Κοινωνική Ζωή και Ασφάλεια στο Διαδίκτυο

3 ο ΕΠΑΛ ΑΧΑΡΝΩΝ Κοινωνική Ζωή και Ασφάλεια στο Διαδίκτυο Ερευνητική Εργασία Τάξη: Α Λυκείου Υπεύθυνος Καθηγητής: Βεληζιώτη Σπυριδούλα Σχολικό Έτος 2014-2015

Πίνακας Περιεχομένων Εισαγωγή 3 Ορισμός: Τι είναι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης 4 Τα Χαρακτηριστικά των μέσων κοινωνικής δικτύωσης 5 Τα πλεονεκτήματα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. 6 Κίνδυνοι που απειλούν τους χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και αντιμετώπισή τους 7 Ερωτηματολόγιο για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης 15 Ερωτηματολόγιο για την ασφάλεια στο διαδίκτυο. 17 Αποτελέσματα έρευνας.. 18 Βιβλιογραφία. 20 1

ΜΕΡΟΣ Α ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ 2

Εισαγωγή Το διαδίκτυο έχει ανοίξει νέους δρόμους, τόσο στη γνώση όσο και στην επικοινωνία. Αποτελεί τον τόπο και τον τρόπο διακίνησης ιδεών και υπηρεσιών, αφού με ένα απλό κλικ μπορούμε να βρεθούμε σε ένα εικονικό κόσμο που δεν έχει όρια, να πάρουμε πληροφορίες κάθε λογής, να αλληλογραφήσουμε, να συνομιλήσουμε, να παίξουμε, να πραγματοποιήσουμε ηλεκτρονικές αγορές και συναλλαγές με υπηρεσίες και τράπεζες. Αν θέλαμε να παρουσιάσουμε λεπτομερειακά το διαδίκτυο και τους λόγους που το χρησιμοποιούμε γενικότερα θα λέγαμε τα ακόλουθα: 1. Είναι μέσο επικοινωνίας 2. Αποτελεί χώρο έκφρασης 3. Χαρακτηρίζεται συχνά από διαδραστικότητα 4. Δίνει στο χρήστη την αίσθηση(ή ψευδαίσθηση)της επιλογής και της συμμετοχής 5. Λειτουργεί συχνά ως οδός αποσυμπίεσης, φυγής από την πραγματικότητα 6. Προσφέρει στο χρήστη τεράστιο όγκο πληροφοριών 7. Αποτελεί ένα εύκολο, εύχρηστο και οικονομικό μέσο ψυχαγωγίας 8. Χαρακτηρίζεται από εκπληκτική ταχύτητα ως προς την μετάδοση δεδομένων 9. Βασική του παράμετρος είναι η μυστικότητα 10. Έχει χαμηλό κόστος πρόσβασης 11. Χρησιμοποιεί και το κείμενο και την εικόνα 12. Δημιουργεί την «ιδανική κατάσταση εαυτού» όπου το άτομο μπορεί να εξερευνήσει διάφορες πτυχές της προσωπικότητάς του χωρίς να έχει περιορισμούς και συνέπειες Για τους σύγχρονους νέους, ωστόσο, το διαδίκτυο λειτουργεί κατεξοχήν ως μέσον κοινωνικοποίησης, γεγονός που προβληματίζει συχνά τους γονείς, λόγω των πολλών κινδύνων που απειλούν τους χρήστες του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Στον αντίποδα, βέβαια των κινδύνων βρίσκονται τα πολλαπλά οφέλη και πλεονεκτήματα του νέου αυτού τρόπου κοινωνικοποίησης, που ενθουσιάζουν τους νέους και τους κάνουν να αφιερώνουν όλο και περισσότερο χρόνο καθημερινά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, απ ό,τι στο παρελθόν. 3

Ορισμός: Τί είναι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης; Οι ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν εικονικές κοινότητες όπου οι χρήστες τους έχουν τη δυνατότητα να δημιουργούν τα εικονικά τους προφίλ και να αναπτύσσουν ένα δίκτυο επαφών, με τις οποίες μπορούν να επικοινωνούν μέσω της ιστοσελίδας. Επίσης ο κάθε χρήστης, με την εγγραφή του σε έναν ιστοχώρο κοινωνικής δικτύωσης δημιουργεί μία προσωπική εγγραφή. Με αυτό τον τρόπο μπορεί αυτόματα να αναρτά πληροφορίες για τον εαυτό του, όπως τα ενδιαφέροντα του, διάφορες φωτογραφίες, βίντεο. Παράλληλα, ο χρήστης αποκτά πρόσβαση σε υπηρεσίες όπως: διαδικτυακή συνομιλία ή αλλιώς chat, παίρνει μέρος σε διαγωνισμούς και παιχνίδια, ανταλλάσσει σχόλια για τις προσωπικές του σκέψεις και δραστηριότητες. Στόχος της κοινωνικής δικτύωσης είναι η δημιουργία μιας διαδικτυακής παγκόσμιας κοινότητας ατόμων με σκοπό την επικοινωνία και τη μεταξύ τους αλληλεπίδραση, συνιστώντας μια νέα μορφή επικοινωνίας, ηλεκτρονικής-εικονικής. Επιπλέον, το «social networking» ως νέος τρόπος κοινωνικής διαδραστικότητας και συμμετοχής επιτρέπει στους χρήστες να δημιουργούν οι ίδιοι περιεχόμενο στο διαδίκτυο και να το μοιράζονται με άλλους χρήστες, χωρίς να έχουν εξειδικευμένες τεχνικές γνώσεις. Ο λόγος που χρησιμοποιούμε τα κοινωνικά δίκτυα αρχικά είναι επειδή μας δίνουν τη δυνατότητα δημιουργίας δεσμών με πολύ μεγάλο αριθμό ατόμων ακόμα και όταν βρίσκονται σε μεγάλη γεωγραφική απόσταση το ένα από το άλλο, εφόσον το διαδίκτυο καταργεί τις αποστάσεις. Με αυτόν τον τρόπο μας δίνεται η δυνατότητα να γνωρίσουμε και άλλους πολιτισμούς ήθη και έθιμα καθώς να διευρύνουμε τους ορίζοντές μας. Ένας ακόμα λόγος που χρησιμοποιούμε τα κοινωνικά δίκτυα είναι η παροχή πληροφοριών σε ότι επιθυμούμε αλλά ταυτόχρονα και η ενημέρωση για οτιδήποτε συμβαίνει στον κόσμο, αφού οι ειδήσεις στις μέρες μας μεταδίδονται μεταξύ των χρηστών του διαδικτύου σε ελάχιστο χρόνο από τη μια άκρη της γης στην άλλη. Τέλος, αξιοποιούμε τα κοινωνικά δίκτυα παίζοντας διάφορα παιχνίδια ακόμα και αν χρειάζεται να περάσουμε πολλές ώρες. 4

