ΤΥΠΟΙ ΛΙΒΑΔΙΩΝ
Ταξινόμηση των λιβαδιών Το βασικό κριτήριο ταξινόμησης είναι τα κυριαρχούντα είδη φυτών διότι: είναι σημαντικότερα από οικολογική και οικονομική άποψη, παράγουν την περισσότερη βιομάζα έχουν την μεγαλύτερη επίδραση στα άλλα είδη και στο έδαφος επηρεάζουν την αξία του λιβαδιού ρυθμίζουν το είδος της διαχείρισης αναγνωρίζονται εύκολα διευκολύνουν την περιγραφή και ομαδοποίηση των λιβαδιών
4 Ιεραρχικά επίπεδα 1. Τύπος 2. Μορφή 3. Σειρά 4. Υποτύπος 1. Τύπος Αποτελεί την ευρύτερη ταξινομική ομάδα και χαρακτηρίζεται από τη γενική φυσιογνωμία της βλάστησης. Στην Ελλάδα έχουμε μόνο 4 τύπους λιβαδιών 1. Ποολίβαδα 2. Φρυγανολίβαδα 3. Θαμνολίβαδα 4. Δασολίβαδα
2. Μορφή Υποδιαίρεση του τύπου. Διακρίνεται από μορφολογικά, φυσιολογικά και αυξητικά χαρακτηριστικά της βλάστησης π.χ. Α. Θαμνολίβαδα: 1. Αείφυλλοι θάμνοι 2. Φυλλοβόλοι θάμνοι Β. Δασολίβαδα 1. Κωνοφόρα δέντρα 2. Πλατύφυλλα δέντρα
3. Σειρά Χαρακτηρίζεται από το κυρίαρχο φυτικό είδος,συνήθως του ανωρόφου Π.χ. πρινώνες, ασφακώνες κλπ
4. Υποτύπος Είναι η βασική ταξινομική μονάδα. Διακρίνεται με βάση τη σύνθεση του λιβαδιού. Χαρακτηρίζεται από τα 3 κυρίαρχα είδη, έναν από κάθε όροφο. Πχ, Quercus ithaburensis Phlomis fruticosa Brachypodium retusum (ανώροφος) (μεσώροφος) (υπόροφος)
Στην περίπτωση απουσίας δενδρώδους ανωρόφου, τα είδη προέρχονται από τους 2 άλλους ορόφους (τα δύο από τον επικρατούντα όροφο π.χ. Quercus coccifera Carpinus orientalis Stipa bromoides (μεσώροφος) (μεσώροφος) (υπόροφος) Στα ποολίβαδα τα τρία είδη προέρχονται από ποώδη φυτά π.χ. Dichanthium ischaemum Chrysopogon gryllus Thymus vulgaris
Ποολίβαδα Ως ποολίβαδα χαρακτηρίζονται τα οικοσυστήματα αυτά που καλύπτονται κατά κύριο λόγο με ποώδη φυτά. Κυρίαρχα από πλευράς βιομάζας είναι τα αγρωστώδη, ενώ τα πλατύφυλλα κυριαρχούν σε αριθμό ειδών. Για τον χαρακτηρισμό έκτασης ως ποολίβαδο πρέπει τα ξυλώδη φυτά να καλύπτουν λιγότερο από 10-20% της έκτασης
Από οικολογική άποψη τα ποολίβαδα μπορούν να διακριθούν σε κλιμακικά και διαδοχικά. Κλιμακικά θεωρούνται εκείνα που αποτελούν ένωση-κλίμαξ. Απαντώνται σε περιοχές με ειδικές κλιματικές συνθήκες, οι οποίες εμποδίζουν μεν την ανάπτυξη δάσους, αλλά επιτρέπουν την αύξηση των ποωδών φυτών. Διαδοχικά θεωρούνται τα ποολίβαδα εκείνα, που προήλθαν από την καταστροφή δασών και τα οποία διατηρούνται σε σχετικά σταθερή κατάσταση με διάφορα φυσικά ή ανθρωπογενή μέσα, όπως είναι οι πλημμύρες, το θέρισμα, η βόσκηση και άλλοι χειρισμοί που εμποδίζουν την διείσδυση του φυσικού δάσους.
