συγκεντρωθούν οι προσπάθειες που θα υπερασπίσουν το απειλούµενο µέλλον µας

1 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΝΑΛΕΚΤΩΝ Αρθρα, οµιλίες, µαρτυρίες, απόψεις Αναζητήσεις της αριστεράς, απόψεις πάνω στην εσωστρέφεια που τις χαρακτηρίζει Γνωριµία µε τη Λιβύη, πριν και µετά την ήρεµη επανάσταση (1969), προσωπική µαρτυρία. Αναίµακτες επαναστάσεις, προσωπική µαρτυρία και άποψη, Αίγυπτος, Λιβύη,. Σαχάρα Παγκοσµιοποίηση και Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση, σε τι διαφέρουν Η ηγεµόνευση των ΗΠΑ, πως εµπεδώθηκε µετά τον πόλεµο σε παγκόσµια κλίµακα Λογική πολέµου και λογική ειρήνης, γιατί η δεύτερη επιλογή αγνοήθηκε Μεγάλα σύγχρονα προβλήµατα. Πώς δηµιουργήθηκαν και πώς αθετούνται ουλεία, οι µορφές δουλείας της εποχής µας Αίγυπτος 1995, ταξιδιωτική µαρτυρία και σκέψεις για την ηγεµόνευση πάνω στη περιοχή Ηταν τα παιδιά µας, προσωπική µαρτυρία από τα Εξάρχεια Κύπρος, 22χρόνια κατοχής, σχόλια πάνω στην κατανόηση του προβλήµατος της Κύπρου Ποιος έχει όπλο την τροµοκρατία, πώς παρουσιάζεται το φαινόµενο και ποιός επωφελείται Οτσαλάν κι επιζήµια παρόρµηση, ευθύνες και συνέπειες του ερχοµού του στη Ελλάδα Από την αριθµητική της ένδειας, προσέγγιση της τραγικής µοίρας των φτωχών λαών Προασπίζοντας το µέλλον, η παγκόσµια πραγµατικότητα επιβάλλει µια συστράτευση για να συγκεντρωθούν οι προσπάθειες που θα υπερασπίσουν το απειλούµενο µέλλον µας Αλβανία, τα θύµατα των παρατραπεζών, περίπτωση ανάπτυξης αντικοινωνικών ενεργειών Εννοια και συνέπειες της παγκοσµιοποίησης, η παγκοσµιοποίηση της φιλελεύθερης αγοράς Πράσινη φορολογία, µια λύση που ανατίθεται στη φιλελεύθερη οικονοµία κι όχι στις κοινωνικές προτεραιότητες Η παγκοσµιοποίηση σε διάλογο, ανάµεσα στους Financial Times και το Monde Diplomatique Το θαύµα των ράκων της Ανατολικής Ασίας, η πραγµατικότητα δεν δικαιώνει ότι η Παγκοσµιοποιηµένη Φιλελεύθερη Οικονοµία ευνοεί τις «αναπτυσσόµενες» χώρες Τα προβλήµατα υης Ανατολικής Αφρικής, πως η κάθετη πτώση της οικονοµίας συνέβαλε στη µεγάλη κρίση και στι ς γενοκτονίες. Παγκοσµιοποίηση και Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση, η διαφορά 1

2 Το πρόβληµα της απασχόλησης, δεν εξαντλείται µε τη µείωση του χρόνου εργασίας, οι βαθύτερες και ευρύτερες αιτίες και συνέπειες Απώλειες της ηµοκρατίας, Οι µεγάλη φθορά των θεσµών που στηρίζουν τη ηµοκρατία Τεχνολογικές κατακτήσεις και κοινωνία, ραγδαία εξέλιξη των τεχνολογικών κατακτήσεων βάρος των κοινωνικών σε Το πρόβληµα της µετανάστευσης, η οικουµενική και κοινωνική του διάσταση Γιατί δεν κτυπούν οι καµπάνες (;), οι µεθοδεύσεις που καταπατούν τους θεσµούς Κόσοβο και ΟΗΕ, προσέγγιση σε οικουµενική διάσταση Συνέπειες της σύγχρονης οικονοµίας, πάνω στη σύγχρονη πραγµατικότητα 2

3 Aπό τις αναζητήσεις της Αριστεράς 3 Λέξεις 900 Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ µεγάλα και υψηλά τριγύρω "µας" έκτισαν τείχη. Αναφέροµαι στο άρθρο του καθ. Γρ. Καλφέλη µε τίτλο "Γενιέται Νέα ιεθνής Αριστερά", (Τα Νέα 05.05.00), που σχολιάζει τις εκδηλώσεις διαµαρτυρίας που έγιναν τελευταία στην Αµερική µε στόχο το ΝΤ. Το άρθρο αρχίζει και τελειώνει µε διάφορα εύλογα ερωτήµατα που καταλήγουν σε µιαν αµυδρήν εικόνα µιας αφύπνισης που αρχίζει να λέει "φτάνει πια" στο ρόλο που το ΝΤ ανάλαβε για να εξασφαλίζονται οι δανειστές από τις "επενδύσεις" που κάνουν για να "βοηθήσουν" τις χώρες που "έχουν ανάγκη". Το ΝΤ σχεδιάστηκε πριν ακόµη τελειώσει ο 2ος παγκ. πόλεµος στο Bretton Woods όπου κι αποφασίστηκε να δοθεί στο δολάριο ισότιµη ισχύ µε τον χρυσό βάσει ορισµένης ισοτιµίας. Ετσι προβάλλεται το δολάριο σαν το κύριο νόµισµα. Το 1971 καταργείται και η ισοτιµία του δολαρίου µε το χρυσό εγκαθιστώντας έτσι την ηγεµονία του δολαρίου και των ΗΠΑ στην παγκόσµια αγορά. Λίγες είναι οι περιπτώσεις όπου άλλα νοµίσµατα χρησιµοποιούνται στις διεθνείς συναλλαγές. Υπάρχει στην παγκόσµια οικονοµία ένα κύκλωµα που απεικονίζει την αναλγησία του οικονοµικού κατεστηµένου του οποίου το ΝΤ είναι θεσµοφύλακας. Οι συµβάσεις που υπογράφονται για την χορήγηση δανείων βασίζονται σε ρήτρα δολαρίου. Οι χρεωµένες χώρες αναγκάζονται να καταφεύγουν στην παραγωγή εξαγώγιµων προϊόντων, για να "εξυπηρετούν τα χρέη τους", παραγωγή που ολοένα επεκτείνεται και εντείνεται µε αποτέλεσµα την µείωση των τιµών. Γι αυτό έχουµε και απόκλιση στην ανάπτυξη των υπανάπτυκτων - που τους ονοµάζουµε αναπτυσσόµενους για να ξεγελιόµαστε και να ξεγελάµε - σε σχέση µε τους αναπτυγµένους. Θα πρέπει να σηµειώσουµε ότι στην πτώση των τιµών και της ανάπτυξης συντελεί και η αντικατάσταση φυσικών προϊόντων µε βιοµηχανικά που πολλές φορές µηδενίζει τη ζήτηση. Η αντικατάσταση του σιζάλ (για την κατασκευή σχοινιών και κάβων) µε πλαστικές ίνες είχε σαν συνέπεια να κατεβεί το ΑΕΠ/κεφ από 330$ το 1980 σε 100$ το 1993 στην Τανζανία χωρίς κανείς να ενδιαφερθεί για τη µοίρα αυτής της χώρας. Στο ίδιο διάστηµα το ΑΕΠ των αναπτυγµένων διπλασιάστηκε (25.000-30.000$). Ενας στοιχειώδης σχεδιασµός θα συγκρατούσε τις τιµές των εξαγώγιµων προϊόντων, όµως η λήψη τέτοιων µέτρων δυσχεραίνεται από τους κανόνες που επιβάλλει η "φιλελεύθερη οικονοµία" του "ανταγωνισµού". Οι συνέπειες της φιλελεύθερης οικονοµίας πάνω στην ποιότητα ζωής και τοπεριβάλλον όχι µόνο από κοινωνική πλευρά αλλά και από ηθική είναι γνωστές αλλά... "αγνοούνται". Είναι γνωστό το αυξανόµενο χάσµα ανάµεσα σε πλούσιους και φτωχούς κάθε κλίµακας Είναι γνωστή η επενδυτική εισβολή των συµµοριών του εγκλήµατος στις υπανάπτυκτες χώρες, για να ξεπλύνουν το µαύρο χρήµα, δανείζοντάς τες ή επενδύοντας σ' αυτές. Είναι γνωστή η βιοµηχανία του πορνοτουρισµού στην Ασία και την Λατ. Αµερική, αλλά και αλλού, µε θύµατα µικρά παιδιά. Είναι γνωστή η εµπορία οργάνων µικρών παιδιών για µεταµόσχευση Είναι γνωστή η εν ψυχρώ µαζική εκτέλεση αλητόπαιδων επειδή κλεβουν και βρωµίζουν...είναι γνωστή η συµπεριφορά των βιοµηχανικών χωρών απέναντι στα αναγκαία µέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος, γιατί προτιµούν αντί να προστατεύσουν τη φύση, να συγκρατήσουν την ανταγωνιστικότητα τους... Είναι γενικά γνωστή η εκφυλιστική ροπή που χαρακτηρίζει διάφορες εκδηλώσεις της Ζωής (ναρκωτικά, εγκληµατικότητα, παρά φύσην πορνεία κτλ...). Υπάρχουν τόσα µεγάλα προβλήµατα που δηµιουργήθηκαν από την επικράτηση της φιλελεύθερης οικονοµικής πολιτικής που ο Ανθρωπος άρχισε να διερωτάται και ν' αγανακτεί. Προς το παρόν άγγιξαν τις κεραίες, αυτούς δηλ που διαισθάνονται χωρίς να γνωρίζουν τις καταστάσεις. Αυτοί που έπρεπε να γνωρίζουν τις καταστάσεις δεν µπόρεσαν να συνειδητοποιήσουν την έκταση και τις συνέπειες των παθολογικών καταστάσεων και εξελίξεων. Γι αυτό και αντιµετωπίζουν τα γεγονότα των πρόσφατων εκδηλώσεων µε τα δηµοσιογραφικού τύπου ερωτήµατα: ποιοι

4 διαµαρτύρονται; ποιόν αντιπροσωπεύουν; για ποιόν ακριβώς λόγο ο καθένας ξεσηκώνεται;. Τα καυτά ερωτήµατα, αυτά που έπρεπε να είχαν τεθεί εδώ και είκοσι χρόνια, αιωρούνται και περιµένουν να µπουν κάποτε στις συνειδήσεις των Ανθρώπων. Ορισµένες συνειδήσεις συγκινήθηκαν αλλά δεν έχουν βρει την κατάλληλη επεξεργασία από αυτούς που εµµένουν σε παλαιού τύπου αντιµετωπίσεις των προβληµάτων, αγνοώντας ότι ζούµε σε άλλη κλίµακα, την παγκόσµια, ότι οι ηγεµόνες της Γης µας εγκλώβισαν, χωρίς να πάρουµε είδηση, στις δικές τους απαιτήσεις, στους δικούς τους κανόνες, στη δική τους θέληση. Χαρακτηριστικός είναι ο τίτλος του άρθρου που επιµένει να εξαρτάται από την οραµατιζόµενη αριστερά και όχι από ένα συγκροτηµένο πολιτικό αγώνα συνε Αυτά µπορούµε να πούµε τώρα για την παγκοσµιοποίηση της φιλελεύθερης οικονοµίας που µόνο δύο χρόνια πέρασαν από τότε που έπαψαν άλλοι να την υµνούν και άλλοι να την περιεργάζονται περιµένοντας δογµατικά την περίφηµη "αυτόµατη αποκατάσταση της οικονοµικής τάξης, σύµφωνα µε τους νόµους της Αγοράς". Και τώρα την καταγγέλλουν ακόµη κι οι παπάδες. Σήµερα το πρόβληµα δεν είναι πως να αντισταθούµε σ' αυτήν την παγκοσµιοποίηση, γιατί ότι έγινε έγινε και δεν µπορούµε να το ξεκάνουµε. Οι παλαιού τύπου "επαναστατικές" ενέργειες θα είναι άστοχες και, το λιγότερο, ονκιχωτικές. Τώρα θα πρέπει να καταλάβουµε τα παρακάτω: Η άγρια παγκοσµιοποίηση, του τύπου που κατάληξε στις οικονοµικές κρίσεις των ράκων της Ασίας έδωσε να καταλάβουν στους ίδιους τους πρωτεργάτες της παγκοσµιοποίησης ότι η φιλελεύθερη οικονοµία είχε πάρει επικίνδυνη πορεία και απειλούσε τ' αποµεινάρια της οικουµενικής συνοχής, αλλά και τα κεκτηµένα των ισχυρών επενδυτών και χωρών. ιακήρυξαν λοιπόν οι ίδιοι οι πρωτεργάτες "την ανάγκη της στήριξης της οικονοµικής παγκοσµιοποίησης πάνω σε µια κοινωνική παγκοσµιοποίηση" (Τζ. Σόρος). Τώρα συντελούνται στον κόσµο ζυµώσεις που επαγγέλλονται την κοινωνική ευαισθησία. Αυτές τις ζυµώσεις θα πρέπει να βρούµε τρόπο για να τις προσεγγίσουµε, να τις µελετούµε, να τις παρακολουθούµε και το κυριότερο, να συµµετέχουµε κατάλληλα σ' αυτές τις ζυµώσεις. Αλλιώς η θέση στην οποία εγκλωβιστήκαµε θα επιδεινωθεί... 18.05.00 4

