Τεχνολογικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές πτυχές των έργων εκτροπής του Αχελώου

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΔΠΜΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Τεχνολογικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές πτυχές των έργων εκτροπής του Αχελώου Αποστολόπουλος Ιωάννης Κοτσιφάκης Κωνσταντίνος Αθήνα, Ιούνιος 2015

Ο Αχελώος (Ασπροπόταμος) ποταμός 2 ος σε μήκος ποταμός της Ελλάδας ~220 km Πλουσιότερος γηγενής ποταμός της Ελλάδας ΜΕΑ ~ 7.800 hm 3 (άρδευση 370.000 στρεμμάτων) Λεκάνη απορροής 4860 km 2 εξ ολοκλήρου σε Ελληνικό έδαφος Πηγάζει: Όρος Λάκμος (1800 m) Πίνδος Διατρέχει: Νομούς Τρικάλων, Καρδίτσας, Άρτας, Ευρυτανίας και Αιτωλοακαρνανίας Εκβάλει: Ιόνιο, απέναντι από Εχινάδες Πηγή: Σχέδιο διαχείρισης των λεκανών απορροής των ποταμών Αχελώου και Πηνειού Θεσσαλίας Κοιλάδα δίκτυο Νatura 2000 Εκβολές σύμβαση Ramsar Πηγή: Assessment of environmental flows of Acheloos Delta, Varveris et. al, EGUGA 2010

Το Θεσσαλικό ζήτημα (Ι) Πηγή: Κουτσογιάννης κ.α, 2008 14% της συνολικά αρδευόμενης έκτασης πανελλαδικά βρίσκεται στη Θεσσαλία

Το Θεσσαλικό ζήτημα (ΙΙ) Πηγή: Νικολόπουλος, 2015

Το Θεσσαλικό ζήτημα (ΙΙΙ) 206 Πηγή: Κουτσογιάννης κ.α, 2008

Υλοποιημένα έργα στη Θεσσαλία Ταμιευτήρας Αγιονερίου H = 48 m, Vωφ = 13 hm 3 Ταμιευτήρας Γυρτώνης H = 15.6 m, V = 5 hm 3 Ταμιευτήρας Πλαστήρα H = 65 m, Vωφ = 300 hm 3 Ταμιευτήρας Κάρλας Eταμ = 38 km 2, Vωφ 84.13 hm 3 Ταμιευτήρας Σμοκόβου H = 104 m, Vωφ= 191 hm 3 Πηγή: ΤΕΕ/ΚΔΘ, 2012 Αλλά και πολλά μικρότερα φράγματα, εκτροπές νερών με ρουφράκτες, συλλεκτήρες και λιμνοδεξαμενές (μέχρι 2.5 hm 3 ) εκτιμώνται σε 158 (Θανόπουλος κ.α, 2008). Επίσης λειτουργούν δεκάδες γεωτρήσεις, είτε από την τοπική ΥΕΒ είτε ιδιωτικές

Το σύστημα ταμιευτήρων Aχελώου - Θεσσαλίας και των έργων εκτροπής Πηγή: Γενική διάταξη των έργων εκτροπής (Ο Υδρονομέας και η εφαρμογή του στη μελέτη των έργων εκτροπής Αχελώου, Δ. Κουτσογιάννης) Φράγμα Μεσοχώρας Η = 135 m, V = 228 hm 3 Σήραγγα Μεσοχώρας Γλύστρας L = 7.4 km, D = 6 m, Q max = 34.72 m 3 /s ΥΗΣ Γλύστρας P = 2x80 MW Φράγμα/YHΣ Συκιάς H = 150 m, V = 502 hm 3 P = 2x60 MW Σήραγγα εκτροπής Αχελώου L = 17.4 km, D = 6 m, Q max = 44 m 3 /s ΥΗΣ Πευκοφύτου P= 2x130 MW Φράγμα/ΥΗΣ Μουζακίου H = 135 m, V = 182.8 hm 3 P = 2x135 MW Φράγμα Πύλης H = 90m, V = 46 hm 3 Αναρρυθμιστικό φράγμα Μαυρομματίου H = 25 m, V = 4.9 hm 3