Υποδιαίρεση Η βλάστηση των ποολίβαδων αποτελείται από μεγάλη ποικιλία φυτικών ειδών, τα οποία μπορεί να είναι μονοετή ή πολυετή. Τα ετήσια απαντώνται σε περιοχές με σαφή περίοδο ξηρασίας (Μεσογειακό κλίμα, χαμηλή ζώνη) Τα ετήσια αντικαθίστανται από πολυετή όσο αυξάνει το υψόμετρο.
Στα ποολίβαδα των ψυχρών περιοχών επικρατούν είδη που ακολουθούν τον κύκλο φωτοσύνθεσης C 3 και ονομάζονται ψυχρόβια φυτά, Στα ποολίβαδα των θερμών περιοχών επικρατούν τα είδη που ακολουθούν τον κύκλο φωτοσύνθεσης C 4 κι ονομάζονται θερμόβια φυτά. ψυχρόβια θερμόβια
Η ετήσια παραγωγή των ποολίβαδων κυμαίνεται μεταξύ ευρέων ορίων και εξαρτάται από: την κλιματική ζώνη, τη σύνθεση της βλάστησης, το είδος του εδάφους, το βαθμό χρησιμοποίησης από τα βόσκοντα ζώα. Στην Ελλάδα η μέση ετήσια παραγωγή είναι γενική μικρή.
Οικονομική σημασία Στην Ελλάδα τα ποολίβαδα εκτιμώνται σε 17 εκ. στρ. δηλ. είναι περίπου το 33% των λιβαδιών της χώρας. Από αυτά το 4 εκ. στρ. είναι ψευδαλπικά ποολίβαδα. Κύρια χρήση των ποολίβαδων αποτελεί η βόσκηση τους από τα κτηνοτροφικά (πρόβατα και βοοειδή) και άγρια ζώα (κυρίως για τον λαγό και την πέρδικα). Παράλληλα, προσφέρουν και άλλα αγαθά και υπηρεσίες όπως είναι η παραγωγή νερού, η προστασία των εδαφών και η αναψυχή.
Φρυγανολίβαδα Ως φρυγανολίβαδα χαρακτηρίζονται τα λιβάδια εκείνα στα οποία κυριαρχούν τα φρύγανα. Τα φρύγανα είναι ημίθαμνοι που βόσκονται ελάχιστα ή καθόλου από τα ζώα. Τα φρυγανολίβαδα είναι ιδιαίτερα οικοσυστήματα, που αναπτύσσονται στο ξηρότερο και θερμότερο άκρο της ζώνης του μεσογειακού κλίματος, σε περιοχές με αβαθή και βραχώδη εδάφη. Στην πλειονότητα τους προέρχονται από την υποβάθμιση δασικών οικοσυστημάτων εξαιτίας ανθρωπογενών επιδράσεων και ιδιαίτερα των πυρκαγιών και της υπερβόσκησης.
Υποδιαίρεση Τα σημαντικότερα φρύγανα που χαρακτηρίζουν τα φρυγανολίβαδα της Ελλάδας είναι: 1. H Αστοιβίδα (Sarcopoterium spinosum) 2. H Ασφάκα (Phlomis fruticosa) 3. To Θυμάρι (Corydothymus capitatus) 4. H Λαδανιά (Cistus spp.) Στα φρυγανολίβαδα απαντούμε επίσης και μεγάλο αριθμό ποωδών. Sarcopoterium spinosum Phlomis fruticosa Cistus incanus
Τα φρυγανολίβαδα είναι πλούσια σε φυτικά είδη. Μπορούν να διαιρεθούν στις παρακάτω μορφές: 1. Φρυγανολίβαδα αγκαθωτών φρυγάνων στα οποία κυριαρχούν τα αγκαθωτά είδη φρυγάνων με κυριότερο εκπρόσωπο την αστοιβίδα. Συγκροτεί αμιγείς φυτοκοινότητες (αστοιβιδώνες). Ευνοείται από την πυρκαγιά και την υπερβόσκηση. 2. Φρυγανολίβαδα αγκαθωτών φρυγάνων στα οποία κυριαρχούν τα είδη φρυγάνων με χνούδι στα φύλλα με κυριότερο εκπρόσωπο την ασφάκα. Συγκροτεί αμιγείς φυτοκοινότητες (ασφακώνες). Ευνοείται από την πυρκαγιά και την υπερβόσκηση 3. Φρυγανολίβαδα αρωματικών φρυγάνων στα οποία κυριαρχούν τα είδη φρυγάνων που περιέχουν αιθέρια έλαια με κυριότερο εκπρόσωπο το θυμάρι. Συγκροτεί αμιγείς φυτοκοινότητες (θυμαριώνες). Ευνοείται από την πυρκαγιά αλλά όχι από την υπερβόσκηση