Τα χαρακτηριστικά των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης Τα κοινωνικά δίκτυα διαθέτουν τα παρακάτω χαρακτηριστικά: 1. Υποστηρίζουν ποικιλία μορφών περιεχομένου, όπως κείμενο, βίντεο, φωτογραφίες, ήχο, κ.τ.λ. Πολλά από αυτά κάνουν χρήση περισσοτέρων της μίας από αυτές τις επιλογές. 2. Επιτρέπουν την αλληλεπίδραση μεταξύ των χρηστών. 3. Χαρακτηρίζονται από διαφορετικά επίπεδα εμπλοκής του χρήστη, ο οποίος μπορούν να δημιουργήσουν, να σχολιάσουν ή να παρακολουθήσει μέρος του περιεχομένου που παρέχουν τα κοινωνικά δίκτυα. 4. Απλοποιούν και βελτιώνουν την ταχύτητα και το εύρος της διάδοσης πληροφοριών. 5. Προσφέρουν τρεις μορφές επικοινωνίας: ενός προς ένα, ενός προς πολλούς και πολλών προς πολλούς. Επιτρέπουν μάλιστα η επικοινωνία αυτή να πραγματοποιείται είτε σε πραγματικό χρόνο είτε ασύγχρονα, δηλαδή με καθυστέρηση χρόνου. 6. Είναι ανεξάρτητα της συσκευής: Ο χρήστης μπορεί να χρησιμοποιήσει για τη διείσδυση σε Social Media έναν υπολογιστή, ή κινητές συσκευές (tablets και smartphones). 7. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν από όλους, ανεξαρτήτως ηλικίας, μόρφωσης, εθνικότητας, θρησκείας κ.λπ. 8. Προσφέρουν απεριόριστες δυνατότητες αναζήτησης και εντοπισμού οπτικοακουστικού και όχι μόνο υλικού. 5

Τα πλεονεκτήματα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης Αρκετά είναι τα πλεονεκτήματα από τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Μερικά από αυτά είναι τα εξής: 1. Πολλοί χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχουν δηλώσει πως έχουν τη δυνατότητα να γνωρίζουν άτομα που μοιράζονται τα ίδια ενδιαφέροντα, μπορούν επίσης να έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες που τους ενδιαφέρουν ακόμη και ότι συγκροτούν ομάδες μελέτης για τις εξετάσεις. 2. Ο βασικότερος λόγος ενασχόλησης για τους χρήστες κοινωνικής δικτύωσης είναι ότι περνάνε πιο ευχάριστα την ώρα τους και είναι ένας τρόπος διαφυγής από το διάβασμα και τις σχολικές εργασίες. Μπορούμε, λοιπόν, να πούμε πως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν είναι πια εργαλεία αλλά ένας εναλλακτικός τρόπος ζωής και ψυχαγωγίας. 3. Ένας επιπλέον λόγος που τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι χρήσιμα είναι ότι μέσω αυτών των εφαρμογών κατάφεραν οι χρήστες να επανασυνδεθούν με άτομα ή φίλους που είχαν χάσει εδώ και πολύ καιρό. Επίσης έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν νέους ανθρώπους από άλλες πόλεις και χώρες, ιδιαίτερα οι νέοι των επαρχιών οι οποίοι δεν έχουν τη δυνατότητα να γνωρίσουν όσους ανθρώπους θα ήθελαν να γνωρίσουν. 4. Επίσης πολλοί χρήστες αυτών των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αναγνώρισαν ότι αποτελούν ένα υποκατάστατο για όσους δεν τα καταφέρνουν στις πραγματικές σχέσεις ή έχουν περιορισμένο χρόνο γι' αυτές. 5. Με την επαφή τους με νέους ανθρώπους από άλλες πόλεις και χώρες έχουν τη δυνατότητα να γνωρίσουν, χωρίς να μετακινηθούν, νέους πολιτισμούς, ήθη και έθιμα σε όλο τον κόσμο. 6. Πολλοί χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να εκφράσουν συναισθήματα μέσω αυτών που δεν θα τολμούσαν να τα πουν στην πραγματική ζωή. 7. Τέλος άλλος ένας λόγος που οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι γιατί τους παρέχονται με μικρό οικονομικό κόστος και έτσι μπορούν να επικοινωνήσουν με συγγενείς και φίλους που διαμένουν μακριά. 6

