήταν σε θέση να παράγει. Τα ίδια τα σχολεία μας, άλλωστε, έχουν χαρακτηριστικά που δεν συνάδουν με τις αρχές της αειφορίας. Για να αποτελέσει λοιπόν το σχολείο σημαντικό παράγοντα ευρύτερων αλλαγών στην κοινωνία στην κατεύθυνση της αειφορίας, πρέπει, κατ αρχήν, να αποτελέσει το ίδιο αντικείμενο της αλλαγής αυτής. Με την εισαγωγή της Εκπαίδευσης για την Αειφορία (Ε.γ.Α.), η οποία θεωρείται διάδοχος της Π.Ε., έγινε πλέον κατανοητή η αδυναμία αυτή, καθώς οι απαιτήσεις της νέας εκπαίδευσης είναι μεγαλύτερες. Επιμέρους ζητήματα που εμπίπτουν στη θεματική της Ε.γ.Α. και την διαφοροποιούν εν μέρει από την Π.Ε. είναι (UNECE 2005): η βιώσιμη διαχείριση νερού, η προαγωγή της υγείας, η γεωργία, η αστική ανάπτυξη, η κατανάλωση, η δικαιοσύνη, η διακυβέρνηση, ο τουρισμός, τα ανθρώπινα δικαιώματα, η πολιτισμική διαφορετικότητα, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, η ηθική, οι νέες τεχνολογίες, η φτώχεια, η ισότητα των δύο φύλων, η διαπολιτισμική κατανόηση, η πολιτισμική ποικιλότητα. Για την προώθηση της αειφορίας στο σχολείο θεωρήθηκε ως αποτελεσματικότερη η συμμετοχή όλης της σχολικής κοινότητας και υιοθετήθηκε η «ολιστική σχολική προσέγγιση» (whole school approach). Πολλές χώρες έχουν υιοθετήσει το «Αειφόρο Σχολείο» ως την ευνοούμενη μορφή σχολείου, όπως π.χ. το Ηνωμένο Βασίλειο, πολλές πολιτείες στις Η.Π.Α., η Σουηδία, η Αυστραλία κ.ά. Μάλιστα, το Ηνωμένο Βασίλειο είχε θέσει ως στόχο μέχρι το 2020 όλα τα σχολεία της χώρας να μετατραπούν σε Αειφόρα Σχολεία. Ο τ. Πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου, Τ. Μπλερ αναφέρει: «Η Αειφόρος Ανάπτυξη δεν θα είναι ένα ακόμη μάθημα για την τάξη: Θα βρίσκεται στα υλικά κατασκευής του, στον τρόπο που το σχολείο χρησιμοποιεί και παράγει την ενέργειά του. Οι μαθητές μας δεν θα μάθουν απλώς για την Αειφόρο Ανάπτυξη, θα τη βλέπουν και θα εργάζονται στο πλαίσιό της: το σχολείο θα είναι ένας ζωντανός χώρος μάθησης μέσα στον οποίο να εξερευνούν τι σημαίνει αειφορικός τρόπος ζωής». Όμως, με την άνοδο στην εξουσία των Συντηρητικών του Ντ. Κάμερον, ο στόχος αυτός εγκαταλείφθηκε. Οι εκπαιδευτικοί πειραματισμοί του 19ου και του 20ου αιώνα (όπως π.χ. το Σάμερχιλ) έδωσαν ποικίλες όψεις σχολείων, που έχουν πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα, ωστόσο ποτέ δεν αποτέλεσαν γενικευμένο τύπο σχολείου. Και αυτό, βεβαίως, συνδέεται με το κυρίαρχο εκπαιδευτικό παράδειγμα, το οποίο ασφαλώς προέρχεται από και είναι απόρροια του πολιτικού παραδείγματος, δηλαδή του πολιτικού συστήματος. Ορισμένα από τα καινοτόμα και προοδευτικά σχολεία, τα οποία εμπνευσμένοι άνθρωποι της εκπαίδευσης, οραματίστηκαν και προσπάθησαν να εφαρμόσουν (Skinner, Thorndike, Bruner, κ.ά.), εί- 4
ΕΙΚΤΕΣ & ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ χαν χαρακτηριστικά που βρίσκουμε στο αίτημα για το σύγχρονο σχολείο, όπως για παράδειγμα την ενεργό συμμετοχή των μαθητών στη μαθησιακή διαδικασία, την ομαδοσυνεργατική προσέγγιση του μαθήματος, τη δημοκρατική λειτουργία της ηγεσίας του σχολείου, τη μερική έως συνολική διαχείριση του σχολικού χρόνου σε επίπεδο σχολικής μονάδας κ.ά. Στο βιβλίο αυτό, θα πραγματευτούμε την έννοια και την εφαρμογή του Αειφόρου Σχολείου, ενός σχολείου που δεν είναι «τύπος» σχολείου, δεν είναι πειραματικό σχολείο, δεν είναι πρότυπο σχολείο, δεν είναι ιδιωτικό ή δημόσιο, δεν είναι πρωτοβάθμιο ή δευτεροβάθμιο. Μπορεί να είναι κάτι απ όλα αυτά ή ένα-δύο από αυτά, πάντως θα είναι ένα σχολείο διαφορετικό από τη μεγάλη πλειονότητα των σημερινών σχολείων. Ό,τι κάνει το Αειφόρο Σχολείο διαφορετικό είναι: Α. Η απόφαση της σχολικής κοινότητας να αλλάξει το σχολείο προς το καλύτερο (προς την αειφορία) Β. Η ανάληψη δράσης της σχολικής κοινότητας προς την κατεύθυνση αυτής της αλλαγής Η βιβλιογραφία σχετικά με την αλλαγή στο σχολείο είναι εκτεταμένη. Όλοι συμφωνούν πως η αλλαγή είναι μια διαδικασία που θα πρέπει να σχεδιαστεί, να γίνει με χρονοδιάγραμμα, με συλλογική απόφαση αποδεκτή από τη μεγάλη πλειοψηφία των εκπαιδευτικών και γενικότερα, των παραγόντων της σχολικής ζωής, να αντιμετωπιστούν οι δυσκολίες, οι αντιφάσεις, οι αντιδράσεις, οι αντιστάσεις και να υπάρξει ισχυρή δέσμευση για το όραμα της αλλαγής, προκειμένου αυτή να πετύχει. Να σημειώσουμε μόνο ότι καμιά μεταρρύθμιση δεν πέτυχε στα εκπαιδευτικά συστήματα και ειδικότερα στο σχολείο, διότι ο κρισιμότερος παράγοντας, οι εκπαιδευτικοί, ήταν αρνητικοί ή αδιάφοροι. Στο 1 ο κεφάλαιο, παρατίθενται οι απόψεις μας για την Αειφορία, για το Αειφόρο Σχολείο, για το Σχέδιο Αειφόρου ιαχείρισης και για το Σχολικό Σχέδιο ράσης, δηλαδή προτάσεις για τη μεθοδολογία οργάνωσης του Αειφόρου Σχολείου. Στο 2 ο κεφάλαιο, παρατίθενται οι είκτες Αειφόρου Σχολείου που αποτελούν την καρδιά της όλης προσπάθειας. Στο 3 ο κεφάλαιο, παρατίθεται το Ημερολόγιο Αειφόρου Σχολείου, υποδείγματα σχεδίων και διάφορα βοηθήματα για το Αειφόρο Σχολείο. Θέλω να ευχαριστήσω θερμά όλους όσους, με διάφορους τρόπους, με συνέδραμαν στην προσπάθεια που έκανα για την εισαγωγή και εμπέδωση της έννοιας του Αειφόρου Σχολείου μέσω του Βραβείου Αειφόρου Σχολείου, δηλ. το ιοικητικό Συμβούλιο της ΕΛΛΗ- ΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, τα μέλη του Συμβουλίου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (ιδιαίτερα τη Χριστίνα Νομικού, τη Βέρα ηλάρη, το Μιχάλη Φωτιάδη, τον Κώστα Ιατρού, τη Θεολογία Αβδελή, τη Στέλλα Σωτηρίου), το γιο μου Θοδωρή Καλαϊτζίδη που έστησε τον ιστότοπο του Βραβείου Αειφόρου Σχολείου και, κυρίως, τον αλγόριθμο υπολογισμού της βαθμολογίας κάθε σχολείου, τα μέλη της Επιστημονικής Επιτροπής του Βραβείου Αειφόρου Σχολείου για την υποστήριξη της ιδέας, τη Μαριέττα του Λογισμού για τη μορφοποίηση της ιδέας μου για το λογότυπο του Βραβείου Αειφόρου Σχολείου και για τη σημαία του Βραβείου, και βέβαια τους διευθυντές/διευθύντριες, τους δασκάλους και καθηγητές, τους μαθητές και τις μαθήτριες των σχολείων της χώρας που συμμετείχαν σε κάτι νέο, όπως το Βραβείο Αειφόρου Σχολείου. ημήτρης Καλαϊτζίδης 5
ΤΟ ΑΕΙΦΟΡΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Λίγη Θεωρία: Αειφορία & Αειφόρο Σχολείο 6