Παραγωγή H ετήσια παραγωγή των φρυγανολίβαδων είναι σχετικά χαμηλή, παρά το ότι η υπέργεια βιομάζα τους είναι αρκετά υψηλή. Αυτό συμβαίνει επειδή τα φρύγανα δεν αποτελούν επιθυμητά φυτά για τα κτηνοτροφικά ζώα και η παραγωγή τους εξαρτάται από τη συγκόμωση των φρυγάνων. Η συγκόμωση εξαρτάται από την ηλικία των φρυγάνων και από το διάστημα από την τελευταία πυρκαγιά Cistus salviifolius Sarcopoterium spinosum
Οικονομική σημασία Τα φρυγανολίβαδα στην Ελλάδα καταλαμβάνουν έκατση περίπου 10 εκ. στρ. Είναι ο κυρίαρχος τύπος βλάστησης στην Ν. Ελλάδα. Τα φρυγανολίβαδα είναι ιδιαίτερα σημαντικά για την βόσκηση κτηνοτροφικών και θηραματικών ζώων κατά την χειμερινή περίοδο. Επιπλέον, αποτελούν άριστες εκτάσεις για μελισσοτροφία, έχουν αξιόλογη αισθητική αξία ενώ τα φρύγανα συγκρατούν το έδαφος και το προστατεύουν από την διάβρωση.
Θαμνολίβαδα Ως θαμνολίβαδα χαρακτηρίζονται τα λιβάδια, στα οποία κυριαρχούν οι θάμνοι. Όταν οι θάμνοι έχουν μεγάλη κάλυψη τότε δημιουργούνται συνηρεφή θαμνολίβαδα, όταν βρίσκονται κατά ομάδες τότε ονομάζονται ομαδοπαγή ή ανοιχτά θαμνολίβαδα. Από οικολογική άποψη τα θαμνολίβαδα μπορεί να είναι (όπως και τα ποολίβαδα) κλιμακικές ή διαδοχικές φυτοκοινωνίες.
Τα περιβάλλοντα όπου απαντώνται θαμνολίβαδα χωρίζονται σε δυο μεγάλες κατηγορίες: 1. Στις ερημικές περιοχές (βροχόπτωση 250 mm, εδάφη φτωχά, δεν υπάρχουν στην Ελλάδα) 2. Στις εύκρατες περιοχές (βροχόπτωση 250 mm και άνισα κατανεμημένη, εδάφη φτωχά, υπάρχουν στην Ελλάδα
Υποδιαίρεση Στο μεσογειακό περιβάλλον και κατά συνέπεια και στην Ελλάδα διακρίνουμε δυο κύριες μορφές θαμνολίβαδων: Θαμνολίβαδα αείφυλλων πλατύφυλλων θάμνων μακίας βλάστησης. Καταλαμβάνουν εκτάσεις με ευνοϊκότερες συνθήκες σε σχέση με τα φρύγανα. Κυριότερα είδη είναι η κουμαριά, το φιλύκι, η αριά, το πουρνάρι, το ρείκι. Θαμνολίβαδα φυλλοβόλων θάμνων ψευδομακίας βλάστησης. Έχουν μικρότερη ποικιλία θάμνων και μεγαλύτερη ποικιλία ποωδών ειδών. Κυριότερα είδη είναι το φιλύκι και το πουρνάρι. Αναπτύσσονται σε σχετικά ψυχρότερα περιβάλλοντα. Μακία βλάστηση Ψευδομακία βλάστηση
Θαμνολίβαδα αείφυλλων βελονόφυλλων θάμνων, όπου κυριαρχούν τα διάφορα είδη αρκεύθου. Θαμνολίβαδα φυλλοβόλων θάμνων, που αναπτύσσονται με ύφυγρο και υγρό Μεσογειακό κλίμα. Χαρακτηριστικά τέτοια θαμνολίβαδα είναι αυτά με κυρίαρχο είδος το γάβρο (Carpinus orientalis) (γαβρότοποι). Άλλα σημαντικά είδη είναι ο φράξος (Fraxinus ornus), η κρανιά (Cornus mas ή sanguinea), η αγριογκορτσιά (Pyrus amygdaliformis) και το παλιούρι (Paliurus aculeatus). Θαμνολίβαδα αείφυλλων βελονόφυλλων θάμνων Θαμνολίβαδα φυλλοβόλων θάμνων
Παραγωγή Η ετήσια λιβαδική παραγωγή διαφέρει σημαντικά μεταξύ των διαφόρων σειρών ή υποτύπων. Στα λιβάδια αυτά, έχει σημασία όχι η ολική ετήσια λιβαδική παραγωγή, αλλά η διαθέσιμη στα ζώα η οποία εξαρτάται από την κάλυψη των θάμνων. Γενικά, η ετήσια λιβαδική παραγωγή των θαμνολίβαδων είναι υψηλή και σε πολλές περιπτώσεις ξεπερνά κατά πολύ εκείνη των ποολίβαδων.
