Ε ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΕΛΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Θέμα: «ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ ΑΜΕΑ ΣΕ ΣΕ ΚΤΙΡΙΑΚΕΣ ΥΠΟΔΟΜΕΣ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΚΑΙ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΓΕΔΔ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΕΛΕΓΚΤΙΚΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ» ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΣΤΑΜΑΤΑΚΗ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΣΕΡΓΙΟΣ ΔΡΟΣΟΣ Γ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΑΘΗΝΑ 2010
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ σελίδα Πίνακας συντμήσεων και συντομογραφιών. 1 Περίληψη.. 3 Abstract. 5 Εισαγωγή.. 7 Κεφάλαιο 1 : Προσβασιμότητα 1.1. Η εξέλιξη της αντίληψης για την αναπηρία- αναπηρία και περιβάλλον. 11 1.2. Ποιους αφορά η προσβασιμότητα; Προσδιορισμός των ειδικών αναγκών 13 1.3. Κατηγορίες ΑμεΑ... 14 1.4. Η θέση της διεθνούς κοινότητας, η ευρωπαϊκή διάσταση και η ελληνική θέση για την αναπηρία και την προσβασιμότητα... 15 1.5. Ανάγκη συνέπειας στις δράσεις- οριζόντια και κατακόρυφη διάχυση... 19 1.6. Δίκτυα προσβασιμότητας- «προσβάσιμες αλυσίδες». 20 1.7. Η ελληνική πραγματικότητα 1.7.1. Καταγραφή ΑμεΑ.. 20 1.7.2. Η σχέση των ΑμεΑ με τα κτίρια δημοσίων υπηρεσιών- Αξιολόγηση υποδομών... 21 1.8. Κύρια σημεία που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη ώστε να θεωρούνται προσβάσιμα τα κτίρια και οι υποδομές.. 22 1.8.1. «Προσεγγίζω- εισέρχομαι» 23 1.8.2. «Κυκλοφορώ- μετακινούμαι» 23 1.8.3. «Χρησιμοποιώ». 23 Κεφάλαιο 2 : Μεθοδολογία Ελέγχου 2.1. Προσβασιμότητα και έλεγχος- Η συμβολή του ΓΕΔΔ και άλλων ελεγκτικών σωμάτων. 25 i
2.2. Αντικείμενα εξέτασης ανά τομέα ελέγχου Α. Κτιριακές υποδομές 31 Β. Εξωτερικοί χώροι 48 Γ. Μεταφορές.. 49 Κεφάλαιο 3 : Μελέτη περίπτωσης - «Τήρηση τεχνικών προδιαγραφών πρόσβασης σε κτίρια ΟΤΑ: Δημαρχείο Περάματος» 3.1. Εισαγωγικοί σχολιασμοί. 52 3.2. Πορίσματα επιτόπιου ελέγχου 53 3.3. Προτάσεις για τη διασφάλιση της προσβασιμότητας στο Δημαρχείο Περάματος Αττικής... 61 Κεφάλαιο 4 : Συμπεράσματα, προτάσεις και προοπτικές 4.1. Γενικά συμπεράσματα. 66 4.2. Προτάσεις και προοπτικές για τη βελτίωση της προσβασιμότητας στην Ελλάδα.. 68 Πίνακας εικονογράφησης.. 72 Βιβλιογραφία. 73 Σχετική βιβλιογραφία. 79 Παραρτήματα 80 1. Ορισμοί βασικών εννοιών 2. Ερωτηματολόγιο για τον έλεγχο της προσβασιμότητας (Τύπος Α- Κτιριακές υποδομές) συμπληρωμένο βάσει της μελέτης του Δημαρχείου Περάματος ii
ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΜΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ ΑΜΕΑ : Άτομα με Ειδικές Ανάγκες(ΑμΕΑ) (με την αναθεώρηση του Συντάγματος το 2001 ο όρος έχει μεταβληθεί και καθιερωθεί ως Άτομα με Αναπηρίες -ΑμεΑ) βλ. : βλέπε ΓΕΔΔ : Γενικός Επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης ΓΟΚ : Γενικός Οικοδομικός Κανονισμός Δ ΚΠΣ : Τέταρτο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης ΔΣΠ : Διεθνές Σύμβολο Πρόσβασης ΕΕ : Ευρωπαϊκή Ένωση ΕΘΕΛ Α.Ε. : Εταιρεία Θερμικών Λεωφορείων Ανώνυμη Εταιρεία ΕΚ : Ευρωπαϊκή Κοινότητα εκ. : εκατοστόμετρα ΕΠΕΑΕΚ : Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Εκπαίδευση και Αρχική Επαγγελματική Κατάρτιση» ΕΣΑΜΕΑ : Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες (Πλέον: Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία) ΚΕΔ : Κτηματική Εταιρεία Δημοσίου μ. : μέτρα Ν. : Νόμος ΝΠΔΔ : Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου ΝΠΙΔ : Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου ΟΑΣΘ : Οργανισμός Αστικών Συγκοινωνιών Θεσσαλονίκης ΟΗΕ: Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών 1
ΟΣΕ : Οργανισμός Σιδηροδρόμων Ελλάδος ΟΤΑ : Οργανισμός Τοπικής Αυτοδιοίκησης ΠΔ. : Προεδρικό Διάταγμα ΣΕΕΔΔ : Σώμα Επιθεωρητών- Ελεγκτών Δημόσιας Διοίκησης ΣΕΥΠ : Σώμα Επιθεωρητών Υγείας- Πρόνοιας ΥΠΕΣ/ΓΓΔΔ&ΗΔ : Υπουργείο Εσωτερικών/ Γενική Γραμματεία Δημόσιας Διοίκησης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης ΥΠΕΣΔΔΑ : Υπουργείο Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης ΥΠΕΧΩΔΕ : Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων ΦΕΚ : Φύλλο Εφημερίδας της Κυβερνήσεως CD : Compact Disc COM: (European) Commission DVD : Digital Versatile Disc ESC: European Social Charter EUROSTAT : European Statistics G.A. Resol. : General Assembly Resolution WC : Water Closet WHO.: World Health Organization 2
ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η προσβασιμότητα- η δυνατότητα κάθε ατόμου, ανεξαρτήτως ηλικίας και φυσικής κατάστασης να προσεγγίσει και να χρησιμοποιήσει αυτόνομα και με ασφάλεια τις προσφερόμενες υποδομές και υπηρεσίες- αποτελεί το «κλειδί» για την άρση του αποκλεισμού των ατόμων με αναπηρία και τη διασφάλιση της ελευθερίας επιλογών σε κάθε στιγμή της ζωής τους, προσφέροντας ταυτόχρονα βελτίωση στην ποιότητα ζωής του συνόλου των πολιτών. Παρά το σύνολο των θεωρητικών τοποθετήσεων και της στοχοθεσίας που εμφανίζονται σχετικά με το ζήτημα αυτό, η παρούσα έρευνα αναδεικνύει το χάσμα που υφίσταται μεταξύ αυτών και της ουσιαστικής επιβολής και εφαρμογής τους, όσον αφορά στις προδιαγραφές που πρέπει να πληρούνται προκειμένου μία υποδομή να λογίζεται ως προσβάσιμη για το σύνολο του πληθυσμού. Το κενό αυτό σκοπεύει να καλύψει η χρήση της Μεθοδολογίας Ελέγχου Προσβασιμότητας Δημοσίων Υπηρεσιών και Υποδομών, ένα εγχειρίδιο το οποίο καταρτίστηκε με την πολύτιμη συμβολή του ΓΕΔΔ και άλλων ελεγκτικών σωμάτων. Με βάση το εν λόγω εγχειρίδιο πραγματοποιείται η καταγραφή των τεχνικών προδιαγραφών προσβασιμότητας και η αποσαφήνιση του νομοθετικού πλαισίου που διέπει το ζήτημα αυτό όσον αφορά στα κτίρια τα οποία στεγάζουν Δημόσιες Υπηρεσίες/ Φορείς. Βάσει επιτόπιου ελέγχου, πραγματοποιούμενου στο Δημαρχείο του Περάματος Αττικής, ο οποίος κάλυψε τις παραμέτρους που τίθενται προς έλεγχο σύμφωνα με τη διαδικασία που προβλέπεται στη Μεθοδολογία Ελέγχου Προσβασιμότητας, διαπιστώθηκε ότι ο βαθμός κατά τον οποίο το ζήτημα της προσβασιμότητας έχει υπεισέλθει στην ελληνική νοοτροπία κατά το σχεδιασμό δημοσίων κτιρίων δεν κρίνεται ικανοποιητικός. Παρατηρείται εν προκειμένω η απόκλιση από την ιδεατή κατάσταση και ακολούθως προτείνεται η κατεύθυνση προς την οποία θα μπορούσε να κινηθεί η διαμόρφωση του εν λόγω χώρου προκειμένου να καταστεί προσβάσιμος. Η εξέλιξη της «κοινωνικής προσέγγισης» της αναπηρίας οδήγησε στη συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι τα προβλήματα που τη συνοδεύουν αποτελούν συνέπεια της αδυναμίας της κοινωνίας να λάβει υπόψη της τις ανάγκες των ατόμων με αναπηρία, δεδομένου του σχεδιασμού του περιβάλλοντος βάσει του προτύπου του αρτιμελούς ατόμου. Προς την κατεύθυνση της εξομάλυνσης της εν λόγω κατάστασης θεωρείται σκόπιμη η κατά το δυνατό συντομότερη εισαγωγή της διάστασης της προσβασιμότητας σε κάθε πρότυπο 3