Γενική διάταξη των έργων εκτροπής Αχελώου Πηγή: Γενική διάταξη των έργων εκτροπής (Ο Υδρονομέας και η εφαρμογή του στη μελέτη των έργων εκτροπής Αχελώου, Δ. Κουτσογιάννης)

Στόχοι του έργου εκτροπής του Αχελώου Ενίσχυση ελλειμματικού ισοζυγίου έλλειμα Ιουλίου 114 hm 3 ή 34% επί της ζήτησης Παροχή νερού για ύδρευση οικιστικών συγκροτημάτων (πχ Βόλος και Λάρισα) αντιμετώπιση ποσοτικών, ποιοτικών και προβλημάτων αξιοπιστίας υδροδότησης Παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας και εξοικονόμηση από υποκατάσταση αντλήσεων μέσω γεωτρήσεων Οικολογική αναβάθμιση Μειωμένη παροχής Πηνειού (μέχρι και μηδενική θερινή) βελτίωση ποτάμιων οικοσυστημάτων, καθαρισμός επιφανειακών αποδεκτών ρύπανσης Εξαφάνιση πολλών πηγών και μικρών λιμνών Υποβιβασμένη στάθμη υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα (υποβάθμιση μέχρι και 100 m σε διάστημα 30 ετών (υφαλμύρωση στην περιοχή της Κάρλας καθίσεις στον Ριζόμυλο)

Προβλήματα από την ταπείνωση του υδροφόρου ορίζοντα Πηγή: Κεραμιτζόγλου, 2012 Πηγή: Ευαγγελόπουλος, 2004 ανασχεδιασμένο από Σούλιο,Γ Καθιζήσεις στο Ριζόμυλο λόγω υπεραντλήσεων ύδατος (1): Η ανώτατη ετήσια στάθμη του έτους 1973 (2): Η ανώτατη ετήσια στάθμη του έτους 2003

Σήραγγα εκτροπής Αχελώου Έξοδος Μουζακίου (156 m) (ανάχωμα Μαυροματίου ) Έξοδος Μαυροματίου (132 m ) Σχηματοποιημένο υδροσύστημα Μεσοχώρα 731-770 m ΗΥΣ Γλύστρας Συκιά 485-550 m ΗΥΣ Συκιάς Κρεμαστά 227-282 m ΗΥΣ Κρεμαστών Καστράκι 142-144.2 m ΗΥΣ Καστρακίου Στράτος 67-68.6 m ΗΥΣ Στράτου Αχελώος Σήραγγα Γλύστρας 160 MW Έξοδος Γλύ - στρας (550 m ) 120 MW Έξοδος Συκιάς (396 m) 436 MW 320 MW 156 MW ΗΥΣ Πευκοφύτου Έξοδος Στράτου Πύλη 310-355 m Συνδετήρια σήραγγα Πύλης- Μουζακίου Μουζάκι 250-290 m 260 MW 270 MW ΗΥΣ Μουζακίου Πορταϊκός Πάμισος ΗΥΣ Μαυροματίου Πηγή: Κουτσογιάννης, Δ., 1995 από Μαμάσης, 2010 Άνω όριο 600 hm 3 Αρδευτικές ανάγκες Αρδευτική απόληψη Μαυρωματίου μεταβλητή Τοπική δεδομένη ζήτηση στην Πύλη 4hm 3 Επίπεδο αξιοπιστίας 80% Περιβαλλοντικοί περιορισμοί Ελάχιστη διατηρητέα παροχή στον Αχελώο 1.5 m 3 /s κατάντη Μεσοχώρας, 5 m 3 /s κατάντη Συκιάς Ελάχιστη παροχή κατάντη Πύλης και Μουζακίου 0.15 m 3 /s Επιπλέον 0.35 m 3 /s κατάντη Πύλης για εμπλουτισμό τοπικού υδροφορέα Συνολική απαίτηση 21 m 3 /s στις εκβολές του Πηνειού (κοιλάδα Τεμπών) Οικονομικά στοιχεία Πρωτεύουσα ενέργεια: Διαθέσιμη το 99% του χρόνου, παραγόμενη εντός της περιόδου αιχμής (6 ώρες), με τιμή μονάδας 10.9 δρχ/kwh Νυχτερινή ενέργεια για άντληση 5.7 δρχ/kwh Δευτερεύουσα ενέργεια: Επιπλέον ενέργεια, με τιμή μονάδας 6.5 δρχ/kwh Γεωργικό όφελος: Τιμή μονάδας 20 δρχ/m 3 Έργα κάτω Αχελώου Mείωση 0.5 GWh/εκτρεπόμενου hm 3 70% (0.35 GWh/hm 3 ) πρωτεύουσα 30% (0.15 GWh) δευτερεύουσα Βελτιστοποίηση συστήματος Οικονομική επίδοση συστήματος = ενεργειακό + γεωργικό όφελος

