ΑΝΤΟΝ ΠΑΝΕΚΟΥΚ ΣΥΛΛΟΓΗ ΕΡΓΩΝ το ένζυµο http://engymo.wordpress.com/ 1
2
Παρουσιάζουµε µια συλλογή των κειµένων του Άντον Πάνεκουκ, ο οποίος υπήρξε µια από τις σηµαντικότερες φυσιογνωµίες της Κοµµουνιστικής Αριστεράς, τα οποία έχουν µεταφραστεί στα ελληνικά και έχουν δηµοσιευθεί στο διαδίκτυο. Μάρτιος 2012 το ένζυµο http://engymo.wordpress.com/ 3
4
Περιεχόµενα Οι ατοµικές πράξεις και η πάλη των µαζών σ. 7 Γιατί απέτυχαν τα προηγούµενα επαναστατικά κινήµατα σ. 13 Επιστολή στο περιοδικό Socialisme ou Barbarie σ. 29 Εργασία και ελεύθερος χρόνος σ. 37 Η εργασία στο σοσιαλισµό σ. 41 Η θεωρία της κατάρρευσης του καπιταλισµού σ. 47 ηµόσια ιδιοκτησία και κοινοκτηµοσύνη σ. 75 Οι καταστροφές σαν µέσο πάλης σ. 81 Κόµµα και εργατική τάξη σ. 85 Ο νέος µπλανκισµός σ. 95 Παγκόσµια επανάσταση και κοµµουνιστική τακτική σ. 103 Σοσιαλδηµοκρατία και κοµµουνισµός σ. 161 Σκέψη και δράση σ. 187 5
6
Άντον Πάννεκουκ Οι ατοµικές πράξεις και η πάλη των µαζών Πηγή: http:// sites. google. com/ site/ syrizaorizontia/in-thenews/ademosieutastaellenikaarthratouantonpanekouk ( ηµοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 1933, στο PERSDIENST VAN DE GROEP VAN INTERNATIONALE COMMUNISTEN No 7) Για τον εµπρησµό του Ράϊχσταγκ (σ.τ.µ., του γερµανικού κοινοβουλίου) από τον Van der Lubbe, διατυπώθηκαν πολλές και διαφορετικές απόψεις. Στα όργανα της κοµµουνιστικής αριστεράς (Spartacus, De Radencommunist), η πράξη χαρακτηρίστηκε ως πράξη ενός επαναστάτη κοµµουνιστή. Να επιδοκιµάζεις και να χειροκροτείς µια τέτοια πράξη σηµαίνει ότι την φέρνεις σαν παράδειγµα προς µίµησιν, ότι προτείνεις να επαναληφθεί. Αξίζει, λοιπόν, να µπούµε στον κόπο να καταλάβουµε ποια ήταν όντως η χρησιµότητά της. Πως θα µπορούσε να έχει νόηµα µια τέτοια πράξη; Μόνον εάν είχε ως στόχο και αποτέλεσµα να δώσει ένα χτύπηµα και να αποδυναµώσει την κυρίαρχη αστική τάξη. Στην περίπτωση αυτή, τέτοιο ζήτηµα δεν τίθεται. Η αστική τάξη δεν πληγώθηκε ούτε τόσο δα από τον εµπρησµό του Ράϊχσταγκ, η κυριαρχία της δεν απειλήθηκε καθόλου, απ όποια σκοπιά κι αν το δει κανείς. Ίσα-ίσα, η κυβέρνηση των ναζί άρπαξε την ευκαιρία να ενισχύσει σηµαντικά τους κατασταλτικούς µηχανισµούς και την τροµοκρατία της εναντίον του εργατικού κινήµατος - και πρέπει να µελετηθούν µε προσοχή οι µελλοντικές συνέπειες αυτής της νέας κατάστασης 1. 1 (Σ.τ.µ.) Αµέσως µετά τον εµπρησµό του Ράιχσταγκ, ο Χίτλερ δείχνει ανενδοίαστα τον πραγµατικό του εαυτό. Από την εποµένη µέρα κιόλας, την 28 η Φεβρουαρίου του 1933, αποδίδει τον εµπρησµό σε µια κοµµουνιστική συνοµωσία µε επικεφαλής τον Γκεόργκι Ντηµητρώφ και συλλαµβάνει τέσσερεις χιλιάδες στελέχη του Γερµανικού Κοµµουνιστικού Κόµµατος, το οποίο θέτει, de facto, εκτός νόµου. Την ίδια µέρα, υποχρεώνει τον Χίντεµπουργκ, τον πρόεδρο της ηµοκρατίας, να υπογράψει ένα διάταγµα «για την προστασία του λαού και του κράτους», το οποίο αναστέλλει τις θεµελιώδεις ελευθερί- 7
Ακόµη, όµως, κι αν µια τέτοια πράξη όντως έπληττε ή αποδυνάµωνε την κυρίαρχη αστική τάξη, η µόνη συνέπειά της θα ήταν να οδηγήσει τους εργάτες στο συµπέρασµα ότι για την απελευθέρωσή τους τέτοιες ατοµικές πράξεις θα ήταν αρκετές από µόνες τους. Η µεγάλη αλήθεια που πρέπει να αφοµοιώσουν και να πιστέψουν, ότι µόνον η µαζική δράση ολόκληρης της εργατικής τάξης µπορεί να νικήσει την αστική κυριαρχία, αυτή η στοιχειώδης αλήθεια του επαν αστατικού κοµµουνισµού θα αποσιωπηθεί και θα συγκαλυφθεί, και αυτό θα τους οδηγούσε µακριά από την αυτόνοµη µαζική ταξική δράση. Οι επαναστατικές µειοψηφίες, αντί να συ γκεντρώνουν όλ ες τους τις δυνάµεις στην προπαγάνδιση των θέσεών τους στις µάζες των εργαζοµένων, θα τις σπαταλούσαν σε ατοµικές πράξεις, οι οποίες, ακόµη κι όταν εκτελούνται από µια πολυάριθµη οµάδα µε την µεγαλύτερη αυταπάρνηση, δεν πρόκειται σε καµιά περίπτωση να ταρακουνήσουν την κυριαρχία της αστικής τάξης. Στην πραγµατικότητα, η αστική τάξη µπορεί εύκολ α να αντιµάχεται τέτοιες οµάδες, χάρη στις ισχυρότατες δυνάµεις καταστολής που διαθέτει. Είναι δύσκολο να βρει καν είς στην ιστορία επαναστατική ο- µάδα που να έδρασε µε τόση αυταπάρνηση όσην έδειξαν οι ρώσοι νιχιλιστές, κατά το δεύτερο µισό του 19ου αιώνα. Κάποιες στιγµές, µάλιστα, είχε φανεί πως, µέσω µιας σειράς από καλά οργανωµένες ατοµικές απόπειρες, θα κατόρθωναν να ανατρέψουν τον τσαρισµό. Στο τέλος, όµως, ο τσάρος κάλεσε έναν γάλλο αστυνοµικό να αναλάβει την αντιτροµοκρατική εκστρατεία, στη θέση της ανίκανης ρωσικής αστυνοµίας αυτός, µέσα σε λίγα χρόνια, κατάφερε να εξαρθρώσει τελείως το κίνη- µα των νιχιλιστών, χάρη στην ενεργητικότητα και την χαρακτηριστικά δυτική µεθοδικότητά του. Αυτό που, τελικά και οριστικά, ανέτρεψε το πανίσχυρο τσαρικό καθεστώς ήταν το κίνηµα των µαζών που αναπτύχθηκε τις επόµενες δεκαετίες. Κι όµως, θα µπορούσε να αναρωτηθεί κανείς, µια τέτοια πράξη δεν έχει ες, δίνει έκτακτες εξουσίες στην αστυνοµία και, ουσιαστικά, βάζει τέλος στη δηµοκρατία της Βαϊµάρης. Στις 23 Μαρτίου του 1933, στο Νταχάου κοντά στο Μόναχο, ανοίγει τις πύλες του για τους πολιτικούς αντιπάλους των ναζί το πρώτο από µια ατέρµονη σειρά στρατοπέδων συγκέντρωσης. Η συνέχεια είναι λίγο-πολύ γνωστή 8
άραγ ε την αξία της σαν διαµαρτυρία εν αντίον της ελεεινής ψηφοθηρικής πολιτικής που αποπροσανατολίζει τους εργάτες από τον κύριο αγώνα τους; Μια διαµαρτυρία έχει αξία µόνον στο µέτρο που βοηθάει στη δηµιουργία αυτοπεποίθησης στου ς εργάτες, δίνον τάς τους την εντύπωση ότι είναι δυνατοί, ή, αλλιώς, επειδή αναπτύσσει τη συνειδητοποίησή τους. Πώς, όµως, µπορεί κανείς να ισχυρίζεται ότι έν ας εργαζόµενος, ο ο- ποίος επί χρόνια πίστευ ε ότι ψηφίζοντας σοσιαλδηµοκράτες ή κοµµουνιστές υπερασπίζονταν τα συµφέροντά του, θ αρχίσει να αµφιβάλλει για την ψηφοθηρική πολιτική µόνον και µόνον επειδή κάποιοι έβαλαν φωτιά στο κοινοβούλ ιο; Εντελώς αστεία πράγµατα. Η ίδια ή αστική τάξη κάνει πολύ περισσότερα για να γιατρέψει τους εργαζόµενους από τις οποιεσδήποτε ψευδαισθήσεις µπορεί να τρέφουν για τον κοινοβούλιο, αποδυναµώνοντας το, διαλύοντάς το και αφαιρώντας του κάθε αποφασιστική και ουσιαστική λ ειτουργία (σ.τ.µ. Βλ. προηγού µενη υποσηµείωση). Ορισµένοι γερµανοί σύντροφοι ισχυρίστηκαν ότι αυτό έχει µόνον θετικές πλευρές, αφού, κατ αυ τόν τον τρόπο, κλονίστηκε η εµπιστοσύνη των εργ αζοµένων στον κοινοβουλευτισµό. Αναµφίβολα δικαιούµαστε, όµως, να αναρωτηθούµε µήπως βλ έπουν λίγο απλοϊκά τα πράγ µατα, διότι, σ αυτή την περίπτωση, οι δηµοκρατικές ψευδαισθήσεις θα εισχωρούσαν απλώς από άλλο µονοπάτι. Εκεί όπου δεν υπάρχει δικαίωµα ψήφου, εκεί όπου το κοινοβούλιο είναι ανίσχυρο, η κατάκτηση της «πραγ µατικής δηµοκρατίας» γ ίνεται κεντρικό αίτηµα και οι εργαζόµενοι νοµίζουν ότι αυτό είναι το µόνο πράγµα για το οποίο αξίζει να παλέψουν. Αντίθετα, το αποτέλεσµα µιας συστηµατικής προπαγάνδας, που από κάθε γεγονός προσπαθεί να αναπτύσσει µια συνειδητοποίηση της πραγµατικής σηµασίας του κοινοβουλίου και της εξέλιξης της ταξικής πάλης, είναι ότι δεν αφήνει ποτέ την εργατική τάξη να παραπλανηθεί ή να χάσει το δρόµο της και αυτό είναι πάντοτε το ουσιώδες. Μήπως όµως, η ατοµική πράξη µπορεί να έχει αξία σαν σινιάλο για ε- ξέγερση, σαν µια ισχυρή ώθηση που θέτει σε κίνηση την πάλη των µαζών; 9