5 \ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΗ ΛΙΒΥΗ Λέξεις 1430... Εκείνες οι γνωριµίες που είχαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον ήταν αυτές που κάναµε µέσω του Λίβυου εύελπι που σπούδαζε στην Ελλάδα. Αυτοί µας έκαναν να γνωρίσουµε την ατµόσφαιρα που µέσα απ' αυτήν ξεπήδησε η επανάσταση του 69: Ενας βασιληάς, προς το τέλος της ζωής του, που ζούσε µέσα στο Αγγλικό στρατόπεδο του Τοµπρούκ, που κατάφερνε να βασιλεύει χάρη στην ικανότητα του να κρατά τις ισορροπίες ανάµεσα στους φυλάρχους και µε τη βοήθεια πιστών συνεργατών του. Μια εθνική άµυνα που βασιζόταν στους Αγγλους φίλους του. Μια αστυνοµία ισχυρότερη από τον ίδιο το στρατό, που τον διοικούσε ένας αγράµµατος στρατάρχης, γεµάτος παράσηµα που δεν τ' αποχωριζόταν... Ενας θρόνος που προστατευόταν µε τον περιορισµό των συγγενών του βασιληά στις φυλακές, έτσι που δεν έµενε για τη διαδοχή του παρά ένας αφελής ανεψιός... Η ανάδειξη της Μπέντα 1 σε πρωτεύουσα, που ήτανε η τελευταία ιερή θέληση του βασιληά, δεν θα µπορούσε να σώσει την κατάσταση... Ενα νέο πνεύµα κατακτά αθόρυβα αλλά σταθερά και ραγδαία τα βλαστάρια του νεαρού έθνους. Εκτός από τον απελευθερωτικό άνεµο που επακολούθησε τον παγκόσµιο πόλεµο, και που συγκλόνιζε τον αραβικό κόσµο, η ίδια η κοινωνία της Λιβύης βρισκότανε σε φάση ριζικής αναδιάρθρωσης. Η άγονη και τεράστια σε έκταση χώρα µε τον ολιγάριθµο πληθυσµό (1,5 εκατ. τότε) γίνεται ξαφνικά πλούσια. Οι νέοι µορφώθηκαν κι απόκτησαν ισχύ. Η έννοια του σεβασµού άλλαξε κι αυτή. εν περιορίζεται πια στο σεβασµό προς τους πρεσβύτερους αλλά αποκτά αξιολογικά ερίσµατα. Η γνώση κι η νάγκη αναβαθµίζουν τους νέους και µεταφέρουν σ' αυτούς τις ελπίδες του έθνους. Είναι ζωηροί, µιλάνε και καυτηριάζουν, χωρίς ν'αναφέρονται σε µια συγκεκριµένη δράση, παρουσιάζοντας τις αλλαγές σαν απαραίτητες να γίνουν. Oµως παρά τη διάχυτη ροπή προς µια ριζική αλλαγή η αυλή κι οι προστάτες της προβάλλανε σοβαρά εµπόδια. Το αποκορύφωµα της αυλικής αντίδρασης εκδηλώθηκε µε µια ευρεία ανταλλαγή µεταξύ των αστυνοµικών δυνάµεων της Τρίπολης και της Βεγγάζης, για την καταστολή θερµών διαδηλώσεων αλληλεγγύης κατά τον πόλεµο των επτά ηµερών. Προφανής σκοπός αυτής της ανταλλαγής ήταν ν' αντιµετωπιστεί η επίπτωση φιλίας ή συγγένειας ανάµεσα σε διαδηλωτές και αστυνοµικούς. Ετσι το νέο πνεύµα βρήκε ρεαλιστικότερη διέξοδο στον επαναστατικό πυρήνα που ετοιµαζότανε κρυφά και τον Σεπτέµβρη του 69 επέφερε, αναίµακτα και χωρίς καµιά δυσκολία, την αναπόφευκτη ανατροπή. Η πτώση ήταν ώριµη και η αποδοχή της επανάστασης άµεση. Παρ' όλον ότι είχα φύγει από τη Λιβύη πριν την επανάσταση είχα τη δυνατότητα να παρακολουθώ τις εξελίξεις. Τουλάχιστο δεν τις έβλεπα µε τη στενή οπτική γωνία των "πολιτισµένων" που περιορίζουν την ιστορία ενός έθνους στη δηµιουργία εντυπώσεων γύρω από το πρόσωπο του αρχηγού της επανάστασης, παρουσιάζοντας τον πότε σαν αρχιτροµοκράτη και πότε σαν µια µεγαλοµανή φαιδρή φιγούρα. Αδυνατώντας να κατανοήσουν τις συνθήκες που οδήγησαν αυτόν τον τόπο στις εξελίξεις που παρακολουθήσαµε και παρακολουθούµε βολεύονται µε µια φολκλορική θεώρηση τους. Οµως...: Οπως είπαµε η αλλαγή ήταν αναπόφευκτη, γι' αυτό κι' έγινε αµέσως δεκτή. Εκτός από ελάχιστους δηµόσιους λειτουργούς και τεχνοκράτες που είχαν επισηµανθεί για τη ροπή τους προς τη διαφθορά όλοι οι άλλοι παρέµειναν στις θέσεις τους και µάλιστα τους δόθηκαν µεγαλύτερες δυνατότητες για ν' αποδώσουν περισσότερο. Ενας λαός που µέσα στα πλαίσια της νοµαδικής ζωής του δεν είχε λόγο κι ευκαιρία ν'αναπτύξει δραστηριότητα, πρωτοβουλία κι' άλλα γνωρίσµατα χαρακτήρα, θετικά ή αρνητικά, όπως τα ξέρουµε στο δικό µας κόσµο, βρέθηκε ξαφνικά µπροστά στην ανάγκη να τ' αποκτήσει. Μου δόθηκε η ευκαιρία να ξαναπάω στη Λιβύη αρκετές φορές. Πετώντας πάνω από την Τρίπολη βλέπεις τώρα κάτι τεράστιους δίσκους που δεν είναι τίποτ' άλλο παρά καλλιεργηµένη γη µέσα στην έρηµο. Ενας ποτιστικός βραχίονας, µήκους εκατό µέτρων, περιστρέφεται, γύρω από ένα 1 Εκκπροσωπούσα τότε το γραφείο οξιάδη για την αναβάθµιση της πόλης (1965-7) 5

6 πηγάδι, µοιράζοντας νερό σ' όλη τη διαδροµή του. Πιο πέρα χρησιµοποιούνται κλασικότερα µέσα για ν' αντλήσουν νερό και να γονιµοποιήσουν τη γη. Βλέπεις επίσης πολλές πολυκατοικίες που κτίστηκαν και δόθηκαν στο λαό. Αλλά κι όσοι κατοικούσαν σε νοικιασµένα σπίτια έγιναν ιδιοκτήτες τους, αφού αποζηµιώθηκαν οι ιδιοκτήτες τους από το κράτος. Στο Πανεπιστήµιο της Τρίπολης είδα κορίτσια µε ξέσκεπο κεφάλι κι' ελεύθερο το πρόσωπο να συναναστρέφονται µε την πιο φυσική οικειότητα µε τ' αγόρια, ενώ παλαιότερα, χωρίς εξαίρεση, γυναίκες και κορίτσια από την εφηβία τους, άφηναν µισό µόνο µάτι ελεύθερο για να βλέπουν τον κόσµο µέσα από το σκεπασµένο πρόσωπο. Οι image makers του Καντάφι, που θέλουν να ταυτίζουν την Λιβύη µε µια παραµορφωµένη εικόνα του προσώπου του, αγνοούν πάντα τις ειδικές συνθήκες που µέσα σ' αυτές εξελίχθηκε η χώρα. Αγνοούν επίσης το γενικό κανόνα που σύµφωνα µ' αυτόν σε µια πορεία εξέλιξης, παρουσιάζονται στραβοπατήµατα, από άγνοια, βιασύνη ή κακό υπολογισµό ή κι άλλους λόγους. Ετσι δίνουν έµφαση σ' ό,τι θα µπορούσε να διαµορφώσει µιαν εικόνα αυτής της χώρας όπως αυτοί θα την ήθελαν. Θα µπορούσα κι εγώ να δώσω µερικές τέτοιες εικόνες. Κι αξίζει τον κόπο να το κάνω για διάφορους αυτοπροβαλλόµενους λόγους: Μια µέρα όσοι ξένοι φτάνανε στη χώρα αναγκάζονταν να επιστρέψουν γιατί το διαβατήριο τους δεν ήταν γραµµένο στην αραβική. Αµέσως το µέτρο αντικαταστάθηκε µε την προσθήκη, από µέρους του Λιβυκού προξενείου που εξέδιδε τη βίζα, ενός φύλλου που έδιδε την ταυτότητα του κατόχου του διαβατηρίου στην αραβική. Μιαν άλλη φορά, ένας τροχαίος, αρνιότανε ν' αναγνωρίσει την διεθνή µου άδεια οδήγησης γιατί ανάµεσα στις χώρες που ίσχυε αναγραφόταν και το Ισραήλ. Για να τον πείσω ότι δεν πρόκειται να πάω στο Ισραήλ πήρα το στυλό µου και το πέρασα δυό-τρεις φορές πάνω απ' αυτό το όνοµα, έτσι που να γίνει µια µουτζούρα, προς µεγάλη ικανοποίηση του τροχαίου. Κι' ακόµη µία ιστορία: Είχα αφήσει το διαβατήριο µου σε µιαν υπηρεσία για να µου δοθεί µια βίζα. Την εποµένη, όταν πήγα να το πάρω, όσο και να ψάχνανε οι αρµόδιοι δεν το βρίσκανε. Απογοητευµένος έσκυψα το κεφάλι και το βλέµµα µου έπεσε κατά τύχη στο ποδάρι του τραπεζιού που χρησίµευε για γραφείο κι αντελήφθηκα πως ένα διαβατήριο µπήκε σφήνα στο πάτωµα για να το σταθεροποιήσει. Ευτυχώς (;!) ήταν το δικό µου!!... Υπάρχουν ασφαλώς κι άλλα σοβαρότερα στοιχεία που θα µπορούσαν να καταλογιστούν σε βάρος αυτής της χώρας όταν θέλουµε ν' αγνοήσουµε τα στάδια και τις συνθήκες της ραγδαίας εξέλιξης της και τα εµπόδια που συνάντησε. Πιστεύω όµως πως προέχουν, σε βαθµό απείρως σηµαντικότερο αυτά που έγιναν, από τις λεγόµενες µεγάλες δυνάµεις, σε βάρος αυτής της χώρας: Οικονοµικές και διπλωµατικές πιέσεις, στρατιωτικές απειλές, αεροπορικές επιθέσεις µε οµολογηµένο στόχο τη δολοφονία του Καντάφι και µε θύµατα γυναικόπαιδα, ανάµεσα τους κι ένα κοριτσάκι που το είχε υιοθετήσει, χαρακτηρίζουν τη συµπεριφορά τους απέναντι της. Ας θυµηθούµε τις εικόνες εκείνες που έδειχναν αυτή τη ξεδιάντροπη επίθεση των αµερικάνικων αεροπλάνων που κυνηγούσαν να σκοτώσουν τον αρχηγό ενός κράτους υποστηρίζοντας την ενέργεια τους µε τη διάδοση µιας παραµορφωµένης εικόνας της προσωπικότητας του. Φρόντισαν να ντύσουν τη πράξη τους µε µια µυθοπλασία όπου οι µεγάλοι προστάτες των "ελευθεριών και των µεγάλων αξιών του ανθρώπου" εκπληρούν το ιερό καθήκον να εξολοθρεύσουν τον φορέα της µεγάλης πληγής της εποχής: την "τροµοκρατία". Κι αυτό που κάνουν αυτοί δεν είναι τροµοκρατία αλλά σωτήρια πράξη, εκπλήρωση καθήκοντος απέναντι στην ανθρωπότητα... Το επίσηµο κράτος, όταν θέλει να επισηµοποιήσει τις ενέργειες του, για λόγους εντυπωσιασµού κι εκφοβισµού, υπερβαίνει τη δράση των "µυστικών υπηρεσιών" του επεµβαίνοντας ανοικτά και µε στρατιωτικά µέσα για να επιβάλει την "τάξη"...τα "εγκλήµατα τροµοκρατίας" για τα οποία κατηγορείται η Λιβύη, χωρίς µάλιστα να έχουν αποδειχθεί, έχουν µηδαµινή σηµασία µπροστά σ' εκείνα που επίσηµα έγιναν, ιδιαίτερα από τις ΗΠΑ και το Ισραήλ. Κι οι δύο τους επενέβηκαν στρατιωτικά σε ξένες κυρίαρχες χώρες ύστερα από αποκλειστικά δική τους απόφαση, χωρίς να ρωτήσουν κανένα. Ποιος να µιλήσει; Οι άλλες "δηµοκρατικές χώρες", που ανάλογες ενοχές ή άλλα "συµφέροντα" τις οδηγούν στη σιωπηλή ανοχή ή εκείνες που, ελέω δολαρίων, µπήκαν στο παιχνίδι της "νέας τάξης", ή αυτές που είδαν τις εικόνες που δείχνουν µέχρι πού µπορούν να φτάσουν οι φύλακες της "Ελευθερίας" για να εξασφαλίσουν την..."τάξη"... µπορούν να µιλήσουν;... Από συµπατριώτες µας που ανέλαβαν την κατασκευή ή µελέτη έργων στη Λιβύη άκουσα πολλά παράπονα για τους Λίβυους που τους παίδευαν για να τους πληρώσουν και θέλανε να τους δώσουν πετρέλαιο αντί χρήµατα. Βέβαια αυτό συµβατικά, όσον αφορά τις συγκεκριµένες 6