1.1 Το Όραμα της Αειφορίας ΕΙΚΤΕΣ & ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ Από την ιστοσελίδα του Βραβείου Αειφόρου Σχολείου. Κανείς άνθρωπος στον κόσμο μας δεν αμφιβάλει πλέον: Η Γη δεν είναι πια όπως ήταν παλιότερα. Πράγματι, η Γη άλλαζε και αλλάζει διαρκώς, όμως οι αλλαγές που έχουν επέλθει στον πλανήτη και κυρίως στα πλανητικά οικοσυστήματα είναι πλέον τόσο εκτεταμένες και έντονες, ώστε να έχουν προκαλέσει τεράστια προβλήματα. είτε ορισμένα στοιχεία που μπορεί να δείχνουν μέρος της κατάστασης: 0,9 δις άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε νερό για τις βασικές τους ανάγκες. 2,6 δις άνθρωποι στερούνται πρόσβασης σε ασφαλείς εγκαταστάσεις υγιεινής. 1 δις άνθρωποι υποσιτίζονται, την ίδια στιγμή που εκατομμύρια άλλοι πεθαίνουν από τις ασθένειες του πολιτισμού (καρδιακά, εγκεφαλικά, καρκίνους, διαβήτη). Μέχρι το 2050 ο παγκόσμιος πληθυσμός μπορεί να αυξηθεί από 7 σε 11 δις. Η θνησιμότητα των παιδιών πριν τα 5 τους χρόνια έχει αυξηθεί κατά 5% σε παγκόσμιο επίπεδο. Υπάρχουν τεράστιες ανισότητες στο εισόδημα, όχι μόνο μεταξύ χωρών (π.χ. Σουηδία- Σουδάν) αλλά και μεταξύ των κατοίκων της ίδιας χώρας, με ένα μικρό ποσοστό των ανθρώπων (περίπου 15%) να απολαμβάνει το 80% των παγκόσμιων πόρων. 1.1.1 Η Αλλαγή του Κλίματος Το κλίμα του πλανήτη αλλάζει με ταχύτατο ρυθμό προκαλώντας ασύλληπτες περιβαλλοντικές και ανθρωπιστικές καταστροφές. Το κυρίαρχο μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης, η ασύδοτη οικονομία της ελεύθερης αγοράς και η κυριαρχία του χρηματιστικού κεφαλαίου, σε συνδυασμό με την παγκοσμιοποίηση, έχουν προκαλέσει βελτίωση της ποιότητας ζωής μιας μειοψηφίας, και, ταυτόχρονα, δραματική υποβάθμιση της ζωής της μεγάλης πλειοψηφίας των ανθρώπων. Οι αλλαγές που έχουν προκληθεί στη Γη εξαιτίας του κυρίαρχου μοντέλου παραγωγήςκατανάλωσης έχουν προκαλέσει σημαντική ζημιά στα οικοσυστήματα, στα λεγόμενα «συστήματα υποστήριξης της ζωής». Ακόμη και οι πιο σκεπτικιστές, όσον αφορά την αλλαγή του κλίματος παραδέχονται ότι έχει ήδη σημειωθεί αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της Γης κατά τουλάχιστον 1 βαθμό Κελσίου. Χιλιάδες μαρτυρίες στις καθημερινές ειδήσεις αποκαλύπτουν ότι αν συνεχιστεί αυτό το μοντέλο καταλήστευσης και καταστροφής 7
ΤΟ ΑΕΙΦΟΡΟ ΣΧΟΛΕΙΟ του φυσικού περιβάλλοντος του πλανήτη, η επιβίωση του ανθρώπινου είδους βρίσκεται σε κίνδυνο. Η βασική αιτία για την κλιματική αλλαγή είναι η καύση των ορυκτών καυσίμων (γαιάνθρακες, πετρέλαιο, φυσικό αέριο). Η ενέργεια που παράγεται από την καύση αυτή κινεί (ουσιαστικά) όλο το σύγχρονο «καταναλωτικό πολιτισμό». Η καύση των ορυκτών καυσίμων παράγει διοξείδιο του άνθρακα το οποίο συγκεντρώνεται στην ατμόσφαιρα. Η υπέρμετρη αύξηση της συγκέντρωσης του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, (και όλων των αερίων του θερμοκηπίου μεταξύ των οποίων και το μεθάνιο), είναι αυτή που επιδεινώνει το φαινόμενο του θερμοκηπίου και την συνακόλουθη αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της Γης. Αυτή η αύξηση της θερμοκρασίας προκάλεσε ήδη, και αναμένεται να προκαλέσει μέσα στις επόμενες δεκαετίες, πολύ σημαντικά προβλήματα, όπως το λιώσιμο των πάγων (στη στεριά και στον ωκεανό), ακραία καιρικά φαινόμενα, εξαφάνιση ειδών της χλωρίδας και της πανίδας με ραγδαία μείωση της βιοποικιλότητας, μεγάλη αύξηση των περιβαλλοντικών προσφύγων, οξίνιση των ωκεανών, λέπτυνση της στιβάδας του όζοντος, αποψίλωση των τροπικών δασών (αποθηκών γενετικού υλικού), χειροτέρευση κλιματικών ασθενειών, εμφάνιση νέων, μεγάλη και παρατεταμένη οικονομική κρίση κ.ά. Η φύση και η κλίμακα των περιβαλλοντικών προβλημάτων επιβάλλουν να αναζητήσουμε λύσεις όχι μόνον στο τοπικό και στο εθνικό επίπεδο, αλλά κυρίως στο διεθνές. Απαιτείται να καθοριστούν εθνικές και διεθνείς προτεραιότητες, ώστε να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα των ενεργειακών αποθεμάτων και των μη ανανεώσιμων πόρων εν γένει, να λάβουμε υπόψη τα προβλήματα εκπτώχευσης των χωρών του Τρίτου Κόσμου αλλά και του «Πρώτου», το διογκούμενο κύμα των οικονομικών μεταναστών-προσφύγων, την αποδιάρθρωση του κοινωνικού ιστού, την κυριαρχία σπάταλων και μη λογικών καταναλωτικών προτύπων κ.ά. Η παγκόσμια κοινότητα βρίσκεται, λοιπόν, μπροστά σε τεράστια διλήμματα τα οποία αφορούν τις κυρίαρχες κοινωνικές και ατομικές αξίες του σύγχρονου ανθρώπου, την κατανομή του πλούτου και της συνακόλουθης πολιτικής ισχύος, την πλήρη αποδυνάμωση της συντριπτικής πλειοψηφίας των κρατών-υπερδομών και την κυριαρχία του χρηματιστικού κεφαλαίου («αγορές») πάνω στην παραγωγή. Η ίδια η έννοια «πρόοδος» συνδέθηκε άμεσα με το επίπεδο της κατανάλωσης και το μέγεθος της ατομικής ιδιοκτησίας. Όμως, μεγάλη κατανάλωση αγαθών, δηλαδή «κοινωνική καταξίωση», σημαίνει ουσιαστικά μεγάλη κατανάλωση ενέργειας (με διάφορες μορφές), άρα χειροτέρευση του φαινομένου του θερμοκηπίου. Ο κόσμος μας θα πρέπει-αν θέλει να επιβιώσει από την κλιματική αλλαγή-να εφεύρει τον αντικαταστάτη του πετρελαίου, έναν αντικαταστάτη που δε θα ρυπαίνει. Όμως, ταυτόχρονα, θα πρέπει να σταθεροποιηθεί και να μειωθεί μεσοπρόθεσμα η παγκόσμια κατανάλωση ενέργειας, κάτι που δεν φαίνεται πολύ πιθανό, τουλάχιστον για τα αμέσως επόμενα χρόνια. Η τεράστια δίψα της βιομηχανίας για πετρέλαιο οδηγεί σε περιφερειακές συγκρούσεις και πολέμους (Ιράκ, Ιράν, Συρία), έχει αποσταθεροποιήσει ολόκληρες περιφέρειες (Βόρεια Αφρική, Μέση Ανατολή), έχει θέσει σε κίνδυνο την Αρκτική και ίσως, λίγο αργότερα, την Ανταρκτική, ενώ οι αγωγοί πετρελαίου και φυσικού αερίου διατρέχουν δεκάδες χιλιάδες χιλιόμετρα στη στεριά και στη θάλασσα. 1.1.2 H Αειφορία Η έννοια της αειφορίας, που εμφανίζεται κατά τη δεκαετία του 1990, εστιάζει στις σχέσεις αλληλεπίδρασης ανάμεσα στον άνθρωπο, στην κοινωνία και στη φύση. Εμπεριέχει, δηλα- 8