Εξεταζόμενες διατάξεις έργων Υφιστάμενο σύστημα ταμιευτήρων κάτω ρου (Α) Σύστημα ταμιευτήρων Αχελώου (Μεσοχώρα, Συκιά, Κρεμαστά, Καστράκι, Στράτος) (Β) Χωρίς εκτροπή (Β 1 ) Με εκτροπή 600 hm 3 ετησίως από ταμιευτήρα Συκιάς (Β 2 ) Πλήρες σύστημα ταμιευτήρων Αχελώου Θεσσαλίας, με διατάξεις άντλησηςταμίευσης σε Πευκόφυτο και Μουζάκι (Γ) Σύστημα έργων άνω ρου Αχελώου και Θεσσαλίας (Δ) Χωρίς εκτροπή, χωρίς Μουζάκι και Πύλη (Δ 1 ) Εκτροπή χωρίς άντληση, Μουζάκι +250 m, χωρίς Πύλη (Δ 2 ) Όπως η Δ 2 αλλά με άντληση (Δ 3 ) Εκτροπή και άντληση, Μουζάκι +280 m, με Πύλη (Δ 4 ) Εκτροπή και άντληση, Μουζάκι +290 m, με Πύλη (Δ 5 ) Πηγή: Κουτσογιάννης, Δ., 1995 από Μαμάσης, 2010

Αποτελέσματα για το συνολικό σύστημα Πρωτεύουσα ενέργεια Συνολική ενέργεια Ετήσιο οικονομικό όφελος 3000 50000 Παραγωγή ενέργειας (GWh/έτος) 2500 2000 1500 1000 500 45000 40000 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 Μέσο ετήσιο οικονομικό όφελος (εκ. δρχ.) 0 0 A Β1 Β2 Γ Υφιστάμενοι ταμιευτήρες κάτω ρου Ταμιευτήρες Αχελώου, χωρίς εκτροπή Ταμιευτήρες Αχελώου, με εκτροπή 600 hm 3 από Συκιά Πλήρες σύστημα Αχελώου-Θεσσαλίας, με αντλιοστροβίλους Πηγή: Κουτσογιάννης, Δ., 1995 από Μαμάσης, 2010

Αποτελέσματα για το άνω υποσύστημα Πρωτεύουσα ενέργεια Συνολική ενέργεια Ετήσιο οικονομικό όφελος Παραγωγή ενέργειας (GWh/έτος) 1200 1000 800 600 400 200 30000 25000 20000 15000 10000 5000 Μέσο ετήσιο οικονομικό όφελος (εκ. δρχ.) 0 Δ1 Δ2 Δ3 Δ4 Δ5 0 Ταμιευτήρες άνω ρου, χωρίς εκτροπή Χωρίς άντληση, Μουζάκι +250 m, χωρίς Πύλη Άντληση, Μουζάκι +250 m, χωρίς Πύλη Μουζάκι +280 m, με Πύλη Μουζάκι +290 m Πηγή: Κουτσογιάννης, Δ., 1995 από Μαμάσης, 2010