Είναι γνωστό από την ιστορία ότι η δράση ενός ατόµου σε στιγµές κοινωνικής έντασης µπορεί να έχει το αποτέλεσµα που έχει µια σπίθα πάνω από ένα βαρέλι µε µπαρούτι. Σίγουρα, πλην όµως, η προλεταριακή επανάσταση δεν έχει τίποτε το κοινό µε την έκρηξη ενός βαρελιού µε µπαρούτι. Ακόµη κι αν το Κοµµουνιστικό Κόµµα προσπαθεί να πείσει τον εαυτό του και όλους τους άλλους ότι η επανάσταση µπορεί να ξεσπάσει ανά πάσα στιγµή, ξέρουµε ότι το προλεταριάτο έχει ακόµη πολύ δρόµο να διανύσει µέχρι να εκπαιδευτεί καλά σ αυτόν το νέο τρόπο πάλης, την πάλη των µαζών. Επιπλέον, στις απόψεις αυτές διακρίνουµε έναν ροµαντισµό αστικής προέλευσης. Στις αστικές επαναστάσεις, η ανερχόµενη αστική τάξη - και ο λαός που την ακολουθούσε- βρισκόταν αντιµέτωπη µε τους ηγε- µόνες ως άτοµα και τους απολυταρχικούς κατασταλτικούς µηχανισµούς τους µια απόπειρα µε στόχο τον ίδιο το βασιλιά ή κάποιον υπουργό του ήταν δυνατόν να ισοδυναµεί µε σινιάλο για εξέγερση. Η άποψη ότι, ακόµη και σήµερα, µια ατοµική πράξη θα µπορούσε να θέσει σε κίνηση τις µάζες βασίζεται στην αστική έννοια του αρχηγού, όχι του εκλεγµένου αρχηγού του κόµµατος, αλλά του αρχηγού που ορίζει ο ίδιος τον εαυτό του αρχηγό και που µε τη δράση του παρασύρει τις µάζες. Η προλεταριακή επανάσταση δεν έχει τίποτε το κοινό µ αυτόν τον απαρχαιωµένο ροµαντισµό του αρχηγού. Η εργατική τάξη προχωρεί στους αγώνες της ωθούµενη από µαζικές κοινωνικές δυνάµεις, και όχι επειδή την παρακινούν κάποια άτοµα µε τους λόγους ή τις πράξεις τους κάθε πρωτοβουλία, λοιπόν, πρέπει να εκπορεύεται από την εργατική τάξη και µόνον. Ωστόσο, θ αναρωτηθεί κανείς, η µάζα, εντέλει, δεν αποτελείται κι αυτή από άτοµα και οι µαζικές δράσεις δεν είναι το σύνολο ενός µεγάλου αριθµού ατοµικών δράσεων; Βεβαίως, κι εδώ φτάνουµε στην πραγµατική αξία της ατοµικής πράξης. Αποκοµµένη από τη µαζική δράση, η πράξη ενός ατόµου, που νοµίζει ότι από µόνος του µπορεί να πραγ µατοποιήσει κάτι πολύ σπουδαίο, εί- 10
ναι άχρηστη. Όταν, όµως, αποτελεί µέρος ενός µαζικού κινήµατος, τότε η αξία της είναι πραγµατικά πολύ σπουδαία. Η εργατική τάξη την ώρα της πάλης δεν είναι ένα σύνταγµα από οµοιόµορφες µαριονέττες, που προχωρούν µε στρατιωτικό βηµατισµό και που µεγαλουργού ν καθοδηγούµενες από την τυφλή δύναµη της ίδιας τους της κίνησης. Αντίθετα, είναι µια µάζα από πολλές και διαφορετικές προσωπικότητες, που ω- θούνται από µια και µόνη θέληση, που συµπαραστέκονται ο ένας τον άλλον, που παροτρύνει ο ένας τον άλλον, που ενθαρρύνει ο ένας τον άλλον. Η ακατανίκητη δύναµη ενός τέτοιου κινήµατος βασίζεται, ακριβώς, στις διαφορετικές δυνάµεις πολλών ανθρώπων που όλοι µαζί συντείνουν προς τον ίδιο σκοπό. Σ αυτό το πλαίσιο, η τόλµη των γενναιοτέρων από αυτούς θα βρει την ευκαιρία να εκφραστεί µε ατοµικές θαρραλέες πράξεις, ενώ η νηφαλιότητα των άλλων θα οδηγεί αυτές τις πράξεις προς τον κατάλληλο στόχο, έτσι ώστε να πιάνουν τόπο και να µη χάνονται στο βρόντο. Επίσης, σ ένα ανερχόµενο δυναµικό κίνηµα, αυτή η αλληλεπίδραση δυνάµεων και πράξεων έχει πολύ µεγάλη αξία όταν καθοδηγείται από µια ξεκάθαρη αντίληψη σχετικά µε το τι είναι αυτό που κινητοποιεί τους εργαζόµενους τη συγκεκριµένη στιγµή, τι είναι αναγκαίο να γίνει και το πώς ν αναπτύξουν τη µαχητικότητά τους. Σ αυτήν την περίπτωση, όµως, χρειάζεται πολύ περισσότερη δουλειά, επιµονή, τόλµη και θάρρος, απ όσο χρειάστηκε για να βάλει κάποιος φωτιά σ ένα κοινοβούλιο. Μετάφρ. : Γ. Παπαπαναγιώτου 11
12
Άντον Πάνεκουκ Γιατί απέτυχαν τα προηγούµενα επαναστατικά κινήµατα Πηγή:http://sites.google.com/site/syrizaorizontia/in-thenews/ademosieutastaellenikaarthratouantonpanekouk ( ηµοσιεύτηκε το φθινόπωρο του 1940, στο περιοδικό Living Marxism, Τόµος 5, Νο 2) I Πριν από τριάντα χρόνια, όλοι οι σοσιαλιστές ήταν πεπεισµένοι ότι ο επερχόµενος πόλεµος µεταξύ των µεγάλων καπιταλιστικών δυνάµεων θα σήµαινε την τελική καταστροφή του καπιταλισµού και ότι θα ακολουθούνταν από την προλεταριακή επανάσταση. Αυτές οι ελπίδες παρέµειναν ισχυρές, ακόµη και µετά το ξέσπασµα του πολέµου και την κατάρρευση του σοσιαλιστικού και εργατικού κινήµατος ως επαναστατικού παράγοντα. Ακόµη και τότε, ήταν πεπεισµένοι ότι η παγκόσµια επανάσταση θα επακολουθούσε, σαν συνέπεια του παγκόσµιου πόλεµου. Και, πράγµατι, ήρθε. Σαν φωτεινό µετέωρο, η Ρωσική επανάσταση φούντωσε και έλαµψε σ όλη τη γη, και οι εργαζόµενοι σε όλες τις χώρες του κόσµου αναθάρρησαν κι άρχισαν να κινητοποιούνται. Λίγα χρόνια µετά, όµως, έγινε σαφές ότι η επανάσταση έπαιρνε την κατιούσα, ότι οι κοινωνικές αναταραχές µειώνονταν και ότι το καπιταλιστικό καθεστώς, σιγά σιγά, παλινορθωνότανε στην εξουσία. Σήµερα, το επαναστατικό εργατικό κίνηµα βρίσκεται στο χαµηλότερο σηµείο του και ο καπιταλισµός είναι πιο ισχυρός από οποτεδήποτε στο παρελθόν. Για άλλη µια φορά, γίνεται ένας µεγάλος πόλεµος και ξανά οι εργαζό- µενοι και οι κοµµουνιστές αναρωτιούνται: άραγε αυτός ο πόλεµος θα αποδυναµώσει το καπιταλιστικό σύστηµα σε τέτοιο βαθµό ούτως ώστε να προκύψει µια εργατική επανάσταση; Άραγε θα επαληθευτεί αυτή τη φορά η προσδοκία µιας νικηφόρας πάλης για την ελευθερία της εργατικής τάξης; 13