7 συµβάσεις, ήταν άτοπο. Υπάρχει όµως η αιτία αυτής της συµπεριφοράς. Ετυχε να δω τον Μητσοτάκη όταν ήταν υπουργός, γύρω στο 1980, να γεµίζει µε την παρουσία του µια τεράστια αίθουσα του ξενοδοχείου περιφερόµενος γεµάτος δραστηριότητα ανάµεσα στους πολυπληθείς συνεργάτες του. Από 'κεί βγήκε µια συµφωνία. Οι τεχνικοί µας θα κατασκεύαζαν έργα και σ' αντάλλαγµα η Ελλάδα θ' αγόραζε πετρέλαιο. Η Ελλάδα όµως, δεν αγόραζε, προφανώς ύστερα από άνωθεν πιέσεις, προκαλώντας δυσαρέσκεια στους Λίβυους που την εκφράζανε µε το δικό τους τρόπο. Γι αυτούς που µέχρι πρίν από λίγα χρόνια ίσχυε η ιερότητα του προφορικού συµβολαίου ήταν φυσικό ν' απαιτούν το σεβασµό κάθε συµφωνίας, στην ουσία της, δίνοντας στους τύπους, για τους οποίους εξ' άλλου είχαν ελάχιστη πείρα, δευτερεύουσα σηµασία... 08.95 7

8 Αναίµακτες Επαναστάσεις 480λέξεις Αξίζει να ενδιαφερθεί κανείς για τρεις αναίµακτες επαναστάσεις που έγιναν µεταπολεµικά στα όρια της Μεσογείου. Χρονολογικά αρχίζουµε από την Αίγυπτο, µε την «επανάσταση του Νάσερ» Ηταν µια καθαρά αστική επανάσταση ενισχυµένη µε τη διεκδίκηση Εθνικής Ανεξαρτησίας. Μια δωδεκάδα αξιωµατικών του στρατού ανάλαβαν το αναίµακτο εγχείρηµα και δεν άργησαν να εξασφαλίσουν τις ευλογίες ολόκληρου του στρατού, των τσιφλικάδων - που προσβλέπανε στο ρόλο του βιοµηχάνου και του χρηµατιστή και µάλιστα στο εξωτερικό όπου τοποθετούσαν τα µεγάλα τους κέρδη- και του έθνους-. Ο βασιλιάς εγκατέλειψε τη χώρα και πέθανε γλεντώντας στην Ιταλία. Η Μ. Βρετανία δεν άντεχε πια το οικονοµικό βάρος της διατήρησης των στρατιωτικών βάσεων και δέχτηκε να συζητήσει το θέµα της αποµάκρυνσης τους. ύο ήταν τα επεισόδια που έγιναν. Το ένα αφορούσε τις ολιγοήµερες µάχες που έγιναν στην Ανω Αίγυπτο µ ένα πασά που διαφωνούσε µε τη διανοµή της γης, κι όπλισε πιστούς υποτακτικούς. Το άλλο ήταν ο απαγχονισµός δύο εργατών, που µέσα στην επαναστατική δυναµική πίστεψαν πως µπορούσαν να ξεσηκώσουν τους εργάτες των υφαντουργείων της Μεχάλλα ελ Κόµπρα σε απεργία. Και στις δύο περιπτώσεις η ταξική τοποθέτηση της επανάστασης ήταν ξεκάθαρη. Η επανάσταση αυτή, όπως είπαµε, στη γένεσή της εµπνεόταν και από ιδεώδη Εθνικής Ανεξαρτησίας. Επί τέσσερα χρόνια (1952-56) επέµενε ν αντλήσει οφέλη από ειδικές οικονοµικές σχέσεις που ζητούσε να συνάψει µε τις ΗΠΑ. Οµως το τίµηµα που έπρεπε να πληρώσει ήταν: έλεγχος στην οικονοµία της χώρας και πολιτικές δεσµεύσεις στις διεθνείς σχέσεις που έθεταν την Αίγυπτο κάτω από την πολιτική ηγεµονία των ΗΠΑ. Η εθνική περηφάνια, οι ζυµώσεις που διεξάγονταν την εποχή εκείνη ανάµεσα στους Αδέσµευτους στους οποίους τελικά προσχώρησε και οι δελεαστικές προτάσεις για την κατασκευή του Φράγµατος του Ασουάν από την Σοβ. Ενωση κατάληξαν στην εθνικοποίηση της ιώρυγας του Σουέζ και την προσωρινή και σχετική ανεξαρτοποίηση της Αιγύπτου. Στην περίπτωση της Λιβύης κυριαρχούσαν άλλες συνθήκες: Η τότε µικρή σε πληθυσµό χώρα αλλά τεράστια σε έκταση (1,5εκ. κατοίκων) δεν είχε καν ταξική διάρθρωση διότι κυριαρχούσε η νοµαδική ζωή. Εκείνο που χαρακτηρίζει την επανάσταση στη Λιβύη είναι η µεταλλαγή της αξιολόγησης των νέων σε σχέση µε τους γέροντες. Ο σεβασµός προς τους σοφούς γέροντες µεταπήδησε σε θαυµασµό µπροστά στους µορφωµένους πια νέους. Η τρίτη περίπτωση αφορά τη υτική Σαχάρα, Το Πολισάριο. Μια πολιτική και εθνική ανεξαρτοποίηση 500χιλ. Βερβέρων από το Μαρόκο και την Μαυριτανία. Το κυριότερο χαρακτηριστικό σ αυτή την µικρή κοινωνία είναι η έλλειψη κάθε διάκρισης ανάµεσα στα φύλα και η έλλειψη κάθε εµπορικής δοσοληψίας. Μια κοινωνία που από παράδοση παραµένει καθαρή και γνήσια εν είναι λίγες οι µεταβολές που υπέστησαν χώρες στην κοινωνική τους δοµή χωρίς να µεσολαβήσει αιµατηρή ενέργεια. Και διερωτόµαστε: Μήπως αυτά που συµβαίνουν στη γειτονική Τουρκία αποτελούν ενδείξεις διεργασιών για την ανακατάταξη της ταξικής δοµής της; Μήπως µια ώσµωση ανάµεσα στις οικογένειες των στρατιωτικών κι εκείνες των οικονοµικών κύκλων µπόρεσαν να παίξουν κάποιο ρόλο; Μήπως οι ίδιες οι ενασχολήσεις των στρατιωτικών καλούν το ενδιαφέρον τους περί τα οικονοµικά; 16.12.2002 8

9 Παγκοσµιοποίηση και Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση Λέξεις 1870 ιάβασα µε πολύ ενδιαφέρον τα άρθρα που δηµοσιεύτηκαν στην Κυριακάτικη Αυγή της 21ης και 28ης Σεπτ. 1997 µε τίτλο «Η αποκάλυψη του µυστηρίου της ΤΙΝΑ» (Ι) και (ΙΙ) αντίστοιχα. Κι αυτό γιατί, όπως ο υπότιτλος που ακολουθεί φανερώνει, το θέµα αφορά «το φαινόµενο της παγκοσµιοποίησης», ένα φαινόµενο που πραγµατικά χρειάζεται να του δώσουµε µεγάλη προσοχή γιατί ο ρόλος του στις εξελίξεις που επηρεάζουν την ανθρώπινη κοινωνία, σ όλες τις κλίµακες, γίνεται πρωταρχικός. Ας µου επιτραπεί όµως να το προσεγγίσω µε άλλο τρόπο: Είναι αλήθεια πως υπάρχουν νοµοτέλειες. Aυτό, όπως διευκρινίζεται, σηµαίνει το «ΤΙΝΑ», Τhere Is No Alternative, «εν Υπάρχει Εναλλακτική (Πορεία ή Λύση)». Οµως τα φαινόµενα δεν είναι αυτοτελή. Βρίσκονται σε αλληλεξάρτηση µε άλλα, µέσα σ ένα σύνολο από το οποίο τα αποσπάµε για να τα προσεγγίσουµε. Κι εδώ είναι που χρειάζεται µεγάλη προσοχή. εν πρέπει να ξεχνάµε τις παραµέτρους που προέρχονται από τα γειτονικά υποσύνολα. Ετσι, υπάρχει µεν µια αλυσίδα από διεργασίες που οδηγούν σε µια οικονοµική παγκοσµιοποίηση, παράλληλα όµως αναπτύσσονται επιπτώσεις που θέτουν σε αµφισβήτηση τον τρόπο µε τον οποίο αυτή γίνεται γατί προσκρούει σε άλλες αναγκαιότητες. Ταυτόχρονα υπάρχει ο παράγοντας χρόνος που καθιστά τις εξελίξεις ραγδαίες µε πορεία προς µια παγκοσµιοποίηση περιορισµένη σε µια γονιµότατη για λίγους «οικονοµική ανάπτυξη» αλλά στερηµένη κοινωνικού περιεχοµένου και προ παντός ανθρωπιστικής, οικολογικής και διεθνιστικής µέριµνας, ακόµη και βιωσιµότητας (fiability). Το µέλλον του Ανθρώπου αφήνεται στις ελπίδες που καλλιεργούνται από υποσχόµενες ευεργετικές συνέπειες µιας πορείας της οικονοµίας που ξεφεύγει από κάθε µεθόδευση, ρύθµιση και έλεγχο, την εποχή που τέτοιες διαδικασίες έγιναν απαραίτητες για την ευόδωση κάθε εγχειρήµατος. Σ αυτό το σηµείο ας βάλουµε ορισµένα ερωτήµατα: Με ποιό τρόπο αντιµετωπίζει αυτή η παγκοσµιοποίηση την ανεργία, τον αποκλεισµό, την πείνα, τα ναρκωτικά, την ροπή προς την διαφθορά, προς την ηθική απογύµνωση που εκφράζεται µε την θανάτωση και εκπόρνευση µικρών παιδιών. Η µόνη απάντηση που δίδεται σ αυτά τα ερωτήµατα αφορά τους «δείκτες» της ανεργίας που στις ΗΠΑ και τη Μ. Βρετανία «βελτιώθηκαν» πολύ. εν αναφέρεται όµως ότι αυτή η βελτίωση οφείλεται στην εξάπλωση της πρόσκαιρης εργασίας που συνδυάζεται µε µιαν απώλεια του αισθήµατος ασφαλείας, απαραίτητου στη ζωή του ανθρώπου, της οικογένειας και της κοινωνίας. Επίσης δεν αναφέρεται ότι οι µορφές που παίρνει αυτή η απασχόληση οδηγούν σε µια ροπή προς αύξηση των κοινωνικών διαφορών. Ετσι σε πίνακα που δηµοσίευσε η Guardian και δίδει την αύξηση των εισοδηµάτων, στη Μ. Βρετανία, µεταξύ 1979 και 1993 ανά στρώµατα των 10% του πληθυσµού, στα κατώτερα 10% µειώθηκαν κατά 13% ενώ στα ανώτερα αυξήθηκαν κατά 65% 1 Πόσον καιρό µπορεί αυτή η παγκοσµιοποίηση ν αγνοεί την κακοποίηση του περιβάλλοντος και κυρίως τις ραγδαία εξελισσόµενες συνέπειες;. Αυτές τις µέρες µια οικολογική τραγωδία στην ΝΑνατολική Ασία εκτυλίσσεται και φαίνεται πως τα µέσα, κυρίως τα οικονοµικά, για να αντιµετωπιστούν οι τεράστιες πυρκαγιές, καθιστούν απαγορευτική µιαν αποτελεσµατική κινητοποίηση της ιεθνούς Αλληλεγγύης µεταξύ των κρατών...! Ετσι καταστρέφονται και τα δάση του Αµαζονίου. Οσο για τη µεγάλη υπερδύναµη που άνοιξε τις πόρτες στην παγκοσµιοποίηση που ζούµε αρνείται να συµµετάσχει στη λήψη ορισµένων µέτρων για την προστασία του περιβάλλοντος, προφανώς για οικονοµικούς λόγους. Πόσος είναι ο πληθυσµός τη Γης που επωφελείται απ αυτή την οικονοµική ανάπτυξη; Κι αυτό αφορά αναπτυσσόµενες, αναπτυγµένες περιοχές κι εκείνες που παρουσιάζονται σαν ωφεληµένες από το «άνοιγµά» τους στην παγκοσµιοποίηση. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι αναδυόµενες οικονοµίες αφορούν κέντρα, λιµάνια κυρίως. Ενώ, π.χ., το µέσο ΑΕΠ/κεφ. της Ταϊλάνδης είναι 6870$ στις βορειοανατολικές περιοχές της είναι µόνο 665$ 2 Πώς η οικονοµική παγκοσµιοποίηση θα ενδιαφερθεί για τις περιοχές όπου οι επενδύσεις είναι επισφαλείς και ποιος ενδιαφέρεται για τις πραγµατικά ζωτικές ανάγκες της χώρας που φιλοξενεί τις επενδύσεις; 9