Οι μικροί ταμιευτήρες στη Θεσσαλία Εκτίμηση απαίτησης 500-600 μικρών φραγμάτων (Λαζαρίδης, 2010) Κόστος ~ 3 δις Ζώνες απαλλοτρίωσης? Κόστος λειτουργίας συντήρησης? Κόστος νερού? Περιβαλλοντικές επιπτώσεις? Πηγή: Μαμάσης, 2010

Φυσικό Περιβάλλον Αχελώου Περιοχή άνω ρου Αχελώου Μεγάλη οικολογική αξία πληθώρα φυτικών και ζωικών ειδών Έλατα, βελανιδιές, δάση οξιάς και δρυός σε άριστο επίπεδο Θηλαστικά (αρκούδα, βίδρα, λύκος κ.α), αρπακτικά πτηνά, ιχθυοπανίδα (ιδιαίτερα ρεόφιλα είδη) Περιοχή κοιλάδας Αχελώου Δάση Ιτιάς, παρόχθιες εκτάσεις από μακκία. και φρυγανώδη βλάστηση προστασία εδάφους από διαβρώσεις/κατολισθήσεις, σχηματισμός βιοτόπων, μείωση ρύπανσης ποταμού, συγκράτηση φερτών, μικροκλίμα Κάλυψη σημαντικού μέρους Σηκιάς από μικτό δάσος δρυός και ενός μικρότερου από έλατα. Σημαντικά καταφύγια για την επιβίωση απειλούμενων και προστατευόμενων ζωικών ειδών όρνια, αρπακτικά πουλιά (Χρυσαετός, Ασπροπάτης), μεταναστευτικά πουλιά, βίδρες, καστανή αρκούδα Ερωτηματικά ως προς την εξαίρεση της περιοχής «Κιλάδα Αχελώου» από τον κατάλογο των Περιοχών Ειδικής Προστασίας (SPA) και το Δίκτυο Natura 2000 (GR2110003) και η ένταξη στη θέση της με το ίδιο όνομα άλλης περιοχής (GR2110005) το σύνολό της σχεδόν κατακλύζεται από τον ταμιευτήρα Συκιά Περιοχή Δέλτα Αχελώου Από τους σημαντικότερους υγρότοπους της χώρας προστασία του από τη διεθνή σύμβαση Ramsar Ποικιλία ειδών χλωρίδας και πανίδας (αμιγές δάσος φράξου (Λεσίνι), ορνιθοπανίδα) Πηγή: www.eepf.gr/arthra/ektropiacheloou_f116.html Πηγή: Aναπτυξιακή Εταιρεία Αιτωλοακαρνανίας- ENVIPLAN, Γ. Θ. Τσεκούρας & Συνεργάτες, 2004 Πηγή: http://users.sch.gr/xtsamis/oiniades/aksioepiskepsima / ToPotami/PhotoAxeloos.htm

Συμπεράσματα ΜΠΕ (1995, 2003) έργου Ορεινή περιοχή έργων Υποβάθμιση τοπίου και φυσικών οικοσυστημάτων επιπτώσεις μη αντιστρεπτές και μερικώς αντιμετωπίσημες Δημιοργία νέου λιμναίου τοπίου δυνατότητα δημιουργίας νέων βιοτόπων αναπτυξιακή ώθηση στην περιοχή από δραστηριότητες τουρισμού αναψυχής. Επιπτώσεις από κατάκλυση σε οικισμό, υποδομές, χρήσεις γης, δημογραφικά μεγέθη έμφαση στη Μεσοχώρα. Επιπτώσεις στον πολιτισμός κατάκλυση. κατασκευών (γεφύρια, εκκλησίες) με αξιόλογο ιστορικό και αρχιτεκτονικό χαρακτήρα ισχυρές αρνητικές επιπτώσεις και μερικώς αντιμετωπίσιμες Αιτωλοακαρνανία Ανάγκη κατάλληλης διαχείρισης νερού από υφιστάμενα έργα και φυσικούς ταμιευτήρες διαχείριση έργων σε καθετσώς πολλαπλής σκοπιμότητας (ενεργειακής, αρδευτικής, υδρευτικής, οικολογικής) πρακτικά καμία επίπτωση Μέγιστο βλάβης στο φυσικό περιβάλλον από την κατασκευή του «Στράτου» με τα εγγειοβελτιωτικά έργα και τις διευθετήσεις της κοίτης του Αχελώου πλήρης μηδενισμός κατάκλυσης παράκτιων οικοσυστημάτων διατήρησή τους πλέον μόνο από όμβρια Θεσσαλία Αποκατάσταση βλάβης υδρολιθογεωλογικών λεκανών Θεσσαλίας, Δέλτα Πηνειού και βιοκοινοτήτων αυτού θα ήταν αναγκαία η εκτροπή μόνο για αυτό το λόγο Βελτίωση κοινωνικών και οικονομικών μεγεθών