σχεδιασμού και σε κάθε πολιτική επιτυγχάνοντας τη διάχυση και τη συνέχεια κάθε αναλαμβανόμενης δράσης προκειμένου να διασφαλίζεται η δημιουργία δικτύων προσβασιμότητας. Ο επανέλεγχος της ισχύουσας νομοθεσίας σχετικά με την προσβασιμότητα όλων των υποδομών, η εναρμόνισή της με τις σχετικές κοινοτικές οδηγίες, καθώς και η συμπλήρωσή της με τη θέσπιση αυστηρών χρονοδιαγραμμάτων εφαρμογής των μέτρων και προστίμων σε περιπτώσεις μη συμμόρφωσης των υπόχρεων αποτελούν μέτρα τα οποία θα συνεισέφεραν στη διασφάλιση των απαραίτητων συνθηκών προσβασιμότητας στην Ελλάδα. Προς την ίδια κατεύθυνση θα μπορούσε να κινηθεί η θεσμοθέτηση της ακριβούς διαδικασίας με την οποία τα ελεγκτικά σώματα προβλέπεται να επεμβαίνουν διενεργώντας ελέγχους βάσει της Μεθοδολογίας Ελέγχου Προσβασιμότητας παράγοντας απτά αποτελέσματα προς την κατεύθυνση της δημιουργίας μίας κοινωνίας προσβάσιμης σε όλους. Αρωγό του όλου εγχειρήματος μπορεί να αποτελέσει η Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω των ΚΠΣ, υπό την προϋπόθεση της ένταξης του κριτηρίου της προσβασιμότητας ως κριτηρίου επιλεξιμότητας και χρηματοδότησης των έργων σε όλα τα τομεακά και περιφερειακά προγράμματα. Μέσω μίας σειράς παρεμβάσεων, η νέα αντίληψη στο σχεδιασμό των κτιρίων, πέρα από την άρση των εμποδίων για το σύνολο των πολιτών θα είναι σε θέση να αποτελέσει και μία αναθεώρηση του τρόπου ζωής τους, δίνοντας νέα συσχέτιση ανάμεσα σε αυτό που θεωρείται ατομικό πρόβλημα και στη συλλογική ευθύνη. 4
ABSTRACT Accessibility- the right that any person should have, regardless of his age and physical ability, to reach and use any facilities and services offered in an independent and safe way- constitutes the key element in order to lift the blockade that disabled people suffer from, ensuring their freedom of choice in every aspect of their lives. Meanwhile, accessibility contributes to the improvement of any citizen s quality of life. Despite any theoretical (and ethical) views that have been presented so far on the subject as well as the targets set as far as accessibility is concerned, the present research reveals the gap between the former and their effective implementation as to the requirements that have to be met so as a facility to be considered accessible for the total of the population. Methodology of Accessibility Control in Public Services and Facilities is a manual designed upon the valuable contribution of General Inspector of Public Administration and other inspecting corpora, that aims to bridge the aforementioned gap. Evidence based on a spot check carried out in the Town Hall of Perama Attikis, a check that covered the parameters set to control according to the process provided in the Methodology of Accessibility Control show that the degree in which accessibility matters have entered into greek mentality while designing public buildings is noted as rather insufficient. Therefore, deviation between ideal and existing situation is observed and directions are suggested, so that the Town Hall and its surrounding space could be rendered fully accessible. Taken for granted that urban environment has been designed upon the model of able-bodied people, the development of social approach has led to the consciousness of the fact that the main root of the problems surrounding disability is society s weakness to take into account the needs of disabled people. It is strongly suggested for the above discrepancies to fade out that disability dimension in every design policy undertaken should be included. Thus, a continuous accessibility network could be ensured. Reassessment of current legislation concerning accessibility to all facilities and its adjustment to the relevant EUinstructions, as well as the enactment of strict time-schedules and fines in case of noncompliance are measures that could ensure the existence of accessibility conditions in Greece. Furthermore, the enactment of an exact procedure according to which the inspecting corpora 5
are entitled to intervene holding inspections based on the Methodology of Accessibility Control could bring about obvious results towards the establishment of a society accessible to all. EU could be a supporter of this attempt through the Community Support Frameworks. This could be brought into practice with the integration of accessibility criteria as a perquisite criterion of eligibility and funding of projects of every sectoral and regional programme. Through a series of interventions, the new concept in building design would be able to remove the obstacles that every citizen encounters. Through this procedure a review of every citizen s life would be possible, providing a new correlation between what is considered to be an individual problem and collective responsibility. 6
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το ζήτημα της προσβασιμότητας επηρεάζει άμεσα ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού, δεδομένου ότι από τα τεχνικά χαρακτηριστικά και το σχεδιασμό του δομημένου περιβάλλοντος εξαρτάται η δυνατότητα αυτόνομης και ασφαλούς μετακίνησης κάθε ατόμου το οποίο αντιμετωπίζει κάποιας μορφής αναπηρία. Αφορμή για την εκπόνηση της παρούσας μελέτης αποτέλεσε η ολοένα συχνότερη παρατήρηση φαινομένων τα οποία μειώνουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια θέτοντας την τήρηση της αρχής της ίσης μεταχείρισης των πολιτών υπό σοβαρή αμφισβήτηση και καθιστούν ολοένα επιτακτικότερη την ανάγκη δραστηριοποίησης προκειμένου να εξαλειφθούν παρόμοια φαινόμενα. Σκοπό της παρούσας έρευνας αποτελεί η ανάδειξη της σημασίας και του τρόπου με τον οποίο μπορεί να πραγματοποιηθεί η διαμόρφωση του συνόλου των εσωτερικών χώρων ενός κτιρίου προκειμένου να εξυπηρετεί το σύνολο του πληθυσμού. Για το λόγο αυτό πραγματοποιείται ο πρώτος καταγεγραμμένος έλεγχος σε υφιστάμενο κτίριο το οποίο στεγάζει δημόσια υπηρεσία, με βάση την αναλυόμενη Μεθοδολογία Ελέγχου Προσβασιμότητας. Στόχος είναι η συμβολή στην προσπάθεια που έχει ξεκινήσει προκειμένου να επέλθει η συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι η διαμόρφωση των χώρων πληρώντας ορισμένες προϋποθέσεις αποτελεί υποχρέωση της κάθε κοινωνίας η οποία πρεσβεύει τις αρχές της δημοκρατίας, της ισότητας και της τήρησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δεδομένου ότι δε νοείται ισότητα χωρίς τη συμπερίληψη του συνόλου των ατόμων που διαβιούν σε μία κοινωνία. Παρά το σύνολο των θεωρητικών τοποθετήσεων και της στοχοθεσίας που εμφανίζονται σχετικά με το θέμα, η έρευνα αυτή στοχεύει στην ανάδειξη του χάσματος που παρατηρείται μεταξύ αυτών και της ουσιαστικής επιβολής και εφαρμογής τους, όσον αφορά στις προδιαγραφές που πρέπει να πληρούνται προκειμένου μία υποδομή να λογίζεται ως προσβάσιμη για το σύνολο του πληθυσμού. Απώτερο στόχο αποτελεί η κατάδειξη της υστέρησης που εμφανίζεται στο χώρο της Τοπική Αυτοδιοίκησης σχετικά με την προσβασιμότητα αλλά και η διαπίστωση της προοπτικής προκειμένου να καταστεί προπομπός της ανάπτυξης σχετικών δράσεων και προώθησης του ζητήματος της ίσης μεταχείρισης προς όλους. Τα αποτελέσματα της έρευνας πρόκειται να παρουσιασθούν σε εκπροσώπους του ΓΕΔΔ προκειμένου να υπάρχει μία πρώτη καταγραφή του τρόπου με τον οποίο εφαρμόσθηκε στην πράξη το εργαλείο ελέγχου στην κατάρτιση του οποίου συνέβαλλε το σώμα αυτό καθώς και άλλα ελεγκτικά σώματα. 7
Τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν για τους σκοπούς της παρούσας μελέτης περιλαμβάνουν τόσο πρωτογενείς όσο και δευτερογενείς πηγές. Η ανάπτυξη του θεωρητικού πλαισίου της μελέτης βασίσθηκε κατά κύριο λόγο στην ανάλυση της υφιστάμενης νομοθεσίας και εγκυκλίων σχετικά με το ζήτημα της προσβασιμότητας, τόσο σε εθνικό όσο και σε κοινοτικό επίπεδο, στις ετήσιες εκθέσεις της Εθνικής Συνομοσπονδίας Ατόμων με Αναπηρία, σε σχετικές αναλύσεις που συναντώνται στην ελληνική βιβλιογραφία καθώς και σε στατιστικές και έρευνες πιστοποιημένων φορέων. Περαιτέρω συλλογή στοιχείων εξασφαλίσθηκε μέσω ανάλυσης του εν λόγω ζητήματος με εκπρόσωπο του ΓΕΔΔ στην Επιτροπή για τη διαμόρφωση κοινής μεθοδολογίας διαδικασιών ελέγχου προσβασιμότητας, με την Πρόεδρο τοπικού Σωματείου ΑμεΑ καθώς και με στελέχη τεχνικής υπηρεσίας ΟΤΑ α βαθμού. Η μελέτη περίπτωσης που παρουσιάζεται πραγματοποιήθηκε με επιτόπια έρευνα στο κτίριο όπου στεγάζεται το εξεταζόμενο Δημαρχείο και ακριβή μέτρηση και καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης, ακολουθώντας τη διαδικασία ελέγχου όπως αυτή προβλέπεται να πραγματοποιείται βάσει της Μεθοδολογίας Ελέγχου Προσβασιμότητας για τις κτιριακές υποδομές. Κατά συνέπεια, η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε δεν περιορίζεται στην αναζήτηση, συλλογή, ανάλυση και ταξινόμηση της σχετικής νομολογίας, βιβλιογραφικού υλικού και σχετικών δικτυακών τόπων. Σημαντικές πληροφορίες αντλήθηκαν τόσο από τις συνεντεύξεις των ανωτέρω προσώπων σχετικά με το ζήτημα, όσο και από την προσωπική μέτρηση και επιτόπια αναζήτηση στοιχείων επ αυτού. Η προσπάθεια για τη διαλεύκανση των παραμέτρων που διέπουν το ζήτημα της προσβασιμότητας στη χώρα μας ξεκίνησε σχετικά πρόσφατα. Επί του παρόντος, έχουν πραγματοποιηθεί κάποια σημαντικά βήματα, υπολείπονται όμως και άλλα προκειμένου να λειτουργήσει σωστά ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για τη διασφάλιση της προσβασιμότητας στο σύνολο του δομημένου περιβάλλοντος. Η υπόθεση εργασίας την οποία πραγματεύεται η παρούσα έρευνα αφορά στην αποσαφήνιση των τεχνικών προδιαγραφών προσβασιμότητας των κτιρίων όπου στεγάζονται δημόσιες υπηρεσίες/ φορείς όπως αυτές τίθενται από τις οδηγίες συμπλήρωσης του εγχειριδίου για τη Μεθοδολογία Ελέγχου της Προσβασιμότητας 1 και ακολούθως στη διαπίστωση του εάν αυτές πληρούνται σε κτίριο όπου στεγάζεται ΟΤΑ α βαθμού. Μέσω της επιτόπιας έρευνας σε τυχαία επιλεγμένο κτίριο όπου στεγάζεται Δημαρχείο εξετάζεται ο βαθμός κατά τον οποίο το ζήτημα της προσβασιμότητας έχει 1 Μεθοδολογία Ελέγχου Προσβασιμότητας Δημοσίων Υπηρεσιών και Υποδομών, Υπ.Εσ./ΓΓΔΔ&ΗΔ, Αθήνα, Μάρτιος 2009 8
υπεισέλθει στην ελληνική νοοτροπία κατά το σχεδιασμό δημοσίων κτιρίων καθώς και η κατεύθυνση προς την οποία πρέπει να κινηθεί η διαμόρφωση των χώρων προκειμένου αυτοί να είναι προσβάσιμοι βάσει της Μεθοδολογίας Ελέγχου. Διαπιστώνεται παράλληλα η συνεισφορά του εν λόγω εγχειριδίου κατά τη διενέργεια του ελέγχου. Η πολυπλοκότητα και οι απαιτήσεις κατά το σχεδιασμό ενός προσβάσιμου κτιρίου αποτελούν πρόκληση για το σύνολο των δημοσίων υπηρεσιών της χώρας, οι οποίες, κατά πλειοψηφία, δε διαθέτουν τις απαραίτητες προδιαγραφές. Προκειμένου να αποτυπωθούν οι βασικοί άξονες που διέπουν το ζήτημα της προσβασιμότητας και τα τεχνικά χαρακτηριστικά τα οποία καθιστούν το δομημένο περιβάλλον προσβάσιμο σε όλους, η διάρθρωση της παρούσας διπλωματικής εργασίας έχει ως εξής: Το πρώτο κεφάλαιο αφιερώνεται στην παρουσίαση των γενικών εννοιών που διέπουν το ζήτημα της προσβασιμότητας. Στο πλαίσιο αυτό πραγματοποιείται η περιγραφή της εξέλιξης της αντίληψης για την αναπηρία, ο προσδιορισμός των κατηγοριών των ΑμεΑ καθώς και η διεθνής, ευρωπαϊκή και εθνική διάσταση του ζητήματος. Στο κεφάλαιο αυτό υπογραμμίζεται η ανάγκη για συνέχεια και διάχυση των δράσεων σχετικά με την προσβασιμότητα προκειμένου να δημιουργούνται δίκτυα προσβασιμότητας και γίνεται μία προσπάθεια καταγραφής της ελληνικής πραγματικότητας σχετικά με τα ΑμεΑ και τα δημόσια κτίρια και υποδομές. Τέλος, περιγράφονται τα κύρια σημεία που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά το σχεδιασμό των κτιρίων και υποδομών προκειμένου αυτά να καθίστανται προσβάσιμα. Το δεύτερο κεφάλαιο αφιερώνεται στην παρουσίαση της Μεθοδολογίας Ελέγχου Προσβασιμότητας Δημοσίων Υπηρεσιών και Υποδομών. Για το λόγο αυτό, στο πρώτο υποκεφάλαιο περιγράφεται ο τρόπος με τον οποίο ο ΓΕΔΔ και άλλα ελεγκτικά σώματα συνέβαλλαν στην προώθηση του ζητήματος της προσβασιμότητας και στην κατάρτιση του εν λόγω εγχειριδίου, καθώς και οι σχετικές εγκύκλιοι που εξέδωσε του Υπουργείο Εσωτερικών αναφορικά με το Πρόγραμμα Προσβασιμότητας στους Δήμους. Η μεθοδολογία Ελέγχου Προσβασιμότητας πραγματεύεται το ζήτημα του ελέγχου της προσβασιμότητας στηριζόμενη σε τρεις άξονες που αφορούν σε: κτιριακές υποδομές, εξωτερικούς χώρους και μεταφορές. Στην παρούσα έρευνα έχει δοθεί έμφαση στην ανάπτυξη του ζητήματος της προσβασιμότητας στις κτιριακές υποδομές δημοσίων υπηρεσιών. Ως εκ τούτου, στο επόμενο υποκεφάλαιο παρουσιάζονται κωδικοποιημένα οι διαστάσεις των αμαξιδίων καθώς και οι δυνατότητες που έχει ένα άτομο το οποίο χρησιμοποιεί αυτό το μέσο για τη μετακίνησή του. Με βάση τα μεγέθη αυτά αναλύονται οι τεχνικές προδιαγραφές πρόσβασης για κάθε τμήμα 9