10 Ποιός θα πληρώσει τις συνέπειες της κρίσης που πλήττει τώρα το «µοντέλο της ΝΑνατολικής Ασίας» και που οφείλεται στον υπερδανεισµό, την υπερπαραγωγή, την πτώση των τιµών, την εξάντληση της ανταγωνιστικότητας η οποία και προκαλεί µια τάση αποδηµίας των επενδύσεων; Ποιά εγγύηση δίδεται για τη «βιωσιµότητα» µιας τέτοιας ανάπτυξης; Τι ρόλο παίζει η έλλειψη µιας συγκροτηµένης υποδοµής µε δίκτυα συγκοινωνιών, επικοινωνιών, άρδευσης, ύδρευσης, µε τεχνολογικό υπόβαθρο, παιδεία, κοινωνική ασφάλιση και πρόνοια έτσι που η ανάπτυξη να µη περιορίζεται σε ορισµένα αστικά κέντρα και ορισµένα κοινωνικά στρώµατα; Το χάσµα ανάµεσα στην τεχνολογική ανάπτυξη των αναπτυγµένων χωρών και την καθυστέρηση των αναπτυσσόµενων βρίσκει µια από τις πολλές εκφράσεις του στην διαπίστωση ότι η παραγωγή ανά εκτάριο και ανά καλλιεργητή δηµητριακών είναι κατά 500 (πεντακόσιες) φορές µεγαλύτερη στις πρώτες καθιστώντας το κόστος παραγωγής αντιστρόφως ανάλογο. 3 Αυτό µαζί µε το µεγάλο πρόβληµα της εξυπηρέτησης κι εξόφλησης των χρεών ωθούν τις φτωχές χώρες στην ανάπτυξη καλλιεργειών εξαγώγιµων προϊόντων και την εγκατάλειψη καλλιεργειών για τον επισιτισµό τους που γι' αυτόν καταφεύγουν στις εισαγωγές. Ας περιοριστούµε σ αυτά τα ερωτήµατα που είναι αρκετά για να δείξουν ότι αυτή η οικονοµική παγκοσµιοποίηση δεν είναι εκείνη που πρέπει κι ότι η πορεία που έχει πάρει είναι ε- σφαλµένη και χρειάζεται αλλαγή. Καλό είναι, τώρα, να µιλήσουµε για την Ευρώπη. Η σύσταση και «ολοκλήρωση» της Ευρώπης αποτελούν µια χαρακτηριστική πλατφόρµα όπου αναδεικνύονται οι παράγοντες και τα στάδια που απεικονίζουν µια κατά το δυνατό οµαλή πορεία χωρών προς ολοκλήρωση. Η παγκοσµιοποίηση, για την οποία γίνεται λόγος, ονοµάζεται πολύ συχνά και «ολοκλήρωση»... Μια σύντοµη αναφορά στα προβλήµατα που αντιµετωπίζει η ίδια η Ευρώπη για την ολοκλήρωσή της µέσα στις συνθήκες της παγκοσµιοποίησης παρουσιάζει µεγάλο ενδιαφέρον. Γι αυτόν τον σκοπό ανατρέχω στο βιβλίο της Ιν. Αφεντούλη «Ποιά Ευρώπη Θέλουµε» 4, όπου οι Ζ. Ντελόρ, Λ. Ζοσπέν, Τ. Μπλέρ, Κ. Σηµίτης, Μ. ντ Αλέµα και Ο. Λαφονταίν γράφουν τις απόψεις τους. Τα σταχυολογήµατα που αντλώ θα τ αντιγράψω από τα κείµενα σηµειώνοντας σε παρένθεση τ όνοµα του συγγραφέα, κι αυτό για να σεβαστώ την πηγή και για να υπογραµµίσω το κύρος της. Πρώτα όµως θα τονίσω ότι τα κράτη µέλη της Ευρώπης έχουν εκ προοιµίου ένα ορισµένου επιπέδου συγκροτηµένο υπόβαθρο ανάπτυξης, σε αντίθεση µ αυτό των αναπτυσσόµενων χωρών που ωθούνται σε συµµετοχή στην άγρια παγκοσµιοποίηση. «Τα δύο βασικά πολιτικο-ιδεολογικά ευρωπαϊκά ρεύµατα, η χριστιανοδηµοκρατία και η σοσιαλδηµοκρατία, συνέκλιναν σε κάτι πολύ ουσιαστικό, στην αναγνώριση της αναγκαιότητας του κοινωνικού κράτους. Αυτή η σύγκλιση επέτρεψε τη δηµιουργία του µοντέλου της «κοινωνικής οικονοµίας της αγοράς». (Ιν. Αφεντούλη) Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Ευρώπη, όσο και να επηρεάζεται από τις ενέργειες και συνέπειες της ακραίας φιλελεύθερης πολιτικής που εδραίωσαν οι Ρ. Ρήγκαν και Μ. Θάτσερ αναγνώρισε την ανάγκη µιας δροµολογηµένης πορείας προς την ολοκλήρωση και µέσα σε µια πάλη µε κάποιο δηµοκρατικό φόντο προσπαθεί να επιτύχει συγκλίσεις και να ελέγχει τις εξελίξεις. εν νοείται ολοκλήρωση χωρίς µεθόδευση. Αυτό ακριβώς το πνεύµα λείπει από την παγκοσµιοποίηση για την οποία γίνεται λόγος. «Η Ευρώπη είναι το µόνο όπλο που διαθέτουµε για ν αντιµετωπίσουµε την παγκοσµιοποίηση. Ας αφήσουµε κατά µέρος την πολιτική διάσταση κι ας σκεφτούµε κάποια άλλα ζητήµατα, τη φτώχεια, το περιβάλλον, την κερδοσκοπία, τη νοµισµατική αστάθεια. Θα πρέπει να τα αντιµετωπίσουµε ο καθένας µόνος του ή µε συνείδηση των κοινών µας αξιών να αναζητήσουµε συλλογικές απαντήσεις;» (Ζακ Ντελόρ) Η παγκοσµιοποίηση λοιπόν και πρέπει ν αντιµετωπιστεί και αντιµετωπίσιµη είναι. «Οι έννοιες της κοινωνικής συνοχής και οικονοµικής ανάπτυξης δεν είναι αλληλοσυγκρουόµενες αλλά συµπληρωµατικές. Μια τραυµατισµένη κοινωνία δεν είναι µόνο ηθικά ανεπίτρεπτη αλλά και οικονοµικά αναποτελεσµατική» (Τόνυ Μπλέρ) Μια καταγγελία κατά της άγνοιας του κοινωνικού και ηθικού παράγοντα που δείχνει η σύγχρονη πορεία της παγκόσµιας οικονοµίας. Ανάγει επίσης σε βασικούς όρους την κοινωνική συνοχή µαζί µε την οικονοµική ανάπτυξη. «Το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Μοντέλο επηρεάζεται µέχρι στιγµής αρνητικά, από τις παγκόσµιες οικονοµικές εξελίξεις, την εισβολή της παγκοσµιοποίησης... Το κεφάλαιο απέκτησε 10

11 δύο νέα πανίσχυρα όπλα στον κοινωνικό ανταγωνισµό, την ευκολία να µεταναστεύει, ουσιαστικά ανεξέλεγκτα, σε περιοχές χαµηλού κόστους καθώς και τη δυνατότητα να επισείει την απειλή των φθηνών εισαγωγών από νέες βιοµηχανικές χώρες. Τα όπλα αυτά το βοηθούν να ελέγξει το κόστος εργασίας τόσο το άµεσο όσο και το έµµεσο (κοινωνικές παροχές). Αποδίδουν επίσης στη διαµάχη του κεφαλαίου µε το κράτος. Υπονοµεύουν την φοροληπτική του βάση άρα και την ικανότητά του να στηρίζει το κοινωνικό κράτος. Πολύ σηµαντικότερη είναι η ικανότητα του κεφαλαίου να αγνοεί και να µαταιώνει την πολιτική της πλήρους απασχόλησης που στηριζόταν στον έλεγχο και τη διατήρηση των επενδύσεων σε εθνικά πλαίσια...θα πρέπει ν αναζητήσουµε λύσεις για ν ανατρέψουµε τους σχεδιασµούς που θέλουν να επιβάλουν, στην Ευρώπη και τον κόσµο ολόκληρο, την απειλή της ανεργίας σαν µόνη δαµόκλεια σπάθη» (Κ. Σηµίτης). Μια σύντοµη και περιεκτική ανάλυση των συνεπειών της «εισβολής της φιλελεύθερης οικονοµικής παγκοσµιοποίησης». Οποιαδήποτε κι αν είναι τα αισθήµατα του αναγνώστη απέναντι στον Κ. Σηµίτη ελπίζω να παραδεχτεί ότι αυτά που γράφει είναι τουλάχιστο πολύ αποκαλυπτικά. «Η αριστερά του 2000 είναι η µοναδική δύναµη ικανή να ρυθµίσει τη νέα ανακατανοµή που συντελείται µε τον ίδιο τρόπο που η δηµοκρατική αριστερά ρύθµισε τούτο τον αιώνα την καπιταλιστική εξέλιξη στη ύση υποχρεώνοντας τις οικονοµικές δυνάµεις να συµβιβαστούν µε τη δηµοκρατία, τη συναίνεση, τα ανθρώπινα και κοινωνικά δικαιώµατα". (Μ. ντ Αλέµα). Εδώ τονίζεται ο ρόλος που µπορεί να παίξει η Αριστερά για ν αλλάξει πορεία η παγκοσµιοποίηση. «Εάν τάχιστα δεν γίνει ένα ποιοτικό άλµα που θα δώσει στην Ευρώπη ουσιαστικό πολιτικό περιεχόµενο η ευρωπαϊκή ενοποίηση θα υποκύψει σ αυτό που σήµερα φαίνεται νοµοτελειακή εξέλιξη, δηλ στην υποταγή αποκλειστικά στις επιταγές της διεθνοποίησης του κεφαλαίου...χρειάζεται ένα ευρωπαϊκό «Νιού Ντίελ» για την ανάκαµψη, την αναπτυξιακή δυναµική, την καταπολέµηση της ανεργίας και του κοινωνικού αποκλεισµού... Το ενιαίο νόµισµα είναι ένα αποτελεσµατικό όπλο κατά της κερδοσκοπίας. Μας προστατεύει έναντι της παντοδυναµίας του µάρκου, επιτρέπει τη δηµιουργία ενός ισχυρού νοµίσµατος ικανού ν αντισταθεί στο δολάριο. Επιτρέπει ακόµη στην Ευρώπη να παρέµβει για την εξισορρόπηση και τη σταθεροποίηση του παγκόσµιου νοµισµατικού συστήµατος, στοιχείο απαραίτητο για τη ρύθµιση των συνεπειών της παγκοσµιοποίησης» (Λ. Ζοσπέν). Τα λόγια αυτά του πρωθυπουργού της Γαλλίας είναι σηµαντικά. είχνουν τουλάχιστο µια πρόθεση αλλά και περιγράφει ένα αγώνα που πρέπει να γίνει για να µην επικρατήσουν οι δυνάµεις του φιλελευθερισµού. Σε τίποτε δεν θα ωφελούσε µια δυσπιστία τουλάχιστο ως προς τις επιδιώξεις. «Η συντηρητική οικονοµική πολιτική όπως ασκήθηκε, για παράδειγµα από τη Μ. Θάτσερ και τον Ρ. Ρήγκαν στοχεύει σ ένα ανεξέλεγκτο ανταγωνισµό που βασίζεται σε µεγάλο βαθµό στην προνοµιακή ανάπτυξη κάποιων περιοχών έναντι άλλων...πραγµατικοί µισθοί, κοινωνικά στάνταρτ µειώνονται και η προστασία του περιβάλλοντος υποτιµάται εξ αιτίας ενός ανταγωνισµού χωρίς φραγµούς που µόνο αρνητικές συνέπειες µπορεί να έχει στο σύνολο της κοινωνίας. Ενα κράτος µε περιορισµένους πόρους δεν είναι σε θέση να καλύψει τις βασικές ανάγκες των πολιτών του...η άλλη πλευρά της φτώχειας είναι η βία, το έγκληµα, τα ναρκωτικά η ξενοφοβία και ο πολιτικός εξτρεµισµός... Θα πρέπει ν αντιµετωπίσουµε τη διεθνοποίηση της οικονοµίας µε µια νέα πολιτική πρόταση. Και αυτή δεν µπορεί να είναι άλλη από τη διεθνή συνεργασία... Η αγορά χρειάζεται ένα πολιτικά ρυθµιζόµενο πλαίσιο.. Πρέπει να χρησιµοποιήσουµε την πολιτική µας δύναµη για να βελτιώσουµε τη διεθνή συνεργασία.» (Ο.Λαφονταίν). Σύντοµη κριτική του φιλελευθερισµού, απαρίθµηση των βασικών αρχών µιας νέας πολιτικής, υπεράσπιση ενός πολιτικά ρυθµιζόµενου πλαισίου για την αγορά και µιας διεθνούς συνεργασίας. Μια γενική ευχή: Να καταλήξουν οι ηγέτες της Ευρώπης στο συµπέρασµα ότι το µέλλον της είναι στενά δεµένο µε το µέλλον του υπόλοιπου κόσµου µε τον οποίο θα πρέπει να µεθοδευτεί µια δηµοκρατικά συντονισµένη ανάπτυξη που θα βγάλει την οικουµένη από τα αδιέξοδα.. Τότε µόνο θα µπορούµε να µιλάµε αξιόπιστα και αισιόδοξα για παγκοσµιοποίηση. Ελπίζω τα παραπάνω να συµβάλουν σε µια προσέγγιση της έννοιας της παγκοσµιοποίησης, των νοµοτελειακών της ορίων, της ανάγκης αντιµετώπισης της φιλελεύθερης µορφής της και της στάσης της Eυρωπαϊκής Ενωσης απέναντι της. Οκτ. 1997 ----------------------------- 11