Ζητήματα κατάκλυσης Οικισμός Μεσοχώρας Μονή Αγ. Γεωργίου Μυροφύλλου. Μετά Πηγή: Aναπτυξιακή Εταιρεία Αιτωλοακαρνανίας ΕNVIPLAN Πηγή: trikalaola.blogspot.com Κατασκευή αναχώματος προστασίας (15 m) από κατάκλυση Μείωση Α.Σ.Λ Συκιάς κατά 5 m

Χρονικό πλαίσιο 1925: Πρώτη ιδέα κ. Κουτσοκώστας 1970-1980: Μελέτες σκοπιμότητας έργου 1981: Διαγωνισμός εκπόνησης μελέτης του έργου 1985: Προκαταρκτικές εργασίες στην Μεσοχώρα (ΔΕΗ) 1990: Άρνηση χρηματοδότησης έργων από ΕΕ. 1994: Πρώτη ακύρωση ΜΠΕ από ΣτΕ. (Συνολικά 4) 1995: Νέα ΜΠΕ, ολοκλήρωση φρ. Μεσοχώρας 2009: Ολοκλήρωση σήραγγας 2010: Αναγγελία νέας μελέτης για σκοπιμότητα του έργου

Ευρωπαϊκό πλαίσιο Οδηγία 2000/60EK Καλή οικολογική κατάσταση Υ.Σ Διαχείριση ανά λεκάνη απορροής Κοινωνική συμμετοχή Ο ρυπαίνων πληρώνει Κ.Α.Π Μειωμένα κονδύλια Επιδότηση για αγρανάπαυση, αναδάσωση Ποσοστώσεις ΕΣΠΑ Χρηματοδότηση έργων

Ισοζύγιο γεωργικών προϊόντων Ελλάδα, πιο αγροτική χώρα στην ΕΕ 5,5% ΑΕΠ γεωργία - 16% του πληθυσμού Εικόνα από ΤΕΕ

Περιοχές ενδιαφέροντος Ύ.Δ Θεσσαλίας Λ.Α Αχελώου ΕΚΤΑΣΗ 14 000 τ.χλμ 4 800 τ.χλμ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 730 000 κατ. 225 000 κατ. ΥΠΟΔΟΜΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΠΑΘΕ, Εγνατία, Σιδ. Δίκτυο, Λιμάνι Βόλου Πρωτογενής τομέας εξαγωγές βαμβακιού 15% Διασύνδεση πρωτογενήδευτερογενή τομέα Ανυπαρξία υποδομών Πρωτογενής τομέας Ιχθυοκαλλιέργειες, κτηνοτροφία, ΚΑΤΑ ΚΕΦΑΛΗΝ ΑΕΠ 88% του μ.ο Ελλάδας 78% του μ.ο Ελλάδας Υστέρηση Δυτ. Ελλάδας σε σχέση με Θεσσαλία