Είναι σαφές ότι δεν µπορούµε να ελπίζουµε να βρούµε µια απάντηση σ αυτά τα ερωτήµατα, αν δεν καταλάβουµε γιατί απέτυχαν τα επαναστατικά κινήµατα µετά το 1918. Μόνον αν εξετάσουµε συστηµατικά όλες τις δυνάµεις που δρούσαν τότε, µπορούµε να αντιληφθούµε σε όλο το βάθος τους τις αιτίες εκείνης της αποτυχίας. Οφείλουµε, λοιπόν, να µελετήσουµε µε προσοχή αυτά που συνέβησαν πριν από είκοσι χρόνια στο παγκόσµιο εργατικό κίνηµα. II Η ανάπτυξη του εργατικού κινήµατος δεν ήταν ούτε το µόνο σηµαντικό γεγονός ούτε το σηµαντικότερο γεγονός στην ιστορία του προηγούµενου αιώνα. Το σηµαντικότερο γεγονός ήταν η ανάπτυξη του ίδιου του καπιταλισµού. Αναπτύχθηκε και όσον αφορά την ένταση µε την συγκέντρωση του κεφαλαίου, την διαρκή τελειοποίηση των βιο- µηχανικών τεχνολογιών και την αύξηση της παραγωγικότητας αλλά και όσον αφορά την επέκτασή του. Ξεκινώντας από τα πρώτα κέντρα της βιοµηχανίας και του ε- µπορίου την Αγγλία, τη Γαλλία, την Αµερική και τη Γερµανία -, ο καπιταλισµός άρχισε να εισβάλλει σε άλλες χώρες, και αυτή τη στιγµή κατακτά όλη τη γη. Στη διάρκεια των προηγούµενων αιώνων, οι δυτικές χώρες είχαν κατακτήσει τις άλλες ηπείρους για να τις εκµεταλλευθούν σαν αποικίες. Κατά τα τέλη, όµως, του 19 ου αιώνα και στις αρχές του 20ού, παρατηρούµε µια κατάκτηση ανώτερης µορφής: αυτές οι ήπειροι αφοµοιώθηκαν από τον καπιταλισµό έγιναν κι αυτές καπιταλιστικές. Αυτή η κοσµοϊστορική διαδικασία, που συνεχίστηκε µε αυξανόµενη ταχύτητα στη διάρκεια του προηγούµενου αιώνα, επέφερε θεµελιώδεις αλλαγές στην οικονοµική τους δοµή αυτή ήταν, µε λίγα λόγια, η βάση µιας σειράς επαναστάσεων σε όλο τον κόσµο. Στην προηγούµενη περίοδο, οι κεντρικές χώρες του αναπτυγµένου καπιταλισµού, µε κυρίαρχη την µεσαία την αστική - τάξη, περιβάλλονταν από µια οµάδα άλλων, λιγότερο αναπτυγµένων χωρών. Εκεί, η κοινωνική διάρθρωση ήταν ακόµη εντελώς α- γροτική και λίγο ή πολύ φεουδαρχική οι µεγάλες πεδιάδες καλλιεργούνταν από κολίγους που τους εκµεταλλεύονταν οι γαιοκτήµονες. Αυτοί οι κολίγοι βρίσκονταν σε συνεχή, λίγο ή πολύ ανοιχτή, διαµάχη µε τους γαιοκτήµονες και τις βασιλικές δυναστείες. Στην περίπτωση των αποικιών, αυτή η εσωτερική καταπίεση εντείνονταν λόγω της εκµετάλλευσης από το ευρωπαϊκό αποικιοκρατικό κεφάλαιο, που µετέβαλλε σε τοποτηρητές του τους ντόπιους βασιλιάδες και γαιοκτήµονες. Σε άλλες περιπτώ- 14
σεις, αυτή η εντονότερη εκµετάλλευση από το ευρωπαϊκό κεφάλαιο ήταν αποτέλεσµα οικονοµικού δανεισµού των κυβερνήσεων, που µε τη σειρά τους επέβαλλαν επαχθείς φόρους στους αγρότες. Οι σιδηρόδροµοι που κατασκευάστηκαν µετέφεραν από τις χώρες του αναπτυγµένου καπιταλισµού βιοµηχανικά προϊόντα - καταστρέφοντας µε αυτόν τον τρόπο τις παλιές τοπικές βιοτεχνίες των περιφερειακών χωρών - και από τις χώρες της περιφέρειας πρώτες ύλες και τρόφιµα. Αυτή η ανάπτυξη του διεθνούς ε- µπορίου τράβηξε το ενδιαφέρον των ακτηµόνων αγροτών και, βαθµιαία, τους δη- µιούργησε την επιθυµία να γίνουν ελεύθεροι παραγωγοί και να πωλούν τα προϊόντα τους στην αγορά. Κατασκευάστηκαν εργοστάσια στις πόλεις, αναπτύχθηκε µια τάξη επιχειρηµατιών και εµπόρων, που, σιγά-σιγά, αισθάνθηκαν την ανάγκη µιας άλλης διακυβέρνησης για την καλύτερη εξυπηρέτηση των συµφερόντων τους. Οι νέοι που σπούδαζαν στα πανεπιστήµια της ύσης έγιναν οι επαναστατικοί φορείς αυτών των τάσεων και τις διατύπωναν σε θεωρητικά προγράµµατα, διεκδικώντας κυρίως εθνική απελευθέρωση και ανεξαρτησία, υπεύθυνη και δηµοκρατική διακυβέρνηση, πολιτικά δικαιώµατα και ελευθερίες - όλα αυτά που θα τους επέτρεπαν αργότερα να βρουν µια σπουδαία θέση σαν αξιωµατούχοι και πολιτικοί ενός σύγχρονου κράτους. Αυτή η τυπική καπιταλιστική ανάπτυξη στον υπόλοιπο κόσµο συνέβαινε ταυτόχρονα µε την ανάπτυξη του εργατικού κινήµατος στις κεντρικές χώρες του αναπτυγµένου καπιταλισµού. Υπήρχαν, λοιπόν, δύο επαναστατικά κινήµατα, όχι µόνον παράλληλα και ταυτόχρονα, αλλά που είχαν, επίσης, πολλά σηµεία επαφής. Είχαν έναν κοινό ε- χθρό, τον καπιταλισµό, που µε τη µορφή του βιοµηχανικού καπιταλισµού εκµεταλλευόταν τους εργάτες στις µητροπόλεις της Ευρώπης και της Αµερικής και, από την άλλη, µε τη µορφή του χρηµατιστικού και αποικιοκρατικού καπιταλισµού, εκµεταλλευόταν τους αγρότες στις ανατολικές και αποικιακές χώρες, ενώ ταυτόχρονα στήριζε τους απολυταρχικούς κυβερνήτες τους. Οι επαναστατικές οµάδες αυτών των χωρών βρήκαν κατανόηση και συµπαράσταση µόνον από την πλευρά των σοσιαλιστών εργατών της υτικής Ευρώπης. Έτσι, βαφτίστηκαν κι αυτοί σοσιαλιστές. Οι παλιές ψευδαισθήσεις, ότι οι επαναστάσεις των µεσαίων τάξεων θα έφερναν ελευθερία και ισότητα σε όλο τον πληθυσµό, ξαναγεννήθηκαν µε άλλη µορφή. Στην πραγµατικότητα, υπήρχε µια βαθιά και θεµελιώδης διαφορά µεταξύ αυτών των δύο ειδών επαναστατικών σκοπών, που µπορούµε να τους ονοµάσουµε δυτικό και ανατολικό. Η προλεταριακή επανάσταση µπορεί να είναι το αποτέλεσµα ενός καπιταλισµού στο ανώτατο στάδιο της ανάπτυξής του και µόνον. Βάζει τέλος στον καπι- 15
ταλισµό. Οι επαναστάσεις στις ανατολικές χώρες ήταν οι συνέπειες ενός καπιταλισµού στα πολύ αρχικά του στάδια. Αν τις δούµε από αυτή τη σκοπιά, µοιάζουν µε τις επαναστάσεις των µεσαίων τάξεων στις δυτικές χώρες και λαµβάνοντας πάντα υ- πόψη τις ιδιαιτερότητες από χώρα σε χώρα πρέπει να θεωρούνται σαν επαναστάσεις των µεσαίων τάξεων. Παρόλο που σ αυτές τις χώρες δεν υπήρχε πολυάριθµη µεσαία τάξη βιοτεχνών, µικροαστών και εύπορων αγροτών, όπως στην περίπτωση της Γαλλικής και Αγγλικής επανάστασης (επειδή στην Ανατολή ο καπιταλισµός έφτασε ξαφνικά και υπήρχε µικρότερος αριθµός µεγάλων εργοστασίων), ο γενικός τους χαρακτήρας παραµένει ανάλογος. Κι εδώ έχουµε την αφύπνιση και το πέρασµα από την στενά τοπικιστική άποψη ενός αγροτικού χωριού στη συνειδητοποίηση µιας κοινότητας σε εθνική κλίµακα, που έχει συµφέροντα πέρα από τα σύνορά της, σε παγκόσµιο επίπεδο την ανάδειξη του ατο- µισµού που απελευθερώνεται από τους παλιούς κοινωνικούς δεσµούς την ανάπτυξη ενός δυναµισµού για προσωπική εξουσία και πλούτο την απελευθέρωση από τις παλιές προκαταλήψεις και τη δίψα για γνώση σαν αναγκαίο µοχλό για την πρόοδο. Όλα αυτά αποτελούν τα απαραίτητα πνευµατικά εφόδια για το πέρασµα της ανθρωπότητας από τον αργό τρόπο ζωής των προκαπιταλιστικών συνθηκών στην ταχεία βιοµηχανική και οικονοµική πρόοδο, που θα ανοίξει στη συνέχεια το δρόµο για τον κοµ- µουνισµό. Ο γενικός χαρακτήρας µιας προλεταριακής επανάστασης πρέπει να είναι εντελώς διαφορετικός. Αντί της εγωιστικής και απερίσκεπτης πάλης για τα ατοµικά συµφέροντα, πρέπει να υπάρχει η κοινή δράση για τα συµφέροντα της ταξικής κοινότητας. Μόνος του ένας εργαζόµενος είναι ανίσχυρος µπορεί να αποκτήσει ισχύ µόνον σαν µέρος της τάξης του, σαν ένα µέλος µιας σφιχτοδεµένης οικονοµικής οµάδας. Ούτως ή άλλως, οι εργαζόµενοι ως άτοµα παρατάσσονται µε µια συνειδητή πειθαρχία, επειδή είναι συνηθισµένοι να εργάζονται και να αγωνίζονται οµαδικά. Επιπλέον, οι νοοτροπίες τους πρέπει να απελευθερωθούν από τις κοινωνικές προκαταλήψεις και πρέπει να µάθουν να θεωρούν σαν κοινότοπη αλήθεια ότι, από τη στιγµή που θα είναι γερά ενωµένοι, είναι εις θέσιν να δηµιουργήσουν την αφθονία και να ελευθερώσουν την κοινωνία από την αθλιότητα και την ανάγκη. Όλα αυτά αποτελούν µέρος των α- παραίτητων πνευµατικών εφοδίων για το πέρασµα της ανθρωπότητας από την ταξική εκµετάλλευση, την αθλιότητα, την καταστροφική µανία του καπιταλισµού, στον ίδιο τον κοµµουνισµό. 16
