1 ΜΑΘΗΜΑ 1 o ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ (σχολικό σελίδες 37-38) 1) Aιγύπτιοι, Ασσύριοι και Βαβυλώνιοι κατέστησαν τα κατορθώµατά τους αθάνατα σε µνηµειώδεις επιγραφές. ιοικητικά έγγραφα και άλλα που αναφέρονταν στη δόξα τους βρίσκονταν στα αρχεία των ανακτόρων. Τα γεγονότα µεταξύ 1.300-400 π.χ. υπάρχουν στα ιστορικά βιβλία της Παλαιάς ιαθήκης. ύσκολα µπορούν να συσχετιστούν µε γεγονότα αναφερόµενα από άλλες πηγές. Τα κείµενα της αποτελούν κυρίως οµολογία πίστεως και δεν έχουν κύριο σκοπό την καταγραφή ιστορικών συµβάντων. Από τις Αρχές της 1 ης χιλιετίας στην Άπω Ανατολή έχουµε γραπτά στοιχεία για ιστορικά γεγονότα. Την κινέζικη ιστοριογραφία χαρακτηρίζουν η απόλυτα συνειδητή καταγραφή των γεγονότων και το ενδιαφέρον περιορίζεται µόνο στους κρατικούς αξιωµατούχους. Γενικότερα η κινέζικη ιστοριογραφία ενδιαφέρεται αν η µελέτη της προσφέρει χρήσιµα διδάγµατα για τη ζωή. 2) Οι Έλληνες ιστορικοί προσπάθησαν να διακρίνουν τα πραγµατικά από τα φανταστικά γεγονότα και να βρουν επιστηµονική µέθοδο που θα ακολουθήσουν. Η ελληνική ιστοριογραφία αναπτύχθηκε µέσα σε δυο αιώνες (τέλος αρχαϊκής έως τα µέσα του 4 ου αιώνα). Οι Έλληνες ιστορικοί ενδιαφέρονταν για τη γλώσσα και την έκφραση τους χωρίς να καταγράφουν απλώς τα γεγονότα. Στην αρχαιότητα εµφανίστηκαν δεκάδες ιστορικοί. Στην αθανασία όµως έµειναν µόνο τα έργα εκείνων µε αξιώσεις λογοτεχνικές. 3) Οι κοινωνικές, πολιτικές, οικονοµικές εξελίξεις εκεί κατά την αρχαϊκή περίοδο έφεραν µεταβολές στον τρόπο σκέψης, τέχνης και ζωής. Η γεωγραφία, η ιστορία και η φιλοσοφία θεωρούνται µεγάλα επιτεύγµατα. Η φιλοσοφία προσπαθεί να εξηγήσει κάτω από νέο πρίσµα τη δηµιουργία του κόσµου, η γεωγραφία βασίζεται στην αυτοψία του
2 τόπου, ενώ η ιστορία καταγράφει γεγονότα σηµαντικά του παρελθόντος αλλά και σύγχρονα. 4) Ο ιονύσιος ο Μιλήσιος, ο Χάρων ο Λαµψακηνός, ο Εκαταίος ο Μιλήσιος, ο Ξάνθος ο Λυδός. Ενδιαφέρονταν για: - ιστορικές περιγραφές - καταγραφή προφορικών παραδόσεων - τοπικά έθιµα λαών - παράκτια ναυσιπλοϊα - µυθογραφία, γενεαλογία - σύνταξη καταλόγων µε ονόµατα αθλητών και αρχόντων. 5) Ο Ηρόδοτος περιγράφει την εξάπλωση των Περσών σε Ασία, Αφρική και Ευρώπη. Εξιστορεί τις τρεις εκστρατείες τους εναντίον της Ελλάδας και σταµατά στην µάχη των Πλαταιών (479 π.χ.). Ο Θουκυδίδης κατέγραψε τον Πελοποννησιακό Πόλεµο που διήρκεσε από το 431 έως το 404 π.χ. Το έργο του σταµατά απότοµα το 411 π.χ. Ο Ξενοφών µε το έργο του καλύπτει την περίοδο 411-404 π.χ., ενώ περιέχει και τα συµβάντα της περιόδου 411-462 π.χ. (µάχη της Μαντίνειας). 6) Ο Ηρόδοτος καταγράφει ἕργα γενόµενα εξ ἀνθρώπων για να γίνουν µεγάλα τε και θωµαστά. Ο Θουκυδίδης επιδιώκει το έργο του να καταστεί κτῆµα ἐς ἀεί. Στόχος του είναι οι άνθρωποι του µέλλοντος να µην επαναλάβουν την ολέθρια συµπεριφορά των εµπολέµων τότε. Ο Ξενοφών θέλει να συνεχίσει το έργο του Θουκυδίδη. 