δφγηδγδ η 1 5 τίτλος τίτλος λέξη<λέγω λεξικογράφος γραφίστας γραµµατοσειρά εγγραµµατισµός γραφολογία σηµειολογία τεχνική τεχνολόγος γλωσσολογία λογότυπο υπολογιστής κάλλος καλλιτέχνης πληκτρολόγιο οµορφιά λογοτεχνία πολιτικολόγος µορφή ΛΟΓΟΣ γράφω γλώσσα λογική επιστηµολογικός ΤΕΧΝΗ φιλολογικός µόρφωση επιστηµονικός διαλεκτικός παιδεία φιλοσοφικός εκπαίδευση παιδί παιδεία µαθηµατικός παίζω ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ δηµοκρατικός πεζογράφος εικονικός<εικόνα ιδανικός χορογράφος κινηµατογράφος γνώση νόηση νους ΚΙΝΗΣΗ ΠΟΙΗΣΗ ΗΘΟΠΟΙΟΣ φωτογράφος ζωγράφος<ζωή θεωρία σηµασία νοητικός λεκτικός εκπληκτικός ερωτικός ζωή έµπνευση πνοή ενορατικός παντογνώστης παγκόσµιος κοσµοθεωρία θεωρητικός γνωστικός έννοια
2 Charles Sanders Peirce Ο Charles Sanders Peirce (1839-1914) γεννήθηκε στην Αμερική στις 10 Σεπτεμβρίου 1839. Από τον πατέρα του Benjamin Peirce, από τους σπουδαιότερους μαθηματικούς στο Harvard, κληρονόμησε το ανήσυχο, επιστημονικό του πνεύμα. Σπούδασε χημεία, αλλά χάρη στη πολυσχιδή του προσωπικότητα, διακρίθηκε στο χώρο της λογικής, των μαθηματικών και της φιλοσοφίας. Ο Charles Peirce θεμελίωσε την πραγματολογία και τη σημειωτική στην Αμερική. Ο ίδιος έδειχνε ξεκάθαρα την προτίμησή του στη λογική, εννοώντας με τον όρο τούτο, αυτό που αποκαλούμε σήμερα επιστημολογία και φιλοσοφία των επιστημών. Το συγγραφικό του έργο είχε εξίσου μεγάλο εύρος, καθώς η θεματική του εκτείνονταν από τα μαθηματικά, τη μαθηματική λογική, τη φυσική και την αστρονομία μέχρι την ψυχολογία, την ανθρωπολογία, την ιστορία και τα οικονομικά.
Στη δυαδικότητα του Saussure (Σημαίνον/Σημαινόμενο), ο Peirce αντιπρότεινε ένα τριαδικό μοντέλο το οποίο περιλάμβανε το R(epresentamen), το O(bject), το I(nterpretant), δηλαδή το Αντιπροσωπεύον, το Αντικείμενο και το Ερμηνεύον αντίστοιχα. ερμηνεύον αντικείμενο δένδρο αντιπροσωπεύον Το Αντιπροσωπεύον είναι η μορφή του σημείου. Το Ερμηνεύον είναι η έννοια που αποδίδεται στο σημείο. Το Αντικείμενο είναι αυτό στο οποίο αναφέρεται το σημείο, αυτό που παριστά το σημείο. Το Αντιπροσωπεύον είναι αυτό το οποίο αντιπροσωπεύει ένα Αντικείμενο, το οποίο με τη σειρά του φέρνει στο μυαλό του αναγνώστη μία ιδέα, το Ερμηνεύον. 69
Ομοιότητες ανάμεσα στις θεωρίες του Peirce και του Saussure Παρά τις διαφορές που αναφέραμε πιο πάνω, το μοντέλο του Peirce μοιάζει σε κάποια σημεία με αυτό του Saussure, παρόλο που οι δύο θεμελιωτές της σημειολογίας/ σημειωτικής δεν γνώριζαν τα έργα ο ένας του άλλου. Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι το Αντιπροσωπεύον της θεωρίας του Peirce αντιστοιχεί στο Σημαίνον του Saussure, και το Ερμηνεύον στο Σημαινόμενο: } 70
71
Κατηγοριοποίηση των σημείων Κάποια σημεία μπορούν να ανήκουν σε περισσότερες από μία κατηγορίες. Για παράδειγμα, το αλφάβητο κάποιων λαών μπορεί να ανήκει και στη συμβολική, αλλά ταυτόχρονα και την εικονική κατηγορία. Τα Αιγυπτιακά ιερογλυφικά, ή το αλφάβητο άλλων αρχαίων Μεσογειακών πολιτισμών, προέρχονταν από εικονικά σημεία. Αναπαριστούσαν δηλαδή τα αναφερόμενα αντικείμενα. 74