Αγροτική παραγωγή στην Θεσσαλία Ποσοστό ενεργού πληθυσμού απασχολείται στην γεωργία 35% Ποσοστό του ΑΕΠ Θεσσαλίας 30% Βαμβάκι, ζαχαρότευτλα, καπνός, σιτηρά Βαμβάκι (50% γεωργικής γης) κέρδη 300 εκ. /χρόνο Μεγάλο ποσοστό εκτάσεων αρδεύεται πλημμελώς (4 εκ.στρ. τα 2,3 εκ.στρ. αρδεύονται επαρκώς) Υποβάθμιση υδροφόρου ορίζοντα, ρύπανση λόγω φυτοφαρμάκων Αύξηση κόστους 33 000 γεωτρήσεις εκ των οποίων 1/3 δημόσιες Απουσία ελέγχου

Κοινωνικές αντιδράσεις ΚΑΤΑ Σύλλογος κατακλυζόμενων Μεσοχώρας 1. Ύψος φράγματος 2. Πρότυπος οικισμός Περιβαλλοντικές - Οικολογικές οργανώσεις 1. Σκοπιμότητα έργου 2. Υποβάθμιση περιβάλλοντος 3. Απουσία εναλλακτικών προτάσεων για Θεσσαλία ΥΠΕΡ Κυβερνήσεις, πολιτικά κόμματα 1. Πολιτική εκμετάλλευση έργου 2. Εκτροπή ως πανάκεια Φορείς Θεσσαλίας (ΠΑΣΕ) Διαμάχη αγροτών «Καρδίτσας-Λάρισας»

Διαβούλευση (1/2) Φορείς Δυτικής Ελλάδας - ΕΓΥ Κυριότερα σημεία 1. Απουσία εναλλακτικών λύσεων για την Θεσσαλία Μείωση της Αρδευτικής Κατανάλωσης Μείωση των αρδευόμενων εκτάσεων στη Θεσσαλία Υλοποίηση έργων ταμίευσης στη Θεσσαλία 2. Διαφωνία με τον τρόπο υπολογισμού του αρδευτικού ελλείμματος (65hm 3 όχι 465 hm 3 ) 3. Αμφιβολίες για την ανάκαμψη υπογείου υδροφορέα Θεσσαλίας Επαναφορά σε 50 έτη 4. Προβλήματα ποιότητας νερού λιμνοθάλασσες Μεσολογγίου, Αιτωλικού Ο κάτω ρους Αχελώου πλήρως ρυθμισμένος (3 φράγματα) Την κρίσιμη περίοδο (θερινή) η παροχή κατάντη πενταπλάσιες

Διαβούλευση (2/2) Υδατικό δυναμικό σε διάφορες θέσεις του Αχελώου Θέση Ετήσια απορροή (10 6 m3) Μεσοχώρα 0,7 Συκιά 1,45 Αυλάκι 1,63 ΥΗΣ Κρεμαστών 3,38 ΥΗΣ Καστρακίου 3,73 ΥΗΣ Στράτου 3,82 Εκβολές 4,15 Τα 250 εκ. κυβικά αναλογούν (Πιθανή εκτροπή): Φράγμα Συκιάς: Στο 17% του μέσου ετήσιου όγκου απορροής. Στις Εκβολές στο 6% του μέσου ετήσιου όγκου απορροής

Συμπεράσματα Ανάγκη παρέμβασης στην φύση Πληθυσμός 7 δις Υφιστάμενες εκτροπές (Εύηνος, Μόρνος) Εναλλακτικές Μικρά φράγματα (500-600 ισοδύναμα) Φορέας διαχείρισης νερού Μείωση απωλειών, ζήτησης Εκτροπή Αρνητικά Επιδράσεις στο φυσικό σύστημα Αχελώου Κοινωνικές αντιδράσεις - διαμάχες Θετικά Αγροτική παραγωγή, μείωση διατροφικής εξάρτησης Σημαντική ενεργειακή παραγωγή Μελλοντική αποθήκευση ενέργειας από ΑΠΕ Μείωση αρνητικών επιπτώσεων στο περιβάλλον Θεσσαλίας, κόστους άρδευσης Αξιοποίηση υφιστάμενων έργων