12 Η ΗΓΕΜΟΝΕΥΣΗ ΤΩΝ ΗΠΑ Λέξεις 1760 Η ισχύς των ΗΠΑ µε τη λήξη του πολέµου Με το τέλος του πολέµου το κατεστηµένο των ΗΠΑ έπλεε σε πελάγη ισχύος. Ολη η οικονοµική δύναµη ήταν δική της. Κατείχε το 50% του παγκόσµιου ΑΕΠ - ποσοστό που ύστερα από χρόνια ισορρόπησε στο 30% 2 - Κι αυτή η οικονοµική υπεροχή βοήθησε στην εµπέδωση της ηγετικής συµπεριφοράς των ΗΠΑ κατά την εξέλιξη της παγκόσµιας οικονοµίας και καθόρισε, σε µεγάλο βαθµό, την πορεία της µεταπολεµικής ιστορίας. Κύριο νόµισµα στην παγκόσµια αγορά έγινε το δολάριο. Κανείς δεν µπορούσε ν' αναµετρηθεί µαζί τους στο στρατιωτικό τοµέα, αφού η Σ.Ε. δεν είχε ακόµη αποκτήσει την ατοµική βόµβα. Πολιτικά µπορούσαν κι εδραίωναν τις θέσεις τους στα πιο νευραλγικά προπύργια της Γης. Η Αµερική ολόκληρη, Βόρεια και Νότια, παρέµεινε δεµένη µε τις ΗΠΑ. Το 1948 ιδρύεται το Ισραήλ, ο από τότε κυριότερος σύµµαχος των ΗΠΑ σε παγκόσµια κλίµακα, µε εξέχουσα γεωγραφική θέση και µε επιρροή τέτοια ώστε να διεισδύει ακόµη και στην εσωτερική πολιτική της Μεγάλης ύναµης µε τη βοήθεια του Εβραϊκού λόµπυ. Στην Ανατ. Ασία η Ιαπωνία γίνεται βασικός οικονοµικός εταίρος στην περιοχή και µαζί ελέγχουν την οικονοµία της. Πολλές χώρες σπεύδουν να συµπλεύσουν µε τη Μεγάλη ύναµη. Και είναι χώρες µε σηµαντική γεωπολιτική θέση (Τουρκία, Ισπανία, Πακιστάν, Ν. Αφρική, Αραβικά Βασίλεια κι Εµιράτα) Χώρες, κατά σύµπτωση, µε πενιχρή δηµοκρατική παράδοση. Μέσα στη ρευστή περίοδο των πρώτων µεταπολεµικών χρόνων οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις κατορθώνουν να εµπεδώσουν ευνοϊκά προς τις ΗΠΑ καθεστώτα παρά τις ισχυρές συµπάθειες προς τη Σ.Ε., συµπάθειες που υποχωρούσαν κατά τις εξελίξεις. Αλλες πάλι χώρες απέφυγαν τις συνέπειες µιας σύµπλευσης µε τις ΗΠΑ πιστεύοντας σε δηµοκρατικές και ελεύθερες διεθνείς εξελίξεις. Είναι αυτές που κατέληξαν αργότερα στο εφήµερο Κίνηµα των Αδεσµεύτων. Οι παραπέρα εξελίξεις σηµαδεύονται από δύο σηµαντικούς πολέµους: της Κορέας και του Βιετνάµ. Και οι δύο αυτοί πόλεµοι, όσο κι αν κόστισαν στο γόητρο των ΗΠΑ, µπορούµε να πούµε ότι δεν έθιξαν τη ύναµη αυτής της χώρας η οποία κατέφυγε σε ειρηνικές λύσεις για να βγει από τις περιπέτειες. Ούτε στρατιωτικά, ούτε οικονοµικά κι ούτε πολιτικά υπέστη αξιόλογη βλάβη. Την υποχώρηση τους µάλιστα από τις περιπέτειες αυτές οι ΗΠΑ φρόντισαν να τις παρουσιάσουν σαν δώρο προς την Ειρήνη αφού... "απέφυγαν να χρησιµοποιήσουν αποτελεσµατικότερα στρατιωτικά µέσα"... Αργότερα κατάφεραν να κάνουν τους πολέµους τους χωρίς ούτε ένα θύµα από την πλευρά τους ενώ επέφεραν στον αντίπαλο σηµαντικές απώλειες και ασυγχώρητες καταστροφές. (Πόλεµοι του Κόλπου και του Κοσυφοπεδίου), εκτός αν λογαριάσουµε τα θύµατα των απεµπλουτισµένων πυρηνικών όπλων. εν είναι δύσκολο να καταλάβουµε πως η άσκηση της στρατιωτικής δύναµης αρχίζει µε απειλές, ευθαρσείς ή καλυµµένες και συµπληρώνεται µε οικονοµικές πιέσεις, µε την προσφορά "βοήθειας" και µε την πολιτική, µε διάφορες υποσχέσεις, παροχές, µεσολαβήσεις αλλά και προσχήµατα (προστασία κατά της τροµοκρατίας, π.χ.). Σε κάθε περίπτωση οι ΗΠΑ υπερτερούσαν της Σ.Ε Παραδείγµατα: Στη διάρκεια του πολέµου οι ΗΠΑ, η Μ. Βρετανία και η Σ.Ε. κατέλαβαν το Ιράν, που έτρεφε συµπάθειες προς το ναζισµό, για να εξασφαλίσουν τις προµήθειες πετρελαίου. Μετά τη λήξη του πολέµου συµφώνησαν να αποχωρήσουν ταυτόχρονα. Οµως η Σ.Ε. αθέτησε τη συµφωνία και παρέµεινε στο βόρειο τµήµα µε τη βοήθεια τοπικής επαναστατικής κυβέρνησης. Οδηγήθηκε. στο 2 Zb. Brzezinski, Η µεγάλη σκακιέρα, εκδ. Α.Α. Λιβάνη 12

13 Συµβούλιο Ασφαλείας και αναγκάστηκε ν' αποχωρήσει. Αµέσως µετά οι ΗΠΑ αντικαθιστούσαν τους αποχωρούντες σοβιετικούς, µε το πρόσχηµα ότι υποστηρίζουν τη "νοµιµότητα", και µε δολάρια. Αυτή καθ' εαυτή η µάχη που δόθηκε στο Συµβούλιο Ασφαλείας για την επέµβαση στην Κορέα έδωσε µια πολιτική νίκη στις ΗΠΑ και µια ήττα στη Σ.Ε., αφού η πρώτη πέτυχε να συστρατεύσει τον ΟΗΕ στην επέµβαση της στην Κορέα. Η υτική Ευρώπη αµέσως µετά τον πόλεµο Εκεί όµως που ο ρόλος των ΗΠΑ έγινε αποφασιστικός ήταν στο πολιτικό πεδίο της υτ. Ευρώπης. Χαρακτηριστικός ήταν στην περίπτωση των ιταλικών εκλογών του 1948.. Οι παρατηρητές προέβλεπαν για το αριστερό µπλόκ µιαν υπεροχή 51%. Τα αποτελέσµατα έδωσαν 53% στους Χριστιανοδηµοκράτες και 30% στους αριστερούς. Ηταν πολύπλευρη η επέµβαση των ΗΠΑ: διέθεσε δολάρια, εισηγήθηκε µαζί µε την Αγγλία και τη Γαλλία πρόταση για την επιστροφή της Τεργέστης στην Ιταλία και αποφάσισαν την παράδοση στην Ιταλία 29 εµπορικών πλοίων που της είχαν πάρει οι Γερµανοί. Φρόντιζαν για την έντονη παρουσία του αµερικανικού στόλου κατά την άφιξη των πρώτων πλοίων της βοήθειας Μάρσαλ, ενώ ταυτόχρονα ο Υπεξ Μάρσαλ δηλώνει απερίφραστα: "τα πλεονεκτήµατα που δίνουν οι ΗΠΑ θα διακοπούν σε οποιαδήποτε χώρα εκλέξει τους κοµµουνιστές στην εξουσία." 3 Οι αντιδράσεις της Σ.Ε. παρουσίαζαν συµµετρία µε τις πρωτοβουλίες των ΗΠΑ: Υπέγραψε οικονοµικές συµφωνίες µε τις ευρωπαϊκές χώρες που ενέπιπταν στη ζώνη επιρροής της, εξέδωσε ανακοίνωση της Κόµινφορµ, στην οποία µετείχαν τα κοµµουνιστικά κόµµατα της Ανατολικής Ευρώπης της Γαλλίας και της Ιταλίας, µε την οποία εξαπέλυσε εκστρατεία κατά του σχεδίου Μάρσαλ και τέλος, τον Φεβρουάριο του 1948 προέβη στο πραξικόπηµα της Πράγας. Ας κρίνουµε τώρα, µε το πέρασµα του χρόνου και µε την ψυχραιµία που ταιριάζει, ποιες µπορούσαν να είναι οι συνέπειες των δύο πολιτικών οι οποίες κατάληξαν να γίνουν ταυτόσηµες αφού οδηγούσαν στον ψυχρό πόλεµο. Εκείνος που τον επιζητούσε ήταν ο Τρούµαν ο οποίος επεδίωκε να θέσει τη Σ.Ε. σε αντίπαλο στρατόπεδο, όπως φάνηκε από τις πρώτες µέρες της θητείας του. Η αντιµετώπιση της κατάστασης από τον Στάλιν δεν φαίνεται να ήταν η καλλίτερη Η Σοβιετική Ενωση αµέσως µετά τον πόλεµο Ο Τρούµαν όµως είχε όλη τη δύναµη µαζί του σ' όλους τους τοµείς: οικονοµικό, στρατιωτικό, πολιτικό. εν µπορούµε να πούµε το ίδιο για τη Σ.Ε της οποίας η δύναµη έφθινε, ιδιαίτερα στον οικονοµικό τοµέα. Οσο για τον πολιτικό τοµέα οι παρατηρήσεις δείχνουν ότι τουλάχιστο στη περιοχή της Ευρώπης η αίγλη που προήλθε από τις νίκες του Ερυθρού Στρατού δεν µπόρεσε να κρατήσει αποφασιστικά για να καλύψει την ανησυχία και τη δυσπιστία που άρχισαν να δηµιουργούνται από τις πολιτικές αποφάσεις της Σ. Ε. Σ' αυτό συνέβαλε και το γεγονός ότι ο κόσµος είχε ανάγκη από Ειρήνη. Κι η Σ. Ε. εµφανίζει µια συµπεριφορά ταραχοποιού ενώ οι ΗΠΑ κατόρθωσαν να βάλουν το προσωπείο του προστάτη και του τροφοδότη. Οι ΗΠΑ εδραιώνουν τη στρατιωτική, την οικονοµική και την πολιτική τους δύναµη ενώ αντίθετα η Σ. Ε. δεν µπορεί να βρει µιαν ισορροπία ανάµεσα στις δηµιουργούµενες από τις ΗΠΑ συνθήκες και τις δυνάµεις που έπρεπε να διαθέσει στους τρεις αυτούς βασικούς τοµείς (στρατιωτικό, οικονοµικό πολιτικό). Η Σταλινική συµπεριφορά, προσηλωµένη ανέκαθεν σε µια µονολιθική πολιτική, αποµακρύνει κάθε δυνατότητα συνεργασίας µε άλλες "µη ορθόδοξες", µάλλον µη υποτασσόµενες σ' αυτήν, δυνάµεις. Τον Ιούνιο του 1948 επέρχεται το σχίσµα µε τον Τίτο που αποτέλεσε την απαρχή διωγµών σ' όλα τα κοµµουνιστικά κόµµατα της Ανατ. Ευρώπης. Ετσι ο Στάλιν αντί να φροντίσει να δηµιουργήσει συµµάχους και συµπάθειες για ν' αµβλύνει τις αδυναµίες του απέναντι στις ΗΠΑ µετέτρεπε σε εχθρούς δυνάµεις που θα µπορούσαν να συµπλεύσουν µε ένα κοµµουνιστικό καθεστώς, αρκεί αυτό να µη φέρεται αυταρχικά απέναντι τους. Η συµβίωση της Σ. Ε µε άλλες χώρες και µε άλλες πολιτικές κατέστη αδύνατη και η απόλυτη υποταγή των συµµαχικών προς αυτήν χωρών υποχρεωτική. Ο χαρακτηρισµός του Τροσκιστή σαν εχθρού επεκτάθηκε στους "Τιτοϊκούς" και αργότερα στους Μαοϊκούς. Η κυριότερη όµως συνέπεια αυτής της πολιτικής ήταν η καταπάτηση των οικουµενικών Αρχών για τα ικαιώµατα του Ανθρώπου και η ενδυνάµωση του καθεστώτος του Ψυχρού Πολέµου, και της κούρσας των εξοπλισµών, όπου ξοδεύτηκαν υπερβολικά ποσά, 3 Νταβίντ Χόροβιτς: Από τη Γιάλτα στο Βιετναµ, εκδ. Κάλβος 13