Οικονομική σημασία Δεν είναι ακριβώς γνωστή η έκταση που καταλαμβάνουν στην Ελλάδα. Βόσκουν κατά κύριο λόγο οι αίγες. Τα θαμνολίβαδα, και ιδιαίτερα οι αείφυλλοι θάμνοι, αποτελούν πολύτιμες πηγές πρωτεΐνης και άλλων θρεπτικών συστατικών για τα ζώα κατά την χειμερινή αλλά και θερινή περίοδο, οπότε και η ποώδης βλάστηση ξηραίνεται. Πέραν της λιβαδικής τους αξίας προσφέρουν και άλλες σπουδαίες χρήσεις όπως είναι η συγκράτηση και προστασία του εδάφους, η ευνοϊκή ρύθμιση της υδρολογίας των λεκανών απορροής, η παραγωγή καυσόξυλων, η αισθητική του τοπίου κ.α.
Δασολίβαδα Ως δασολίβαδα χαρακτηρίζονται οι λιβαδικές εκείνες εκτάσεις, μέσα στις οποίες φύονται διεσπαρμένα μεμονωμένα άτομα ή συδενδρίες ή λόχμες δασικής βλάστησης. Η παραγωγή ξύλου δεν είναι η κύρια χρήση Τα περισσότερα δασολίβαδα είναι τεχνητά και οφείλονται σε ανθρωπογενείς αιτίες. Κυρίως τα συναντάμε στις παρυφές δασών (προερχόμενα από την υπεραραίωση των δασών) καθώς και γύρω από ορεινούς οικισμούς και στην ψευδαλπική ζώνη.
Υποδιαίρεση Τα δασολίβαδα είναι πολυώροφα οικοσυστήματα, πολύ πλούσια σε είδη. Ο χαρακτηρισμός τους γίνεται βάσει των ειδών που κυριαρχούν στον ανώροφο. Στην Ελλάδα διακρίνονται τρεις κύριες μορφές : Των κωνοφόρων δένδρων Των αείφυλλων πλατύφυλλων δένδρων Των φυλλοβολών πλατύφυλλων δένδρων
Στην μορφή των κωνοφόρων οι σπουδαιότερες σειρές είναι η χαλέπιος πεύκη (Pinus halepensis) με υπόροφο θαμνολίβαδο και η τραχεία πεύκη (Pinus brutia) με υπόροφο θαμνολίβαδο ή ποολίβαδο. Από τη μορφή των αείφυλλων πλατύφυλλων, χαρακτηριστικά είναι τα δασολίβαδα του πουρναριού με ποώδη ή φρυγανώδη υπόροφο. Η μορφή των φυλλοβόλων πλατύφυλλων, τέλος, αντιπροσωπεύεται από διάφορες σειρές φυλλοβόλων δρυών, με χαρακτηριστικότερη την Quercus macroplepis (aegilops) με υπόροφο φρυγανολίβαδο.