Οι εκτροπές στην Ελλάδα Από Αλιάκμονα προς Θεσσαλονίκη 55-220 hm 3 (2009) - 60 km Από Αώο προς Άραχθο 100 hm 3 (1991-) 3.8 km Από Ταυρωπό προς Θεσσαλία 150 hm 3 (1961-) 2.7 km Από Εύηνο προς Μόρνο 70-430 hm 3 (1995-) - 29 km Από Υλίκη προς Αθήνα 3-200 hm 3 (1958-) 38 km Από Μόρνο προς Αθήνα 50-450 hm 3 (1979-) -188 km Από Μαραθώνα προς Αθήνα 0-20 hm 3 (1931-) 22 km Από Αθήνα προς Κυκλάδες 0.23 hm 3 (2001-) 150 km Από Αθήνα προς Κύπρο 8 hm 3 (2008)- 1000 km Από Ρόδο προς Δωδεκάνησα 0.61 hm 3 (2001-) 100 km Πηγή: Μαμάσης 2010 Από Αποσελέμη προς Ηράκλειο 18 hm 3 (2011-)-31 km Πηγή: Μαμάσης 2010 Από Γαδουρά προς Ρόδο 22-44 hm 3 (2010) - 40 km

Βιβλιογραφία Αλεξανδράκη, Λ. Μ., Πάντα Άννα, Χ., Alexandraki, L. M., & Panta, A. C., 2013, Δημόσια Έργα-Εκτροπή Αχελώου, Διπλ/τική εργασία, ΕΜΠ Βαβίζος Γ., Διαβάτης Η. κ.ά., 2005, Έργα εκτροπής Αχελώου Ποταμού, Ομάδα εργασίας ΤΕΕ, Αθήνα Γκανιάς, 2008, Έκτροπή του Αχελώου :Το φράγμα της Μεσοχώρας και οι επιπτώσεις του. Δανιλάκης Β., 2011, Το αμφιλεγόμενο έργο της εκτροπής του ποταμού Αχελώου: Υπέρ η κατά εν αναμονή της επικείμενης απόφασης του ΔΕΕ ΕΜΠ & ΥΠΑΝ, 2003, Σχέδιο Προγράμματος Διαχείρησης των Υδατικών Πόρων της Χώρας Παράρτημα 1 Υπολογισμός Μεγεθών, 58 σελίδες, Αθήνα Κεραμιτζόγλου, Γ.,2012, Βουλιάζει ο Θεσσσαλικός κάμπος από την υπεράντληση. Δημοσίευση (27/3/2012) στο www.skai.gr/news Κουτσογιάννης, Δ., Α. Ανδρεαδάκης, Α. Μαυροδήμου κ.ά., 2008, Εθνικό Πρόγραμμα Διαχείρισης και Προστασίας των Υδατικών Πόρων, Υποστήριξη της Κατάρτισης Εθνικού Προγράμματος Διαχείρησης και Προστασίας των Υδατικών Πόρων, 748 σελίδες, Τομέας Υδατικώ Πόρων και Περιβάλλοντος ΕΜΠ, Αθήνα Κουτσογιάννης, Δ., και Α. Ευστρατιάδης, 2003, Το υπολογιστικό σύστημα Υδρονομέας και η εφαρμογή του στην μελέτη των έργων εκτροπής του Αχελώου, Διαχείριση υδατικών πόρων με έμφαση στην Ήπειρο, Ιωάννινα, Δημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης και Αποχέτευσης Ιωαννίνων Κουτσογιάννης, Δ., 1995, Αποτίμηση του επιφανειακού υδατικού δυναμικού και των δυνατοτήτων εκμετάλλευσής του στη λεκάνη του Αχελώου και τη Θεσσαλία. Κουτσογιάννης, Δ., Ευστρατιάδης, Α., και Μαμάσης, Ν., 2001, Αποτίμηση του επιφανειακού υδατικού δυναμικού και των δυνατοτήτων εκμετάλλευσής του στη λεκάνη του Αχελώου και τη Θεσσαλία, Κεφ. 5 της Μελέτης Υδατικών Συστημάτων, Συμπληρωματική μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων εκτροπής του Αχελώου προς τη Θεσσαλία, Εργοδότης: Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημόσιων Έργων, Ανάδοχος: Υδροεξυγιαντική, Συνεργαζόμενοι: Δ. Κουτσογιάννης Κουτσογιάννης Δ., 1996, Γενική διάταξη έργων εκτροπής Αχελώου προς Θεσσαλία: Μελέτη Λειτουργίας Ταμιευτήρων. Αθήνα: Ειδική Υπηρεσία Δημοσίων Έργων Αχελώου Γενική Γραμματεία Δημοσίων Έργων Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων, Συνεργαζόμενοι: Γ. Καλαούζης, ELECTROWATT, Π. Μαρίνος, Δ. Κουτσογιάννης