14 ενέργεια, γνώση, για να µπορούν οι Στρατηγοί να είναι σε θέση να καταστρέψουν δεκάδες φορές τη Γη στο όνοµα κάποιας ισορροπίας του τρόµου. Σ' αυτή την αχαρακτήριστη κατάσταση που δηµιουργήθηκε, ο παράγοντας Ανθρωπος χωρίστηκε σε πολιτικές παρατάξεις. Εµεινε "οπαδός" προσπαθώντας να δικαιολογήσει τις ενέργειες της παράταξής του µε ακροβατικούς συλλογισµούς, ή κατέφευγε σε ουδετερότητα και αδιαφορία. Σηµαντική απήχηση είχαν οι κινητοποιήσεις των φιλειρηνικών οργανώσεων. Η εµβέλεια τους όµως περιοριζόταν από την παραταξιακή τους χροιά. Αξίζει να τεθεί το ερώτηµα "µήπως θα είχαµε καλλίτερα αποτελέσµατα αν οι κινητοποιήσεις αυτές γινόταν στο όνοµα και για την υπεράσπιση των θεσµοθετηµένων Οικουµενικών Αρχών"; Αυτό το ερώτηµα δυστυχώς δεν τέθηκε όπως και τόσα άλλα ερωτήµατα που θα έπρεπε να είχαν τεθεί και θα µας οδηγούσαν ίσως σε πιο ορθές και πιο αποτελεσµατικές συµπεριφορές. Εκείνο που προέχει είναι να αποκτήσουµε κυρίαρχη κρίση και να σχεδιάζουµε τις ενέργειες µας µε τρόπο που να γίνουµε υπολογίσιµοι εταίροι στις εξελίξεις που µας αφορούν σαν σύνολο. Κατ αρχήν πρέπει να αποκλείεται η πολιτική στέγαση σε οποιαδήποτε κοµµατική παράταξη, προ πάντων όταν υπάρχουν θεσµοί που έγιναν για την υπεράσπιση των δικαιωµάτων του Ανθρώπου και που µπορούν να καλύψουν µια πλατειά ιδεολογική έκφραση. Κανένα πολιτικό κόµµα, κανένα εθνοσωτήριο ή θεοκρατικό κίνηµα δεν θα µπορέσει να υπερκαλύψει τις επιδιώξεις, τους στόχους, τις διεκδικήσεις που απορρέουν από τα κείµενα που συντάχτηκαν πάνω στην ευφορία της Νίκης, που θεωρήθηκε τότε Νίκη των Λαών.. Oι ΗΠΑ επεκτείνουν την επιρροή τους Οι σχέσεις των ΗΠΑ µε τις πρώην αποικιακές δυνάµεις παρουσιάζουν κι αυτές ενδιαφέρον γιατί τα συµφέροντα της καθεµιάς και ο µεταξύ τους συσχετισµός δυνάµεων οδηγούσαν σε διάφορες συµπεριφορές και καταλήξεις. Ετσι, η Ελλάδα, ύστερα από την αδυναµία της Μ. Βρετανίας να την "κρατήσει", αµέσως µετά τον πόλεµο, πέρασε στην "κηδεµονία" των ΗΠΑ. Ολόκληρη η Μ. Ανατολή όπου κυριαρχούσε η Μ. Βρετανία και η Γαλλία αποτέλεσε το θέατρο σηµαντικών ζυµώσεων που τελικά κατέληξαν στην ανάδειξη των ΗΠΑ σε µόνιµο διαιτητή στην περιοχή, του δε Ισραήλ και της Τουρκίας σε στρατιωτικά και πολιτικά προπύργιά τους. Την ευκαιρία είχε δώσει η συνδυασµένη επίθεση των Αγγλογάλλων και των Ισραηλινών κατά της ιώρυγας του Σουέζ, απαντώντας στην εθνικοποίησή της το 1956. Τότε η Σ. Ε. αντέδρασε σθεναρά σ' αυτή την επίθεση, οι δε ΗΠΑ εκµεταλλεύτηκαν την περίπτωση για να εκτοπίσουν τις ευρωπαϊκές δυνάµεις από την περιοχή αυτή. Αξιοσηµείωτη είναι η παρακάτω αναφορά του πρώην Υπεξ της Γαλλίας Maurice Couve de Murville, στο βιβλίο του "Μια εξωτερική πολιτική 1958-1969": "Καµια φορά εκµεταλλευόµασταν ευκαιρίες για να δείξουµε ότι, παρ' όλη την επιρροή των ΗΠΑ, ήµασταν ανεξάρτητοι... Ηταν η περίπτωση της επίθεσης στη ιώρυγα του Σουέζ το 1956..." Ενωρίτερα, το 1951, µέσα σ' ένα πνεύµα εθνικής ανεξαρτησίας, ο πρωθυπουργός του Ιράν Μοσάντεκ πείθει τον Σάχη να εθνικοποιήσει τη βιοµηχανία πετρελαίου την οποία εκµεταλλεύονταν οι Βρετανοί. Το 1952 οι τελευταίοι, αφού κήρυξαν εµπάργκο κατά του πετρελαίου του Ιράν, πείθουν την κυβέρνηση των ΗΠΑ, µε πρόεδρο τον στρατηγό Αϊζενχάουερ, να αναλάβουν από κοινού την οργάνωση κινήµατος που θα ανέτρεπε τον Μοσάντεκ. Το χρονικό αυτής της επιχείρησης, που πέτυχε το σκοπό της το 1953, καταγράφεται σε έκθεση της CIA που δηµοσιεύεται στην Monde Diplomatique του Οκτωβρίου 2000. Εδώ ας κάνουµε απλή µνεία γνωστών περιπτώσεων που χαρακτηρίζουν τις πολιτικές που εφάρµοσαν οι µεγάλες δυνάµεις για να "υπερασπίσουν τα συµφέροντα τους", όπως οι ίδιοι διατείνονται: Μέση Ανατολή, Ινδονησία, Βιετνάµ, Κογκό, Β. Αφρική, Χιλή, Γουατεµάλα κτλ. Ειδικότερα στη Λ. Αµερική οι δικτατορίες διαδέχονταν, από τον 19ο αιώνα, η µία την άλλη, µε την υποστήριξη των ΗΠΑ, καταφεύγοντας συχνά σε µαζικές σφαγές και σκληρή καταπίεση. Ιανουάριος 01 14

ΛΟΓΙΚΗ ΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ ΛΟΓΙΚΗ ΕΙΡΗΝΗΣ Λέξεις 620 Την αποφράδα µέρα της 11 ης Σεπτεµβρίου 2001 ο πρόεδρος Μπους διακήρυξε ότι η ανυποψίαστη ανθρωπότητα υπέστη µιαν αιφνιδιαστική επίθεση τροµοκρατίας και κάλεσε τους πάντες µε αποφασιστικότητα να συστρατευθούν σ έναν αγώνα που δεν δίστασε να τον ονοµάσει πόλεµο και να του δώσει διάρκεια δέκα ετών. Το λυπηρό σ αυτή την περίπτωση είναι ότι η κατάσταση που δηµιουργήθηκε δεν ώθησε τα πνεύµατα σε µια νηφάλια ανάλυση, έστω και στοιχειώδη, των γεγονότων για να εξετάσουν τόσο τα αίτια όσο και τις συνέπειες. Η συνήθης παρορµητική διάθεση περιόρισε σκέψη και αισθήµατα σε µια καταδίκη της φρικτής τροµοκρατικής πράξης. Όµως δεν προκάλεσε ερωτήµατα ως προς τις γενεσιουργές αιτίες της τροµοκρατίας και ως προς τη σπουδή του «πλανητάρχη» και των «γερακιών» να επιστρατεύσουν όλα τα µέσα για την πολεµική «πάταξη» της νέας πληγής που απειλεί την ανθρωπότητα. Πότε και πως γεννήθηκε η σύγχρονη τροµοκρατία; Σε τι αντιδρά η κάθε τροµοκρατία; Γιατί οι αντιδράσεις αυτές δεν γίνονται µόνο µε τροµοκρατία αλλά και µε θυσίες και αυτοθυσίες; Γιατί φυλακισµένοι των τουρκικών φυλακών πεθαίνουν υποβάλλοντας τον εαυτό τους σε θανατηφόρα απεργία πείνας; Γιατί νέοι ζώνονται µε εκρηκτικά και θυσιάζονται σε τροµοκρατικές ενέργειες µε τη διαστρεβλωµένη αλλά αιτιολογηµένη συνείδηση ότι επιτελούν ιερό χρέος; Η απάντηση σ αυτά τα ερωτήµατα δεν είναι εύκολη. Θα ήταν όµως εφικτή αν µας ενέπνεε µια άλλη λογική από αυτή του πολέµου την οποία χαρακτηρίζει µια αβασάνιστη παρόρµηση. είγµα αυτής της λογικής µας δίνουν τα παρακάτω εδάφια από το προοίµιο της Οικουµενικής ιακήρυξης των ικαιωµάτων του Ανθρώπου: «Επειδή η αναγνώριση της αξιοπρέπειας, που είναι σύµφυτη σε όλα τα µέλη της ανθρώπινης οικογένειας, καθώς και των ίσων και αναπαλλοτρίωτων δικαιωµάτων τους αποτελεί το θεµέλιο της Ελευθερίας, της ικαιοσύνης και της Ειρήνης στον κόσµο. Επειδή έχει ουσιαστική σηµασία να προστατεύονται τα ανθρώπινα δικαιώµατα ώστε ο άνθρωπος να µην αναγκάζεται να προσφεύγει, ως έσχατο καταφύγιο, στην εξέγερση κατά της τυραννίας και της καταπίεσης (καλείται) κάθε άτοµο και κάθε όργανο της κοινωνίας να καταβάλλει κάθε προσπάθεια για ν αναπτυχθεί ο σεβασµός των δικαιωµάτων και των ελευθεριών αυτών». Αν µια τέτοια λογική, µια λογική Ειρήνης βασισµένης στο σεβασµό του Ανθρώπου και όχι των µεγάλων «συµφερόντων», δεν παραδινόταν στη λήθη αλλά γινόταν κτήµα της ανθρώπινης σκέψης, αν αγωνιζόµασταν γι αυτήν, τότε δεν θα είχαµε ούτε τροµοκρατίες ούτε θύµατα, ούτε σκληρές αδικίες ούτε κοινωνικές τραγωδίες. Ετσι δεν θα βρισκόµασταν µπροστά στα διλήµµατα και την αµηχανία που χαρακτηρίζουν την τοποθέτηση προσώπων, φυσικών και δηµόσιων, απέναντι στα σηµερινά γεγονότα της Παλαιστίνης. Πολλοί θα χαρακτηρίσουν αυτή την τοποθέτηση ουτοπιστική. Ας παραδεχτούνε τουλάχιστο ότι είναι ορθή κι από εκεί ας διοχετεύσουν τη σκέψη τους από το ποιος φταίει στο τι πρέπει να γίνει. Μια λύση που εξυπηρετεί τη «νέα τάξη» των ισχυρών δεν θα µπορέσει ν απαλλάξει την Ανθρωπότητα από τις παθογένειες της σύγχρονης ηγεµονικής διαχείρισης της οικουµένης. Οσο ισχυρό κι αν είναι το ηγεµονικό κατεστηµένο δεν θα µπορεί να κρατάει παντοτινά στη χούφτα του τα µεγάλα προβλήµατα που υπάρχουν και συνεχώς αυξάνονται και οξύνονται. Μαζί µε όσους υφίστανται τις συνέπειες της κακοδιαχείρισης θα πρέπει να καταλάβουν ότι κι αυτοί κινδυνεύουν να γίνουν θύµατα µιας κατάστασης που µε τον καιρό θα γίνει και γι αυτούς αφόρητη. Ας σκεφτούνε ότι κάτι τέτοιο έγινε στο δεύτερο παγκόσµιο πόλεµο και είχε τις παρακάτω συνέπειες: 1. Η Ανθρωπότητα κινδύνευσε από την τερατώδη και εγκληµατική κοσµοθεωρία του ναζισµού 2. Το τότε ηγεµονικό κατεστηµένο (Αγγλία και Γαλλία, ιδιαίτερα) βρέθηκε µεταπολεµικά σε υποδεέστερη µοίρα σε σχέση µε τις χώρες που είχαν προκαλέσει τον πόλεµο (Γερµανία και Ιαπωνία). 3. Η Ανθρωπότητα ένοιωσε την ανάγκη κι επεξεργάστηκε θεσµούς που επιδιώκουν µιαν Ειρήνη που βασίζεται στο σεβασµό του Ανθρώπου. Αυτούς τους θεσµούς πρέπει να αξιοποιήσουµε και κυρίως να επιβάλουµε και να προστατεύσουµε αρχίζοντας από την κατανόησή και τη διάδοσή τους, κάτι που οικτρά παραµελήσαµε. 09.04.02 15 15