7 ) Ο Θουκυδίδης επιδιώκει να βρει τα βαθύτερα αίτια των γεγονότων. Κάτι τέτοιο όµως απαιτεί δύσκολη διερεύνηση, αφού οι εκάστοτε µάρτυρες µπορούν να δώσουν για αυτά διαφορετική εκδοχή. Χρησιµοποιεί τη µέθοδο της αυτοψίας και της διερεύνησης των πηγών. Ακόµη τα αρχεία των πόλεων ερευνώντας τις πηγές. Βέβαια για την καταγραφή των παλαιότερων συµβάντων δυσκολεύτηκε περισσότερο αφού δεν υπάρχει αντικειµενικότητα. Στην εξιστόρηση του
3 Πελοποννησιακού Πολέµου άφησε µόνα τα γεγονότα για τα οποία είχε κάνει επίπονη έρευνα και διέθετε προσωπική γνώση. 8) Βαθύτερο αίτιο του Πελοποννησιακού Πολέµου θεωρεί την οικονοµική, στρατιωτική και πνευµατική ανάπτυξη της Αθήνας Η Σπάρτη αυτό δεν µπόρεσε να το δεχτεί ποτέ. Έτσι οδηγήθηκαν στη φοβερή αυτή σύγκρουση. Υπήρχε τροµερός ανταγωνισµός µεταξύ τους για την ηγεµονία των ελληνικών πόλεων. 9) O Πολύβιος ο Μεγαλοπολίτης Από τα 40 βιβλία του πιο σηµαντικού έργου του (Ιστορίαι) έχουν σωθεί τα 5 πρώτα και αποσπάσµατα από τα υπόλοιπα. Κάλυψε την περίοδο 220-168 π.χ., δηλαδή από την αρχή του Β Καρχηδονιακού πολέµου έως την κυριαρχία των Ρωµαίων στην Ελλάδα. Είναι ο πρώτος που δηλώνει πως γράφει συνοπτική, παγκόσµια ιστορία. Η Ρώµη είχε πλέον κυριαρχήσει και το έργο του είναι µια συνοπτική θεώρηση για τους αναγνώστες. Θέλει να δείξει µε ποιο τρόπο και µε ποια µορφή πολιτεύµατος η Ρώµη κατέλαβε όλη την οικουµένη µέσα σε 53 χρόνια, κάτι πρωτοφανές. 10) - Τα µεγάλα επιτεύγµατα του αρχαίου δράµατος και οι προβληµατισµοί των τραγικών ποιητών, - η καινοτόµος ιατρική του Ιπποκράτη, - η επανάσταση στο τρόπο σκέψης από τους Σοφιστές. 11) - Προσβλήθηκε και ο ίδιος από το φοβερό λιµό της Αθήνας - τον τιµώρησαν οι πολιτικοί του αντίπαλοι µε εξορία γιατί δεν µπόρεσε να σώσει την Αµφίπολη, αποικία των Αθηναίων. 12) Εξαιτίας την τεράστιας πολεµικής προετοιµασίας των δυο αντιπάλων. τόσο η Αθήνα όσο και η Σπάρτη µε τις συµµαχικές τους πόλεις βρίσκονταν στη µεγάλη τους ακµή. Ακόµη τα ουδέτερα ελληνικά κράτη αδυνατούσαν να εµπλακούν στον πόλεµο. 13 ) Με την αυτοκυριαρχία των πολιτών και των πολιτικών και τη σωστή στρατηγική. Αυτά θα µπορούσαν να τους χαρίσουν τη νίκη. υστυχώς ο
4 Περικλής πέθανε στην αρχή του πολέµου και ο λαός παρασύρθηκε στην καταστροφή από τους φιλόδοξους δηµαγωγούς που τον διαδέχτηκαν. 14) α) Τα εγκλήµατα πολέµου ήταν: - η εξόντωση των Πλαταιέων από τους Σπαρτιάτες. - η καταστροφή των Μηλίων από τους Αθηναίους. - οι αγριότητες και των δυο πλευρών στην διάρκεια του εµφυλίου πολέµου στην Κέρκυρα. - η καταστροφή των Μυτιληναίων, που είχαν αποστατήσει, από τους Αθηναίους. - η σφαγή από Θράκες µισθοφόρους όλου του άµαχου πληθυσµού, ακόµη και των µαθητών στη βοιωτική πόλη Μυκαλησσό. β) Βαθύτερο αίτιο όλων αυτών θεωρεί την κακή πλευρά του εαυτού τους που οι περισσότεροι άνθρωποι κρύβουν µέσα τους και ο οποίος σε περιόδους πιεστικές εξαγριώνεται, γιατί ο πόλεµος είναι κακός δάσκαλος. 