ΕΙΚΤΕΣ & ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ δή, το περιβάλλον αλλά ταυτόχρονα δηλώνει τη σχέση του με την κοινωνία, την οικονομία και την ανάπτυξη. Η χρήση του όρου «αειφορία» είναι πολλαπλή, αλλά είναι αποδεκτό ότι αποτελεί ρυθμιστική έννοια η οποία ρυθμίζει τις σχέσεις που αναπτύσσουν μεταξύ τους το περιβάλλον, η κοινωνία, αλλά και η πολιτική και η οικονομία. Η Αειφορία (στη βιβλιογραφία μπορούμε να τη συναντήσουμε επίσης και ως Αειφόρο Ανάπτυξη χωρίς όμως να ταυτίζονται οι όροι) έχει οριστεί με πολλούς τρόπους, αλλά ο πιο γνωστός ορισμός παραμένει εκείνος της Επιτροπής Brundtland, για «Το Κοινό μας Μέλλον» (WCED, 1987): «Η αειφόρος ανάπτυξη είναι η ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να διακυβεύεται η ικανότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες.» Ένας άλλος ορισμός λέει ότι «Βιώσιμη ανάπτυξη είναι η βελτίωση της ποιότητας της ζωής μέσα στα πλαίσια της φέρουσας ικανότητας των υποστηρικτικών οικοσυστημάτων» (IUCN UNEP, και WWF, 1991). Σύμφωνα με τον Reid, η αειφόρος ανάπτυξη παίρνει διάφορες μορφές σε διαφορετικές κοινωνίες και περιβάλλοντα και είναι η διαδικασία με την οποία κοινωνίες συνειδητοποιούν αυτή την κατάσταση δυναμικής ισορροπίας που ονομάζεται αειφορία. Η έννοια της αειφορίας έρχεται να δώσει φιλοσοφικές, οικονομικές και πρακτικές απαντήσεις στα κύρια κοινωνικοοικονομικά και περιβαλλοντικά ζητήματα του καιρού μας. 1.1.3 Τα Αιτήματα της Αειφορίας Τα αιτήματα της αειφορίας αφορούν όλους τους ανθρώπους που ζουν σήμερα, αλλά (εξίσου) και τις επόμενες γενιές. Ποια είναι τα αιτήματα της αειφορίας; Η αποτροπή της οικολογικής καταστροφής (κλιματική αλλαγή, καταστροφή φυσικών οικοσυστημάτων, μόλυνση/ρύπανση του νερού και των εδαφών, ρύπανση της ατμόσφαιρας κτλ.) Η εξασφάλιση της υγείας και παραγωγικότητας των οικοσυστημάτων, ώστε και οι επόμενες γενιές να ζήσουν σε ένα κόσμο υγιή και παραγωγικό. Η εξαφάνιση της πείνας από τον κόσμο (όχι μείωση απλώς του αριθμού των ανθρώπων που πεθαίνουν από πείνα). Η εξασφάλιση ανεκτού επιπέδου ζωής για όλους τους ανθρώπους που ζουν σήμερα στον κόσμο. Η επικράτηση της ειρήνης και της συνεργασίας σε όλο τον κόσμο. Σχήμα 1. Η πολιτική έκφραση της Αειφορίας 9
ΤΟ ΑΕΙΦΟΡΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Η αειφορία είναι μια ηθική αρχή ή αναγνώριση των ίσων δικαιωμάτων ανάμεσα στις σημερινές και τις μελλοντικές γενιές και μπορεί να προσεγγιστεί με την επέκταση της οικονομικής και πολιτικής δημοκρατίας ή με τον κοινωνικό έλεγχο στον τρόπο και στα μέσα παραγωγής (Huckle). Αειφόρος κοινωνία σημαίνει την εξάλειψη της ανισοκατανομής της πολιτικής και οικονομικής δύναμης και των συνακόλουθων ιεραρχικών δομών, είτε θεσμοθετημένων (π.χ. κυριαρχία του άνδρα πάνω στη γυναίκα), είτε «αντικειμενικών» (π.χ. κυριαρχία του Βορρά πάνω στο Νότο). Από την ιστοσελίδα του Βραβείου Αειφόρου Σχολείου. 1.2 Το Αειφόρο Σχολείο Το Αειφόρο Σχολείο είναι ένα σχολείο χαρούμενο, ήρεμο, ασφαλές, προοδευτικό, ένα σχολείο στο οποίο οι μαθητές και οι μαθήτριες χαίρονται να φοιτούν, ένα σχολείο που δίνει τη δυνατότητα στα παιδιά να αναπτύξουν τα ταλέντα, τις ικανότητές και την κριτική τους σκέψη, ένα σχολείο που δίνει χρόνο για αναστοχασμό, που δείχνει κατανόηση και αγάπη για όλα τα παιδιά ανεξάρτητα από την επίδοσή τους στα μαθήματα, ένα σχολείο εργαστήρι της ζωής και της χαράς. Το «Αειφόρο Σχολείο» είναι ένα εφικτό όραμα, μια εφικτή ουτοπία. Οι πρώτες αναφορές στο «Αειφόρο Σχολείο» εντοπίζονται στη Μ. Βρετανία και στην Αυστραλία. Ως Αειφόρο Σχολείο ορίζεται το σχολείο που επιδιώκει να αναπτύξει κατάλληλο μαθησιακό περιβάλλον και να δημιουργήσει μαθησιακές εμπειρίες, οι οποίες θα καταστήσουν ικανούς τους μαθητές/τριες να εργαστούν προς την κατεύθυνση της διασφάλισης καλύτερης ποιότητας ζωής. Αυτό σημαίνει ότι: α) στοχεύει στην οικολογική βιωσιμότητα και στη μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος, β) προωθεί τον περιβαλλοντικό και πολιτικό γραμματισμό εκπαιδευτικών και μαθητών, και γ) ενθαρρύνει το άνοιγμα του σχολείου στην κοινωνία, τοπική και ευρύτερη (www.sustainableschools.nsw.edu. au). Αντλώντας το θεωρητικό υπόβαθρο από την κοινωνικά κριτική προσέγγιση της αειφορίας, το Αειφόρο Σχολείο αποτελεί «μια διευρυμένη προσέγγιση της εκπαίδευσης» επιφέροντας αλλαγές σε παιδαγωγικό, κοινωνικό/οργανωσιακό και τεχνικό/οικονομικό 10
ΕΙΚΤΕΣ & ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ επίπεδο. Αν η έννοια της Αειφορίας υπονοεί αλλαγές στον κοινωνικό και οικονομικό τομέα, η Εκπαίδευση για την Αειφορία (ΕγΑ) παρέχει το εκπαιδευτικό πλαίσιο για τη διαμόρφωση των προϋποθέσεων που θα καταστήσουν αυτόν τον κοινωνικό μετασχηματισμό εφικτό και το αειφόρο σχολείο προτείνει τις βασικές αρχές λειτουργίας μιας σχολικής κοινότητας η οποία θα κινείται στην κατεύθυνση της ΕγΑ. Είναι γεγονός πως το σχολείο, ως φορέας κοινωνικών αξιών, μπορεί να συμμετέχει ενεργά στην αναζήτηση λύσεων για την αντιμετώπιση της σύγχρονης κοινωνικής και περιβαλλοντικής κρίσης. Στο πλαίσιο της ΕγΑ, το σχολείο καλείται να λειτουργήσει ως φορέας αλλαγής, αφού, πρώτα, το ίδιο αποτελέσει το αντικείμενο της αλλαγής αυτής. Θα πρέπει να ενσωματώνει διαρκώς, θεωρητικά και πρακτικά, τις αρχές της αειφορίας στο πλαίσιο πραγματικών, ουσιαστικών και όχι συμβολικών αλλαγών, καλύπτοντας τη διάσταση που υπάρχει ανάμεσα σε αυτό που διδάσκει και σε αυτό που εφαρμόζει. Συνεπώς είναι αναγκαίος ο προσανατολισμός του σύγχρονου σχολείου προς τις αρχές, τις αξίες, και τις πρακτικές της αειφορίας οι οποίες θα διαπερνούν το παιδαγωγικό, κοινωνικό/οργανωσιακό και περιβαλλοντικό/τεχνικό/ οικονομικό επίπεδο της λειτουργίας του. Για να είναι επιτυχής η στροφή του σχολείου προς την αειφορία, η μαθησιακή διαδικασία θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από συστημική και διεπιστημονική προσέγγιση των σχέσεων που υπάρχουν ανάμεσα στον άνθρωπο, στην κοινωνία και στη φύση, καθώς και από ολιστική προσέγγιση των σύγχρονων περιβαλλοντικών ζητημάτων. Η αρχή της ολιστικής σχολικής προσέγγισης (whole school approach) θα πρέπει να χαρακτηρίζει επίσης τη λειτουργία του ίδιου του σχολείου. Οι παρεμβάσεις που γίνονται πρέπει να αφορούν το σχολείο, την τάξη, τον εκπαιδευτικό, τους μαθητές, τους γονείς τους και ολόκληρη την τοπική κοινωνία. Καθώς, όμως, ο αναπροσανατολισμός του σχολείου προς την αειφορία απαιτεί συνολική αναθεώρηση της λειτουργίας του σχολείου, του αναλυτικού του προγράμματος, της διδασκαλίας, της κουλτούρας του, της διαχείρισης των πόρων και της συνεργασίας του εντός και εκτός των σχολικών ορίων, και επειδή τα αναλυτικά προγράμματα στην Ελλάδα παραμένουν ανελαστικά, παρά την πιλοτική εφαρμογή του «Νέου Σχολείου», σημαντικό τμήμα της συνολικής προσπάθειας για αναπροσανατολισμό του σχολείου προς την αειφορία φαίνεται να αντιμετωπίζει αρκετές δυσκολίες, τουλάχιστον όσον αφορά το παιδαγωγικό πεδίο. Μια πρώτη προσπάθεια για την εισαγωγή της Εκπαίδευσης για την Αειφορία (ΕγΑ) μέσω του Αειφόρου Σχολείου, πραγματοποιήθηκε με τη μορφή ενός σχολικού δικτύου στην Αχαΐα (Παπαϊωάννου κ.ά, 2010) με αρκετή επιτυχία. Τα κύρια χαρακτηριστικά του Αειφόρου Σχολείου είναι τα εξής: 1. Υιοθετεί σε συμμετοχικές μαθησιακές προσεγγίσεις οι οποίες προάγουν δεξιότητες και ικανότητες των μαθητών για κριτική σκέψη, αναστοχασμό, διαπολιτισμική αντίληψη, ενσυναίσθηση, συμμετοχή και δράση. 2. Επιδιώκει στενή και διαρκή συνεργασία μεταξύ σχολείου, οικογένειας και τοπικής κοινωνίας. 3. Ενσωματώνει τους πυλώνες της εκπαίδευσης για τη αειφορία (περιβάλλον, κοινωνία, οικονομία και πολιτισμός) σε όλο το φάσμα του αναλυτικού προγράμματος. 4. Η αειφορία αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της εκπαιδευτικής πολιτικής και του προγραμματισμού του σχολείου. 5. Ενισχύει διαρκώς και υποστηρίζει την επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών. 6. Ενσωματώνει ολιστικές και συστημικές προσεγγίσεις στην εκπαίδευση για την αειφορία. 11