Έτσι, λοιπόν, αυτά τα δύο είδη επανάστασης διαφέρουν µεταξύ τους όσο η αρχή και το τέλος του καπιταλισµού. Σήµερα, τριάντα χρόνια µετά, µπορούµε πλέον να το δούµε καθαρά. Μπορούµε, επίσης, να καταλάβουµε πώς ήταν δυνατόν, εκείνη την εποχή, αυτά τα δύο είδη επανάστασης να θεωρούνται όχι απλώς σαν σύµµαχοι αλλά σα να ήταν οι δύο όψεις της ίδιας µεγάλης παγκόσµιας επανάστασης: Όλοι υπέθεταν ότι η µεγάλη µέρα πλησίαζε η εργατική τάξη, µε τα µεγάλα σοσιαλιστικά κόµµατα και τις ακόµη µεγαλύτερες συνδικαλιστικές ενώσεις της, θα κατακτούσε σύντοµα την εξουσία. Και µετά, την ίδια στιγµή που θα κατέρρεε η ισχύς του δυτικού καπιταλισµού, όλες οι αποικίες και οι ανατολικές χώρες θα απελευθερώνονταν από τη δυτική κυριαρχία, και θα αναλάµβαναν οι ίδιες τη δική τους εθνική ζωή. Ένας άλλος λόγος που συγχέονταν αυτές οι δύο διαφορετικές κοινωνικές επιδιώξεις ήταν ότι, εκείνη την εποχή, οι ιδέες σχετικά µε τη δυνατότητα µεταρρύθµισης του καπιταλισµού, µε την επιστροφή στις αρχικές του δηµοκρατικές µορφές, είχαν επιβληθεί εντελώς στην σκέψη των εργαζοµένων της ύσης. Ήταν λίγοι αυτοί που αντιλαµβανόντουσαν τι θα µπορούσε να σηµαίνει µια προλεταριακή επανάσταση. III O παγκόσµιος πόλεµος του 1914-1918, µε την µαζική καταστροφή των παραγωγικών δυνάµεων, άφησε βαθιές πληγές στην κοινωνική δοµή, ιδιαίτερα στις χώρες της κεντρικής και της ανατολικής Ευρώπης. Αυτοκρατορίες καταποντίστηκαν, παλιές κυβερνήσεις, που ξεπεράστηκαν από τα γεγονότα, ανατράπηκαν, κατώτερες κοινωνικές δυνάµεις αναθάρρησαν, διάφορες τάξεις σε διάφορες χώρες, σε µια σειρά από επαναστατικά κινήµατα, προσπάθησαν να πάρουν την εξουσία και να πραγµατοποιήσουν τις ταξικές τους επιδιώξεις. Στις χώρες που βρίσκονταν στο ανώτατο στάδιο του καπιταλισµού, η ταξική πάλη των εργατών ήταν ήδη κυρίαρχος ιστορικός παράγοντας. Αυτοί οι εργάτες βίωσαν έναν παγκόσµιο πόλεµο κι έµαθαν ότι ο καπιταλισµός δεν διεκδικεί µόνον την εργατική τους δύναµη αλλά και τις ίδιες τις ζωές τους ότι του ανήκουν ολοκληρωτικά, ψυχή τε και σώµατι. Η καταστροφή του παραγωγικού µηχανισµού, η αθλιότητα και οι στερήσεις που υπέφεραν στη διάρκεια του πολέµου, η απογοήτευση και η απελπισία µετά την ειρήνευση, προκάλεσαν κύµατα δυσαρέσκειας και κοινωνικής αναταρα- 17
χής σε όλες τις χώρες που συµµετείχαν στον πόλεµο. Επειδή η Γερµανία είχε ηττηθεί, εκεί ο ξεσηκωµός των εργαζοµένων πήρε µεγαλύτερη έκταση. Στη θέση του προπολεµικού συντηρητισµού, εµφανίστηκε ένα νέο πνεύµα µεταξύ των Γερµανών εργαζο- µένων, ένα µίγµα θάρρους, ενεργητικότητας, δίψας για ελευθερία και επαναστατικής µαχητικότητας εναντίον του καπιταλισµού. εν ήταν παρά µια αρχή, αλλά ήταν η πρώτη αρχή µιας προλεταριακής επανάστασης. Στις ανατολικές χώρες της Ευρώπης, η πάλη των τάξεων είχε διαφορετική σύνθεση. Οι ευγενείς γαιοκτήµονες εκδιώχθηκαν οι ακτήµονες αγρότες πήραν στην κατοχή τους τη γη έκανε την εµφάνισή της µια τάξη µικρών ή µεσαίων ελεύθερων γαιοκτη- µόνων. Αυτοί που πριν συνωµοτούσαν επαναστατικά έγιναν ηγέτες, υπουργοί και στρατηγοί στα νέα εθνικά κράτη. Αυτές οι επαναστάσεις ήταν επαναστάσεις των µεσαίων τάξεων και, ως εκ τούτου, σηµείωναν την αρχή µιας απεριόριστης ανάπτυξης του καπιταλισµού και της βιοµηχανίας. Στη Ρωσία, αυτή η επανάσταση πήγε βαθύτερα από οπουδήποτε αλλού. Επειδή ανέτρεψε την τσαρική εξουσία, που ήταν για ένα αιώνα µια κυρίαρχη δύναµη στην Ευρώπη και ο µισητότερος εχθρός κάθε δηµοκρατικού και σοσιαλιστικού κινήµατος, η ρωσική επανάσταση έγινε οδηγός όλων των επαναστατικών κινηµάτων στην Ευρώπη. Ο επικεφαλής της είχε συνδεθεί για πολλά χρόνια µε τους σοσιαλιστές ηγέτες της δυτικής Ευρώπης, ακριβώς όπως ο Τσάρος υπήρξε σύµµαχος των κυβερνήσεων της Αγγλίας και της Γαλλίας. Είναι αλήθεια ότι το πρωταρχικό κοινωνικό περιεχόµενο της Ρωσικής Επανάστασης οι κατασχέσεις των γαιών από τους ακτήµονες αγρότες και η συντριβή της δυναστείας και της κάστας των ευγενών µεγαλογαιοκτηµόνων δείχνει ότι είναι µια επανάσταση των µεσαίων τάξεων, και οι ίδιοι οι µπολσεβίκοι τόνιζαν άθελά τους αυτό το χαρακτηριστικό, συγκρίνοντας υπερβολικά συχνά το κόµµα τους µε τους Γιακωβίνους της Γαλλικής Επανάστασης του 1789. Αλλά οι εργαζόµενοι της ύσης δεν το θεώρησαν αυτό σαν κάτι ξένο κι άσχετο µε την δική τους υπόθεση, αφού κι αυτοί οι ίδιοι ήταν γεµάτοι από ιδεολογικές παραδόσεις µικροαστικής ελευθερίας. Εξάλλου, η Ρωσική Επανάσταση, πέρα από το να προκαλεί τον θαυµασµό των εργαζοµένων της ύσης, έκανε και κάτι πολύ περισσότερο: τους έδειξε ένα επιτυχηµένο παράδειγµα µεθόδων δράσης και οργάνωσης. Στις αποφασιστικής σηµασίας στιγµές της Ρωσικής Επανάστασης, η δύναµή της ήταν η δύναµη της αυθόρµητης µαζικής δράσης των βιοµηχανικών εργατών στις µεγάλες πόλεις. Από αυτές τις δράσεις, οι Ρώσοι εργαζόµενοι ανάπτυξαν αυτή την µορφή οργάνωσης που είναι η καταλληλότερη για την ανεξάρτητη δράση: τα σοβιέτ ή συµβού- 18
λια. Έτσι, έγιναν οι φάροι και το παράδειγµα προς µίµησιν για τους εργαζόµενους των άλλων χωρών. Ένα χρόνο µετά, το Νοέµβρη του 1918, όταν κατέρρευσε η Γερµανική Αυτοκρατορία, το κάλεσµα για την παγκόσµια επανάσταση που εξέπεµψαν οι Ρώσοι µπολσεβίκοι χαιρετίστηκε κι έγινε δεκτό µε ενθουσιασµό από τις σηµαντικότερες επαναστατικές οµάδες της δυτικής Ευρώπης. Αυτές οι οµάδες που αποκαλούνταν κοµµουνιστικές, είχαν τόσο πολύ εντυπωσιαστεί από τον προλεταριακό χαρακτήρα της επαναστατικής πάλης στη Ρωσία, που παραβλέψανε το γεγονός ότι, από οικονοµική άποψη, η Ρωσία βρισκόταν προηγουµένως µόλις στην αρχή του καπιταλισµού και ότι τα προλεταριακά κέντρα ήταν απλώς µικρές νησίδες µέσα σ έναν ωκεανό πρωτόγονης αγροτιάς. Εξάλλου, έλεγαν τότε ότι, όταν γίνει η παγκόσµια επανάσταση, η Ρωσία θα είναι α- πλώς µια επαρχία του κόσµου ο τόπος όπου άρχισε η µεγάλη µάχη -, ενώ οι χώρες του αναπτυγµένου καπιταλισµού θα έπαιρναν σύντοµα την σκυτάλη και θα καθόριζαν αυτές την πορεία του κόσµου. Όµως το πρώτο κίνηµα εξέγερσης των Γερµανών εργαζοµένων ηττήθηκε. Οι πρωτοπόροι εργαζόµενοι που έλαβαν µέρος ήταν µειοψηφία οι µεγάλες µάζες έµειναν στο περιθώριο της εξέγερσης, τρέφοντας την ψευδαίσθηση ότι τώρα, µετά τον πόλεµο, ήταν επιτέλους δυνατόν να έχουν ειρήνη και ηρεµία. Εναντίον των εξεγερµένων, ορθώθηκε µια συµµαχία του Σοσιαλδηµοκρατικού κόµµατος, που, εκείνη τη χρονική στιγµή, οι ηγέτες του κατείχαν τα κυβερνητικά έδρανα, και των παλιών κυρίαρχων τάξεων, της αστικής τάξης και των στρατιωτικών. Την ώρα που οι σοσιαλδηµοκράτες νανούριζαν τις µάζες για να τις αδρανοποιήσουν, οι άλλοι οργάνωναν οπλισµένες ο- µάδες για να συντρίψουν το κίνηµα της εξέγερσης και δολοφονούσαν τους επαναστάτες ηγέτες, τον Κάρλ Λήµπνεχτ και την Ρόζα Λούξεµπουργκ. Η ρωσική επανάσταση έδωσε περισσότερη ενέργεια στην αστική τάξη µε τον φόβο που της προκάλεσε, απ όση έδωσε στους εργαζόµενους µε τις ελπίδες που τους δη- µιούργησε. Παρόλο που, για µια στιγµή, η πολιτική οργάνωση της αστικής τάξης κατέρρευσε, η πραγµατικές της υλικές και ιδεολογικές δυνάµεις παρέµειναν πανίσχυρες. Οι σοσιαλιστές ηγέτες δεν έκαναν τίποτε για να εξασθενίσουν αυτές τις δυνάµεις φοβόντουσαν την προλεταριακή επανάσταση όσο και η αστική τάξη. Έκαναν τα πάντα για να παλινορθώσουν την καπιταλιστική τάξη πραγµάτων εξάλλου, εκείνη τη στιγµή, βρίσκονταν στην κυβέρνηση, µε υπουργούς και προέδρους. 19