15) Οι δυο προσωπικότητες που θαύµαζε ήταν ο Σωκράτης για τον χαρακτήρα του και ως πρότυπο ζωής και ο Σπαρτιάτης βασιλιάς Αγησίλαος για τα ηγετικά του χαρίσµατα και την απλότητά του. 16) - η σαφήνεια και η ακρίβεια στην έκφραση - η ζωντάνια της αφήγησής του που θυµίζει σύγχρονο ρεπόρτερ - περιγράφει µε ακρίβεια τους χώρους που διαδραµατίζονται τα γεγονότα. - η πίστη του σε αξίες και ιδανικά, η ιδεολογική του συνέπεια. - το απλό ύφος και η καθαρότητα των νοηµάτων - ζωντανεύει µε δραµατική ένταση την αφήγησή του. - το απλοποιηµένο αττικό ιδίωµα στη γλώσσα, τη σύνταξη και το τυπικό. 17) Είχε εντιµότητα, δικαιοσύνη και ευσέβεια στους Θεούς. ιακατεχόταν από πίστη σε αξίες και ιδανικά. Για αυτό καταδικάζει τις αγριότητες των τριάκοντα τυράννων, αποδοκιµάζει την κατάληψη της Καδµείας από τους Σπαρτιάτες, ενώ θαύµαζε τους θεσµούς και το πολίτευµά τους.
5 Πιστεύει ότι µε τιµωρία των Θεών νικήθηκαν από τη Θήβα και κατόπιν παρήκµασαν. 18 ) Οι φάσεις του: O εκαετής ή Αρχιδάµειος Πόλεµος (431-421 π.χ.), τελειώνει µε τη Νικίειο ειρήνη. Η Σικελική εκστρατεία (415-413 π.χ.) µε καταστροφικές συνέπειες για την Αθήνα. Ο Σπαρτιάτης βασιλιάς Αγις εισέβαλε εκ νέου στην Αττική και οχύρωσε τη εκέλεια. Ο πόλεµος στο ανατολικό Αιγαίο ή εκελεικός πόλεµος. (413-404 π.χ.), τελειώνει µε την κατάληψη της Αθήνας από τους Σπαρτιάτες και την επιβολή της τυραννίας των τριάκοντα. Ξενοφών Ο Ξενοφών (περ. 427 π.χ.-355 π.χ.), Αθηναίος ιστορικός. Ήταν γιος του Γρύλλου, πλούσιου κτηµατία και της ιοδώρας. Έλαβε επιµεληµένη µόρφωση και υπήρξε µαθητής του Σωκράτη που τον θεωρούσε πρότυπο. Αγαπούσε τον τρόπο ζωής των Σπαρτιατών και συνδέθηκε φιλικά µε τον βασιλιά της Σπάρτης Αγησίλαο στο πλευρό του οποίου πολέµησε το 394 π.χ. στην µάχη της Κορώνειας εναντίον του αντισπαρτιατικού συνασπισµού, µέρος του οποίου ήταν και η ίδια η πατρίδα του, η Αθήνα. Φυσικά για την πράξη του αυτή τιµωρήθηκε µε εξορία από την Αθήνα. Το 401 π.χ. ο Ξενοφών καλείται από τον φίλο του Πρόξενο (τον Βοιωτό) που θέλει να πάρει µέρος στην εκστρατεία του Πέρση Κύρου εναντίον του αδελφού του βασιλιά Αρταξέρξη Β'. Πάντως, µετά τον φόνο του Κύρου και την εξόντωση των Ελλήνων στρατηγών από τον Τισσαφέρνη, ανακηρύχτηκε από τους µυρίους (10.000 Έλληνες µισθοφόρους) στρατηγός, τους οδήγησε µε επιτυχία αντιµετωπίζοντας πολλούς κινδύνους στις ακτές του Ευξείνου Πόντου και µετά έπλευσαν προς τα δυτικά πίσω στην Ελλάδα. Στη Θράκη, βοήθησαν το Σεύθη Β να γίνει βασιλιάς. Η καταγραφή της εκστρατείας και του ταξιδιού της επιστροφής από τον Ξενοφώντα πήρε το όνοµα Κύρου Ανάβασις.