του χώρου, τα επιμέρους στοιχεία του εξοπλισμού και τις παρεχόμενες υπηρεσίες σε κάθε κτίριο όπου στεγάζεται δημόσια υπηρεσία/ φορέας, όπως αυτές εξετάζονται κατά τη διενέργεια του ελέγχου με βάση τη Μεθοδολογία Ελέγχου Προσβασιμότητας. Εν συνεχεία πραγματοποιείται η συνοπτική αναφορά των τομέων εξέτασης κατά τον έλεγχο των λοιπών δύο ζητημάτων που πραγματεύεται το εν λόγω εγχειρίδιο σχετικά με την προσβασιμότητα σε εξωτερικούς χώρους και μεταφορές. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η μελέτη περίπτωσης του Δημαρχείου Περάματος Αττικής, προκειμένου να διαπιστωθεί η τήρηση ή μη των προδιαγραφών πρόσβασης σε κτίρια όπου στεγάζονται ΟΤΑ α βαθμού. Στο σημείο αυτό παρατίθενται τα πορίσματα που προέκυψαν από τη διενέργεια επιτόπιου ελέγχου με βάση την προαναφερθείσα μεθοδολογία ελέγχου. Η παρούσα μελέτη ολοκληρώνεται με το τέταρτο κεφάλαιο στο οποίο αποτυπώνονται τα θεμελιώδη συμπεράσματα που απορρέουν από την προηγηθείσα ανάλυση. Στο κεφάλαιο αυτό πραγματοποιείται καταγραφή ορισμένων προτάσεων αναφορικά με τη διασφάλιση της προσβασιμότητας στο δομημένο περιβάλλον καθώς και της προοπτικής που διαφαίνεται όσον αφορά στο εν λόγω ζήτημα στη χώρα μας και ειδικότερα στον τομέα των δημοσίων υποδομών και υπηρεσιών. Εν συνεχεία πραγματοποιούνται ορισμένες προτάσεις σχετικά με την αποκατάσταση της προσβασιμότητας σε ήδη υπάρχον κτίριο, βάσει της μελέτης περίπτωσης που έχει προηγηθεί στο Δημαρχείο Περάματος Αττικής. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλονται πρωτίστως στον επιβλέποντα καθηγητή κ. Σέργιο Δρόσο για την καθοδήγηση, τις πολύτιμες παρατηρήσεις του και την άψογη συνεργασία μας κατά την εκπόνηση της παρούσας έρευνας. Ένα μεγάλο ευχαριστώ οφείλεται στην κ. Αμαλία Μπασιά, Πρόεδρο του Σωματείου ΑμεΑ Χανίων για τις σημαντικές πληροφορίες και το βιβλιογραφικό υλικό που μου παρείχε καθώς και στον κ. Θεοφάνη Κρουσταλάκη, Ειδικό Επιθεωρητή στο ΓΕΔΔ, ο οποίος συνεισέφερε ουσιαστικά με τα πολύτιμα σχόλια και την εμπειρία του κατά το σχεδιασμό της Μεθοδολογίας Ελέγχου Προσβασιμότητας. 10
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 : ΠΡΟΣΒΑΣΙΜΟΤΗΤΑ 1.1. Η εξέλιξη της αντίληψης για την αναπηρία- αναπηρία και περιβάλλον Η αναπηρία αποτελεί ένα πολυδιάστατο φαινόμενο. Η κλασική «ιατρική προσέγγιση» (medical disability) τη συσχετίζει με την απώλεια, τη βλάβη ή την απόκλιση από τις «φυσιολογικές» ψυχολογικές, κινητικές ή βιολογικές λειτουργίες του ανθρώπινου σώματος(έκθεση ΕΣΑΜΕΑ, 2003).Η προσέγγιση αυτή τοποθετεί τα προβλήματα που συνοδεύουν την αναπηρία στο ίδιο το άτομο, αφού υποστηρίζει ότι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία στην καθημερινή τους ζωή είναι φυσικό επακόλουθο των δικών τους λειτουργικών περιορισμών, αγνοώντας παντελώς την αλληλεπίδραση του ατόμου με το περιβάλλον. Η διαχείριση του προβλήματος επικεντρώνεται αποκλειστικά και μόνο στην ιατρική αποκατάσταση. Στην περίπτωση που η αποκατάσταση δεν είναι εφικτή, η κοινωνική απομόνωση των ατόμων με αναπηρία θεωρείται αναπόφευκτη. Το μοντέλο αυτό κυριάρχησε στο σχεδιασμό πολιτικών για την αναπηρία για πολλά χρόνια, παρέχοντας τη θεωρητική τεκμηρίωση για την εφαρμογή πολιτικών (όπως, για παράδειγμα, ιδρυματοποίηση) οι οποίες είχαν ως αποτέλεσμα την αποκοπή των ατόμων με αναπηρία από τις κοινωνικές δραστηριότητες, οδηγώντας τα στον κοινωνικό αποκλεισμό και την περιθωριοποίησή τους, καταστρατηγώντας ουσιαστικά τα ατομικά τους δικαιώματα (Έκθεση ΕΣΑΜΕΑ, 2008). Αντίθετα, η «κοινωνική προσέγγιση» της αναπηρίας εξετάζει το θέμα ως πρόβλημα που δημιουργεί η ίδια η κοινωνία και κατά συνέπεια ως πρόβλημα πλήρους ένταξης των ατόμων στην κοινωνία. Η προσέγγιση αυτή υποστηρίζει ότι τα προβλήματα που συνοδεύουν την αναπηρία είναι συνέπεια της αδυναμίας της κοινωνίας να λάβει υπόψη της τις ανάγκες των ατόμων με αναπηρία, δίνοντας παράλληλα έμφαση στη «διαφορά», στις «εύλογες προσαρμογές», στον «καθολικό σχεδιασμό» («Design for All»), στα «δικαιώματα». Η αναπηρία δεν θεωρείται ένα χαρακτηριστικό του ατόμου, αλλά μία «κοινωνική κατασκευή», ένα πλέγμα συνθηκών, οι περισσότερες εκ των οποίων οφείλονται στο κοινωνικό περιβ άλλον. Τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις σε ιδεολογικό επίπεδο και ο σχεδιασμός του περιβάλλοντος που βασίζεται στο πρότυπο του αρτιμελούς ατόμου, σε επίπεδο πρακτικής, αποτελούν τα βασικά αίτια για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία στην καθημερινή τους ζωή. Κατά συνέπεια η διαχείριση του προβλήματος απαιτεί κοινωνική δράση και είναι ευθύνη της κοινωνίας να πραγματοποιήσει όλες εκείνες τις μετατροπές του 11
περιβάλλοντος που απαιτούνται για τη διασφάλιση της πλήρους συμμετοχής των ατόμων με αναπηρία σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής(έκθεση ΕΣΑ ΜΕΑ, 2005). Ως «περιβάλλον» νοείται ο συνδυασμός των φυσικών, γεωγραφικών, βιολογικών, κοινωνικών, πολιτιστικών και πολιτικών συνθηκών που περιβάλλουν ένα άτομο ή οργανισμό καθορίζοντας τη μορφή και τη φύση της ζωής του (www.worldbank.org). Ο όρος «δομημένο περιβάλλον», ειδικότερα, αναφέρεται στα αποτελέσματα των παρεμβάσεων του ανθρώπου στο φυσικό περιβάλλον και περιλαμβάνει όλες τις κατασκευές, υποδομές, εξοπλισμούς και υπηρεσίες που ο άνθρωπος σχεδιάζει και υλοποιεί. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η αναπηρία είναι ένα σύνθετο και μεταβαλλόμενο φαινόμενο, το οποίο οφείλεται στην αλληλεπίδραση των προσωπικών χαρακτηριστικών ενός ατόμου και των χαρακτηριστικών του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο το άτομο αυτό ζει (WHO, 2001). Με βάση αυτή την προσέγγιση, ένα άτομο το οποίο έχει κάποιο σωματικό μειονέκτημα μπορεί να βιώνει την αναπηρία σε ένα περιβάλλον ενώ σε ένα άλλο όχι, ανάλογα με το εάν το περιβάλλον διαθέτει ή όχι εμπόδια αλλά και κατάλληλα βοηθήματα. Για παράδειγμα, ένα άτομο με παραπληγία βιώνει συνθήκες κινητικής αναπηρίας σε ένα μη προσβάσιμο περιβάλλον (το οποίο έχει εμπόδια) ή ακόμα και σε ένα προσβάσιμο περιβάλλον εφόσον δε διαθέτει αμαξίδιο (απαραίτητο βοήθημα). Σε περίπτωση που το άτομο αυτό κινείται συνεχώς σε προσβάσιμο περιβάλλον και υπάρχει πάντα διαθέσιμο αμαξίδιο, δε θα αντιμετωπίζει κινητικούς περιορισμούς, παρόλο που τα σωματικά του χαρακτηριστικά παραμένουν τα ίδια. Συνεπώς, αυτό που ρυθμίζει τη δυνατότητα κίνησης και κατ επέκταση συμμετοχής του ατόμου στην κοινωνική ζωή δεν είναι η αναπηρία αλλά ο σχεδιασμός του περιβάλλοντος και η σύγχρονη οργάνωση της κοινωνίας. Με τον τρόπο αυτό αναδεικνύεται η άμεση σχέση του περιβάλλοντος και της αναπηρίας, αλλά και ο καθοριστικός ρόλος της προσβασιμότητας, ως το χαρακτηριστικό εκείνο του περιβάλλοντος που σχετίζεται άμεσα με την ποιότητα ζωής και τα ανθρώπινα δικαιώματα (ΕΣΑΜΕΑ, 2005). Στην παραδοχή αυτή βασίζεται και μία άλλη προσέγγιση της αναπηρίας, η «αρχιτεκτονική αναπηρία» (architectural disability), η οποία δε σχετίζεται άμεσα με την ιατρική αναπηρία, καθώς υπάρχουν άτομα με ειδικές ανάγκες τα οποία δεν είναι περισσότερο ευάλωτα στην αρχιτεκτονική αναπηρία απ ότι οι σωματικά υγιείς. Η αρχιτεκτονική αναπηρία αναδύεται όπου υπάρχουν κτιριακά εμπόδια και έτσι δεν επηρεάζει έναν συγκεκριμένο πληθυσμό με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αναπηρίας, αλλά το σύνολο των πολιτών που κάνουν χρήση των συγκεκριμένων κτιρίων. Η αρχιτεκτονική αναπηρία είναι 12