Παραγωγή Κατά κανόνα η ετήσια παραγωγή των δασολίβαδων είναι μεγαλύτερη των άλλων λιβαδικών τύπων για τους εξής λόγους: Το επιφανειακό στρώμα του εδάφους εμπλουτίζεται από τα φύλλα που πέφτουν αυξάνοντας την παραγωγικότητα του. Τα δένδρα συγκρατούν το έδαφος μειώνοντας την απώλεια θρεπτικών συστατικών. Με τον όγκο και την σκιά τους τα δένδρα βελτιώνουν το μικροπεριβάλλον. Εφόσον παράγουν καρπούς εδώδιμους από τα ζώα, αυξάνουν την βοσκοϊκανότητα του λιβαδιού.
Οικονομική σημασία Είναι ο πιο εκτεταμένος τύπος λιβαδιών και η έκταση τους υπολογίζεται σε 25 εκ. στρ. (μερικώς δασοσκεπείς εκτάσεις). Η ιδιαίτερη οικονομική σημασία των δασολίβαδων έγκειται στο ότι λόγω του ορόφου παρατείνεται η αυξητική περίοδος το καλοκαίρι, με αποτέλεσμα τα ζώα να είναι σε θέση να εξασφαλίζουν χλωρή τροφή, αλλά και σκιά, κατά την διάρκεια σημαντικού μέρους της θερινής περιόδου. Πέραν της παραγωγής βοσκήσιμης ύλης οι εκτάσεις αυτές παράγουν και διάφορα άλλα αγαθά όπως: προϊόντα ξύλου, νερό, θηράματα, προστασία και αναψυχή.
Υγρά λιβάδια ή υγρολίβαδα Λιβάδια που δέχονται πλημμυρικά νερά ή αναπτύσσονται σε εδάφη κορεσμένα σε νερό ορισμένες εποχές του έτους. Καλύπτονται από χαρακτηριστική υδρόφιλη βλάστηση. Η έκταση τους είναι περιορισμένη. Σημαντική οικολογική αξία διότι απαντούν σε παρόχθιες ή παράκτιες περιοχές και σε υγροτόπους.
Υποδιαίρεση Υγρά ποολίβαδα, εκείνα στα οποία κυριαρχούν τα ποώδη φυτά (π.χ. Carex, Agrostis, Cyperus, Juncus. Τα φυτά ονομάζονται ελόφυτα διότι οι ρίζες τους αντέχουν την κατάκλιση από το νερό. Απαντώνται στις όχθες λιμνών και ποταμών καθώς και σε παράκτιες περιοχές. Στις όχθες των λιμνών μεσολαβεί καλαμιώνας. Έχουν μεγάλη χλωριδική ποικιλότητα, σημαντικά για την πτηνοπανίδα Έχουν έκταση μικρή στην Ελλάδα. Πολύ σημαντικά οικοσυστήματα. Κατάλληλο είδος για βόσκηση ο βούβαλος.
Υγρά θαμνολίβαδα, εκείνα στα κυριαρχούν οι θάμνοι όπως η λυγαριά, είδη ιτιάς, πικροδάφνη και το αρμυρίκι. Περιορισμένη έκταση στο δέλτα ή στις κοίτες ποταμών ή χειμάρρων ή σε παράκτιες περιοχές
Υγρά δασολίβαδα, εκείνα τα οποία κυριαρχούνται από δενδρώδη είδη των γενών Acer, Alnus, Fraxinus, Salix. Συναντώνται και πολλά είδη θάμνων και ποωδών φυτών. Περιορισμένη έκταση σε παρόχθιες θέσεις ποταμών και λιμνών. Πολύ σημαντικά για την βιοποικιλότητα
Βοσκόμενα δάση Η πρακτική της βόσκησης των δασών είναι συνηθισμένη σε πολλές περιοχές του κόσμου, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. Τα δάση που βόσκονται, σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να θεωρηθούν ως λιβάδια, επειδή η βόσκηση αποτελεί δευτερεύουσα κάρπωση, ενισχυτική της κύριας που είναι η παραγωγή ξύλου. Τα βοσκόμενα δάση χωρίζονται στα δάση κωνοφόρων και πλατύφυλλων ειδών, με την δεύτερη μορφή να παρουσιάζει, κατά κανόνα, μεγαλύτερη παραγωγή βοσκήσιμης ύλης. Η παραγωγή βοσκήσιμης ύλης εξαρτάται από τη συγκόμωση.