Αυτό δεν σηµαίνει ότι η προλεταριακή επανάσταση στη Γερµανία ήταν µια πλήρης αποτυχία. Απέτυχε µόνον η πρώτη επίθεση, η πρώτη εξέγερση. Η στρατιωτική κατάρρευση δεν οδήγησε κατευθείαν σε προλεταριακή εξουσία. Η πραγµατική δύναµη της εργατικής τάξης που βασίζεται στην ξεκάθαρη συνειδητοποίηση των µαζών για την κοινωνική τους θέση και την αναγκαιότητα του αγώνα, την έντονη δραστηριοποίηση εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων, τον ενθουσιασµό, την αλληλεγγύη και την ακλόνητη ενότητα στη δράση, την πλήρη επίγνωση του απώτατου σκοπού: να πάρουν τα µέσα παραγωγής στα ίδια τους τα χέρια είχε ακόµη αρκετό δρόµο ούτως ώστε, βαθµιαία, να ωριµάσει και, σε κάθε περίπτωση, να αναπτυχθεί. Ούτως ή άλλως, η τόση αθλιότητα και η κρίση που απειλούσαν την εξαντληµένη, κατεστραµµένη και φτωχή µεταπολεµική κοινωνία, προοιωνίζονταν αναπόφευκτα νέες µάχες. Σε όλες τις καπιταλιστικές χώρες, την Αγγλία, τη Γαλλία, την Αµερική και τη Γερµανία, εµφανίστηκαν το 1919 διάφορες εργατικές επαναστατικές οµάδες. ηµοσίευαν εφηµερίδες και φυλλάδια, δείχνοντας στους συντρόφους τους εργάτες τα νέα κοινωνικά δεδοµένα, τις νέες συνθήκες και µεθόδους πάλης, και βρήκαν σηµαντική ανταπόκριση από τις ανήσυχες µάζες. Παρουσίαζαν την ρωσική επανάσταση σαν το µέγιστο παράδειγµα, τις µεθόδους της στη µαζική δράση και τη µορφή οργάνωσης των σοβιέτ ή συµβουλίων. Οργανώθηκαν σε κοµµουνιστικά κόµµατα και οµάδες, και συνδέθηκαν µε το κόµµα των Μπολσεβίκων, το Ρωσικό Κοµµουνιστικό κόµµα. Έτσι, η εκστρατεία για την παγκόσµια επανάσταση ξεκίνησε. ΙV Σύντοµα, όµως, αυτές οι οµάδες συνειδητοποίησαν, µε ολοένα και οδυνηρότερη έκπληξη, ότι κάτω από το όνοµα του κοµµουνισµού προπαγανδίζονταν από τη Μόσχα αρχές και ιδέες που ήταν διαφορετικές από τις δικές τους. Αυτές οι οµάδες έδειχναν τα ρωσικά σοβιέτ σαν τα νέα όργανα των εργαζοµένων για την αυτοδιαχείριση της παραγωγής. Σιγά-σιγά, όµως, έγινε γνωστό ότι τα ρωσικά εργοστάσια διοικούνταν και πάλι από διευθυντές που ορίζονταν άνωθεν, και ότι το Κοµµουνιστικό κόµµα κατέλαβε όλα τα σηµαντικά και αποφασιστικά πολιτικά πόστα. Οι δυτικοί κοµµουνιστές διακήρυτταν, σαν πολιτική µορφή της προλεταριακής επανάστασης, τη δικτατορία του προλεταριάτου, που, σε αντίθεση µε την κοινοβουλευτι- 20
κή δηµοκρατία, περιλάµβανε οργανικά την αρχή της αυτοκυβέρνησης της εργατικής τάξης. Οι εκπρόσωποι και οι ηγέτες που έστειλε η Μόσχα στη Γερµανία και τη δυτική Ευρώπη διακήρυτταν ότι η δικτατορία του προλεταριάτου περιλαµβανόταν οργανικά στη δικτατορία του κοµµουνιστικού κόµµατος. Οι δυτικοί κοµµουνιστές έβλεπαν σαν ένα από τα κύρια καθήκοντά τους να διαφωτίζουν τους εργαζόµενους σχετικά µε το ρόλο του σοσιαλδηµοκρατικού κόµµατος και των οµοσπονδιακών συνδικαλιστικών ενώσεων (unions). Τονίζανε ότι σ αυτές τις οργανώσεις οι δράσεις και οι αποφάσεις των ηγεσιών υποκαθιστούσαν τις δράσεις και τις αποφάσεις των εργαζοµένων, και ότι αυτοί οι ηγέτες δεν θα ήταν ποτέ ικανοί να διεξαγάγουν µια επαναστατική πάλη, ακριβώς επειδή η επανάσταση συνίσταται στην αυτόνοµη δράση των εργαζοµένων ότι οι δράσεις των συνδικαλιστικών ενώσεων και η κοινοβουλευτική πρακτική έχουν αξία στην περίπτωση ενός καπιταλιστικού κόσµου στην αρχική και ειρηνική του περίοδο, αλλά είναι εντελώς ακατάλληλες σε επαναστατικές περιόδους, οπότε αποπροσανατολίζουν απλώς τους εργαζόµενους από τους σηµαντικούς στόχους και σκοπούς, για να τους κατευθύνουν σε εξωπραγµατικές µεταρρυθµίσεις ότι, συνεπώς, δρουν σαν εχθρικές και αντιδραστικές δυνάµεις ότι όλη η εξουσία αυτών των οργανώσεων, στα χέρια των ηγεσιών, χρησιµοποιείται τελικά εναντίον της επανάστασης. Την ίδια στιγµή, η Μόσχα απαιτούσε από τα κοµµουνιστικά κόµµατα να συµµετέχουν στις κοινοβουλευτικές εκλογές και σε όλη τη δουλειά των οµοσπονδιακών συνδικαλιστικών ενώσεων. Οι δυτικοί κοµµουνιστές διακήρυτταν την ανεξαρτησία, την ανάπτυξη πρωτοβουλιών, την αυτοδυναµία, την απεξάρτηση από τους ηγέτες και την αµφισβήτησή τους ότι οι εργαζόµενοι δεν πρέπει να υιοθετούν τα συνθήµατα καµιάς ηγεσίας και καµιάς οµάδας, όποια κι αν είναι αυτή, ούτε καν των δικών µας οµάδων πρέπει να σκέφτονται, ν αποφασίζουν και να δρουν οι ίδιοι για λογαριασµό τους. Η Μόσχα, από την πλευρά της, διακήρυττε, σε πολύ υψηλότερους τόνους, ότι η υπακοή στους ηγέτες ήταν η κύρια αρετή του αληθινού κοµµουνιστή. Οι δυτικοί κοµµουνιστές δεν αντιλήφθηκαν αµέσως πόσο θεµελιώδης ήταν η αντίφαση. Έβλεπαν ότι η Ρωσία, δεχόµενη από παντού επιθέσεις από αντεπαναστατικούς στρατούς, που υποστηρίζονταν από τις κυβερνήσεις της Αγγλίας και της Γαλλίας, είχε ανάγκη από τη συµπαράσταση και τη βοήθεια των εργαζοµένων της ύσης όχι 21