16 Μεγάλα σύγχρονα προβλήµατα Ιούλιος 1993 Λέξεις 1500 "Φανατικοί ισλαµιστές πυρπόλησαν στη Σεβάστεια το ξενοδοχείο όπου µαζεύτηκαν Τούρκοι διανοούµενοι για να τιµήσουν τη µνήµη του κλασικού ποιητή Πιρ Σουλτάν Αbdάλλα. Τριάντα έξη νεκροί και 145 τραυµατίες". Πριν από µερικές µέρες ισλαµιστές µαχητές της Βοσνίας, απείλησαν πως θ' απλώσουν την τροµοκρατία σ' όλο τον κόσµο. Στις ΗΠΑ οι φανατικοί ισλαµιστές κατηγορούνται για βοµβιστική ενέργεια σε δίδυµους ουρανοξύστες του Μανχάταν. Η προσοχή και το µένος συγκεντρώνονται στους φανατικούς ισλαµιστές, σαν αυτοί να είναι µια αιώνια πραγµατικότητα κι' όχι δηµιούργηµα πιέσεων και συγκυριών για τις οποίες κύριοι υπεύθυνοι είναι αυτοί που ρυθµίζουν τις διεθνείς σχέσεις και επιβάλλουν την τάξη. Παράλληλα µε τους ισλαµιστές έχουµε τους νεοναζί, τους φανατικούς κροάτες, σέρβους, σιωνιστές, τους Κου Κλούξ Κλάν, κι' άλλους που φουντώνουν ή είναι έτοιµοι να φουντώσουν. Το φαινόµενο δεν είναι η ρίζα του κακού. Ρίζα του κακού είναι η εµµονή των ισχυρών, να κάνουν χρήση της δύναµης τους, σ όλες τις µορφές που αυτή εκφράζεται, για να επιτύχουν δικά τους κοντόφθαλµα οφέλη. Το όφελος του συνόλου, το συµφέρον όλων στο οποίο εγγράφεται µακροπρόθεσµα και το δικό τους µέλλον τούς είναι εντελώς αδιάφορο. Είναι εύκολο για τον µέσο πολίτη να επηρεάζεται από τα φαινόµενα που εµφανίζονται στο πρώτο πλάνο, γιατί δεν έχει συνηθίσει στο να εξετάζει τα πράγµατα σε βάθος και πλάτος. Υπάρχουν αίτια και ενέργειες που διαµορφώνουν τις καταστάσεις κι' οι εξελίξεις υπόκεινται σε µια σωρεία επιδράσεων. Τα σταυροδρόµια που επιβάλλουν λήψεις αποφάσεων µπορεί να είναι σηµαντικά και ο κίνδυνος να δηµιουργηθούν ανεπανόρθωτες καταστάσεις είναι µεγάλος. Μέσα στο δράµα που προκλήθηκε στην πρώην Γιουγκοσλαβία δεν είναι λίγες οι προσωπικότητες που φώναξαν, εκ των υστέρων, πως ο απερίσκεπτος κι' εσπευσµένος διαµελισµός αυτής της χώρας ήταν ένα µεγάλο λάθος. Είναι µια από τις περιπτώσεις όπου λάθη οµολογούνται. Κάποτε θα καταλάβουµε πως οι πολιτικές που βασίστηκαν στο διαίρει και βασίλευε, στη διάσπαση, στην έλλειψη κάθε προσπάθειας για διατήρηση ή αποκατάσταση ενότητας ήταν και θα είναι επιζήµιες για το σύνολο. Η ανθρωπότητα, για να επιζήσει χρειάζεται να πορευθεί µε συνέπεια πάνω σε αρχές. Αυτές οι αρχές θεσµοθετήθηκαν στον ΟΗΕ, στη ιάσκεψη του Ελσίνκι και σε διάφορες άλλες συνθήκες και διασκέψεις. Χρειάζεται µόνο ο εµπλουτισµός τους για να µπορέσουν οι θεσµοί αυτοί ν' ανταποκριθούν και στις νέες απαιτήσεις που δηµιουργούν τα νεώτερα προβλήµατα που τα χαρακτηρίζει η οικουµενικότητα. Η ζωή στον πλανήτη κινδυνεύει από τη ρύπανση, από το φαινόµενο του θερµοκηπίου, από την τρύπα του όζοντος κι' ίσως από άλλα φαινόµενα που µας είναι τώρα άγνωστα, όπως µας ήταν άγνωστη, π. χ., η τρύπα του όζοντος. H Ειρήνη κι' η Ασφάλεια κινδυνεύoυν από την απόγνωση που αρχίζει να κυριεύει τους απόκληρους λαούς. Η αγριότητα που χαρακτηρίζει τις διάφορες ρήξεις, οι απειλές για τροµοκρατικές ενέργειες σε παγκόσµια κλίµακα, που δεν είναι δύσκολο να πραγµατοποιηθούν, µε τραγικές προοπτικές, είναι συνέπειες της δυστυχίας και της ανισότητας. Το φαινόµενο της µετανάστευσης, στη νέα µορφή που αναπτύσσεται µε γοργό ρυθµό, εγκυµονεί σοβαρούς κινδύνους κι' ασφαλώς δεν θα πρέπει ν' αφήσουµε το φασισµό να το αντιµετωπίσει. Οι θεσµοί δίνουν τις βάσεις για µια πολιτισµένη και δίκαιη αντιµετώπιση των προβληµάτων αυτών. Η πρακτική όµως των ισχυρών κρατών, που υπαγορεύεται από κοντόφθαλµα συµφέροντα, στην ουσία παρεκκλίνει από αυτές τις αρχές. H δικαιοσύνη καθορίζεται µε διαφορετικά, κατά περίπτωση, σταθµά. Τα ανθρώπινα δικαιώµατα τα επικαλούνται εδώ και τα καταπατούν εκεί (τα παραδείγµατα αφθονούν). Τα ιστορικά δικαιώµατα πότε ανάγονται σε χιλιετίες πριν (Ισραήλ), πότε αγνοούνται ύστερα από µερικές δεκαετίες (Κύπρος, Παλαιστίνη). Η "ειρηνική επίλυση" διεθνών διαφορών χρησιµεύει για τη διαιώνιση τους (Παλαιστίνη, Αγκόλα) και η "οµόφωνη" στρατιωτική επέµβαση βολεύει την επικράτηση µιας κάποιας "νέας τάξης" (Κορέα, Ιράκ). Η αξιοπρέπεια, "εγγενής" όπως καθορίζεται στην Οικουµενική ιακήρυξη για τα ικαιώµατα του Ανθρώπου, είναι µια αξία που έχει παραγραφεί στην πράξη. Τελικά ο ΟΗΕ κατάντησε περισσότερο όργανο ηγεµόνευσης παρά προστασίας των 16

17 αρχών που διακηρύσσει. Αυτό ίσως οφείλεται στο γεγονός ότι τα λαϊκά κινήµατα και οργανώσεις προτίµησαν την πολιτική παραταξιακή τοποθέτηση από τη συσπειρωµένη πάλη για την υπεράσπιση των Αρχών που διακηρύχτηκαν από τον ΟΗΕ, ο οποίος µάλιστα ενθαρρύνει την δραστηριότητα των ΜΚΟ (Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων). Κατά τον εύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο, η Ανθρωπότητα ένοιωσε την ανάγκη να κατοχυρώσει ορισµένες αρχές για να εξασφαλίσει "την Ειρήνη, το σεβασµό των Ανθρώπινων ικαιωµάτων, την Αξιοπρέπεια του ανθρώπου, τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου,την οικονοµική και κοινωνική πρόοδο όλων των λαών, την επίλυση των προβληµάτων µε ειρηνικά µέσα" (βλ. Χάρτη Ηνωµένων Εθνών). Ο Τρούµαν όµως, ισχυρός από την επίδειξη των ατοµικών βοµβών, που σκότωσαν εκατοντάδες χιλιάδες ιαπώνων αµάχων, άρχισε ν' απειλεί τον Στάλιν. Αυτός, µε τη σειρά του, φρόντισε να µη καθυστερεί, καταλήγοντας έτσι στην περίφηµη "κούρσα των εξοπλισµών". Φτάσαµε στο παράλογο να υπάρχουν στον πλανήτη µας πυρηνικά όπλα ικανά να τον καταστρέψουν πολλές δεκάδες φορές. Αντί ν' αναπτυχθούν προσπάθειες για να πραγµατοποιηθούν οι αρχές του ΟΗΕ φούντωσε ο "ψυχρός πόλεµος" και για παρηγοριά είχαµε την "Ισορροπία του Τρόµου". Εν τω µεταξύ οι χώρες που για τιµωρία τους, επειδή προκάλεσαν τον δεύτερο παγκόσµιο πόλεµο, δεν εξοπλίζονται, απαλλάσσονται από τις πολεµικές δαπάνες, κι' αυτό τους επιτρέπει µε τον καιρό να γίνουν οικονοµικά ισχυρότερες, ν' αποκτούν πολιτική δύναµη και να βαραίνουν σοβαρά στη λήψη αποφάσεων. Καραδοκούν µάλιστα, να γίνουν και µόνιµα µέλη του Συµβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ µε δικαίωµα βέτο. Οι χώρες πάλι που ανάπτυξαν την κούρσα των εξοπλισµών επιβάρυναν τον προϋπολογισµό τους, µε τις στρατιωτικές δαπάνες, αδυνάτισαν οικονοµικά και για να µην τροφοδοτούν µόνες τους τη πολεµική τους βιοµηχανία, ιδιωτική ή κρατική, φροντίζουν να κάνουν εξαγωγές πολεµικού υλικού σε άλλες χώρες, που γίνονται προστατευόµενες τους και πρωτοπαλίκαρα στη περιοχή τους. Πώς να µη δηµιουργούνται "περιφερειακές διαφορές" που να καταλήγουν σε "περιφερειακές ρήξεις"; Και πως η κάθε µεγάλη δύναµη θ' αποφύγει να υπερασπίσει τον πελάτη της στους διεθνείς οργανισµούς; Οι προστάτες κι' οι προστατευόµενοι είναι µια πραγµατικότητα. Κι' έτσι πορευόταν η ανθρωπότητα επί αιώνες. Οµως... Οµως µπορεί να συνεχιστεί αυτή η κατάσταση; Βρισκόµαστε τώρα στο αποφασιστικότερο σταυροδρόµι της ιστορίας του ανθρώπου. Η επιβίωση του τώρα απειλείται σοβαρά από παντού: -από πόλεµο. Είναι µεγάλο λάθος να ισχυρίζεται κανείς ότι µε την κατάρρευση της ΕΣΣ ο κίνδυνος αυτός εξέλειπε. Τα πυρηνικά όπλα υπάρχουν και µάλιστα δεν ξέρουµε ποιος τα ελέγχει. Κι' άλλες χώρες έχουν και παράγουν πυρηνικά όπλα. Αναπτύσσεται η αγοραπωλησία τους, ειδικότερα η παράνοµη. Αλλα όπλα, χηµικά, βιολογικά, νέων τεχνολογιών, αναπτύσσονται σε πολλές χώρες. Υπάρχουν ενδείξεις ότι πολλοί σκοπεύουν να χρησιµοποιήσουν την τροµοκρατία σε πλατειά κλίµακα και µε τα πιο επικίνδυνα µέσα σαν πολεµικό όπλο. -από τη φύση, που εκδικείται για την κακοποίηση της. (Ραγδαία εξέλιξη των φαινοµένων: ρύπανσης, ατµόσφαιρας και θαλασσών, του θερµοκηπίου, της τρύπας του όζοντος, της καταστροφής δασών, βοσκότοπων και καλλιεργούµενων εδαφών, της επέκτασης των ερήµων κτλ.. -από την αδυναµία των αναπτυγµένων χωρών ν' αντιµετωπίσουν κοινωνικά, δηµογραφικά και µεταναστευτικά προβλήµατα. Πόσοι θα είναι οι άνεργοι µετά από µερικά χρόνια; Σε πόσους θα µπορούν να δίνουν αποζηµίωση;) Πόσοι και πως θα µπορούν να συνταξιοδοτούνται; Ποια θα είναι η δηµογραφική εξέλιξη κι' η σύσταση του πληθυσµού; Πως θα ελέγχεται η µετανάστευση; Πως θ' αναχαιτίζεται η φασιστική αντιµετώπιση της µετανάστευσης και πως θα εξασφαλισθεί η προστασία των µεταναστών; -από την εξαθλίωση και καθυστέρηση πολλών λαών του τρίτου κόσµου που τους αποµονώνει περισσότερο, τους περιθωριοποιεί, τους φέρνει σε απόγνωση. Ο υπερπληθυσµός, που είναι συνέπεια της καθυστέρησης, τα εξωτερικά χρέη, που τους απορροφούν όλο σχεδόν το εισόδηµα τους, επιδεινώνουν καθηµερινά την κατάστασή τους αλλά και τις σχέσεις τους µε τις αναπτυγµένες χώρες. Τα προβλήµατα είναι πολλά, µεγάλα κι' επείγοντα. Πως θα λυθούν όµως αν δεν συγκεντρωθούν: η προσοχή, οι πόροι, το κάθε είδους δυναµικό σε µια προσπάθεια αποστολική για την αντιµετώπιση τους; Οσο η ανθρωπότητα αργεί τόσο θα της είναι πιο δύσκολο να λύσει τα προβλήµατα που 17