άμεσα συνυφασμένη με την έννοια των «αρχιτεκτονικών διακρίσεων», με την έννοια ότι ο χρήστης ενός κτιρίου βρίσκεται σε μειονεκτική θέση από κάποιο στοιχείο του κτιρίου που του προκαλεί αυτή τη μειονεξία, ενώ σε μία άλλη περίπτωση, μέσω ενός διαφορετικού αρχιτεκτονικού σχεδιασμού θα μπορούσε να είχε χρησιμοποιηθεί ένα άλλο μέσο που δε θα μείωνε τις ικανότητες του χρήστη. (Υπ.Υγείας και Πρόνοιας, 2001). Παρά τις όποιες εξελίξεις σχετικά με την προσέγγιση του ζητήματος σε θεωρητικό επίπεδο, δεν έχει διασφαλιστεί ακόμα η ανεμπόδιστη και ισότιμη πρόσβαση των ατόμων με αναπηρία στις κοινωνικές δραστηριότητες, αφού ο υφιστάμενος σχεδιασμός του περιβάλλοντος και των υπηρεσιών καλύπτει τις ανάγκες του μέσου χρήστη. Οι σύγχρονες προσεγγίσεις για την αναπηρία προωθούν το σχεδιασμό του περιβάλλοντος, των υπηρεσιών και των αγαθών με τέτοιο τρόπο ώστε να αίρονται όλα τα εμπόδια που υπάρχουν και να εξυπηρετείται ισότιμα και χωρίς ειδικές προσαρμογές το σύνολο του πληθυσμού, συμπεριλαμβανομένων και των εμποδιζόμενων ατόμων, εξασφαλίζοντας την «προσβασιμότητα» για όλους. Ως «προσβασιμότητα» ορίζεται το ποιοτικό χαρακτηριστικό του περιβάλλοντος, της υπηρεσίας ή του αγαθού που επιτρέπει την ελεύθερη, αυτόνομη, ισότιμη και ασφαλή πρόσβαση του χρήστη σε αυτό ανεξάρτητα από την ηλικία του, την ύπαρξη αναπηρίας, τα φυσικά και λοιπά χαρακτηριστικά που διαθέτει (ύψος, δύναμη, καλή όραση και ακοή, νοητική κατάσταση κ.λ.π.)(εσαμεα, 2008). Ο όρο αυτός, εκτός από τη διάσταση της φυσικής πρόσβασης περικλείει και τη διάσταση της λειτουργικότητας (δυνατότητα χρήσης της υπηρεσίας ή του αγαθού που το κάθε άτομο επιθυμεί), της επικοινωνίας (με την έννοια της πληροφόρησης μέσω όλων των παρεχόμενων στοιχείων) και σχετίζεται άμεσα με την αυτονομία και την ασφάλεια, οι οποίες εντέλει είναι οι καθοριστικές παράμετροι που διασφαλίζουν σε κάθε άτομο την ελευθερία επιλογών σε κάθε στιγμή της ζωής του. 1.2. Ποιους αφορά η προσβασιμότητα; Προσδιορισμός των ειδικών αναγκών Εξετάζοντας τα άτομα σε σχέση με το σχεδιασμό των κτιρίων, δημοσίων και μη, και γενικότερα σε σχέση με το σύνολο του δομημένου περιβάλλοντος, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο όρος «εμποδιζόμενο άτομο», ο οποίος υποδηλώνει τη δυσκολία που αντιμετωπίζει το κάθε 13
άτομο εξαιτίας του λανθασμένου σχεδιασμού του περιβάλλοντος χώρου. Ο όρος αυτός περιλαμβάνει το σύνολο των ατόμων τα οποία αντιμετωπίζουν κάποιας μορφής δυσκολία κατά την κίνηση, όπως τα Άτομα με Ειδικές Ανάγκες (ΑμΕΑ), οι ηλικιωμένοι, οι έγκυες γυναίκες, τα παιδιά καθώς και άτομα που χρησιμοποιούν οποιουδήποτε τύπου αμαξίδια. Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται και τα άτομα που πάσχουν από μερική ή ολική απώλεια δυνατότητας αντίληψης και επικοινωνίας ή τα άτομα με περιορισμένη επαφή με το περιβάλλον και αδυναμία αυτόνομης δράσης και αντίδρασης στα εμπόδια ή τους κινδύνους λόγω χρήσης διαφόρων ουσιών. Βάσει μελέτης που πραγματοποιήθηκε από το Γραφείο Μελετών για τα άτομα με αναπηρία του ΥΠΕΧΩΔΕ, η προσβασιμότητα αφορά άμεσα στο 12% του πληθυσμού(ποσοστό που περιλαμβάνει αποκλειστικά τα άτομα με αναπηρία), είναι ιδιαίτερα ευπρόσδεκτη από το 46% του πληθυσμού (ποσοστό που περιλαμβάνει εκτός από τα άτομα με αναπηρία και τις άλλες πληθυσμιακές ομάδες που αναφέρθηκαν), ενώ επηρεάζει αισθητά και άμεσα το καθημερινό αίσθημα ασφάλειας του συνόλου του πληθυσμού, αποτελώντας έτσι προστιθέμενη αξία ποιοτικής διαβίωσης (ΥΠΕΧΩΔΕ, 1997). Παρόλο που η προσβασιμότητα έχει ταυτιστεί με τα άτομα με αναπηρία, για τα οποία πράγματι αποτελεί την ικανή και αναγκαία συνθήκη αυτόνομης, ασφαλούς και αξιοπρεπούς διαβίωσης, στην πραγματικότητα αφορά στο σύνολο του πληθυσμού. Ο ορισμός των Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες είναι εξαιρετικά δυσχερής, καθώς τα άτομα αυτά δεν αποτελούν μία ομοιογενή ομάδα, εξαιτίας της ύπαρξης διαφόρων ειδών αναπηριών. Παράλληλα, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι ένα άτομο μπορεί κατά τη διάρκεια οποιουδήποτε σταδίου της ζωής του να χαρακτηριστεί ως ΑμΕΑ είτε παροδικά είτε μόνιμα, εξαιτίας μίας ασθένειας (χρόνιες παθήσεις όπως η νεφρική ανεπάρκεια ή η μεσογειακή αναιμία), ενός ατυχήματος, λόγω προχωρημένης ηλικίας ή και για οποιονδήποτε άλλο λόγο (όπως, για παράδειγμα λόγω ψυχικής αναπηρίας) ο οποίος μπορεί να το καταστήσει ανίκανο να λειτουργήσει σε αυτόνομη βάση μέσα στον κοινωνικό περίγυρο. 1.3. Κατηγορίες ΑμΕΑ Σε σχέση με την προσβασιμότητα δημοσίων κτιρίων και χώρων, τα Άτομα με Ειδικές Ανάγκες διακρίνονται στα άτομα με κινητικά προβλήματα, με δυσκολία στην όραση, 14
με δυσκολία στην ακοή και με δυσκολία στην αντίληψη και την επικοινωνία (Υπ.Υγείας και Πρόνοιας, 2001) Άτομα με κινητικά προβλήματα: Άτομα με αδύναμα ή παράλυτα μέλη, με δυσκαμψία ή έλλειψη μελών του σώματος, προσωρινά τραυματισμένοι κ.λ.π. Τα παραπάνω κινητικά προβλήματα μπορεί να παρουσιάστηκαν εκ γενετής ή να είναι επίκτητα, προκληθέντα από ατυχήματα κατά τη διάρκεια ζωής του ατόμου. Άτομα με δυσκολία στην όραση: Τα άτομα αυτά ταξινομούνται σε δύο κατηγορίες σύμφωνα με το βαθμό της οπτικής οξύτητας και του εύρους του οπτικού τους πεδίου (ιατρική ταξινόμηση), σε τυφλά ή μερικώς βλέποντες. Άτομα με δυσκολία στην ακοή. Τα άτομα αυτά μπορεί να παρουσιάσουν βαρηκοΐα ή κώφωση. Η βαρηκοΐα αναφέρεται στη μείωση ή εξασθένηση της ακουστικής οξύτητας, ενώ η κώφωση αποτελεί τη δυσλειτουργία που αλλοιώνει την ποιότητα και την ένταση της ηχητικής αντίληψης και ως αποτέλεσμα το άτομο αδυνατεί να συλλάβει τα ακουστικά ερεθίσματα. Συνήθως η κώφωση συνοδεύεται και από αλαλία, δεδομένου ότι η γλώσσα αναπτύσσεται κυρίως με την ακοή. Άτομα με νοητική στέρηση. Τα άτομα αυτά παρουσιάζουν μία σημαντική, κάτω του μέσου όρου, γενική νοητική λειτουργία που εμφανίζεται ταυτόχρονα με προβλήματα στην προσαρμοστική συμπεριφορά (όπως άτομα με αυτισμό, σύνδρομο down, κ.λ.π.) 1.4. Η θέση της διεθνούς κοινότητας, η ευρωπαϊκή διάσταση και η ελληνική θέση για την αναπηρία και την προσβασιμότητα Το 1975, η Γενική Συνέλευση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, ψήφισε τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Αναπηρία,(G.A. Resol.3447, 1975) η οποία αποτελεί συνέπεια της εγγύησης των κρατών-μελών του ΟΗΕ για τη δραστηριοποίησή τους προς την κατεύθυνση της προαγωγής του επιπέδου ζωής των ατόμων με αναπηρία. Με το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Δράσης για τα άτομα με αναπηρία (G.A. Resol.37/52,1982) ορίζεται για πρώτη φορά η αναπηρία ως αποτέλεσμα της σχέσης μεταξύ των ατόμων με αναπηρία και του περιβάλλοντος. Αναφέρεται, μεταξύ άλλων, ότι για την επίτευξη της ισότητας των ευκαιριών είναι αναγκαία η λήψη μέτρων που ξεπερνούν τα παραδοσιακά μέτρα 15