ΤΟ ΑΕΙΦΟΡΟ ΣΧΟΛΕΙΟ 7. ίνει έμφαση στη διασύνδεση των μαθησιακών δραστηριοτήτων με την τοπική κοινωνία. 8. Ελέγχει διαρκώς και προσπαθεί να μειώσει το οικολογικό αποτύπωμα του σχολείου. 9. Ενσωματώνει τη συμμετοχική έρευνα δράσης στην εκπαιδευτική διαδικασία και τη μετατροπή των εκπαιδευτικών σε ερευνητές και φορείς εκπαιδευτικής και κοινωνικής αλλαγής. 1.3 Οι Τρεις Τομείς του Aειφόρου Σχολείου Για λόγους που σχετίζονται περισσότερο με τη μελέτη του Αειφόρου Σχολείου και τη διευκόλυνση της ταξινόμησης ορισμένων χαρακτηριστικών του, έχει προταθεί να κατηγοριοποιηθούν τα διάφορα χαρακτηριστικά σε τρία πεδία ή τρεις τομείς. Βέβαια, εφόσον πρόκειται για μια ολιστική προσέγγιση που διαπερνά την όλη δομή και λειτουργία του σχολείου, η κατηγοριοποίηση αυτή είναι απλώς σχηματική και όχι τόσο ουσιαστική. ΠΑΙ ΑΓΩΓΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ & ΟΡΓΑΝΩΣΙΑΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ 12 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟ- ΝΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ Σχήμα 2. Οι τρεις τομείς του Αειφόρου Σχολείου Οι τρεις τομείς του Αειφόρου Σχολείου είναι: Α. Ο παιδαγωγικός (αναλυτικό πρόγραμμα και διαδικασίες διδασκαλίας και μάθησης). Β. Ο κοινωνικός & οργανωσιακός (η διοίκηση, η οργάνωση, η κουλτούρα και οι σχέσεις του σχολείου με την κοινωνία). Γ. Ο περιβαλλοντικός (το τεχνικό και οικονομικό). 1.3.1 Ο Παιδαγωγικός Τομέας Το αειφόρο σχολείο απορρίπτει τον δασκαλοκεντρισμό. Η ομαδοσυνεργατική μέθοδος διδασκαλίας είναι αυτή που ταιριάζει στο Αειφόρο Σχολείο, εμπλουτισμένη και με άλλες, ενεργητικής μορφής, μαθητοκεντρικές διδακτικές προσεγγίσεις, όπως το παιχνίδι ρόλων, η δραματοποίηση, η προσομοίωση, η ιστοριογραμμή κ.ά., χωρίς βεβαίως να καταργείται η διάλεξη. Η ενεργητική συμμετοχή του μαθητή στη μαθησιακή διαδικασία, η λειτουργία του καθηγητή ως συντονιστή της πορείας για ανακάλυψη της νέας γνώσης από τον ίδιο το μαθητή, η εγκατάλειψη του ρόλου του μεταβιβαστή της γνώσης από τον εκπαιδευτικό στον μαθητή, η εισαγωγή τεχνολογικών καινοτομιών στη μαθησιακή διαδι-
ΕΙΚΤΕΣ & ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ κασία είναι ορισμένες πλευρές του Αειφόρου Σχολείου σε ό,τι αφορά τον παιδαγωγικό τομέα. Η υιοθέτηση της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου διδασκαλίας προσδιορίζει και την διευθέτηση των θρανίων και των θέσεων των μαθητών μέσα στην αίθουσα διδασκαλίας, ενώ αυτή η διευθέτηση συμβάλλει στην αλλαγή και βελτίωση των σχέσεων μεταξύ των παιδιών, δηλαδή συμβάλλει στη συνολική βελτίωση του κλίματος της τάξης, άρα του κλίματος του σχολείου. Στο Αειφόρο Σχολείο, με συμμετοχικές και μαθητοκεντρικές διδακτικές προσεγγίσεις, αναπτύσσονται οι δεξιότητες και ικανότητες των μαθητών για κριτική σκέψη, για κατανόηση άλλων πολιτισμών, για αποδοχή του διαφορετικού, για επιθυμία συμμετοχής στα κοινά και για ανάπτυξη της δημοκρατικής συνείδησης. Τα θέματα Αειφορίας είναι δυνατόν και πρέπει να ενσωματωθούν σε όλες τις πλευρές του αναλυτικού προγράμματος. Τέτοια θέματα είναι: Η προστασία του περιβάλλοντος, η προστασία των δικαιωμάτων του παιδιού και του ανθρώπου γενικότερα, η κατανόηση και αναγνώριση άλλων ανθρώπινων πολιτισμών, η πρόληψη και η προστασία της υγείας του ανθρώπου και των ζωντανών οργανισμών, η εκπαίδευση για την ειρήνη και την ειρηνική συμβίωση, ο διάλογος των θρησκειών, η αποφυγή της βίας κάθε μορφής κ.ά. Οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα διαρκούς επαγγελματικής ανάπτυξης μέσω της επιμόρφωσης και της αυτομόρφωσης, όπως επίσης ο διευθυντής/η διευθύντρια και όλοι οι εμπλεκόμενοι στη σχολική ζωή. Το κρυφό αναλυτικό ή παρα-πρόγραμμα είναι οι αδιόρατες σχέσεις μεταξύ των παραγόντων του σχολείου, είναι το λιπαντικό που κάνει τις σχέσεις να λειτουργούν, το σχολείο να είναι παραγωγικό, την εικόνα του σχολείου ελκυστική στους γονείς και στους τρίτους, τους εκπαιδευτικούς να νιώθουν ωραία μεταξύ τους, με τη διεύθυνση του σχολείου και με τους μαθητές. Πλευρές αυτού του κρυφού αναλυτικού είναι οι προαιρετικές σχολικές δραστηριότητες, τα παραγόμενα προϊόντα αυτών των δραστηριοτήτων, η μείωση ή εξαφάνιση της ανάγκης για επιβολή ποινών, η μείωση των κρουσμάτων βανδαλισμού στο σχολείο, η μείωση των περιστατικών βίας μέσα και στον περίγυρο του σχολείου, η μεγαλύτερη επιθυμία συμμετοχής των εκπαιδευτικών στις εκπαιδευτικές επισκέψεις και πολυήμερες εκδρομές, η αύξηση των δανειζόμενων βιβλίων από τη σχολική βιβλιοθήκη, η βελτίωση της σχολικής υγιεινής, η βελτίωση των προσφερόμενων προϊόντων στο σχολικό κυλικείο κ.ά. 1.3.2 Ο Κοινωνικός & Οργανωσιακός Τομέας Ο κοινωνικός και οργανωσιακός τομέας περιλαμβάνει την ηγεσία του σχολείου, τις σχέσεις του σχολείου με την τοπική κοινωνία-τοπική Αυτοδιοίκηση, με τους γονείς, με το Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων κτλ. Η ηγεσία του σχολείου θα πρέπει να σχεδιάζει και να υλοποιεί, έχοντας πάντα κατά νου την αειφορία. Υιοθετεί τη δημοκρατική και συμμετοχική διαδικασία λήψης αποφάσεων στο σχολείο. Οι αποφάσεις λαμβάνονται με διαβούλευση, με συζήτηση, με δημοκρατικές και διαφανείς διαδικασίες και γίνονται σεβαστές από όλα τα μέλη της σχολικής κοινότητας. Η ηγεσία θα πρέπει να δημιουργήσει την κατάλληλη ατμόσφαιρα συνεργασίας, ώστε όλο το σχολείο να παράγει τα δικά του σχέδια βελτίωσης και να υλοποιεί αυτά τα σχέδια με τη συμμετοχή όλων (μαθητών, εκπαιδευτικών, γονέων, συνεργατών). Τα μαθητικά συμβούλια (5μελές, 15μελές, όπου υπάρχουν) συνεδριάζουν τακτικά και έχουν λόγο σε πολλά και σημαντικά ζητήματα της σχολικής ζωής. Στα δημοτικά σχολεία δεν υπάρχουν οι μαθητικές κοινότητες, ωστόσο, το Αειφόρο Σχολείο δίνει τη δυνατότητα σε όλα τα παιδιά να συμμετέχουν με εκπροσώπους τους σε συζητήσεις που τα αφορούν, ανεξάρτητα από την ύπαρξη νόμων που δίνουν επισήμως αυτές τις δυνατότητες. 13
ΤΟ ΑΕΙΦΟΡΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Επαφίεται στο διευθυντή/διευθύντρια και στους εκπαιδευτικούς να καινοτομήσουν και στον τομέα αυτό. Οι γονείς συμμετέχουν στη σχολική ζωή, υποστηρίζουν με διάφορους τρόπους το σχολείο, χωρίς όμως να παρεμποδίζουν τη λειτουργία του και χωρίς να προσπαθούν να υποκαταστήσουν τα θεσμικά όργανα της διοίκησης του σχολείου. Υπάρχει στενή, απροκατάληπτη και ισότιμη συνεργασία με τη σχολική κοινότητα, με τις οικογένειες των μαθητών και με τους κοινωνικούς εταίρους-υποστηρικτές. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση έχει επίσης σημαντικό ρόλο στη ζωή του σχολείου με την κατανομή της ετήσιας επιχορήγησης, με την ευθύνη της επισκευής και βελτίωσης των σχολικών κτηρίων, με την υποστήριξη μιας ποικιλίας σχολικών δράσεων, με την αξιοποίηση των σχολικών προγραμμάτων για ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των δημοτών κτλ. Ωστόσο, ακόμη πιο σημαντική είναι η δημοκρατική λειτουργία του συλλόγου διδασκόντων, οι αποφάσεις του οποίου καθορίζουν ουσιαστικά τη σχολική ζωή. Η δημοκρατική και παιδαγωγική λειτουργία του συλλόγου διδασκόντων είναι η εγγύηση του αειφόρου σχολείου. Ο αριθμός και η φύση των ποινών που επιβάλλονται, η συχνότητα των βανδαλισμών ή η απουσία τους, το κλίμα μέσα στην τάξη κ.ά. περνούν μέσα από τη λειτουργία του συλλόγου διδασκόντων και γι αυτό ο ρόλος του είναι καθοριστικός. 1.3.3 Ο Περιβαλλοντικός Τομέας Όπως είναι γνωστό, περίπου το 35-40% της ενέργειας στη χώρα μας καταναλώνεται από τα κτήρια. Ειδικά τα σχολικά κτήρια είναι πολύ δαπανηρά όσον αφορά τη θέρμανσή τους διότι σχεδόν κανένα από αυτά δεν κατασκευάστηκε με τις αρχές της οικολογικής δόμησης και της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής. Τα σχολεία καταναλώνουν σημαντικές ποσότητες πετρελαίου ή φυσικού αερίου, ηλεκτρικής ενέργειας, νερού και χαρτιού, ενώ παράγουν και αρκετά απορρίμματα. Πρόχειρα διαγωνίσματα, λιγόλεπτα τεστ, εξετάσεις, μαθητικά τετράδια, 25-35 βιβλία ανά μαθητή, βοηθήματα, σημειώσεις των εκπαιδευτικών κ.ά., αθροιζόμενα συγκεντρώνουν τεράστια ποσότητα χαρτιού που χρησιμοποιείται σε κάθε σχολείο κάθε χρονιά. Μηδαμινό ποσοστό αυτού του χαρτιού καταλήγει στην ανακύκλωση, με αποτέλεσμα την ασυγχώρητη σπατάλη φυσικών πόρων και κυρίως δέντρων. Για όλους αυτούς τους λόγους, τα σχολεία είναι οργανισμοί στους οποίους παράγονται απόβλητα τα οποία είναι χρήσιμα (χαρτί), ενώ καταναλώνονται σημαντικές ποσότητες ηλεκτρικής ενέργειας, πετρελαίου ή φυσικού αερίου, συμβάλλοντας στη χειροτέρευση του φαινομένου του θερμοκηπίου. Στη συμβολή των σχολείων στην αύξηση των αερίων του θερμοκηπίου θα μπορούσαμε επίσης να περιλάβουμε την κατανάλωση καυσίμου από τη μεταφορά των παιδιών στο σχολείο με τα ΙΧ των γονέων. Γι αυτό η αλλαγή του τρόπου μετάβασης των παιδιών στο σχολείο, με στόχο τη μείωση των καυσαερίων και των αερίων του θερμοκηπίου, βρίσκεται επίσης μεταξύ των στόχων του Αειφόρου Σχολείου. Ένα πρόγραμμα το οποίο εμπλέκει όλη τη σχολική κοινότητα στην κοινή προσπάθεια για μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, για μείωση της σπατάλης και της υπερκατανάλωσης νερού και των πόρων εν γένει, μπορεί να έχει πολλαπλά θετική επίδραση και στο περιβάλλον και στο μαθησιακό κλίμα και στην εν γένει ατμόσφαιρα του σχολείου. Η ηγεσία του σχολείου, οι εκπαιδευτικοί, οι μαθητές/μαθήτριες, οι γονείς και η ευρύτερη σχολική κοινότητα αποτελούν το πεδίο δράσης του Αειφόρου Σχολείου, με στόχους, τη δημιουργία υπεύθυνων πολιτών και τη μείωση της σπατάλης πόρων. Η επίδραση του Αειφόρου Σχολείου δεν περιορίζεται στο στενό πλαίσιο του ίδιου του σχολείου, αλλά 14
ΕΙΚΤΕΣ & ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ επεκτείνεται στον ευρύτερο κοινωνικό του περίγυρο, επιδρά, δηλαδή, σε σημαντικό τμήμα της κοινωνίας. Ας σκεφτούμε μόνο πόσο θετική θα ήταν η συνεισφορά του Αειφόρου Σχολείου, αν όλες οι σχολικές μονάδες της χώρας μας λειτουργούσαν με αειφόρο τρόπο. Πόσο λιγότερη ενέργεια θα καταναλώναμε, πόσο λιγότερα καυσαέρια θα στέλναμε στην ατμόσφαιρα, πόσο πιο ευαισθητοποιημένα και αποφασισμένα παιδιά θα είχαμε δημιουργήσει. 1.4 Πλεονεκτήματα του Αειφόρου Σχολείου Το Αειφόρο Σχολείο είναι το μέλλον του σχολείου συνολικά. Είναι ένα αύταρκες, φιλικό, αυτοκατευθυνόμενο, δημοκρατικό και βαθιά φιλοπεριβαλλοντικό σχολείο το οποίο μπορεί να επιτύχει: Μείωση της κατανάλωσης ενέργειας (εξοικονόμηση πόρων και χρημάτων) Μείωση της κατανάλωσης χαρτιού (εξοικονόμηση πόρων και χρημάτων) Μείωση της κατανάλωσης νερού (εξοικονόμηση πόρων και χρημάτων) Βελτίωση της λειτουργίας του ως οργανισμού μάθησης Βελτίωση της παρεχόμενης εκπαίδευσης μέσω της υιοθέτησης μαθητοκεντρικών διδακτικών μεθόδων και προσεγγίσεων Βελτίωση του επαγγελματικού επιπέδου των εκπαιδευτικών μέσω της ενδοσχολικής συνεργασίας και επιμόρφωσης Ενδυνάμωση των σχέσεων του σχολείου με την τοπική κοινωνία και τους θεσμοθετημένους φορείς της κοινωνίας Μεταφορά τεχνολογίας και τεχνογνωσίας στα σχολεία σχετικά με την μείωση του οικολογικού αποτυπώματος Βελτίωση της λειτουργικότητας των σχολικών κτηρίων μέσω αλληλεπίδρασης με την τοπική κοινωνία και της υιοθέτησης φιλικών προς το περιβάλλον τεχνολογιών Βελτίωση της εικόνας και της αυτοεικόνας των ελληνικών σχολείων ημιουργία ευαισθητοποιημένων, ενημερωμένων, δραστήριων, πληροφορημένων, υπεύθυνων και ενεργών μαθητών-πολιτών. 15
ΤΟ ΑΕΙΦΟΡΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 είκτες Αειφόρου Σχολείου: Η Πυξίδα 16