6 Η ιστορική καταγραφή του Ξενοφώντα στην Ανάβαση είναι ένα από τα πρώτα γραπτά κείµενα ανάλυσης των χαρακτήρων ενός ηγέτη Στην καταγραφή, ο Ξενοφών περιέγραψε το χαρακτήρα του Κύρου του νεότερου. Ο Ξενοφών αργότερα εξορίστηκε από την Αθήνα, γιατί πολέµησε υπό το Σπαρτιάτη βασιλιά Αγησίλαο εναντίον των Αθηνών στην Κορώνεια. (Είναι πιθανό ωστόσο ότι είχε ήδη εξοριστεί λόγω του συνδέσµου του µε τον Κύρο.) Οι Σπαρτιάτες του έδωσαν περιουσία στη Σκιλλούντα, κοντά στην Ολυµπία, όπου και έγραψε την Ανάβαση. Ο γιος του πολέµησε για την Αθήνα στη Μαντίνεια, ενώ ο Ξενοφών ακόµη ζούσε, έτσι η εξορία του ανακλήθηκε. Πέθανε στην Κόρινθο, ή ίσως στην Αθήνα, και η ηµεροµηνία θανάτου του είναι αβέβαιη. Ο ιογένης Λαέρτιος ονόµαζε τον Ξενοφώντα "Αττική Μούσα" και "Αττική Μέλισσα" λόγω της γλυκύτητας της γραφής του. Κατάλογος έργων Τα έργα του Ξενοφώντα, ιδιαιτέρως η Κύρου Ανάβασις, συχνά διαβάζονται από αρχάριους στην Ελληνική γλώσσα. Τα Ελληνικά είναι µία κύρια πηγή γεγονότων στην Ελλάδα από το 411 ως το 404 π.χ, και τα Σωκρατικά του έργα είναι οι µόνοι αντιπρόσωποι των Σωκρατικών λόγων εκτός από εκείνους του Πλάτωνα. Ιστορικά και Βιογραφικά έργα Κύρου Ανάβασις Ελληνικά = η εξιστόρηση γεγονότων στην Ελλάδα από το 411 ως το 404 π.χ Αγησίλαος Β = εγκωµιαστική βιογραφία του Σπαρτιάτη βασιλιά. Λακεδαιµονίων πολιτεία = περιγραφή της οργάνωσης και των θεσµών της Σπάρτης. Κύρου Παιδεία = µυθιστορηµατική βιογραφία του Κύρου του Μεγάλου. Σωκρατικά
7 Απολογία Σωκράτους = άλλη εκδοχή της του φιλόσοφου. Αποµνηµονεύµατα Σωκράτους = συζητήσεις και διάλογοι του µεγάλου φιλόσοφου. Οικονοµικός = απόψεις ενός φίλου του Σωκράτη για τη διαχείριση του νοικοκυριού. Συµπόσιον = ο Σωκράτης συζητά µε µια συντροφιά περί έρωτος. ιδακτικά Πόροι ή περί προσόδων = πρόταση λύσεων για οικονοµική εξυγίανση της Αθήνας. Ιππαρχικός (Λόγος) = οδηγίες για τις γνώσεις του αρχηγού του ιππικού σχετικά µε τακτική και οργάνωση. Περί ιππικής = οδηγίες για τη περιποίηση και χρησιµοποίηση των αλόγων. Κυνηγετικός = οδηγίες για τους κυνηγούς. Ιέρων ή (Τυραννικός) = διάλογος του τυράννου µε τον ποιητή Σιµωνίδη.