από τις µικρές οµάδες που καταφέρονταν µε σφοδρότητα εναντίον των παλιών οργανώσεων, αλλά από τις ίδιες τις παλιές µαζικές οργανώσεις. Προσπάθησαν να πείσουν τον Λένιν και τους Ρώσους ηγέτες ότι ήταν λάθος πληροφορηµένοι για τις πραγµατικές συνθήκες και το µέλλον του εργατικού κινήµατος στη ύση. Ματαίως, βέβαια. Εκείνη την εποχή, δεν καταλάβαιναν ότι στην πραγµατικότητα επρόκειτο για µια σύγκρουση µεταξύ δύο αντιλήψεων για την επανάσταση, που η µια αφορούσε µια επανάσταση των µεσαίων τάξεων και η άλλη την προλεταριακή επανάσταση. εν πρέπει να µας παραξενεύει το γεγονός ότι ο Λένιν και οι σύντροφοί του ήταν ε- ντελώς ανίκανοι να καταλάβουν ότι η επικείµενη προλεταριακή επανάσταση στη ύση ήταν κάτι το εντελώς διαφορετικό από τη δική τους ρωσική επανάσταση. Ο Λένιν δεν γνώριζε τον καπιταλισµό από µέσα, στον υψηλότερο βαθµό της ανάπτυξής του, σαν έναν κόσµο όπου οι προλεταριακές µάζες αυξάνονται ολοένα και προχωρούν προς µια περίοδο όπου θα είναι από κάθε άποψη ικανές να καταλάβουν την εξουσία και να πάρουν στα χέρια τους έναν δυνητικά τέλειο παραγωγικό µηχανισµό. Ο Λένιν γνώριζε τον καπιταλισµό µόνον απ έξω, σαν έναν ξένο, ληστρικό, καταστρεπτικό τοκογλύφο, όπως θα πρέπει να του είχε φανεί η δράση του δυτικού χρηµατιστικού και αποικιοκρατικού κεφαλαίου στη Ρωσία και τις άλλες ασιατικές χώρες. Η ιδέα του ή- ταν ότι, για να νικήσουν οι µάζες των δυτικών εργαζοµένων, το µόνο που έπρεπε να κάνουν ήταν να ενωθούν µε την αντικαπιταλιστική εξουσία που εγκαθιδρύθηκε µε την επανάσταση στη Ρωσία έπρεπε να ακολουθήσουν το παράδειγµα της Ρωσίας και να σταµατήσουν να αναζητούν πεισµατικά άλλους δρόµους. Στη ύση, λοιπόν, έπρεπε να εφαρµόσουµε ευέλικτες τακτικές για να πάρουµε µε το µέρος µας, το ταχύτερο δυνατόν, τις µεγάλες µάζες των µελών των σοσιαλιστικών κοµµάτων και των συνδικαλιστικών ενώσεων έπρεπε να τους πείσουµε ν αφήσουν τους ηγέτες και τα κόµ- µατά τους (που ήταν συνδεδεµένοι µε τις εθνικές κυβερνήσεις τους) και να ενταχθούν στα κοµµουνιστικά κόµµατα, χωρίς να είναι απαραίτητο να αλλάξουν τις ιδέες και τις πεποιθήσεις τους. Έτσι, αυτές οι τακτικές που προτείνονταν από τη Μόσχα ήλθαν σαν λογικό επακόλουθο της βασικής παρανόησης. Και αυτά που υποστήριζε η Μόσχα είχαν ασύγκριτα µεγαλύτερη βαρύτητα, επειδή είχε το κύρος που προσδίδει µια νικηφόρα επανάσταση απέναντι σ αυτήν που είχε ηττηθεί (τη γερµανική επανάσταση). Πώς θα µπορούσε να είναι κανείς σοφότερος από τους δασκάλους του; Το ηθικό κύρος του Ρωσικού κοµµουνισµού ήταν τόσο α- διαµφισβήτητο που, ένα χρόνο µετά τον αποκλεισµό της, η γερµανική αριστερή αντι- 22
πολίτευση ζήτησε να ξαναγίνει δεκτή στην Τρίτη ιεθνή, σαν «συµπαθόν» µέλος, µε συµβουλευτική ψήφο. Πέρα, όµως, από το ηθικό κύρος, οι Ρώσοι διέθεταν και την υλική δύναµη του χρή- µατος. Μια τεράστια ποσότητα εκδόσεων, που επιχορηγούνταν αδρά από τη Μόσχα, πληµµύρισε τις δυτικές χώρες: εβδοµαδιαία περιοδικά κι εφηµερίδες, φυλλάδια, ενθουσιώδεις αρθρογραφίες για τα ρωσικά επιτεύγµατα, επιστηµονικά περιοδικά, που όλα προωθούσαν τις απόψεις των Ρώσων κοµµουνιστών. Οι µικρές κοµµουνιστικές οµάδες της ύσης, µε τα φτωχά οικονοµικά τους µέσα, δεν είχαν καµιά πιθανότητα ν αντιδράσουν αποτελεσµατικά σ αυτήν την ολοµέτωπη επίθεση θορυβώδους προπαγάνδας. Έτσι, οι νέες αναζητήσεις για τις απαραίτητες προϋποθέσεις της επανάστασης, που µόλις είχαν αρχίσει να αναπτύσσονται, χτυπήθηκαν ανελέητα και καταπνίγηκαν από τα πανίσχυρα όπλα της Μόσχας. Επιπρόσθετα, οι ρωσικές επιχορηγήσεις χρησιµοποιήθηκαν για να υποστηρίξουν έναν αριθµό µισθωτών κοµµατικών γραµµατέων που, µε το φόβο της απόλυσης, µετατράπηκαν φυσιολογικά σε πειθήνιους υποστηρικτές των ρωσικών θέσεων. Όταν έγινε φανερό ότι ακόµη κι όλα αυτά δεν ήταν αρκετά, ο Λένιν ο ίδιος έγραψε το πασίγνωστο φυλλάδιό του, «Αριστερισµός, η παιδική ασθένεια του κοµµουνισµού». Παρόλο που τα επιχειρήµατά του έδειχναν απλώς την αδυναµία του να καταλάβει τις συνθήκες του δυτικού καπιταλισµού, το γεγονός ότι ο ίδιος ο Λένιν, µε το πάντα ανέπαφο κύρος του, έπαιρνε τόσο ανοιχτά θέση σε εσωτερικές αντιδικίες, είχε πολύ µεγάλη επίδραση σε µεγάλο αριθµό κοµµουνιστών της ύσης. Παρόλα αυτά, η πλειοψηφία του γερµανικού κοµµουνιστικού κόµµατος παρέµεινε πιστή στη γνώση που είχε αποκτήσει από τις εµπειρίες της από τους εργατικούς αγώνες. Έτσι, στο συνέδριο του Κοµµουνιστικού κόµµατος που έγινε στη Χαϊδελβέργη, ο δρ. Λέβι, µε διάφορα βρώµικα κόλπα, έβαλε ως πρώτο στόχο του να διαιρέσει την πλειοψηφία - αποκλείοντας ένα µέρος της και οδηγώντας στη µειοψηφία το άλλο -, καταφέρνοντας µε αυτόν τον τρόπο να κερδίσει µια επίσηµη και εµφανή νίκη για τις θέσεις των µπολσεβίκων. Οι αποκλεισµένες οµάδες συνέχισαν για µερικά χρόνια να διαδίδουν τις ιδέες τους. Οι απόψεις τους, όµως, πνίγονταν στον πάταγο της ρωσικής προπαγάνδας. Ως εκ τούτου, δεν είχαν αξιόλογη επίδραση στα πολιτικά γεγονότα των επόµενων χρόνων. Το µόνο που µπορούσαν να κάνουν ήταν να διατηρήσουν και να συνεχίσουν να αναπτύσσουν τις αντιλήψεις τους για τις προϋποθέσεις της προλεταριακής επανάστασης, µε συλλογικές θεωρητικές συζητήσεις και κάποιες εκδόσεις, και να τις κρατήσουν ζωντανές για το µέλλον. 23
Οι απαρχές της προλεταριακής επανάστασης στη ύση οδηγήθηκαν σε πρόωρο τέλος από αυτήν την πανίσχυρη επανάσταση των µεσαίων τάξεων στην Ανατολή. V Άραγε είναι σωστό να αποκαλούµε επανάσταση µεσαίων τάξεων τη Ρωσική επανάσταση, αυτήν που εξολόθρευσε την µπουρζουαζία και εγκαθίδρυσε τον σοσιαλισµό; Λίγα χρόνια µετά την επανάσταση, εµφανίστηκαν στις µεγάλες πόλεις, αυτής της Ρωσίας που πλήττονταν από τη φτώχεια και τις στερήσεις, ειδικά καταστήµατα µε φανταχτερές βιτρίνες, γεµάτες εκλεπτυσµένα και πανάκριβα εδέσµατα, αποκλειστικά για τους πλούσιους, ενώ ταυτόχρονα άνοιξαν πολυτελή νυχτερινά κέντρα, στα οποία σύχναζαν κυρίες και κύριοι µε επίσηµο βραδινό ένδυµα υπουργοί και υφυπουργοί, υψηλά ιστάµενοι αξιωµατούχοι, διευθυντές εργοστασίων και επιτροπών. Οι φτωχοί τους κοιτούσαν στο δρόµο µε δέος και οι απογοητευµένοι κοµµουνιστές έλεγαν: «να η νέα µπουρζουαζία». Έκαναν λάθος. εν ήταν µια νέα µπουρζουαζία αλλά µια νέα κυρίαρχη τάξη. Όταν εµφανίζεται µια νέα κυρίαρχη τάξη, οι απογοητευµένοι επαναστάτες συνηθίζουν πάντα να την αποκαλούν µε το όνοµα της απερχόµενης κυρίαρχης τάξης. Έτσι, στη Γαλλική επανάσταση, αποκαλούσαν τους ανερχόµενους καπιταλιστές «νέα αριστοκρατία». Στη Ρωσία, η νέα τάξη, που καθόταν στέρεα στο θρόνο της σαν αφέντης του παραγωγικού µηχανισµού, ήταν η γραφειοκρατία. Ήταν προορισµένη να παίξει στην Ρωσία τον ίδιο ρόλο που έπαιξε στη ύση η µεσαία τάξη, η αστική: µέσω της εκβιοµηχάνισης, να αναπτύξει τη χώρα και να την οδηγήσει, από τις πρωτόγονες συνθήκες στις οποίες βρισκόταν, στην υψηλή παραγωγικότητα. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που οι αστοί στην Ευρώπη αναδείχτηκαν από το πλήθος των ανώνυµων καθηµερινών ανθρώπων, των βιοτεχνών, των αγροτών - και µερικών αριστοκρατών -, βασιζόµενοι στην ικανότητα, την τύχη και την πανουργία τους, οι γραφειοκράτες που βασίλευαν τώρα στη Ρωσία αναδείχτηκαν κι αυτοί από την εργατική τάξη και τους αγρότες και από κάποιους παλιούς αξιωµατικούς του στρατού-, βασιζόµενοι στην ικανότητα, την τύχη και την πανουργία τους. Με τη διαφορά ότι στην ΕΣΣ δεν κατείχαν τα µέσα παραγωγής ατοµικά αλλά συλλογικά έτσι, και ο µεταξύ τους ανταγωνισµός έπρεπε να διεξάγεται µε άλλες µορφές. Αυτό σηµαίνει µια θεµελιώδη διαφορά στο οικονοµικό σύστηµα συλλογική, σχεδιασµένη παραγωγή και εκµετάλλευση αντί της ατοµικής και χαοτικής παραγωγής και εκµετάλλευσης κρατι- 24