Κίνδυνοι που απειλούν τους χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και αντιμετώπισή τους 1. Παραπληροφόρηση Περιγραφή: Παραπληροφόρηση στο Διαδίκτυο είναι δυνατό να συμβεί με την παρουσίαση διάφορων ψευδών ή αναληθών ή τροποποιημένων πληροφοριών σε ιστοσελίδες, με πιθανό σκοπό την παραπλάνησή μας. Παραπληροφόρηση συμβαίνει και όταν οι πληροφορίες είναι ελλιπείς με αποτέλεσμα να οδηγήσουν σε λανθασμένα συμπεράσματα. Αντιμετώπιση: Αξιολογούμε τις πληροφορίες που βρίσκουμε στο Διαδίκτυο και ελέγχουμε το συγγραφέα, την προέλευση της σελίδας, τη βιβλιογραφία της πληροφορίας. Επίσης, χρησιμοποιούμε πολλαπλές πηγές πληροφοριών και διασταυρώνουμε τις πληροφορίες που βρίσκουμε στο Διαδίκτυο. Τέλος, έχουμε πάντα στο μυαλό μας ότι στο διαδίκτυο ο καθένας μπορεί να δημιουργήσει μια διαδικτυακή τοποθεσία, χωρίς να τον ελέγχει κανείς. Γι αυτό το λόγο απαιτείται να χρησιμοποιούμε πηγές που γενικά θεωρούνται έγκυρες. 2. Ανεπιθύμητα Μηνύματα Περιγραφή: Είναι τα μηνύματα εκείνα που - υπό κανονικές συνθήκες - οι χρήστες δεν θα επέλεγαν να δουν και τα οποία διανέμονται σε μεγάλο αριθμό παραληπτών, μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, ή μέσω αναδυόμενων παραθύρων (pop-up windows). Παραδείγματα ανεπιθύμητων μηνυμάτων: μηνύματα που περιέχουν διαφημιστικά για αμφίβολα προϊόντα, μηνύματα με περιεχόμενο που συσχετίζεται με ψευδοτυχερά παιχνίδια, ψευδονομικές υπηρεσίες, πορνογραφικό υλικό κτλ. Πολύ συχνό φαινόμενο είναι και η λήψη αλυσιδωτών μηνυμάτων (chain e-mails). Τα μηνύματα αυτά είναι, συνήθως, ανεπιθύμητα και ο αποστολέας ζητά από τον παραλήπτη να προωθήσει το μήνυμα σε άλλα άτομα, τα οποία γνωρίζει. Ο κίνδυνος εδώ, είναι ότι κάθε φορά που προωθούμε ένα μήνυμα, αν δεν είμαστε προσεχτικοί, μαζί με αυτό εμφανίζεται και η ηλεκτρονική διεύθυνση όλων των προηγούμενων ατόμων που προώθησαν το ίδιο μήνυμα. Έτσι δεν γνωρίζουμε ποιος θα παραλάβει το μήνυμα και τι θα κάνει με τις ηλεκτρονικές διευθύνσεις, οι οποίες θα εμφανίζονται σε αυτό. Αντιμετώπιση: Δεν ανοίγουμε ηλεκτρονικά μηνύματα που έχουν σταλεί από άγνωστους αποστολείς και ενεργοποιούμε την υπηρεσία αποκλεισμού αναδυόμενων παραθύρων του φυλλομετρητή/περιηγητή internet που χρησιμοποιούμε. 7