2.1 είκτες Αειφόρου Σχολείου ΕΙΚΤΕΣ & ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ Για τον ορισμό της αειφόρου ανάπτυξης υπάρχουν εκατοντάδες ορισμοί. Η σύγχυση περί του νοήματος της αειφόρου ανάπτυξης δημιούργησε την ανάγκη για την υιοθέτηση κριτηρίων με τα οποία θα μπορούσε κάποιος να διαπιστώνει κατά πόσο ορισμένες πολιτικές είναι σύμφωνες με την αειφόρο ανάπτυξη. Αυτά τα κριτήρια ονομάστηκαν «δείκτες αειφόρου ανάπτυξης». Αντίστοιχη ανάγκη υπάρχει για το χαρακτηρισμό ενός σχολείου ως αειφόρου. Αν, για παράδειγμα, ένα σχολείο εστιάζει μόνο σε ένα πεδίο (Παιδαγωγικό, Κοινωνικό, Περιβαλλοντικό) δεν μπορεί να θεωρηθεί αειφόρο, διότι καταργείται ο ολιστικός χαρακτήρας που είναι βασικό χαρακτηριστικό του Αειφόρου Σχολείου. Για να αποφευχθεί πιθανή σύγχυση σχετικά με τα χαρακτηριστικά του Αειφόρου Σχολείου και επιπλέον για να δοθούν κίνητρα για τη στροφή των σχολείων προς την αειφορία, εισηγηθήκαμε την υιοθέτηση «δεικτών Αειφόρου Σχολείου» σε αντιστοιχία προς τους «δείκτες αειφόρου ανάπτυξης». Για κάθε ένα από τα πεδία του Αειφόρου Σχολείου διαμορφώσαμε ορισμένα κριτήρια ποιότητας, τους «δείκτες αειφόρου σχολείου», τα οποία βαθμολογούνται ανάλογα με τις δράσεις που αναπτύσσει το σχολείο. Με τη βαθμολογία που συγκεντρώνει κάθε σχολείο γίνεται η σύγκριση μεταξύ των σχολείων που συμμετέχουν στο διαγωνισμό Βραβείο Αειφόρου Σχολείου. Όμως, ακόμη κι αν ένα σχολείο δεν επιθυμεί να συμμετέχει στο διαγωνισμό ή άν σταματήσει ο διαγωνισμός, οι δείκτες αειφόρου σχολείου αποτελούν την πυξίδα του σχολείου προς την αειφορία. Οι δείκτες Αειφόρου Σχολείου στηρίζονται σε ένα βαθμό στο σετ των «δεικτών αειφόρου ανάπτυξης» του Ο.Η.Ε., ενώ έχουν ληφθεί υπόψη και οι «δείκτες εκπαίδευσης για την αειφορία» που έχει αναπτύξει η UNΕCE (2007, 2009). Οι δείκτες που εμφανίζονται στη βιβλιογραφία και αφορούν την «εκπαίδευση για την αειφορία» ή «την αειφόρο ανάπτυξη» μπορούν επίσης να κατηγοριοποιηθούν και να ενταχθούν στα τρία πεδία που προαναφέρθηκαν. 2.1.1 Παιδαγωγικοί είκτες (Αναλυτικό πρόγραμμα, Μεθοδολογίες) 1. Ποσοστό ενσωμάτωσης θεμάτων σχετικών με την αειφορία- αειφόρο ανάπτυξη στα μαθήματα του σχολείου (π.χ. θέματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, αγωγής υγείας, γνωριμίας με άλλους πολιτισμούς, ισότητας των δύο φύλλων, οικονομίας, φτώχειας, διαχείρισης φυσικών πόρων, ανθρώπινων δικαιωμάτων, πολιτιστικής κληρονομιάς, πολιτισμού κλπ.), πέρα απ όσα αναφέρουν τα σχολικά εγχειρίδια, δηλ. το αναλυτικό πρόγραμμα μαθημάτων. 2. Ποσοστό του συνολικού αριθμού διδακτικών ωρών του σχολείου, που διεκπεραιώθηκαν με ομαδοσυνεργατική μέθοδο διδασκαλίας ή γενικότερα με εναλλακτικές προς τη διάλεξη διδακτικές τεχνικές ή μεθόδους (παιχνίδι ρόλων, δραματοποίηση, προσομοίωση, θεατρικό παιχνίδι κ.ά). 3. Ποσοστό του συνολικού αριθμού διδακτικών ωρών του σχολείου που διεκπεραιώθηκαν με χρήση (ολική ή μερική) Τεχνολογιών της Πληροφορίας και Επικοινωνίας (Τ.Π.Ε.) (Η/Υ, διαδραστικός πίνακας, βιντεοπροβολέας). 4. Αριθμός εκπαιδευτικών-διδακτικών επισκέψεων με σκοπό την περιβαλλοντική, κοινωνική, πολιτιστική ενημέρωση, ευαισθητοποίηση ή προβληματισμό των μαθητών (όχι περιπάτων-εκδρομών). 17
ΤΟ ΑΕΙΦΟΡΟ ΣΧΟΛΕΙΟ 5. Αριθμός εκδηλώσεων (πολιτιστικών, περιβαλλοντικών, για τη διάχυση αποτελεσμάτων κ.ά.) που οργανώθηκαν από το σχολείο με τη συνεργασία μαθητών/εκπαιδευτικών, με ακροατήριο μαθητές, γονείς ή μέλη της τοπικής κοινότητας. Οι εκδηλώσεις μπορεί να γίνονται εντός ή εκτός του σχολείου. Το κριτήριο είναι η ενεργός συμμετοχή ή η ανάληψη της διοργάνωσης από μαθητές και εκπαιδευτικούς μαζί - σε συνεργασία. 6. Αριθμός εγκεκριμένων προαιρετικών προγραμμάτων Σχολικών ραστηριοτήτων (π.χ. Π.Ε./Α.Υ/ Πολιτιστικών, Comenius, e-twining κτλ) που υλοποιήθηκαν στο σχολείο, καθώς και αριθμός μαθητικών διαγωνισμών στους οποίους έλαβαν μέρος μαθητές του σχολείου. 7. Ποσοστό των μαθητών του σχολείου που τιμωρήθηκαν με ποινή μεγαλύτερη της παρατήρησης, της επίπληξης και της ωριαίας αποβολής. 8. Ποσοστό παιδιών που εγκατέλειψαν το σχολείο πρόωρα (μέχρι τέλους Οκτωβρίου). 2.1.2 Κοινωνικοί & Οργανωσιακοί είκτες ( ιοίκηση, Μαθητικές Κοινότητες, Γονείς, Τοπική Κοινωνία) 1. Εφαρμόζει το σχολείο Σχέδιο Αειφόρου ιαχείρισης (Σ.Α..) και Σχολικό Πρόγραμμα ράσης (Σ.Π..); 2. Ποσοστό των εκπαιδευτικών του σχολείου που συμμετέχουν ενεργά στο Σχέδιο Αειφόρου ιαχείρισης (Σ.Α..). 3. Ποσοστό των μαθητών/μαθητριών του σχολείου που συμμετέχουν ενεργά στο Σχέδιο Αειφόρου ιαχείρισης (Σ.Α. ). 4. Σύνολο ωρών σεμιναρίων που παρακολούθησαν οι εκπαιδευτικοί του σχολείου σε θέματα σχετικά με την εκπαίδευση για την αειφορία, για νέες διδακτικές προσεγγίσεις (ομαδοσυνεργατική), τη διαχείριση κρίσεων, τη διαχείριση συγκρούσεων, την ανάπτυξη ικανοτήτων λήψης αποφάσεων κτλ. 5. Σύνολο ωρών σεμιναρίων που παρακολούθησε ο διευθυντής του σχολείου με την ίδια θεματολογία, όπως εκείνη των εκπαιδευτικών, και, επίσης σχετικών με τα καθήκοντα και τις αρμοδιότητες του διευθυντή (ηγεσία, διοίκηση κτλ). 6. Αριθμός ειδικών παιδαγωγικών συνεδριάσεων του Συλλόγου ιδασκόντων (πέραν των υποχρεωτικών), με σκοπό τη συνεργασία των εκπαιδευτικών σε θέματα διδασκαλίας και μάθησης, το σχεδιασμό κοινών προγραμμάτων σχετικών με την εκπαίδευση για την αειφορία, την ανάπτυξη στρατηγικών για τη σχέση του σχολείου με την τοπική και διεθνή κοινότητα, τον αναστοχασμό για την πορεία του σχολείου και την επίτευξη των στόχων του. 7. Αριθμός συνεδριάσεων του 15μελούς μαθητικού συμβουλίου (όχι των 5μελών), με θέματα σχετικά με την περιβαλλοντική διαχείριση του σχολικού κτηρίου, τις μεθόδους διδασκαλίας, τις γενικότερες συνθήκες μάθησης και ασφάλειας, κτλ. 8. Αριθμός μαθητικών γενικών συνελεύσεων (όλων των μαθητών/μαθητριών του σχολείου) με την ίδια θεματολογία όπως στον προηγούμενο δείκτη. 9. Έχει γίνει αισθητική αναβάθμιση του σχολείου από τους μαθητές σε συνεργασία με εκπαιδευτικούς, γονείς, ήμο, κ.ά (ζωγραφική, καθαριότητα, αναδιάταξη επίπλων, κτλ); 10. Αριθμός Σχολικών Συμβουλίων που έχουν συγκληθεί με στόχο την ενημέρωση, την 18