αποκατάστασης, αφού το περιβάλλον είναι εκείνο που καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την επίδραση της αναπηρίας στην καθημερινή ζωή του ατόμου. Οι Πρότυποι Κανόνες για την Εξίσωση των Ευκαιριών για τα Άτομα με Αναπηρία (G.A. Resol.48/96, 1993) είναι αποτέλεσμα μακροχρόνιων διεργασιών και σειράς κειμένων τα οποία έχουν υιοθετηθεί από διεθνείς οργανισμούς, αποτελώντας τη θεωρητική βάση για τη διατύπωση των πρότυπων κανόνων. Οι κανόνες αυτοί υιοθετήθηκαν από το Ελληνικό Κοινοβούλιο με το Νόμο 2430/1996 2. Βασικός στόχος των Κανόνων είναι η διασφάλιση για τα άτομα με αναπηρία των ίδιων δικαιωμάτων και υποχρεώσεων με όλα τα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας. Η επίτευξη αυτού του στόχου προϋποθέτει την άρση του συνόλου των εμποδίων τα οποία καθιστούν δυσχερή την πλήρη συμμετοχή τους στις κοινωνικές δραστηριότητες και δεν τους επιτρέπουν να απολαμβάνουν θεμελιώδεις ελευθερίες και να ασκούν τα δικαιώματά τους. Οι κανόνες αυτοί τυποποιούν σε συγκροτημένο πλαίσιο ένα μεγάλο αριθμό υποδείξεων σε τομείς αποφασιστικής σημασίας για την προστασία, την ποιότητα ζωής και την επίτευξη πλήρους συμμετοχής και ισότητας των ατόμων με αναπηρία. Επιπλέον, συνιστούν ένα εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο τεχνικής υποστήριξης για το σχεδιασμό και την υλοποίηση της πολιτικής σχετικά με την αναπηρία σε εθνικό επίπεδο. Οι Πρότυποι αυτοί Κανόνες δεν είναι δεσμευτικοί, ωστόσο εκφράζουν την ηθική και πολιτική δέσμευση των κρατών μελών προκειμένου να αναλάβουν συγκεκριμένες πρωτοβουλίες για την εξίσωση των ευκαιριών για τα άτομα που φέρουν μίας μορφής αναπηρία. Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία ψηφίστηκε το 2006 από την ολομέλεια της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών και ένα χρόνο αργότερα προσυπογράφθηκε από 82 κράτη-μέλη του ΟΗΕ-μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Η Σύμβαση αυτή αποτελεί ένα νομικά δεσμευτικό μέσο και ως τέτοιο αναμένεται να αποτελέσει ίσως την πιο σημαντική πρωτοβουλία στην ιστορία της διεθνούς πολιτικής για την αναπηρία, αναγνωρίζοντας επίσημα για πρώτη φορά την αναπηρία ως ζήτημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. 2 Μετά την υιοθέτηση των Πρότυπων Κανόνων έχουν δραστηριοποιηθεί αρκετά Υπουργεία με σκοπό την άρση των σχετικών εμποδίων. Ενδεικτικά αναφέρεται η θετική εφαρμογή της εγκυκλίου του Υπουργείου Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης(ΔΙΑΔΠ/26534/2-12-1996), σύμφωνα με την οποία οι φορείς του Δημόσιου Τομέα, υλοποιώντας τις οδηγίες Σχεδιασμού για Άτομα με Ειδικές Ανάγκες του ΥΠΕΧΩΔΕ, εξασφαλίζουν απρόσκοπτη και ασφαλή πρόσβαση στα νέα κτίρια ή σε αυτά που αναδιαρρυθμίζονται. 16
Ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης (ESC 1961/1999) 3 αναφέρεται στις υποχρεώσεις των συμβαλλόμενων μερών προκειμένου να εγγυώνται στα άτομα με αναπηρία την αποτελεσματική άσκηση του δικαιώματος στην αυτονομία, την κοινωνική αποκατάσταση και τη συμμετοχή στην κοινωνική ζωή, λαμβάνοντας τα κατάλληλα μέτρα προς την επίτευξη των υποχρεώσεων αυτών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει την αναπηρία ως μία κοινωνική κατασκευή, τονίζει τους περιβαλλοντικούς φραγμούς ως το αίτιο που εμποδίζει την πλήρη συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία στην κοινωνία και θεωρεί ότι αυτοί πρέπει να εξαλειφθούν, επισημαίνοντας την κρισιμότητα της προσβασιμότητας του περιβάλλοντος (Ίσες ευκαιρίες για τα άτομα με αναπηρίες, COM (2003) 650). Δεδομένου ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση κινείται προς την κατεύθυνση του συσχετισμού της χορήγησης των κοινωνικών κονδυλίων με την προσβασιμότητα, έγινε πρόσφατα δεκτός ο όρος που τέθηκε στην έκθεση για το Δ ΚΠΣ, ο οποίος θέτει ως ρητή προϋπόθεση για τη χρηματοδότηση τομεακών και περιφερειακών προγραμμάτων δράσης μέσω των Ταμείων, την εξασφάλιση της προσβασιμότητας για ΑμεΑ. Προς την κατεύθυνση αυτή κινείται και ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης,ο Κοινοτικός Χάρτης των Θεμελιωδών Κοινωνικών Δικαιωμάτων των Εργαζομένων, όπως και η ίδια η ιδρυτική Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και η Οδηγία 2000/78 του Συμβουλίου 4. Η Ελλάδα έχει επικυρώσει τον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη 5, και έχει υπογράψει την αναθεωρημένη μορφή του, χωρίς όμως να την έχει επικυρώσει. Το ίδιο ισχύει και για τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ανθρώπων με Αναπηρία. Μέσω του Νόμου 2643/1998 ρυθμίζονται ζητήματα που αφορούν στη «Μέριμνα για την απασχόληση προσώπων ειδικών κατηγοριών» (ΦΕΚ 220 Α /28.09.1998). Σε εθνικό επίπεδο τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία αναγνωρίζονται σε σειρά άρθρων του Συντάγματος της Ελλάδος(1975/1986/2001) 6. Το άρθρο του Συντάγματος με τη σαφέστερη αναφορά στα άτομα με αναπηρία είναι το Άρθρο 21, το οποίο στην παράγραφο 6 ορίζει ότι «τα άτομα με αναπηρία έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν μέτρων που εξασφαλίζουν την αυτονομία, την επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή τους στην 3 Ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης του 1961 αναθεωρήθηκε το 1996(Υπογραφή: Στρασβούργο 3/5/96, θέση σε ισχύ 1/7/99). 4 Η οποία ενσωματώθηκε στην ελληνική νομοθεσία μέσω του Νόμου 3304/2005. 5 Κυρωτικός Νόμος 1426/1984, ΦΕΚ Τ.Α 32 6 Το αναθεωρημένο Σύνταγμα της Ελλάδος (2001) έχει καθιερώσει τον όρο «άτομα με αναπηρίες» (αντί του όρου «άτομα με ειδικές ανάγκες»), ως εκ τούτου, εφεξής θα αναφέρεται ο όρος «άτομα με αναπηρίες»(αμεα) όταν δεν πρόκειται για θεσμοθετημένη δράση ή πρόγραμμα το οποίο φέρει τον όρο «άτομα με ειδικές ανάγκες». 17
κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας». Κατά συνέπεια, οποιαδήποτε πράξη ή κατάσταση στρέφεται κατά της αυτονομίας και της δυνατότητας συμμετοχής των ατόμων με αναπηρία στα κοινωνικά δρώμενα παραβιάζει συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα και θεμελιώνει δικαίωμα προσφυγής στην ελληνική δικαιοσύνη. Είναι, συνεπώς, αυτονόητο ότι με βάση το παραπάνω άρθρο του Συντάγματος, η έλλειψη προσβασιμότητας υποδομών, υπηρεσιών και αγαθών, δεδομένου ότι συνεπάγεται εμποδισμό-άρα παρακώλυση της αυτονομίας- και αδυναμία συμμετοχής, είναι αντισυνταγματική πράξη και γεννά αγώγιμο δικαίωμα. Το Γραφείο Μελετών για Άτομα με Ειδικές Ανάγκες του ΥΠΕΧΩΔΕ, στο πλαίσιο της προσπάθειας που έχει αναλάβει για την προώθηση της δυνατότητας αυτόνομης διακίνησης και διαβίωσης όλων των πολιτών, συνέστησε ομάδες εργασίας από τεχνικούς - εκπροσώπους διαφόρων Υπουργείων και Φορέων, οι οποίες, κατά το χρονικό διάστημα 1986-1990, συνέταξαν τις «Οδηγίες Σχεδιασμού για την Αυτόνομη Διακίνηση και Διαβίωση ΑΜΕΑ». Οι οδηγίες αυτές μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως προδιαγραφές από τις αρμόδιες υπηρεσίες, ιδιαίτερα κατά τη διαδικασία σχεδιασμού νέων κτιρίων και υποδομών, δεδομένου ότι όταν λαμβάνονται υπ' όψιν από το στάδιο της μελέτης, η εφαρμογή τους επιβαρύνει ελάχιστα ή και καθόλου τον προϋπολογισμό του κάθε έργου, ενώ δεν ισχύει το ίδιο για την εκ των υστέρων κατασκευή τους. Το ΥΠΕΣΔΔΑ, σε συνεργασία με το ΥΠΕΧΩΔΕ, το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας και το Υπουργείο Μεταφορών έχουν ξεκινήσει πιλοτικές εφαρμογές σε κτίρια της Αθήνας και της επαρχίας με σκοπό την ανάδειξη ενδεδειγμένων λύσεων και τυχόν προβλημάτων που θα προκύψουν από την εφαρμογή των Οδηγιών Σχεδιασμού του ΥΠΕΧΩΔΕ για τα ΑμεΑ. Κάποια χρόνια αργότερα, το 1996, το Υπουργείο Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης εξέδωσε εγκύκλιο 7 σχετικά με την εξασφάλιση πρόσβασης και εξυπηρέτησης εμποδιζόμενων ατόμων στις δημόσιες υπηρεσίες. Το 1997 εκδόθηκε Εγκύκλιος του Υπουργείου Εσωτερικών 8 σχετικά με την εξυπηρέτηση ατόμων με ειδικές ανάγκες από τις δημόσιες υπηρεσίες και τους φορείς του δημοσίου τομέα, η οποία όριζε τις προδιαγραφές κατάλληλης σήμανσης, ενώ το 1999 εκδόθηκαν δύο νέες εγκύκλιοι 9 με τίτλο «Εξασφάλιση πρόσβασης και διευκόλυνσης εμποδιζόμενων ατόμων και ΑμΕΑ στις δημόσιες υπηρεσίες». Παράλληλα, έχει τεθεί σε ισχύ ο νέος αναμορφωμένος ΓΟΚ (Νόμος 2831/2000, 7 Εγκύκλιος ΥΠΕΣΔΔΑ, αρ. ΔΙΑΠΔ/26534/2-12-96 8 Εγκύκλιος ΥΠΕΣΔΔΑ, αρ. ΔΙΑΔΠ4291/17-2-1997 9 Εγκύκλιος ΥΠΕΣΔΔΑ, αρ. ΔΙΑΠΔ/Γ2γ/6750/23-9-1999 και αρ.διαπδ/γ2γ/10649/19-5-1999 18
ΦΕΚ 140/13-6-2000), ο οποίος περιλαμβάνει ειδικές ρυθμίσεις για την εξυπηρέτηση των ατόμων με ειδικές ανάγκες. Σύμφωνα με αυτές επιβάλλεται η εξασφάλιση της δυνατότητας τόσο οριζόντιας όσο και κατακόρυφης προσπέλασης των δημόσιων χώρων από τα ΑμεΑ. 1.5. Ανάγκη συνέπειας στις δράσεις-οριζόντια και κατακόρυφη διάχυση Η ανάπτυξη της κοινωνικής ευαισθησίας κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών καθώς και η συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι η αναπηρία δεν είναι ασθένεια είχε σαν αποτέλεσμα την κινητοποίηση ισχυρών μηχανισμών προς την κατεύθυνση της διαμόρφωσης προσβάσιμων χώρων. Παρόλα αυτά οι όποιοι μηχανισμοί ενεργοποιούνται περιορίζονται συνήθως σε αποσπασματική δράση. Η ανάπτυξη μεμονωμένων εφαρμογών οδηγεί- στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων- σε απαξίωσή τους και τη διαιώνιση της υπάρχουσας κατάστασης, αναπαράγοντας πρακτικές διάκρισης. Η κατασκευή ενός μεμονωμένου προσβάσιμου κτιρίου ουσιαστικά αποκλείει το άτομο με κινητικά προβλήματα ή άλλης φύσης ειδικές ανάγκες από την χρήση του, εάν δεν μπορεί να εξυπηρετηθεί από προσβάσιμα πεζοδρόμια και προσβάσιμη συγκοινωνία από και προς το κτίριο αυτό. Αντίθετα, ένας ολοκληρωμένος σχεδιασμός (integral planning) ευρείας κλίμακας, ο οποίος λαμβάνει εξαρχής υπόψη τις ανάγκες του συνόλου των πολιτών, επιτρέπει στα άτομα με και χωρίς αναπηρία να συμμετέχουν ισότιμα στις κοινωνικές δραστηριότητες. Η υλοποίηση της προσβασιμότητας απαιτεί τη διάχυσή της τόσο οριζόντια, όσο και κατακόρυφα. Οριζόντια, σε όλες τις πολιτικές, νομοθετήσεις, προγράμματα, δράσεις και σχεδιασμούς (στους τομείς περιβάλλοντος και πολεοδομικού σχεδιασμού, ασφάλειας, υγιεινής, μεταφορών κ.λ.π.), λαμβάνοντας υπόψη την πολυμορφία των πολιτών και επιδιώκοντας την εξασφάλιση ίσων ευκαιριών πρόσβασης αυτών στις υποδομές, υπηρεσίες και αγαθά, αλλά και κατακόρυφα, σε όλα τα επίπεδα διοίκησης: διεθνές, ευρωπαϊκό, εθνικό, περιφερειακό, τοπικό επίπεδο. Τόσο η Κυβέρνηση, όσο και κάθε φορέας πρέπει να έχει την ευθύνη για την ενσωμάτωση της προσβασιμότητας εντός της σφαίρας αρμοδιοτήτων τους. 19
1.6. Δίκτυα προσβασιμότητας- «προσβάσιμες αλυσίδες» Ο σύνθετος σχεδιασμός και υλοποίηση δράσεων σε οριζόντιο, κάθετο επίπεδο και οι παρεμβάσεις στο σύνολο των τομέων ταυτόχρονα- στο μέτρο που κάτι τέτοιο θεωρείται εφικτό- κινείται στη λογική δημιουργίας προσβάσιμων αλυσίδων και δικτύων, με την προοπτική της συνεχούς ανάπτυξης και επέκτασης αυτών. Με τον όρο «προσβάσιμη αλυσίδα» νοείται μία σειρά αλληλοεξαρτώμενων και αλληλοσυμπληρούμενων παρεμβάσεων οι οποίες διασφαλίζουν την αυτονομία, την άνεση και την ασφάλεια των εμποδιζόμενων ατόμων στο σύνολό τους. Η συνδυασμένη εφαρμογή προσβάσιμων αλυσίδων δημιουργεί τα προσβάσιμα δίκτυα (ΕΣΑΜΕΑ, 2005). Η προοπτική της συνεχούς ανάπτυξης και επέκτασης των αλυσίδων αυτών προς την κατεύθυνση της πλήρους κάλυψης των υποδομών και υπηρεσιών σε τοπικό, εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο γεννά την ανάγκη τυποποίησης προκειμένου να διασφαλίζεται αφενός η αναγνωρισιμότητα των στοιχείων που χρησιμοποιούνται για την εξασφάλιση της προσβασιμότητας, αφετέρου ένα ενιαίο, υψηλό επίπεδο άνεσης και ασφάλειας, ενώ απαιτεί ταυτόχρονα και την ανάγκη μόνιμης συνεργασίας μεταξύ των επιπέδων υλοποίησης των επιμέρους δράσεων προκειμένου να εξυπηρετείται η ανταλλαγή της σχετικής τεχνογνωσίας. 1.7. Η ελληνική πραγματικότητα 1.7.1. Καταγραφή ΑμεΑ Κατά την προσπάθεια καταγραφής των ΑμεΑ ανακύπτει το ζήτημα της πιθανής απόκρυψης κάποιων στοιχείων για λόγους κοινωνικής προκατάληψης, όπως και της πιθανής υπερτόνισης άλλων για λόγους σκοπιμότητας. Το γεγονός αυτό συνεπάγεται τόσο την εσφαλμένη καταγραφή των ατόμων με αναπηρία στο σύνολό τους, όσο και ανά κατηγορία αναπηρίας. Βάσει μελετών σχετικά με το ζήτημα, παρατηρείται μία υποεκτίμηση του αριθμού των ατόμων με αναπηρία στη χώρα μας, ο οποίος προέρχεται από συνειδητή ή ασυνείδητη απόκρυψη (ΕΣΑΜΕΑ, 2008). Υπολογίζεται ότι τα άτομα με αναπηρία αποτελούν ένα ποσοστό 10-12% του συνολικού πληθυσμού. Στην Ε.Ε. ανέρχονται σε περίπου πενήντα 20