3. Ιοί (Virus) Περιγραφή: Είναι κακόβουλα προγράμματα, τα οποία εγκαθίσταται στον υπολογιστή, συνήθως εν αγνοία του χρήστη, και ενεργοποιούνται είτε κάποια προκαθορισμένη χρονική στιγμή είτε ύστερα από κάποια συγκεκριμένη ενέργεια. Η ενεργοποίηση ενός ιού μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα διάφορες συνέπειες, επικίνδυνες ή μη. Συγκεκριμένα, μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα το συνεχές άνοιγμα διαφόρων παραθύρων στην οθόνη, μπορεί όμως και να προκαλέσει την καταστροφή δεδομένων σε αρχεία ή άλλες βλάβες. Ένας ιός ενσωματώνεται σε ηλεκτρονικά μηνύματα και προγράμματα, έτσι ώστε όταν ανοίξουμε τα μηνύματα αυτά ή εκτελέσουμε τα προγράμματα, ενεργοποιούμε άθελά μας και τον ιό. Ιοί μπορεί να προσβάλουν τον υπολογιστή μας μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, κατά την πλοήγηση μας σε μολυσμένες ιστοσελίδες ή κατά την ανταλλαγή αρχείων με άλλους χρήστες του ίδιου υπολογιστή. Αντιμετώπιση: Δεν ανοίγουμε ηλεκτρονικά μηνύματα που έχουν σταλεί από άγνωστους αποστολείς και έχουμε στον υπολογιστή μας εγκατεστημένο και ενημερωμένο πρόγραμμα εναντίον των ιών (antivirus software). Επιπλέον, χρησιμοποιούμε firewall, λογισμικό που αποτρέπει μη εξουσιοδοτημένα άτομα να αποκτήσουν πρόσβαση στον υπολογιστή μας και αποφεύγουμε την εγκατάσταση εκτελέσιμων αρχείων, αρχείων με κατάληξη.exe, εκτός και αν γνωρίζουμε και εμπιστευόμαστε την προέλευσή τους. Όταν σερφάρουμε στο διαδκτυο, αποφεύγουμε ύποπτες ιστοσελίδες και, αν μπούμε κατά λάθος σε κάποια, την εγκαταλείπουμε αμέσως. Αν εμφανιστούν παράθυρα που ζητούν να συμφωνήσουμε σε οτιδήποτε, τα κλείνουμε αμέσως, ενώ επιτρέπουμε έλεγχο του υπολογιστή μας για ιούς δια μέσου του διαδικτύου, μόνο εάν εμείς το έχουμε ζητήσει από έμπιστη ιστοσελίδα. Τέλος, δημιουργούμε εφεδρικά αρχεία ασφαλείας (back up), τα οποία αποθηκεύουμε σε μονάδα αποθήκευσης εκτός του ηλεκτρονικού υπολογιστή ή ακόμα και σε άλλο φυσικό χώρο από αυτόν που βρίσκεται ο υπολογιστής μας. 4. Ηλεκτρονικό Έγκλημα Η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, η ανάπτυξη της πληροφορικής και η ευρύτατη χρήση του Διαδικτύου έχουν επιφέρει επαναστατικές αλλαγές στο σύνολο των καθημερινών δραστηριοτήτων, στην παραγωγική διαδικασία, στις συναλλαγές, στην εκπαίδευση, στη διασκέδαση, ακόμα και στον τρόπο σκέψεως του σύγχρονου ανθρώπου. Μαζί με αυτές τις αλλαγές, οι οποίες κατά κανόνα βελτιώνουν την ποιότητα της ζωής μας, υπεισέρχονται και οι παράμετροι που ευνοούν την ανάπτυξη νέων μορφών εγκληματικότητας. Οι νέες αυτές μορφές εγκληματικότητας θεσμοθετούνται με τον όρο «Ηλεκτρονικό Έγκλημα». Μορφές 8

ηλεκτρονικού Εγκλήματος είναι οι ακόλουθες: α) Υποκλοπή Προσωπικών Δεδομένων (Phishing) Περιγραφή: Είναι η πράξη της εξαπάτησης ενός χρήστη κάνοντας τον να δώσει προσωπικές πληροφορίες σε μια «πλαστή ιστοσελίδα» στο Διαδίκτυο (π.χ διεύθυνση, αριθμό ταυτότητας, αριθμό διαβατηρίου, αριθμούς τραπεζικών λογαριασμών,ης κ.λπ). Μια τέτοιου είδους δραστηριότητα επιτρέπει σε έναν απατεώνα (cracker) να κλέψει ή να πλαστογραφήσει τα στοιχεία του θύματος ή/και να κερδίσει παράνομη πρόσβαση στα δεδομένα του/της, όπως προσωπικούς λογαριασμούς, συνδρομές, e-mail, κωδικούς, κ.λπ. Στα εγκλήματα υποκλοπής προσωπικών δεδομένων εντάσσονται συχνά και οι Απάτες (Scams), που συνήθως δεν ενδιαφέρονται για τις προσωπικές μας πληροφορίες, αλλά προσπαθούν να προκαλέσουν τον οίκτο μας για τον ανθρώπινο πόνο ώστε να προσφέρουμε λεφτά για να βοηθήσουμε ένα δήθεν καλό σκοπό. Για παράδειγμα, σχεδόν κάθε μεγάλη καταστροφή (σεισμός, πλημμύρες, πείνα, πόλεμος) έχει προκαλέσει πολυάριθμες ηλεκτρονικές απάτες, μηνύματα σε ιστοσελίδες που ζητούν από τους χρήστες να προσφέρουν λεφτά για να βοηθήσουν για κάποιο καλό σκοπό. Πολλοί άνθρωποι έχουν χάσει πολλά λεφτά για τέτοιους καλούς σκοπούς. Κάποιοι έχουν χάσει ακόμα και τη ζωή τους, καθώς έχουν ταξιδέψει σε άλλες χώρες για να γνωρίσουν αυτούς που επωφελούνταν των προσφορών τους Αντιμετώπιση: Ελέγχουμε πάντοτε τον αποστολέα των μηνυμάτων που λαμβάνουμε και διερευνούμε την υπόστασή του. Επιπλέον, δεν ενεργοποιούμε απερίσκεπτα συνδέσμους από μηνύματα αμφιβόλου προελεύσεως και περιεχομένου γιατί αυτά μπορούν να μας οδηγήσουν σε παράνομες ή επιβλαβείς ιστοσελίδες που μπορεί να μοιάζουν νόμιμες. Τέλος, αποφεύγουμε να δίνουμε προσωπικές πληροφορίες μέσω του Διαδικτύου. Είναι απίθανο μια τράπεζα ή ένας φιλανθρωπικός οργανισμός να ζητά τέτοιες πληροφορίες με αυτόν τον τρόπο. Άλλωστε. σοβαρές τράπεζες και επενδυτικοί οργανισμοί χρησιμοποιούν το πρωτόκολλο επικοινωνίας https αντί για http για ασφάλεια των προσωπικών δεδομένων των πελατών τους.(το S σημαίνει ασφαλές πρωτόκολλο. Η ασφάλεια αυτή διακρίνεται στη γραμμή διεύθυνσης μιας ιστοσελίδας (https:// )). β) Διαδικτυακός εκφοβισμός (Cyberbullying) Περιγραφή: Είναι ένα νέο είδος εκφοβισμού (bullying), που ασκείται μέσω του διαδικτύου. Ο διαδικτυακός εκφοβισμός, μπορεί να είναι πολύ δυσάρεστος για τα παιδιά και τους εφήβους, ιδιαίτερα καθώς η κλίμακα, η ταχύτητα και η διαρκής παρουσία, σε 24ωρη βάση, του ψηφιακού κόσμου, συνεπάγονται ότι μπορεί να συμβεί οπουδήποτε και οποτεδήποτε. Αυτοί που ασκούν εκφοβισμό χρησιμοποιούν τις νέες τεχνολογίες για να απειλήσουν, να 9