κό καπιταλισµό αντί του ιδιωτικού καπιταλισµού. Εντούτοις, για τις µάζες των εργαζοµένων η διαφορά είναι ασήµαντη, όχι θεµελιώδης για άλλη µια φορά, µια µεσαία τάξη τους εκµεταλλεύονταν. Τώρα, όµως, αυτή η εκµετάλλευση εντείνεται ακόµη περισσότερο από τη δικτατορική µορφή της διακυβέρνησης, από την απόλυτη έλλειψη όλων εκείνων των ελευθεριών και των δικαιωµάτων, που στη ύση αφήνουν περιθώρια δράσης στον αγώνα των εργαζοµένων εναντίον της αστικής τάξης. Αυτός ο χαρακτήρας της σύγχρονης Ρωσίας καθόρισε και τον αγωνιστικό χαρακτήρα της Τρίτης ιεθνούς. Εναλλάσσοντας τις φλογερές ρητορείες µε τον πιο ανούσιο κοινοβουλευτικό καιροσκοπισµό, ή συνδυάζοντας και τα δύο, η Τρίτη ιεθνής προσπάθησε να πάρει µε το µέρος της τις µάζες των εργαζοµένων της ύσης. Εκµεταλλεύτηκε τον ταξικό ανταγωνισµό των εργαζοµένων εναντίον του καπιταλισµού για να προσδώσει ισχύ στο Κόµµα. Απορρόφησε τον επαναστατικό ενθουσιασµό της νεολαίας και όλη την επαναστατική ορµή των µαζών, απέτρεψε την ανάπτυξή τους σε µια αυξανόµενη προλεταριακή δύναµη και τις σπατάλησε σε άχρηστες πολιτικές περιπέτειες. Έλπιζε ότι µε αυτόν τον τρόπο θα υπερνικούσε τη δυτική αστική τάξη δεν ήταν, όµως, ικανή να το πετύχει, επειδή αδυνατούσε παντελώς να καταλάβει τον βαθύτερο χαρακτήρα του µεγάλου καπιταλισµού. Αυτός ο καπιταλισµός δεν είναι δυνατόν να κατακτηθεί από µια εξωτερική δύναµη µπορεί να νικηθεί µόνον από δυνάµεις που δρουν στο εσωτερικό του, από την προλεταριακή επανάσταση. Η ταξική κυριαρχία µπορεί να καταστραφεί µόνον από την πρωτοβουλία και την οξυδέρκεια µιας εργατικής τάξης που στηρίζεται στις δικές της δυνάµεις. Η κοµµατική πειθαρχία και η υπακοή στους κοµµατικούς ηγέτες µπορεί να οδηγήσει µόνον στην κυριαρχία µιας νέας τάξης. Μάλιστα, στην Ιταλία και τη Γερµανία, αυτή η πρακτική του Κοµµουνιστικού Κόµµατος έκανε ευκολότερη την ιδεολογική επικράτηση του φασισµού. Τα Κοµµουνιστικά Κόµµατα που ανήκουν στην Τρίτη ιεθνή είναι ολότελα υλικά και πνευµατικά εξαρτηµένα από τη Ρωσία, είναι οι υπάκουοι υπηρέτες των κυβερνητών της Ρωσίας. Όταν, µετά το 1933, η Ρωσία αισθάνθηκε ότι θα έπρεπε να συµ- µαχήσει µε τη Γαλλία εναντίον της Γερµανίας, όλη η προηγούµενη αδιαλλαξία της ξεχάστηκε ως διά µαγείας. Η Κοµιντέρν έγινε πρωταθλητής της «δηµοκρατίας» και συµµάχησε όχι µόνον µε τους σοσιαλιστές αλλά και µε µερικά καπιταλιστικά κόµµατα, στο σχήµα που ονοµάστηκε «Λαϊκό Μέτωπο». Βαθµιαία, άρχισε να χάνει την ελκτική της δύναµη, που την όφειλε στον ισχυρισµό της ότι αντιπροσώπευε τις παλιές επαναστατικές παραδόσεις το εργατικό της ακροατήριο µειώθηκε. 25
Την ίδια ώρα, όµως, άρχισε να αυξάνεται η επιρροή της στις µεσαίες τάξεις των διανοουµένων στην Ευρώπη και την Αµερική. Εκείνη την εποχή, εκδίδονταν ένας µεγάλος αριθµός βιβλίων και περιοδικών, για όλους τους τοµείς της κοινωνικής σκέψης, από εκδοτικούς οίκους στην Αγγλία, τη Γαλλία και την Αµερική, που δύσκολα έκρυβαν το γεγονός ότι λίγο ή πολύ ανήκαν στα Κ.Κ. Κάποιες από αυτές τις εκδόσεις ή- ταν όντως αξιόλογες ιστορικές µελέτες ή συλλογές εκλαϊκευµένων κειµένων στη συντριπτική τους πλειοψηφία, όµως, επρόκειτο για ανάξιες λόγου παρουσιάσεις του λεγόµενου Λενινισµού. Όλη αυτή η εκδοτική παραγωγή δεν απευθυνόταν φυσικά στους εργαζόµενους αλλά στους διανοούµενους, για να τους πάρουν µε το µέρος του ρωσικού κοµµουνισµού. Αυτός ο νέος τρόπος προσέγγισης είχε επιτυχία. Ο σοβιετικός πρώην διπλωµάτης, Αλεξάντερ Μπαρµίν, αναφέρει στα αποµνηµονεύµατά του πόσο εξεπλάγη όταν διαπίστωσε ότι, την ίδια στιγµή που ο ίδιος και άλλοι µπολσεβίκοι άρχιζαν να έχουν αµφιβολίες για την έκβαση της ρωσικής επανάστασης, στη υτική Ευρώπη, η µεσαία τάξη των διανοουµένων, παραπλανηµένοι από τις προπαγανδιστικές δοξολογίες για τις επιτυχίες των πενταετών σχεδίων, άρχισαν να δείχνουν συµπάθεια και ενδιαφέρον για τον κοµµουνισµό. Η αιτία είναι σαφής: τώρα που ήταν ολοφάνερο ότι η Ρωσία δεν ήταν πια ένα εργατικό κράτος, ένιωσαν ότι αυτή η κρατικό-καπιταλιστική εξουσία στα χέρια µιας γραφειοκρατίας βρισκόταν πιο κοντά στα δικά τους ιδεώδη διακυβέρνησης από την τάξη των διανοουµένων, σε σχέση µε την εξουσία του µεγάλου χρηµατιστικού κεφαλαίου που κυριαρχούσε στην Ευρώπη και την Αµερική. Τώρα που εδραιώθηκε στη Ρωσία η εξουσία του Κοµµουνιστικού Κόµµατος, µιας νέας µειοψηφίας που κυριαρχεί στις µάζες των Ρώσων εργαζοµένων, οι υπηρέτες του στο ε- ξωτερικό έπρεπε να στραφούν προς εκείνες τις τάξεις από τις οποίες θα µπορούσαν να αναδυθούν νέα κυβερνητικά στελέχη, όταν θα κατέρρεε ο ιδιωτικός καπιταλισµός στις χώρες τους. Βέβαια, για να πετύχουν αυτά τα σχέδια, έχουν ανάγκη από µια εργατική επανάσταση που αυτή και µόνον είναι σε θέση να γκρεµίσει την καπιταλιστική εξουσία. Στη συνέχεια, θα προσπαθήσουν να εκτρέψουν την επανάσταση από τους αρχικούς της σκοπούς και να την κάνουν εργαλείο της κοµµατικής τους εξουσίας. Βλέπουµε, λοιπόν, µε τι είδους δυσκολίες θα βρεθεί αντιµέτωπη µια µελλοντική εργατική επανάσταση: Θα έχει να πολεµήσει όχι µόνον µε την αστική τάξη αλλά και µε τους εχθρούς της αστικής τάξης. εν θα είναι αρκετό να αποτινάξει µόνον το ζυγό 26
των τωρινών της αφεντικών πρέπει να γλιτώσει κι απ αυτούς που θα προσπαθήσουν να γίνουν τα µελλοντικά της αφεντικά. VI Ο κόσµος σήµερα έχει µπει στο νέο του µεγάλο ιµπεριαλιστικό πόλεµο. Οι εµπόλεµες κυβερνήσεις, όση σύνεση κι αν επιδείξουν στη διαχείριση των οικονοµικών και κοινωνικών δυνάµεων, προσπαθώντας ν αποφύγουν το απόλυτο χάος, δεν θα µπορέσουν να αποτρέψουν µια κοινωνική καταστροφή. Με την γενική εξάντληση και φτώχεια, που πλήττουν µε ιδιαίτερη σφοδρότητα την ευρωπαϊκή ήπειρο, µε ακόµη κραταιό το πνεύµα της θηριώδους επιθετικότητας, οι αναπόφευκτες νέες ρυθµίσεις του παραγωγικού συστήµατος θα συνοδευτούν από βίαιους ταξικούς αγώνες. Έπειτα, ό- ταν ο καπιταλισµός καταρρεύσει, το επίµαχο ζήτηµα θα είναι: από τη µια µεριά, σχεδιασµένη οικονοµία, κρατικός καπιταλισµός, εκµετάλλευση των εργαζοµένων από την άλλη µεριά, ελευθερία των εργαζοµένων και κυριαρχία τους πάνω στην παραγωγή. Η εργατική τάξη πηγαίνει σ αυτόν τον πόλεµο επιβαρυµένη µε την καπιταλιστική παράδοση της υποταγής στα κόµµατα και την φαντασίωση µιας επανάστασης ρωσικού τύπου. Η τεράστια πίεση αυτού του πολέµου θα οδηγήσει τους εργαζόµενους σε αυθόρµητη αντίσταση εναντίον των κυβερνήσεων και στα πρώτα βήµατά τους στις νέες µορφές πάλης. Όταν η Ρωσία αρχίσει τον πόλεµο εναντίον των υτικών υνά- µεων, θα ξανανοίξει το συρτάρι της µε τα παλιά συνθήµατα και θα καλέσει τους εργαζόµενους να αρχίσουν µια «παγκόσµια επανάσταση εναντίον του καπιταλισµού», σε µια προσπάθεια να πάρει µε το µέρος της τους επαναστατηµένους εργαζόµενους. Συνεπώς, ο Μπολσεβικισµός θα έχει ακόµη µια ευκαιρία. Αυτό, όµως, δεν πρόκειται να αποτελέσει λύση για τα προβλήµατα των εργαζοµένων. Όταν η γενική αθλιότητα αυξηθεί και οι ταξικές συγκρούσεις γίνουν αγριότερες, οι εργαζόµενοι θα πρέπει, α- ναγκαστικά, να πάρουν στην κατοχή τους τα µέσα παραγωγής και ταυτόχρονα να βρουν τρόπους να απαλλαγούν από την επιρροή του Μπολσεβικισµού. Μετάφραση: Γ. Παπαπαναγιώτου 27