Αλλά και οι πίνακες σηματοδότησης μπορεί να μην έχουν μόνο συμβολικό χαρακτήρα. Μπορούν να είναι παράλληλα και εικονικά και ενδεικτικά σημεία. Για παράδειγμα, η πινακίδα που προειδοποιεί για την ύπαρξη φωτεινού σηματοδότη είναι εικονικό σημείο, αφού συνδέεται με φυσική ομοιότητα ο σηματοδότης με το αναφερόμενο της πινακίδας. Είναι ενδεικτικό σημείο σε περίπτωση που βρίσκεται κοντά στο σηματοδότη (σχέση εγγύτητας) και τέλος είναι συμβολικό σημείο, καθώς πρέπει να γνωρίζει κάποιος τον κώδικα οδικής κυκλοφορίας. Η πινακίδα αυτή αποτελεί παράδειγμα μικτής κατηγορίας σημείων. Ανήκει στα εικονικά σημεία γιατί το σχήμα στη μέση μοιάζει με γυναικεία μορφή ντυμένη με δυτικού τύπου ένδυμα. Είναι ένδειξη για γυναικείες τουαλέτες. Είναι συμβολικό σημείο καθώς η χρήση του σήματος είναι προϊόν σύμβασης και άρα δεν είναι παγκόσμιο. Κάποιος πρέπει να γνωρίζει τη σύμβαση αυτή για να κατανοήσει ότι δε σημαίνει «πρέπει να φοράτε μόνο φούστες» ή «σταθείτε όρθιες». Και η πινακίδα αυτή αποτελεί περίπτωση μικτής κατηγορίας σημείων. Ανήκει στην εικονική κατηγορία γιατί το σχήμα στη μέση μοιάζει με σταυροδρόμι. Ανήκει στη συμβολική κατηγορία γιατί πρέπει να γνωρίζει κανείς τη σύμβαση, ότι δηλαδή το τριγωνικό σχήμα με το κόκκινο περίγραμμα είναι προειδοποίηση διασταύρωσης και δε σημαίνει για παράδειγμα εκκλησία. Ανήκει στην ενδεικτική κατηγορία γιατί είναι τοποθετημένο στην άκρη του δρόμου, κοντά στο σταυροδρόμι. 75
Ο ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΩΝ ΤΟΥ ΣΗΜΕΙΟΥ εικονικό ενδεικτικό συμβολικό Ο αριθμός δύο Πέτρα, ψαλίδι, χαρτί Νίκη Λιοντάρι Άγρια φύση, ζούγκλα Ηγεμονία, δύναμη Ελιά Διατροφή Ειρήνη 79
Μικτή κατηγορία σημείων Φωτογραφίες που αναπαριστούν μικτές κατηγορίες σημείων (εικονικά, ενδεικτικά και συμβολικά σημεία ) σύμφωνα με τον Charles Sanders Peirce Εικονικό σημείο: η φωτογραφία του χεριού. Μοιάζει με αληθινό χέρι Ενδεικτικό σημείο: το πεταμένο κεφάλι στα σκουπίδια. Είναι για τα σκουπίδια Εικονικό σημείο: η ανθρωπόμορφη φιγούρα Συμβολικό σημείο: ο χιουμοριστικός κώδικας της σήμανσης Συμβολικά σημεία: η πρόταση Τα ζώα μπορεί να σας δαγκώσουν, καθώς και το τριγωνικό πλαίσιο του ΚΟΚ που σημαίνει προσοχή. Πρέπει κάποιος να γνωρίζει τον κώδικα Ενδεικτικό σημείο: το δαγκωμένο χέρι. Αποτελεί ένδειξη του τι θα επακολουθήσει εάν κάποιος δεν προσέξει (σχέση αιτίας-αποτελέσματος) 80
Συμβολικό σημείο: Οι λέξεις gaming center είναι σύμβολα. Πρέπει να γνωρίζει κανείς τον γλωσσικό κώδικα για να καταλάβει τη σημασία τους. Εικονικό σημείο: Τα «φρουτάκια» μοιάζουν με αληθινά φρούτα (σχέση ομοιότητας) Ενδεικτικό σημείο: Κάτι το έχει χτυπήσει (σχέση αιτίας-αποτελέσματος) Εικονικό σημείο: Το σχέδιο του φλιτζανιού μοιάζει με πραγματικό φλιτζάνι (σχέση ομοιότητας) Ενδεικτικό σημείο: Η σκιά είναι ένδειξη ότι υπάρχουν δύο κουτάλια κάπου εκεί κοντά (σχέση εγγύτητας) Συμβολικό σημείο: Η λέξη sugar (ζάχαρη) είναι προϊόν κοινωνικής σύμβασης Συμβολικό σημείο Η σημασία του ονόματος του συγκροτήματος (Τhe Wolves), αλλά και του διαδικτυακού τόπου (myspace.com/thewolfcave) γίνονται αντιληπτά μόνο εάν κάποιος γνωρίζει τον κώδικα της αγγλικής γλώσσας Ενδεικτικό σημείο: Είναι ένδειξη της τιμής του εισιτηρίου της συναυλίας Εικονικό σημείο: μοιάζει με νεκροκεφαλή Συμβολικό σημείο: η νεκροκεφαλή συμβολίζει το θάνατο Ενδεικτικό σημείο: είναι ένδειξη του μουσικού είδους 81
83
έρωτας ΚΑΥΤΟ θυμός ΚΙΝΔΥΝΟΣ ένταση επανάσταση ανάσταση ΠΑΘΟΣ ΠΡΟΣΟΧΗ 87
93
GAME OVER 95
Man Ray Το Βιολί του Ενγκρ [Le violon d Ingres] 1924 103
Salvador Dali H Εμμονή της μνήμης [The Persistence of Memory] 1931 105