εκφοβίσουν, να παρενοχλήσουν, να δυσφημήσουν και να αποκλείσουν νέους, και, σε μερικές περιπτώσεις, να τους υποδυθούν ή να υποκλέψουν την ταυτότητά τους. Ο διαδικτυακός εκφοβισμός έχει πολλές μορφές, για παράδειγμα: γραπτά μηνύματα στο κινητό και e-mail με προσβλητικό ή απειλητικό περιεχόμενο, κλήσεις-φάρσα, δημοσίευση και διαμοιρασμός εικόνων και βίντεο χωρίς τη συγκατάθεσή μας, ανάρτηση προσβλητικών μηνυμάτων για εμάς σ έναν ιστότοπο σαν το Facebook ή το MySpace, δημιουργία ενός πλαστού δικού μας προφίλ, εκφοβισμός και εξοστρακισμός σε κάποιο chat-room ή στη διάρκεια ενός διαδραστικού παιχνιδιού κ.α. Αντιμετώπιση: Κοινοποιούμε το πρόβλημά μας και μιλάμε με τους γονείς, την ευρύτερη οικογένεια και τους πραγματικούς μας φίλους. Είναι σημαντικό, όταν κάποιος υφίσταται οποιουδήποτε είδους εκφοβισμό να μην απομονώνεται και να διακόπτει άμεσα την επαφή με τα άτομα που τον εκφοβίζουν. Μπορούμε για τον λόγο αυτό να εκμεταλλευθούμε στο μέγιστο τα ενσωματωμένα εργαλεία στις υπηρεσίες διαδικτύου ή κινητής τηλεφωνίας, ώστε να αποτρέψουμε περαιτέρω εκφοβισμό. Για παράδειγμα, μπορούμε να αφαιρέσουμε από τις λίστες των «φίλων» αυτόν που διέπραξε τον εκφοβισμό και να ρυθμίσουμε το προφίλ κοινωνικής δικτύωσης ώστε να είναι «απόρρητο», αν δεν είναι ήδη. Επιπλέον, θα πρέπει να επικοινωνήσουμε με τον πάροχο των υπηρεσιών διαδικτύου, κινητής τηλεφωνίας ή κοινωνικής δικτύωσης. Αν ό,τι συνέβη παραβαίνει τους Όρους Χρήσης ή τις Οδηγίες Κοινότητας του παρόχου, αυτός μπορεί να αναστείλει το λογαριασμό του ατόμου που διέπραξε τον εκφοβισμό, να καταργήσει περιεχόμενο ή να εγκαταστήσει νέο αριθμό κινητού, για παράδειγμα. Γι αυτό είναι καλό να κρατάμε αποδείξεις, δηλαδή να καταγράψουμε το περιστατικό εκφοβισμού και να συλλέξουμε στοιχεία, π.χ. σώζοντας γραπτά μηνύματα ή εκτυπώνοντας email και στιγμιότυπα οθόνης από ιστοτόπους. Τέλος, αν θεωρούμε ότι διατρέχουμε μεγάλο και άμεσο κίνδυνο, θα πρέπει να επικοινωνήσουμε με την αστυνομία. γ) Αποπλάνηση Περιγραφή: Αποπλάνηση συμβαίνει όταν άγνωστοι κακόβουλα εκμεταλλεύονται το στοιχείο της ανωνυμίας στο Διαδίκτυο για να προσεγγίσουν ανήλικα παιδιά με στόχο τη σεξουαλική παρενόχληση. Στο Διαδίκτυο ποτέ δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ποιος είναι ο συνομιλητής μας στις ηλεκτρονικές μας επικοινωνίες, ακόμα και αν βλέπουμε τη φωτογραφία του ή αν χρησιμοποιούμε κάμερα. Έτσι, πολλοί επιτήδειοι εκμεταλλεύονται το γεγονός αυτό, δίνουν ψεύτικα στοιχεία (κυρίως για την ηλικία τους) και ξεκινούν συζητήσεις με τα πιθανά θύματά τους με στόχο να αναπτύξουν φιλική με αυτά σχέση και να αποσπάσουν όσο το 10