ΕΙΚΤΕΣ & ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ανάπτυξη προβληματισμού και τη λήψη αποφάσεων σχετικά με την περιβαλλοντική διαχείριση του σχολικού κτιρίου, τις μεθόδους και δραστηριότητες διδασκαλίας και μάθησης, τις σχέσεις του σχολείου με την τοπική και διεθνή κοινότητα. 11. Αριθμός κοινωνικών δράσεων και δράσεων προστασίας του περιβάλλοντος εκτός σχολείου (π.χ. δενδροφυτεύσεις, συμμετοχή σε εράνους κ.ά.). 12. Ώρες διδασκαλίας-συνεργασίας του σχολείου με εκτός του σχολείου ειδικούς οι οποίοι επισκέφτηκαν το σχολείο προκειμένου να ενημερώσουν τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές για θέματα αειφορίας ή θέματα εκπαιδευτικού προβληματισμού (συμπεριλαμβάνεται και η τηλεδιάσκεψη). 13. Αριθμός συναντήσεων και συνεργασιών του σχολείου με τον/την (τους/τις) Υπεύθυνο Καινοτόμων ράσεων της ιεύθυνσης Εκπαίδευσης. 14. Ποσοστό των μελών του Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων που ψήφισαν κατά την τελευταία εκλογή ή την τελευταία γενική συνέλευση του Συλλόγου. 15. Αριθμός επισκέψεων στην ιστοσελίδα του σχολείου κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς. 16. ιαθέτει το σχολικό κυλικείο βιολογικά προϊόντα; 2.1.3 Περιβαλλοντικοί είκτες (Σχολικό κτήριο, Τεχνικό, Οικονομικό) 1. Ποσοστό των παιδιών που πηγαίνουν στο σχολείο με Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, ποδήλατο / Ι.Χ. / πόδια. 2. Βάρος ανακυκλώσιμων υλικών (χαρτιού, γυαλιού, μετάλλων, πλαστικού) που δόθηκαν για ανακύκλωση ανά μαθητή. 3. Βάρος απορριμμάτων που πάει για τη χωματερή, ανά μαθητή και εκπαιδευτικό. 4. Αριθμός φύλλων φωτοτυπικού χαρτιού ανά μαθητή και εκπαιδευτικό. 5. Κατανάλωση νερού σε κυβικά μέτρα νερού ανά μαθητή και εκπαιδευτικό. 6. Υπάρχει σύστημα αποθήκευσης και αξιοποίησης του νερού της βροχής; 7. Κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας σε Κιλοβατώρες (Kwh) ανά μαθητή και εκπαιδευτικό. 8. Χρησιμοποιούνται οικολογικά απορρυπαντικά για την καθαριότητα του σχολείου; 9. Κιλά ανά μαθητή μπαταριών, λαμπτήρων και ηλεκτρικών-ηλεκτρονικών συσκευών που δόθηκαν για ανακύκλωση. 10. Υπάρχει φετινή βεβαίωση συντήρησης του καυστήρα-λέβητα του καλοριφέρ; 11. Κατανάλωση πετρελαίου (σε λίτρα) ή φυσικού αερίου για θέρμανση ανά μαθητή και εκπαιδευτικό. 12. ιαθέτει το σχολικό κτήριο θερμική μόνωση (διπλά τζάμια κτλ); 13. Ισχύς φωτοβολταϊκών συστημάτων που διαθέτει το σχολείο. 14. ιαθέτει το σχολείο λαχανόκηπο, ανθόκηπο ή ταρατσόκηπο; 15. Πόσα δέντρα και πολυετείς θάμνοι φυτεύτηκαν φέτος στο σχολείο; 16. Γίνεται κομποστοποίηση στο σχολείο; 17. Αξιοποιούνται ανακυκλώσιμα υλικά για μαθητικές χειροτεχνικές κατασκευές στο σχολείο; (μόνο για το Νηπιαγωγείο) 19
ΤΟ ΑΕΙΦΟΡΟ ΣΧΟΛΕΙΟ 2.2 είκτες & ράσεις Τι μπορούμε να κάνουμε για να ανταποκριθούμε στους είκτες Αειφόρου Σχολείου; Παρακάτω θα βρείτε μερικές ιδέες. Οι ιδέες αυτές δεν εξαντλούν την ικανότητα, τη φαντασία, την καινοτομία των μαθητών και των εκπαιδευτικών. Αποτελούν κάποιες προτάσεις οι οποίες μπορούν να εφαρμοστούν στα σχολεία. Ασφαλώς μπορούν να βελτιωθούν και να επεκταθούν. εν αποτελούν συνταγές, ούτε υποχρεωτικές κατευθύνσεις για δράση. 2.2.1 Παιδαγωγικοί είκτες & Αντίστοιχες ράσεις Π1. Ποσοστό ενσωμάτωσης θεμάτων σχετικών με την αειφορία - αειφόρο ανάπτυξη στα μαθήματα του σχολείου (π.χ. θέματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, αγωγής υγείας, γνωριμίας με άλλους πολιτισμούς, ισότητας των δύο φύλων, οικονομίας, φτώχιας, διαχείρισης φυσικών πόρων, ανθρωπίνων δικαιωμάτων, πολιτιστικής κληρονομιάς, πολιτισμού κλπ) πέρα απ όσα αναφέρουν τα σχολικά εγχειρίδια (αναλυτικό πρόγραμμα). Κάθε εκπαιδευτικός εντάσσει στη διδασκαλία του θέματα που σχετίζονται με την ευρύτερη θεματολογία της αειφορίας. Τέτοια θέματα είναι: Η φτώχια στον κόσμο (και στη χώρα μας), η κατάσταση του περιβάλλοντος και οι κίνδυνοι που το απειλούν, προβλήματα των μεγαλουπόλεων, ρατσισμός-ξενοφοβία, ισότητα των φύλων, η προστασία της βιοποικιλότητας, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η τρύπα του όζοντος, η κλιματική αλλαγή, η οικονομική κρίση και οι επιπτώσεις της, τα ναρκωτικά, η βία, η ανισότητα βορρά-νότου, η κυριαρχία των μεγάλων πολυεθνικών κολοσσών, οι διάφορες μορφές και εκδοχές της παγκοσμιοποίησης, οι αναδυόμενες οικονομίες, τα «νοσήματα του πολιτισμού», τοπική και παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά κ.ά. Τα θέματα αυτά θα πρέπει να διδάσκονται πέραν όσων περιλαμβάνονται στα σχολικά βιβλία και να αποτελούν επέκταση ή εμβάθυνση των διδασκομένων ή να είναι νέα και (ίσως) μη προβλεπόμενα από το αναλυτικό πρόγραμμα. Μεταξύ αυτών μπορεί να είναι και θέματα που έχουν άμεση σχέση με τη ζωή των παιδιών και των οικογενειών τους, όπως το πρόβλημα της ανεργίας, της οικονομικής ύφεσης-κρίσης, το φαινόμενο της διαφθοράς κ.ά. Η ομάδα που θα αναλάβει το δείκτη αυτό μπορεί να καταρτίσει (με τη βοήθεια του δασκάλου/καθηγητή) ένα κατάλογο θεμάτων σχετικών με την αειφορία, να συγκεντρώσει βιβλιογραφία, άρθρα από τον τύπο (γραπτό και ηλεκτρονικό) και να προτείνει στους διδάσκοντες την αξιοποίησή τους μέσα στην τάξη στο πλαίσιο συζητήσεων με τους μαθητές ή στο πλαίσιο εργασιών που ανατίθενται σε ομάδες ή μεμονωμένους μαθητές. Συζητά με τους δασκάλους/καθηγητές σχετικά με τα θέματα που έχουν διδάξει, τους παραδίδει το σχετικό έντυπο για να καταγράφουν τις διδασκαλίες τους (από το Ημερολόγιο Αειφόρου Σχολείου) και μελετούν μαζί την εξέλιξη του δείκτη από μήνα σε μήνα. Π2. Ποσοστό του συνολικού αριθμού διδακτικών ωρών του σχολείου που διεκπεραιώθηκαν με ομαδοσυνεργατική μέθοδο διδασκαλίας ή γενικότερα με εναλλακτικές προς τη διάλεξη διδακτικές τεχνικές ή μεθόδους (παιχνίδι ρόλων, δραματοποίηση, προσομοίωση, θεατρικό παιχνίδι). Χωρίς να απορρίπτει κανείς την παραδοσιακή μέθοδο διδασκαλίας (διάλεξη ή εμπλουτισμένη διάλεξη), είναι απαραίτητο να εισαχθούν νέες παιδαγωγικές και διδακτικές εναλλακτικές προς αυτήν, ώστε να καλύπτονται οι διαφορετικές ευφυΐες και τα διαφορετικά στυλ μάθησης (οπτικό, ακουστικό, αισθησιοκινητικό κτλ.). Η ομαδοσυνεργατική, το παιχνίδι ρόλων, η δραματοποίηση, το θεατρικό παιχνίδι, η προσομοίωση, είναι εναλλακτι- 20
ΕΙΚΤΕΣ & ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ κές που ποικίλλουν τη διδασκαλία, δίνουν τη δυνατότητα να συμμετάσχουν στη μαθησιακή διαδικασία όλα τα παιδιά της τάξης, αποτελούν ελκυστικές μεθόδους για τα παιδιά και αναπτύσσουν κοινωνικές δεξιότητες. Η ομάδα που θα αναλάβει αυτό το δείκτη μπορεί να προτείνει στους εκπαιδευτικούς να παρακολουθήσουν σχετικά σεμινάρια επιμόρφωσης ή να πειραματιστούν με τις μεθόδους αυτές για ένα ποσοστό του χρόνου τους μέσα στην τάξη, με τους μαθητές τους. Μπορεί επίσης να ενημερώσει τους μαθητές σχετικά με το τι προσφέρουν οι εναλλακτικές αυτές (σύμφωνα με τη βιβλιογραφία) και γιατί θα πρέπει κανείς να δοκιμάζει νέες παιδαγωγικές και διδακτικές πρακτικές και μεθόδους. Η ομάδα που θα αναλάβει αυτό το δείκτη θα εφοδιάσει τους εκπαιδευτικούς με το αντίστοιχο έντυπο καταγραφής από το Ημερολόγιο Αειφόρου Σχολείου και θα συλλέγει τα έντυπα σε μηνιαία βάση, για να εξάγει συμπεράσματα και να σχεδιάζει τις επόμενες κινήσεις. Π3. Ποσοστό του συνολικού αριθμού διδακτικών ωρών του σχολείου που διεκπεραιώθηκαν με τη χρήση (ολική ή εν μέρει) Τεχνολογιών Πληροφορίας & Επικοινωνίας-ΤΠΕ (Ηλεκτρονικός Υπολογιστής, Βιντεοπροβολέας, ιαδραστικός πίνακας). Στο ίδιο πλαίσιο, όπως με τον προηγούμενο δείκτη, είναι χρήσιμο και διευκολυντικό για σημαντικό τμήμα του συνολικού διδακτικού χρόνου, να αξιοποιούνται για τη διδασκαλία οι σύγχρονες Τεχνολογίες της Πληροφορίας και Επικοινωνίας (Τ.