εκατομμύρια άτομα 10 ενώ στη χώρα μας πλησιάζουν το ένα εκατομμύριο. Σύμφωνα με έρευνα η οποία πραγματοποιήθηκε το 2003 11, το 22,7% των νοικοκυριών που εξετάσθηκε είχε ένα τουλάχιστον μέλος με κάποιας μορφής αναπηρία. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το 5,1% αφορούσε σε κινητική αναπηρία, το 1,2% σε νοητική στέρηση, το 2% σε σοβαρό πρόβλημα όρασης, το 1,3% σε κώφωση/πρόβλημα ακοής ενώ το 2,1% αφορούσε σε νοικοκυριά με μέλος με βαριά νευρολογική αναπηρία. 1.7.2. Η σχέση των ΑμεΑ με τα κτίρια δημοσίων υπηρεσιών- Αξιολόγηση υποδομών Η πρόσβαση των ατόμων με αναπηρία σε χώρους που σχετίζονται με τη δημόσια διοίκηση αφορά το βαθμό στον οποίο τα άτομα αυτά συμμετέχουν στην κοινωνία και ασκούν τα δικαιώματά τους ως πολίτες. Σύμφωνα με σχετική μελέτη 12, η δημόσια διοίκηση συχνά δε λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες των ατόμων με αναπηρία, με αποτέλεσμα τις σοβαρές ελλείψεις που παρατηρούνται σχετικά με την εφαρμογή τόσο των προδιαγραφών προσβασιμότητας σε υποδομές, όσο και των εναλλακτικών προσβάσιμων μορφών επικοινωνίας 13. Η πλειοψηφία των ατόμων που βιώνουν κάποιας μορφής αναπηρία, ή συνδυασμό περισσοτέρων της μίας, βιώνουν καθημερινά τον αποκλεισμό, τόσο στις μεγάλες πόλεις όσο και στη περιφέρεια, ενώ στην πλειοψηφία τους απέχουν από τις παραγωγικές διαδικασίες εξαιτίας των εμποδίων που ο εφαρμοζόμενος σχεδιασμός των πόλεων τους επιβάλλει. Σύμφωνα με έρευνα της ΕΣΑΜΕΑ 14, όσον αφορά στις δημόσιες υποδομές κίνησης, το 45,2% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι δεν είναι καθόλου ικανοποιημένο και το 30,6% ότι είναι μέτρια ικανοποιημένο, γεγονός που συνεπάγεται ότι οι τρεις στους τέσσερις πολίτες με κάποιας μορφής αναπηρία δε μπορούν να κινηθούν ανεμπόδιστα στην πόλη. Όσον αφορά στην πρόσβαση σε δημόσιες και δημοτικές υπηρεσίες, το 39,5% και το 35,4% των ερωτηθέντων δήλωσε καθόλου ή μέτρια ικανοποιημένο, αντίστοιχα, συνεπώς οι τρεις στους τέσσερις πολίτες με αναπηρία αντιμετωπίζουν δυσκολία σε μικρό ή μεγάλο βαθμό κατά τις συναλλαγές τους με δημόσιες υπηρεσίες. Αντίστοιχα εμφανίζονται τα αποτελέσματα που προέκυψαν όσον αφορά στην πρόσβαση στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς. Παρόμοια 10 Στοιχεία της EUROSTAT, έκδοση 2001. 11 Εθνική Έρευνα για την Αναπηρία, ΕΣΑΜΕΑ, Αθήνα 2003. 12 Αναπηρία και Κοινωνικός Αποκλεισμός στην Ευρωπαϊκή Ένωση, Ώρα για αλλαγή, Εργαλεία για την αλλαγή, ΕΣΑΜΕΑ, 2002 13 Χρήση γραφής Braille, μεγάλη γραμματοσειρά, κατανοητή γλώσσα, νοηματική γλώσσα. 14 Έρευνα ΕΣΑΜΕΑ στο πλαίσιο του έργου «Πρόκληση» της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας «EQUAL», με αντιπροσωπευτικό δείγμα 1.386 ατόμων με διαφόρων τύπων αναπηρίες(όχι μόνο κινητική αναπηρία). 21
αποτελέσματα σχετικά με τη μη προσπελασιμότητα κτιρίων, όπως αυτά όπου στεγάζονται δημόσιες υπηρεσίες, έχουν προκύψει και από μελέτη που διεξήχθη σχετικά με τις υλικοτεχνικές δυσκολίες οι οποίες δεν επιτρέπουν την κίνηση-μετακίνηση ΑμεΑ (Αθανασιάδη, 1994). Μέχρι πριν λίγα χρόνια η χώρα μας διέθετε ελάχιστες προσβάσιμες κτιριακές υποδομές, συγκεντρωμένες στην συντριπτική τους πλειοψηφία στην Αθήνα, σποραδικά κατανεμημένες στον αστικό ιστό, χωρίς σύνδεση μεταξύ τους, με αποτέλεσμα την αδυναμία εξυπηρέτησης των ατόμων με αναπηρία. Είναι αδιαμφισβήτητο το γεγονός ότι έχουν πραγματοποιηθεί κάποιες προσπάθειες βελτίωσης της προσβασιμότητας τόσο των κτιρίων όσο και των συγκοινωνιών, οι οποίες στην πλειοψηφία τους περιορίζονται σε μερική προσβασιμότητα της Αθήνας και σημειακές παρεμβάσεις στις μεγάλες πόλεις της Περιφέρειας. Με βάση τα αποτελέσματα έρευνας που πραγματοποιήθηκε το 2008 15 στην οποία έλαβαν μέρος τόσο άτομα με όσο και χωρίς κάποιας μορφής αναπηρία, η αξιολόγηση των υποδομών της Δημόσιας Διοίκησης και των κρατικών υπηρεσιών δεν ξεπέρασε κατά μέσο όρο το 4,31(με άριστα το 10), γεγονός που καταδεικνύει την αναγκαιότητα άμεσης επέμβασης προς την εξυγίανση της υπάρχουσας κατάστασης. 1.8. Κύρια σημεία που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη ώστε να θεωρούνται προσβάσιμα τα κτίρια και οι υποδομές Ένας χώρος, προσβάσιμος για τον κάθε πολίτη, οφείλει να μη δημιουργεί την αίσθηση της εξαίρεσης και της διαφορετικότητας, αλλά να εξασφαλίζει, μέσω ενός διακριτικού σχεδιασμού, τις αναγκαίες συνθήκες κίνησης και χρήσης του από το σύνολο των επισκεπτών και εργαζόμενων σε αυτόν. Προκειμένου να θεωρηθεί ένα κτίριο προσβάσιμο είναι απαραίτητο να πληρούνται κάποιες προϋποθέσεις σχετικά με τις παρακάτω λειτουργίες (ΕΣΑΜΕΑ 2005) : 15 Έρευνα Κοινής Γνώμης η οποία εκπονήθηκε στο πλαίσιο υλοποίησης του έργου «Εκπαιδευτική Ενδυνάμωση των Ατόμων με Αναπηρία και των Στελεχών των Αναπηρικών Οργανώσεων», το οποίο εντάσσεται στο ΕΠΕΑΕΚ II (Μέτρο 2.5, Ενέργεια 2.5.1 ) 22
1.8.1. «Προσεγγίζω-εισέρχομαι» Η προσέγγιση ενός ατόμου σε κάποιο κτίριο περιλαμβάνει τη δυνατότητά του να μεταβεί αυτόνομα και με ασφάλεια σε αυτό από το πεζοδρόμιο που βρίσκεται μπροστά στην είσοδό του, συνεπώς, προκειμένου για άτομο με κινητικό πρόβλημα, η είσοδος πρέπει να βρίσκεται στο επίπεδο του πεζοδρομίου ή να προβλέπεται ράμπα ή άλλος ανυψωτικός μηχανισμός. Σκόπιμο κρίνεται να γίνεται χρήση της ίδιας εισόδου για όλους τους επισκέπτες του κτιρίου, αφού η χρήση δευτερευουσών εισόδων συνιστά διάκριση και είναι αποδεκτή μόνο σε ειδικές περιπτώσεις (π.χ. διατηρητέα κτίρια, τεχνική αδυναμία τοποθέτησης ράμπας ή μηχανισμού στην κύρια είσοδο). Στο πλαίσιο της εισόδου περιλαμβάνεται και η χρήση συστημάτων καθοδήγησης (π.χ. οδηγός τυφλών, κατάλληλη καθοδηγητική σήμανση) καθώς και η πρόβλεψη θυρών εισόδου κατάλληλων προδιαγραφών. 1.8.2. «Κυκλοφορώ-μετακινούμαι» Προκειμένου να διασφαλίζεται η διακίνηση του συνόλου των πολιτών στο εσωτερικό των κτιρίων (τόσο οριζόντια όσο και κατακόρυφα) είναι απαραίτητη η πρόβλεψη κατάλληλα σχεδιασμένων ραμπών, ανυψωτικών μηχανισμών και ανελκυστήρων. Οι διάδρομοι κατάλληλου πλάτους, ελεύθεροι εμποδίων, όπως και η κατασκευή θυρών κατάλληλων διαστάσεων κρίνονται ως απαραίτητα στοιχεία κατά την κατασκευή ή τον ανασχεδιασμό των χώρων ενός κτιρίου. 1.8.3. «Χρησιμοποιώ» Εκτός από την ανεμπόδιστη και αυτόνομη διακίνηση όλων των πολιτών οριζόντια και κατακόρυφα μέσα στο κτίριο, απαραίτητη είναι και η διασφάλιση της δυνατότητας εξυπηρέτησης ίδιου επιπέδου ποιότητας και από τα ίδια σημεία για όλους τους χρήστες του κτιρίου χωρίς διαφοροποιήσεις. Η πρόβλεψη προσβάσιμων χώρων υγιεινής, κυλικείων, ταμείων, πάγκων συναλλαγής και πληροφοριών, κατάλληλα σχεδιασμένων θέσεων εντός αιθουσών εκδηλώσεων/συνεδρίων είναι απαραίτητη προκειμένου να εξυπηρετηθεί αυτόνομα ένα άτομο με κάποιας μορφής αναπηρία. Η αυτόνομη χρήση των υπηρεσιών που παρέχονται εντός ενός κτιρίου προϋποθέτει κατάλληλη σήμανση (απλοποιημένη /ηχητική /οπτική/χρωματικές αντιθέσεις), κατάλληλο φωτισμό, χρήση αντιολισθητικών επιστρώσεων οι οποίες δεν προκαλούν αντανακλάσεις και δε δυσχεραίνουν την κίνηση ατόμων με κινητικό πρόβλημα, καθώς και την επιλογή και διάταξη του εξοπλισμού λαμβάνοντας υπόψη το σύνολο των ατόμων τα οποία είναι πιθανό να κινηθούν εντός του χώρου αυτού. Η παράμετρος της δυνατότητας ασφαλούς διαφυγής ατόμων με αναπηρία σε περίπτωση 23