δυνατό περισσότερες πληροφορίες (π.χ. τόπο διαμονής, τα ενδιαφέροντά τους, τα χόμπι τους, τις σεξουαλικές τους εμπειρίες κ.λ.π.). Τα δωμάτια επικοινωνίας (chat rooms) είναι ένας δημοφιλής τρόπος επικοινωνίας μεταξύ των νέων αλλά και δημοφιλές μέσο αποπλάνησης. Αυτά είναι εικονικά μέρη όπου άνθρωποι από όλο τον κόσμο μπορούν να «συναντηθούν» και να «συνομιλήσουν» μέσω μηνυμάτων. Πρέπει να γνωρίζουμε όμως ότι οποιοσδήποτε μπορεί, χρησιμοποιώντας απλά ένα ψευδώνυμο, να παρακολουθεί ή να συμμετέχει σε συζητήσεις μας. Υπάρχει ωστόσο και η δυνατότητα «ιδιωτικής συνομιλίας», όπου κάποιοι από τα μέλη της ομάδας αποφασίζουν να απομονωθούν από τους άλλους σε ένα ιδιαίτερο «δωμάτιο» και να επικοινωνούν μόνο μεταξύ τους. Υπάρχουν συχνά καταγγελίες παιδιών ότι, κατά τη διάρκεια τέτοιου είδους συνομιλίας, έχουν δεχτεί προτροπές από αγνώστους για συνάντηση σε πραγματικό χώρο. Σε χώρες του εξωτερικού έχουν παρουσιασθεί έως τώρα δεκάδες περιπτώσεις παιδιών που εξαφανίσθηκαν, έπεσαν θύματα παιδοφίλων ή κυκλωμάτων παιδικής πορνογραφίας, ή παρασύρθηκαν από κακόβουλους αγνώστους, τους οποίους «συνάντησαν» σε δωμάτια επικοινωνίας Αντιμετώπιση: Επειδή η αποπλάνηση απειλεί κατεξοχήν νέα ανήλικά άτομα, είναι σημαντικό να υπάρχει επίβλεψη από τους γονείς, όταν τα παιδιά βρίσκονται στο διαδίκτυο. Συμπληρωματικά θα πρέπει να ενεργοποιούνται οι Υπηρεσίες Γονεϊκού Ελέγχου που προσφέρονται είτε από το λογισμικό του υπολογιστή (windows ή ανεξάρτητο λογισμικό τρίτων) είτε από υλικό συνδεδεμένο με τον υπολογιστή, π.χ. το rooter. δ) Παιδική Πορνογραφία Περιγραφή: Πρόκειται για αναπαραστάσεις ανηλίκων που συμμετέχουν σε σεξουαλικές πράξεις ή καταστάσεις που υποδηλώνουν σεξουαλικές δραστηριότητες. Μερικές φορές ο ορισμός περιλαμβάνει εικόνες που έχουν υποστεί επεξεργασία από ηλεκτρονικό υπολογιστή. Η παιδική πορνογραφία θεωρείται έγκλημα και υπόκειται σε ποινικές κυρώσεις., καθώς συνδέεται με κυκλώματα παιδοφιλίας. Αντιμετώπιση: Όπως και για την αποπλάνηση, είναι απαραίτητη η επίβλεψη των γονέων και η ενεργοποίηση των Υπηρεσιών Γονεϊκού Ελέγχου για την ασφαλή περιήγηση των ανηλίκων στο διαδίκτυο. ε) Ηλεκτρονικός Τζόγος Περιγραφή: Με τον όρο αυτό εννοούμε τη δραστηριότητα κατά την οποία δύο ή περισσότερα άτομα συναντώνται διαδικτυακά με σκοπό τη συμμετοχή σε τυχερά παιχνίδια και την ανταλλαγή στοιχημάτων. Μια τέτοια δραστηριότητα περιλαμβάνει το ρίσκο της πραγματικής οικονομικής απώλειας ή του κέρδους. Η ευκολία πρόσβασης σε ιστοσελίδες 11