Π.Ε.), όπως ο H/Y, το internet, ο βιντεοπροβολέας, ο διαδραστικός πίνακας, τα blοgs, wikies, και άλλες τέτοιες πλατφόρμες ή προγράμματα. Οι μαθητές/μαθήτριες είναι πολύ εξοικειωμένοι και δέχονται με μεγάλη ευχαρίστηση τον εμπλουτισμό της διδασκαλίας με τέτοια εποπτικά μέσα, που αυξάνουν τη διεισδυτικότητα και την αποτελεσματικότητα του μαθήματος και του μηνύματος. Η ομάδα που θα αναλάβει αυτό το δείκτη θα πρέπει, μέσα από συνεργασία με κατάλληλα πρόσωπα και φορείς, να εξασφαλίσει για όλους τους μαθητές τη δυνατότητα να χρησιμοποιούνται οι σύγχρονες Τ.Π.Ε. για τη διδασκαλία των μαθημάτων στο σχολείο. Έτσι, αξιοποιώντας την οικονομική επιχορήγηση του σχολείου ή την αλλαγή εξοπλισμού από μεγάλες επιχειρήσεις, αξιοποιώντας ποικίλα προγράμματα, σταδιακά και σε κάποιο βάθος χρόνου, μπορεί να εφοδιάσει το σχολείο με τις κατάλληλες συσκευές και εποπτικά-διδακτικά μέσα. Π4. Αριθμός εκπαιδευτικών-διδακτικών επισκέψεων με σκοπό την περιβαλλοντική, κοινωνική, πολιτιστική ενημέρωση, ευαισθητοποίηση ή προβληματισμό των μαθητών (όχι περιπάτων-εκδρομών). Κάθε μαθητής/μαθήτρια κατά τη διάρκεια της υποχρεωτικής (τουλάχιστον) εκπαίδευσής του, θα πρέπει να έχει επισκεφτεί ένα ελάχιστο αριθμό μουσείων, μνημείων, τοπίων, οικοτόπων, επαγγελματικών χώρων κτλ, έτσι ώστε να εμπλουτίσει τις γνώσεις, τις εμπειρίες και τις ικανότητές του ως πολίτης αυτής της χώρας και όλου του κόσμου. Η ομάδα που θα αναλάβει αυτό το δείκτη, θα πρέπει να εισηγηθεί στο σύλλογο διδασκόντων ένα πρόγραμμα εκπαιδευτικών επισκέψεων και στη συνέχεια θα προσπαθήσει για την καλύτερη δυνατή υλοποίησή του. Οι χώροι και οι τόποι των επισκέψεων πρέπει να αποφασίζονται δημοκρατικά και από κοινού μεταξύ εκπαιδευτικών και μαθητών. Ο δείκτης αφορά τις επισκέψεις που πραγματοποιεί όλο το σχολείο. Η ομάδα που θα αναλάβει αυτό το δείκτη θα εκτυπώσει από το Ημερολόγιο Αειφόρου Σχολείου το αντίστοιχο έντυπο ή θα το συμπληρώνει ηλεκτρονικά. Το κύριο καθήκον σε σχέση με το δείκτη αυτό είναι η παρέμβαση των μαθητών, ώστε να υλοποιείται ο μέγιστος προβλεπόμενος αριθμός εκπαιδευτικών και διδακτικών επισκέψεων ανά έτος. Με την καταγραφή στο έντυπο, οι μαθητές μπορούν να παρακολουθούν την εξέλιξη των επισκέψεων σε σχέση με τον συνολικό σχολικό χρόνο και να κάνουν τις κατάλληλες παρεμβάσεις. 21
ΤΟ ΑΕΙΦΟΡΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Π5. Αριθμός εκδηλώσεων (πολιτιστικών, περιβαλλοντικών, για διάχυση αποτελεσμάτων κ.ά.) που οργανώθηκαν από το σχολείο με τη συνεργασία μαθητών και εκπαιδευτικών, με ακροατήριο μαθητές, γονείς ή μέλη της τοπικής κοινότητας. Οι εκδηλώσεις μπορεί να γίνονται εντός ή εκτός σχολείου. Το κριτήριο είναι η ενεργός συμμετοχή ή η ανάληψη της διοργάνωσης από μαθητές και εκπαιδευτικούς μαζί-σε συνεργασία. Η συμμετοχή κάθε μαθητή στην οργάνωση και πραγματοποίηση μιας εκδήλωσης (μιας θεατρικής παράστασης, μιας συναυλίας, μιας πολιτιστικής παρουσίασης, ενός συνόλου χορών, μιας αναπαράστασης, κτλ.) αποτελεί εξαιρετική μαθησιακή εμπειρία ζωής. Το σχολείο θα πρέπει να δίνει σε κάθε μαθητή του τη δυνατότητα να αποκτήσει μια τουλάχιστον τέτοια εμπειρία. Η ομάδα που θα αναλάβει το δείκτη αυτό θα πρέπει να συνεργαστεί στενά με εκπαιδευτικούς, μαθητές, τη διεύθυνση και με εξωσχολικούς συνεργάτες, ώστε το σχολείο να παρουσιάσει μια σειρά εκδηλώσεων που θα έχουν οργανωθεί από τους ίδιους τους μαθητές, με το συντονισμό των εκπαιδευτικών. Ιδέες για τέτοιες εκδηλώσεις υπάρχουν πάρα πολλές και οι μαθητές είναι πολύ εφευρετικοί και σ αυτόν το τομέα. Οι Παγκόσμιες Ημέρες δίνουν τέτοιες αφορμές, η ύπαρξη ταλαντούχων μαθητών σε κάθε σχολείο επίσης, όπως και η εξειδίκευση ορισμένων εκπαιδευτικών ή γονέων, οι ανάγκες για ανάδειξη θεμάτων της σχολικής ζωής κτλ. Οι εκδηλώσεις του σχολείου είναι ένας καλός και αποδοτικός τρόπος αλληλεπίδρασης του σχολείου με την τοπική κοινωνία και έχει πολλαπλά θετικά αποτελέσματα. Π6. Αριθμός εγκεκριμένων προαιρετικών προγραμμάτων Σχολικών ραστηριοτήτων (π.χ. Π.Ε./Α.Υ/ Πολιτιστικών, Comenius, e-twining κτλ) που υλοποιήθηκαν στο σχολείο καθώς και αριθμός μαθητικών διαγωνισμών στους οποίους έλαβαν μέρος μαθητές του σχολείου. Εφόσον έχουν οργανωθεί οι ομάδες δράσης του σχολείου, ανάλογα με τους δείκτες που έχει αναλάβει κάθε ομάδα, το σχολείο μπορεί να υποβάλει για έγκριση στην αντίστοιχη ιεύθυνση Εκπαίδευσης ένα αριθμό προγραμμάτων (Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, Αγωγής Υγείας, Αγωγής Καταναλωτή, Αγωγής Σταδιοδρομίας, Πολιτιστικών). Κάθε δείκτης μπορεί να υπαχθεί σε κάποιο από τα προγράμματα αυτά, οπότε ομαδοποιημένοι δείκτες υποδεικνύουν και το αντίστοιχο πρόγραμμα. Τα προγράμματα αυτά μπορούν να υλοποιούνται είτε από ένα αυτούσιο τμήμα (πιο εύκολα στο ημοτικό) είτε από ομάδα μαθητών που προέρχεται από διαφορετικά τμήματα ή τάξεις του σχολείου. Η συμμετοχή των μαθητών του σχολείου σε διαγωνισμούς (λογοτεχνίας, γλωσσομάθειας, μείωσης της κατανάλωσης ενέργειας, συγκέντρωσης υλικών, δημιουργίας μικρών ταινιών, θεάτρου κ.ά.) πρέπει να ενισχύεται με κάθε τρόπο. Η συμμετοχή αποτελεί ευκαιρία για τους μαθητές να αναδείξουν τις ιδιαίτερες ικανότητές τους, τα ταλέντα τους, τις κοινωνικές και συναισθηματικές τους δεξιότητες, τους βοηθά στην επιλογή μελλοντικού επαγγέλματος ή χόμπι. Επιπλέον, αποτελεί ευκαιρία για το σχολείο να αποκτήσει μεγαλύτερο κύρος στην τοπική κοινωνία, με ευεργετικά αποτελέσματα. Π7. Αριθμός ποινών (εκτός της παρατήρησης, της επίπληξης και της ωριαίας αποβολής) που επιβλήθηκαν στο σχολείο. Πολλά σχολεία έχουν αναπτύξει ένα πρόγραμμα εναλλακτικών ποινών, αντί να τιμωρούν τους μαθητές τους με αποβολή. Η ομάδα που θα αναλάβει το δείκτη αυτό, θα πρέπει να συνεργαστεί με το ιευθυντή/τη ιευθύντρια, με το δεκαπενταμελές μαθητικό συμβούλιο, με τα πενταμελή μαθητικά συμβούλια, με εκτός σχολείου ειδικούς, προκειμένου να προ- 22