Βιβλιογραφία Κουτσογιάννης Δ., 1996, Μελέτη λειτουργίας των ταμιευτήρων, στα πλαίσια της Γενικής Διάταξης Έργων Εκτροπής Αχελώου προς ΤΗ Θεσσαλία. Αθήνα: Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε/ ΕΥΔΕ Αχελώου, 1996. Κουτσογιαννης Δ., 2006, Οι ενεργειακές διαστάσεις των έργων εκτροπής του Αχελώου Λαζαρίδης Λ., Μίχας Σ., Περλέρος Β., 2010, Η διαχείριση των υδατικών πόρων - Το θεσσαλικό πρόβλημα - Παρόν και προοπτικές, Προσυνεδριακή Εκδήλωση HELECO, Βόλος Μαμάσης, Ν., 2010, Υδρολογική θεώρηση του υδροσυστήματος Αχελώου Θεσσαλίας, Ημερίδα: Ο αναπτυξιακός ρόλος των έργων της έκτροπης του Άνω ρου του Αχελώου, Καρδίτσα Νάτσου, Θ., 2014, Εκτροπή Αχελώου: Ψέμα πολλών δεκαετιών και δισεκατομμυρίων, εφημερίδα «Καθημερινή» Νικολόπουλος, Δ., 2015, Ανάπτυξη μοντέλου συνδιασμένης διαχείρισης λεκανών απορροής Αχελώου και Πηνειού, Διπλωματική εργασία, ΕΜΠ, Αθήνα Παπαγιαννάκης Σ., 2010, Κριτική αξιολόγηση του σχεδίου της εκτροπής του ποταμού Αχελώου στη Θεσσαλική πεδιάδα Μετ/κη εργασία στα πλαίσια του μαθήματος Περιβαλλοντικές συνιστώσες του σχεδιασμού και της οικιστικής ανάπτυξης, ΔΠΜΣ Αρχιτεκτονική - Σχεδιασμός του Χώρου - Πολεοδομία & Χωροταξία, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, ΕΜΠ Hadjibiros, K., The River Acheloos diversion scheme, NTUA Παπασπηλιοτόπουλος, Θ., Παπαγιάννης Σ., Κουβέλης, 1996, Το Περιβάλλον στην Ελλάδα 1991-1996, Χορηγός Ίδρυμα Μποδοσάκη, Αθήνα Σούλιος, Γ. Εκμετάλλευση & διαχείριση υπόγειου νερού ΤΕΕ, Περιφερειακό τμήμα κεντρικής και δυτικής Θεσσαλίας, 2012, Η πολλαπλή ωφελιμότητα και συμβολή των ΥΗΕ στην αναπτυξιακή πορεία της χώρας. Παραμετρική αξιολόγηση υδροδυναμικών έργων της Θεσσαλίας Ψιλοβίκος Α. & Χαχαμίδου Ε.,1987, Συμβολή στην έρευνα των Ολοκαινικών Ελληνικών Δέλτα, Θεσσαλονίκη.

Σας ευχαριστούμε για την προσοχή σας..