ηλεκτρονικού τζόγου αυξάνει τους κινδύνους εμπλοκής παιδιών και εφήβων σε τέτοιες δραστηριότητες. Αντιμετώπιση: Λαμβάνουμε τις ίδιες προφυλάξεις που αξιοποιούμε για την αποπλάνηση και την παιδική πορνογραφία και επιπλέον ενεργοποιούμε την υπηρεσία αποκλεισμού αναδυόμενων παραθύρων του φυλλομετρητή/περιηγητή internet που χρησιμοποιούμε, ώστε να αποφύγουμε το άνοιγμα σελίδων που παραπέμπουν σε σελίδες ηλεκτρονικών στοιχημάτων και καζίνο. 5. Εθισμός Περιγραφή: Ο εθισμός στο Διαδίκτυο (internet addiction) είναι μια σχετικά νέα μορφή εξάρτησης, η οποία βρίσκεται υπό εξέταση από την επιστημονική κοινότητα προκειμένου να οριοθετηθεί. Αυτή η μορφή εθισμού ορίζεται ως «ενασχόληση με το Ίντερνετ για άντληση αισθήματος ικανοποίησης που συνοδεύεται με αύξηση του χρόνου που καταναλώνεται για την άντληση αυτού του αισθήματος». Συμπτώματα εθισμού: 1. Κατανάλωση υπερβολικού χρόνου ή και χρήματος σε δραστηριότητες σχετικές με το διαδίκτυο (λογισμικό, σκληροί δίσκοι κ.λ.π) 2. Μείωση λειτουργικότητας του ατόμου σε κοινωνικό, οικογενειακό αλλά και προσωπικό επίπεδο. 3. Μειωμένη επίδοση στο σχολείο λόγω των πολλών ωρών που περνάει ο έφηβος στο διαδίκτυο. 4. Σε προχωρημένες περιπτώσεις ο έφηβος δεν κοιμάται, παραμελεί την προσωπική του υγιεινή, μπορεί να σταματήσει ακόμα και το σχολείο. 5. Ακόμη, ο έφηβος απομoνώνεται από την οικογένεια και τους φίλους τους, γίνεται επιθετικός, μπορεί να κλέβει χρήματα από τους γονείς του για να παίζει. 6. Τέλος, ο έφηβος φτάνει σε σημείο να μην τρώει ή, και το αντίθετο, να παχύνει πολύ. Αντιμετώπιση: Ο εθισμός από το διαδίκτυο αναγνωρίζεται πια από την ψυχιατρική κοινότητα ως ξεχωριστή ψυχοσωματική διαταραχή γι αυτό χρήζει ειδικής θεραπείας. Στην Ελλάδα υπάρχουν πολλά κέντρα που βοηθούν τους εφήβους να ξεφύγουν από τον εθισμό τους. Η παρακολούθηση κάθε περίπτωσης γίνεται από τετραμελή ομάδα στην οποία συμμετέχουν παιδίατρος, παιδοψυχίατρος, παιδοψυχολόγος και οικογενειακός σύμβουλος. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας δε διακόπτεται η χρήση, αλλά ο έφηβος μαθαίνει να θέτει όρια στη χρήση και να αρχίσει και πάλι την ενασχόληση με άλλες δραστηριότητες. Παρ όλα αυτά, σε περίπτωση που κάποιο από τα παιδιά αντιμετωπίζει και άλλα προβλήματα πέρα 12

από τον εθισμό του, υπάρχει και κατάλληλη φαρμακολογία. Σύμφωνα με μελέτες, το 1/3 από τα παιδιά ανταποκρίνεται πολύ θετικά, ειδικά όταν η εξάρτηση βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο. Για το Α Μέρος εργάστηκαν οι μαθητές: Αρώνης Γιάννης Βαφειάδης Αλέξανδρος Βέττας Βλαντιμίρ Βισινίκα Ρικάρντο Γουρτζιλίδης Κώστας Κακουλίδης Γιώργος Κάλτση Σπύρος Κορωνίδης Νίκος Μάνεσης Μιχάλης Μελικίδης Πασχάλης Μπάλτας Γιώργος Σπυρόπουλος Δημήτρης Φωτιάδης Γιώργος Φωτόπουλος Νίκος 13

ΜΕΡΟΣ Β ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 14

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΤΑ ΜΕΣΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΚΤΥΩΣΗΣ 1. Υπογραμμίστε όσα από τα παρακάτω μέσα κοινωνικής δικτύωσης χρησιμοποιείτε. E-MAIL FACEBOOK TUMBLR INSTAGRAM SKYPE ONLINE GAMES TWITTER BLOGS WE HEART IT MYSPACE MNS VIBER FORUMS ASK YOUTUBE CHAT ROOMS BLOGGER GOOGLE+ REDDIT PINTEREST HI 5 LINKEDIN FLICKR VIMEO 9Gag 2. Πόσες ώρες χρησιμοποιείτε καθημερινά τα παραπάνω μέσα κοινωνικής δικτύωσης; Υπογραμμίστε την απάντησή σας. ΛΙΓΟΤΕΡO ΑΠΟ ΜΙΑ ΩΡA 1-2 ΩΡΕΣ 2-3 ΩΡΕΣ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΑΠΟ 3 ΩΡΕΣ 3. Πόσο καιρό πιστεύετε ότι θα μπορούσατε να μη χρησιμοποιήσετε καθόλου τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης; Υπογραμμίστε την απάντησή σας. ΚΑΘΟΛΟΥ ΜΙΑ ΜΕΡΑ ΜΙΑ ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ 4. Έχετε παραμελήσει ποτέ άλλες σημαντικές δραστηριότητες για να ασχοληθείτε με τα κοινωνικά δίκτυα; ΠΟΛΥ ΣΥΧΝΑ ΣΥΧΝΑ ΣΠΑΝΙΑ ΚΑΘΟΛΟΥ 15

5. Πόσους φίλους έχετε στο κοινωνικό δίκτυο που χρησιμοποιείτε; 1 50 51 200 201 500 ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟΥΣ ΑΠΟ 500 6. Πόσους φίλους από τους παραπάνω γνωρίζετε προσωπικά; 1 50 51 200 201 500 ΟΛΟΥΣ 7. Να προσδιορίσετε το φύλο σας. ΑΓΟΡΙ ΚΟΡΙΤΣΙ 16

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ 1. Σας έχει παρενοχλήσει κάποιος μέσα από το διαδίκτυο; ΝΑΙ ΟΧΙ 2. Αν απαντήσατε «ναι» στην προηγούμενη ερώτηση, το είπατε σε κάποιον γνωστό σας; Σε ποιον;. 3. Έχετε δώσει ποτέ προσωπικά σας στοιχεία σε κάποιον που γνωρίσατε από το διαδίκτυο; ΝΑΙ ΟΧΙ 4. Αν απαντήσατε «ναι» στην προηγούμενη ερώτηση, τι στοιχεία δώσατε;. 5. Από πού έχετε ενημερωθεί για την ασφάλεια και τους κινδύνους του διαδικτύου; ΣΧΟΛΕΙΟ ΜΜΕ (ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ, ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ ) ΦΙΛΟΥΣ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΑΛΛΗ ΠΗΓΗ ΔΕΝ ΕΧΩ ΕΝΗΜΕΡΩΘΕΙ 17