28
Άντον Πάννεκουκ Επιστολή στο περιοδικό Socialisme ou Barbarie (Σοσιαλισµός ή Βαρβαρότητα) Πηγή:http://sites.google.com/site/syrizaorizontia/in-thenews/ademosieutastaellenikaarthratouantonpanekouk (η επιστολή γράφτηκε στις 8 Νοεµβρίου του 1953 και απευθύνεται στον Καστοριάδη δηµοσιεύ τηκε στο Socialisme ou Barbarie, No 14, Απρίλιος-Ιούνιος 1954) Αγαπητέ σύντροφε Σωλιέ 2, Σας ευχαριστώ πολύ για τη σειρά των 11 τευχών του περιοδικού Socialisme ou Barbarie, που φροντίσατε να µου στείλετε µέσω του συντρόφου Β... Τα διάβασα (αν και δεν τα έχω τελειώσει ακόµη) µε εξαιρετικό ενδιαφέρον, επειδή δείχνουν ότι υπάρχει µεγάλη σύµπτωση α- πόψεων µεταξύ µας. Ίσως και σεις να παρατηρήσατε το ίδιο πράγµα διαβάζοντας το βιβλίο µου «Τα εργατικά συµβούλια». Για πάρα πολλά χρόνια, είχα την εντύπωση ότι δεν είχε αυξηθεί καθόλου ο µικρός α- ριθµός των σοσιαλιστών που εµφορούνταν από αυτές τις ιδέες το βιβλίο αγνοήθηκε και αποσιωπήθηκε από το σύνολο σχεδόν των σοσιαλιστικών εντύπων (εκτός από το Socialist Leader του International Labor Party, που το παρου σίασε πρόσφατα). Χάρηκα, λοιπόν, πολύ που συναντούσα µια οµάδα, η οποία κατέλ ηγ ε, µέσα από µια διαφορετική διαδροµή, στις ίδιες ιδέες µ εµάς. Την πλήρη κυριαρχία των εργαζοµένων πάνω στην εργασία τους, που εσείς εκφράζετε λέγοντας: «Οι ίδιοι οι παραγωγοί οργ ανώνουν τη διαχείριση της παραγωγής», την περιέγραψα κι εγώ στο βιβλίο µου, στα κεφάλαια για την «οργάνωση στα 2 Ψευδώνυµο του Κ. Καστοριάδη, που χρησιµοποιούσε διάφορα ψευδώνυµα Chaulieu, Cardan, Barjot, Coudray..., ακόµη και στη διάρκεια του 50, για λόγους προφύλαξης, εξαιτίας της ξένης υπηκοότητάς του. 29
τµήµατα ενός εργοστασίου» και την «κοινωνική οργ άνωση». Τις οργανωτικές µορφές, τις οποίες έχουν ανάγκη οι εργαζόµενοι για να διαβουλεύονται, τις συνελεύσεις των αντιπροσώπων, εσείς τις ονοµάζετε «σοβιετικές οργανώσεις», αλλά είναι οι ίδιες που εµείς ονοµάζουµε «εργατικά συµβούλια», «Workers councils», «Conseils ouvriers» και «Arbeiterräte». Υπάρχουν, βέβαια, και διαφορές µεταξύ µας. Θα προσπαθήσω να τις παρουσιάσω, σαν συµβολή στον διάλογο που διεξάγεται στο περιοδικό σας. Ενώ εσείς περιορίζετε την δραστηριότητα αυτών των οργανισµών στην οργάνωση της εργασίας µετά την κατάκτηση της κοινωνικής ε- ξουσίας από του ς εργαζόµεν ους, εµείς θεωρούµε ότι αυτοί πρέπει επίσης να είναι οι οργανισµοί µέσω των οποίων οι εργαζόµενοι θα κατακτήσουν αυτήν την εξουσία. Για την κατάκτηση της εξουσίας, δεν µας χρειάζεται καθόλου «ένα επαναστατικό κόµµα» που θα αναλάβει την ηγεσία της προλ εταριακής επανάστασης. Αυτό το «επαναστατικό κόµ- µα» είναι µια τροτσκιστική σύλληψη που (από το 1930 και µετά) βρήκε πολλούς υποστηρικτές µεταξύ των απογοητευµένων αριστερών, πρώην µελών του Κοµµουνιστικού κόµµατος. Η αντίθεση και η κριτική µας ανάγεται στα πρώτα χρόνια της Ρωσικής Επανάστασης τότε απευθυνόταν στον Λένιν και προκλήθηκε από την στροφή του στον πολιτικό καιροσκοπισµό. Παραµείναµε έξω από τους τροτσκιστικούς κύκλους: ποτέ δεν επηρεαστήκαµε από τον Τρότσκι. Θεωρούµε ότι αυτός ήταν ο ικανότερος εκπρόσωπος του Μπολσεβικισµού και ότι αυτός θα έπρεπε να διαδεχθεί τον Λένιν. Από τη στιγµή, όµως, που διαπιστώσαµε ότι στη Ρωσία γεννιόταν µια µορφή καπιταλισµού, στρέψαµε την προσοχή µας στον δυτικό κόσµο του µεγάλου κεφαλαίου, όπου οι εργαζόµενοι θα έχουν να µετασχηµατίσουν τον καπιταλισµό στο υψηλότερο στάδιο της ανάπτυξής του σε πραγµατικό κοµµουνισµό (στην κυριολεξία του όρου). O Τρότσκι, µε την επαναστατική του ζέση, γοήτευσε όλους τους αντιφρονούντες που ο Σταλινισµός διέγραψε από τα Κοµµουνιστικά κόµµατα, και, µπολιάζοντάς τους µε το µπολσεβίκικο µικρόβιο, τους κατέστησε σχεδόν ανίκανους να καταλάβουν τα µεγ αλ ειώδη νέα καθήκοντα της προλεταριακής επανάστασης. 30
Επειδή η Ρωσική Επανάσταση και οι ιδέες της εξακολουθούν να έχουν εξαιρετικά ισχυρή επ ιρροή σε πολύ κόσµο, είν αι απαραίτητο να κάνου- µε σε µεγαλύτερο βάθος κατανοητά τα θεµελιώδη της χαρακτηριστικά. Αυτή ήταν, µε λίγα λόγια, η τελευταία αστική επανάσταση, η οποία, όµως, ήταν έργο της εργατικής τάξης. «Αστική επανάσταση» σηµαίνει µια επανάσταση που καταλύει την φεουδαρχία και ανοίγει τον δρόµο στην εκβιοµηχάνιση, µε όλα τα κοινωνικά επακόλουθα που αυτή συν ε- πάγεται. Από αυτή την άποψη, η Ρωσική Επανάσταση βρίσκεται στην ευθεία γραµµή όλων των προηγούµενων αστικών επαναστάσεων: της Αγγλικής Επανάστασης του 1647, της Γαλλικής Επανάστασης του 1789 και των άλλων γαλλικών επαναστάσεων που ακολούθησαν, του 1830, του 1848 και του 1871. Στη διάρκεια αυτών των επαναστάσεων, την µαζική δύναµη, που ήταν απαραίτητη για την καταστροφή του παλιού καθεστώτος, την προµήθευαν οι τεχνίτες, οι αγρότες και οι εργάτες. Στη συνέχεια, στο προσκήνιο ερχόντουσαν οι επιτροπές και τα πολιτικά κόµµατα που αντιπροσώπευαν τα πλούσια στρώµατα, αυτά που συνιστούσαν κάθε φορά τη µέλλουσα κυρίαρχη τάξη, και έπαιρναν τον έλεγχο της κυβερνητικής εξουσίας, και αυτό ήταν ένα φυσικό αποτέλεσµα, δεδοµένου ότι, τότε, η εργατική τάξη δεν ήταν ακόµη αρκετά ώριµη για να αυτοκυβερνηθεί. Σ αυτήν τη ν έα ταξική κοινωνία, που στηριζόταν πάντα στην εκµετάλλευση των εργαζοµένων, η κυρίαρχη τάξη χρειαζόταν µια κυβέρνηση που να απαρτίζεται από µια µικρή οµάδα αξιωµατούχων και πολιτικών. Σε µια πιο πρόσφατη εποχή, η Ρωσική Επανάσταση φάνηκε σαν µια προλεταριακή επανάσταση, αφού δηµιουργοί της ήταν οι εργαζόµενοι µε τις απεργίες και τις µαζικές τους δράσεις. Παρόλα αυτά, στη συνέχεια, το µπολσεβίκικο κόµµα κατάφερε, σιγά-σιγά, να ιδιοποιηθεί την εξουσία (κυρίως επειδή η εργατική τάξη ήταν µια πολύ µικρή µειοψηφία στον ρωσικό πλ ηθυσµό, όπου οι αγρότες αποτελούσαν την συντριπτική πλειοψηφία). Στην Ρωσία, δεν υ πήρχε αξιόλογη αστική τάξη αυτό είχε ως αποτέλεσµα να γεννηθεί, από την πρωτοπορία της επανά- 31