Αποτελέσματα έρευνας Στην έρευνα συμμετείχαν συνολικά 31 μαθητές της Α τάξης του Λυκείου μας. Στο σύνολο των συμμετεχόντων οι 6 μαθητές ήταν κορίτσια και οι υπόλοιποι αγόρια. Από τις απαντήσεις που έδωσαν στα ερωτηματολόγια, προκύπτει πως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που χρησιμοποιούν πιο συχνά είναι το facebook (27 στους 31 μαθητές, ποσοστό 87%) και το youtube (26 στους 31 μαθητές, ποσοστό 83%). Στην τρίτη θέση, με μεγάλη μάλιστα διαφορά από τα δύο πρώτα, βρίσκεται το skype (19 στους 31 μαθητές, ποσοστό 61%), ενώ στην τελευταία θέση, με ποσοστό 3% (δηλ. 1 μόνο στους 31 μαθητές) βρίσκονται τα blogs, pinterest, reddit, flickr, linkedin, blogger, hi5 και mns. Στο ερώτημα «Πόσες ώρες χρησιμοποιείτε καθημερινά τα παραπάνω μέσα κοινωνικής δικτύωσης;» η πλειοψηφία των μαθητών (14 στους 31, δηλ. ποσοστό 45%) απάντησε «περισσότερες από 3 ώρες» και μόνο 2 στους 31 μαθητές (ποσοστό 6%) απάντησε «λιγότερο από μια ώρα». Πάντως 11 στους 31 μαθητές (ποσοστό 35%) δήλωσαν πως θα μπορούσαν να μην χρησιμοποιήσουν καθόλου τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για περισσότερο από μια εβδομάδα και ότι έχουν σπάνια παραμελήσει άλλες σημαντικές δραστηριότητές τους προκειμένου να ασχοληθούν με τα κοινωνικά δίκτυα. Όσον αφορά στον αριθμό των φίλων που έχουν οι μαθητές στο κοινωνικό δίκτυο που χρησιμοποιούν, η πλειοψηφία τους (14 στους 31 μαθητές, δηλ. ποσοστό 45%) δήλωσε πως έχει περισσότερους από 500 φίλους. Το ποσοστό για το πόσους από αυτούς γνωρίζουν προσωπικά κατανέμεται ισομερώς σε όλες τις πιθανές απαντήσεις: 7 στους 31 μαθητές (ποσοστό 22,5%) τους γνωρίζουν όλους ή γνωρίζουν μόνο 51-200 άτομα, 6 στους 31 μαθητές (ποσοστό 19%) γνωρίζουν 201-500 από τους φίλους τους και 5 στους 31 μαθητές (ποσοστό 16%) γνωρίζουν μόνο 1-51 άτομα. Από το ερωτηματολόγιο για την ασφάλεια στο διαδίκτυο προκύπτει πως μόνο 4 από τους 31 μαθητές (ποσοστό 13%) έχει δώσει προσωπικά του στοιχεία σε κάποιον που γνώρισε στο διαδίκτυο ή έχει υποστεί παρενόχληση. Από τους 4 μάλιστα που απάντησαν θετικά στο ερώτημα για την παρενόχληση, 3 το αποκάλυψαν σε κάποιον γνωστό τους (ποσοστό 75%) και μόνο ένας μαθητής το απέκρυψε (ποσοστό 25%). Τέλος, η πλειοψηφία των μαθητών δηλώνει ότι έχει ενημερωθεί από το σχολείο για θέματα που αφορούν στην ασφάλεια στο διαδίκτυο (17 στους 31 μαθητές, δηλ. ποσοστό 55%). Ακολουθούν τα ΜΜΕ και άλλη πηγή με ποσοστό 22,5% (7 στους 31 μαθητές) και οι φίλοι και το διαδίκτυο με ποσοστό 19% (6 στους 31 μαθητές). Μόνο 3 στους 31 μαθητές (ποσοστό 10%) δηλώνουν πως δεν έχουν ενημερωθεί καθόλου για την ασφάλεια στο διαδίκτυο. 18

Για το Β Μέρος εργάστηκαν οι μαθητές: Βρεττού Ειρήνη Καούρ Κίρεν Μυτικιώτη Χριστίνα Πεκρίδου Καλλιόπη 19

Βιβλιογραφία 1. Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης Βικιπαίδεια: https://el.wikipedia.org/wiki/μέσα_κοινωνικής_δικτύωσης 2. Έφηβοι και Διαδίκτυο: Δράση και Αντίδραση: http://a4lykeiou.blogspot.gr/ 3. 1 ο Επαγγελματικό Λύκειο Μοίρων, Ερευνητική Εργασία: http://1epal-moiron.ira.sch.gr/attachments/article/140/μεσα ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΚΤΥΩΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ.pdf 4. Εργασία Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης Sites Google: https://sites.google.com/site/mkdsamos/ergasia 5. 11 ο Γενικό Λύκειο Ηρακλείου, Ερευνητικές Εργασίες, Σχολικό Έτος 2012-2013 http://11lyk-irakl.ira.sch.gr/index_old.htm 20