18 αντιµετωπίζει και θ αντιµετωπίσει. Χρειάζονται: έρευνα, επισηµάνσεις, διαφώτιση και πάν' απ' όλα ειλικρινής κι' ανιδιοτελής πολιτική βούληση. Προς το τέλος του παγκόσµιου πολέµου ο Ρούζβελτ εξέφραζε µια µεταπολεµική προοπτική που είχε σαν άξονα την ανάπτυξη κάθε σηµείου της γης. εν ξέρω αν προσέβλεπε στο γενικό συµφέρον της ανθρωπότητας ή στο συµφέρον της πατρίδας του, διαβλέποντας εκεί οφέλη για το αµερικάνικο κεφάλαιο κι' επικράτηση της αµερικάνικης ύναµης. Οπως και να' ναι θα πρέπει ν' αναγνωρίσουµε πως θα ήταν προτιµότερη πολιτική από αυτήν που χάραξαν το πολύγωνο κι' ο Τρούµαν και οδήγησαν στον ψυχρό πόλεµο και στη σηµερινή κρίσιµη κατάσταση. ιαβάζω στη "Monde Diplomatique" του Ιουλίου 1993: " Οι δυνάµεις του ΟΗΕ εµπλέκονται (στη Σοµαλία), στ' όνοµα µιας αντίληψης του δικαίου που δεν έχει καµιά σχέση µε τα ιδεώδη του Χάρτη του, σε µια κλασική ενέργεια "ειρήνευσης" παρόµοια µ' εκείνες που επιδίδονταν, επί δεκαετίες, στ' όνοµα του πολιτισµού οι ευρωπαϊκοί αποικιακοί στρατοί...μπορούµε να διερωτηθούµε γιατί ο ΟΗΕ δεν έδρασε µε το ίδιο σθένος στην Ανγκόλα, για παράδειγµα, όπου οι εκλογές του 1992, που διενεργήθηκαν κάτω από την εποπτεία του, αµφισβητήθηκαν από τον Σαβίµπι, (που χαρακτηρίστηκε κάποτε από τον Ρ. Ρήγκαν αγωνιστής της Ελευθερίας ), µε συνέπεια να ξαναρχίσει τον εµφύλιο πόλεµο, προκαλώντας δύο εκατοµµύρια προσφύγων και χίλιους νεκρούς την ηµέρα..." Από την επιλογή "La Planète mise à sac" του "Monde Diplomatique" (Μάιος 1990), αντλώ: "H κοινότητα των επιστηµόνων συµφωνεί να κηρυχθεί ο πλανήτης σε κίνδυνο...τ' απαραίτητα µέτρα όµως, ξεφεύγουν από τη νεοφιλελεύθερη λογική" (Bernard Cassin) Απρίλιος 1993 18

19 ουλεία Λέξεις 430 Σκέφτοµαι τους πατεράδες µας που έτρεφαν ελπίδες για µιαν ειρηνική ζωή και µια πιό δίκαιη κοινωνία. Αναλογίζοµαι την απογοήτευση που θα ένιωθαν αν ζούσαν τώρα µε τα προβλήµατα που πρέπει ν' αντιµετωπίσει η ανθρωπότητα στ α πρόθυρα του 2000. Μαζί µε τα µεγάλα οικουµενικά προβλήµατα γεννήθηκαν νέες σκληρές καταστάσεις: Η ανασφάλεια και η ανεργία εξελίσσονται σε προβλήµατα περιθωριοποίησης του ανθρώπου, που τείνει µάλιστα στην πλήρη εγκατάλειψη του. Στο όνοµα µιας αποδοτικής οικονοµικής πολιτικής και της αναγκαστικής αντιµετώπισης ενός άγριου ανταγωνισµού, εκατοντάδες χιλιάδες οι άστεγοι και δεκάδες εκατοµµύρια οι άνεργοι της Ευρώπης. Εκατοντάδες εκατοµµύρια οι απόκληροι του τρίτου κόσµου. Η κατάσταση, όλων αυτών, φέρνει στο προσκήνιο την έννοια της καταργηµένης δουλείας. Συγκριτικά, οι περιθωριοποιηµένοι αδυνατούν να εξασφαλίσουν στέγη και τροφή, ενώ οι δούλοι είχαν, τουλάχιστο, αυτά τα "αγαθά" εξασφαλισµένα. Αλλά και στην ουσία, αυτοί που κινδυνεύουν να περιθωριοποιηθούνε, εγκλωβισµένοι στην ανασφάλεια, βρίσκονται σε κατάσταση εργασιακής δουλείας γιατί υποχρεώνονται να δεχτούνε οποιαδήποτε εργασία, µε οποιουσδήποτε όρους, και να υποστούνε οποιαδήποτε συµπεριφορά και ταπείνωση. Ετσι η αναγνώριση της "εγγενούς αξιοπρέπειας του ανθρώπου", όπως επαγγέλλεται από τους θεσµούς του ΟΗΕ, σαν αναφαίρετο δικαίωµα του, αγνοείται αθόρυβα αλλά σταθερά. Επιστήµονες γίνονται νυχτοφύλακες ή κάτι ανάλογο, αν τους λυπηθεί ένας εργοδότης και τους προσλάβει, γιατί ασφαλώς υπάρχουν καταλληλότεροι απ' αυτούς για τέτοια δουλειά. Νέοι διπλωµατούχοι εκλιπαρούν για µιαν οποιαδήποτε θέση, οπουδήποτε, σχετική ή άσχετη µε τις σπουδές τους. Οικογενειάρχες βρίσκονται ξαφνικά άνεργοι κι η διάρκεια του επιδόµατος, που δικαιούνται, εξανεµίζεται µέσα στην αγωνία τού "τι θα γίνει µετά". Η ανασφάλεια, το άγχος, η ταπείνωση, η κακή διαβίωση και διατροφή, φέρνουν και τις αρρώστιες, τα οικογενειακά δράµατα, µια σειρά από συνέπειες που επιδεινώνουν την όλη κατάσταση. Κι όλ' αυτά εκφράζονται µε ψυχρά νούµερα: "Τόσοι άνεργοι, τόσοι άστεγοι, τόσοι ζούνε κάτω από το όριο φτώχειας, τόσες θέσεις εργασίας καταργούνται, τόσοι πεθαίνουν από πείνα, τόσοι από κρύο..." Οι ψυχρές διαπιστώσεις από κορυφές της σκέψης δεν λείπουν, και δεν µπορεί να είναι τυχαίο που µιλάνε, τώρα, και για δουλεία. Ο Douglas North, βραβείο Νόµπελ 93, µιλάει για την "αποτελεσµατικότητα της δουλείας στην παραγωγή" και αναφέρει ότι "την εποχή της δουλείας, στο νότο των ΗΠΑ, η παραγωγικότητα ήταν κατά 35% µεγαλύτερη απ' αυτή του βορρά", και ότι "ο σκλάβος τύχαινε περιποίησης, όπως τα ζώα και κάθε άλλο αγαθό παραγωγής". (Monde Diplomatique, Νοέµβριος 93). Την περιποίηση τη στερούνται, βέβαια, οι περιθωριοποιηµένοι της εποχής µας.. Στο ίδιο έντυπο διαβάζουµε:: "Η λογική των ελεύθερων συναλλαγών σε παγκόσµια κλίµακα, όπως εκφράζεται από το GATT, τείνει προς την ευθυγράµµιση των αµοιβών και των κοινωνικών παροχών µ' αυτές- πολύ µικρότερες- των χωρών της Ανατολικής Ασίας. Στο όνοµα της οικονοµικής αποτελεσµατικότητας και µε κίνδυνο διάσπασης της εθνικής συνοχής, θα βαδίσουµε προοδευτικά προς µιαν αποσύνθεση του κοινωνικού οικοδοµήµατος". (Ign.Ramonet). Απρίλιος1993 19

20 Αίγυπτος 1995 Η Ξενοκρατία στην περιοχή Λέξεις 2300 Κάϊρο - ιευρυµένοι δρόµοι σε οδηγούνε, άνετα, από το αεροδρόµιο στην πόλη. Στη διαδροµή πολλά επιβλητικά κτίρια εκφράζουνε τη δίψα του καινούργιου και της ανάπτυξης. Αντίθετα, όταν περνάµε από το παλιό κέντρο της πόλης, που κάποτε έλαµπε, σε θλίβει η εγκατάλειψή του. Βρισκόµαστε όµως σ ένα δρόµο, από τους πιο σύγχρονους, που δεν διστάζει να υψώνεται, να περνά από ένα επίπεδο σε άλλο να συνδέεται µε κόµβους για να φτάσει στις όχθες του Νείλου, όπου βρίσκονται τα ξενοδοχεία των κυριότερων διεθνών αλυσίδων που, σωστοί πύργοι, κυριαρχούν στην πόλη, µαζί µε άλλους οικοδοµικούς όγκους και τα γεφύρια. Από τον τριακοστό όροφο του Ραµσές Χίλτον (υπάρχει και το παλαιότερο Ναϊλ Χίλτον) έχεις µιάν εξαιρετική θέα πάνω στο Νείλο, τις πλούσιες δυτικές συνοικίες, τα γεφύρια, κι αυτούς τους δρόµους µε τους κόµβους που πάνω τους κυλάνε δαιµονισµένα, και απρόσκοπτα τα πολύχρωµα αυτοκίνητα. Τη νύχτα η θέα είναι φαντασµαγορική, µε τα πολλά και διάφορα φώτα που διαγράφουν πανηγυρικά τις όχθες, τα κτίρια, τους δρόµους και τη ζωηρή κυκλοφορία ίπλα το Μουσείο. Αλλά για να πας εκεί πρέπει να διασχίσεις ένα σύµπλεγµα δρόµων, που δεν προσφέρουν ούτε διαβάσεις πεζών ούτε φώτα τροχαίας, και που τα πεζοδρόµιά. τους έχουν υπερβολικό ύψος - για να µη µπορούν, λένε, να τ ανεβούνε τ αυτοκίνητα -. Για να βγεις ένα περίπατο στο ποτάµι, ή στα µαγαζιά, που σε χωρίζει απ αυτά ένας δρόµος, πρέπει να περιµένεις υποµονητικά να κοπάσει κάπως η κυκλοφορία, να κατέβεις το ψηλό πεζοδρόµιο, και να ελιχθείς, επιστρατεύοντας προσοχή και ψυχραιµία, ανάµεσα στα εφορµόντα αυτοκίνητα που αγνοούν την παρουσία σου και την πρόθεση σου. Αισθάνεσαι λοιπόν εγκλωβισµένος µέσα στον πύργο από τον οποίο δεν µπορείς κανονικά να βγεις, παρά µόνο επαφιέµενος στην προθυµία ενός ταξιτζή, που περιµένει καρτερικά, µαζί µε πολλούς συναδέλφους του, ένα πελάτη. Τη χωροταξική εγρήγορση της πολιτείας τη βλέπεις και σε ευρύτερη κλίµακα στις νέες οδικές αρτηρίες που τείνουν να µετατρέψουν το τρίγωνο του έλτα σε τετράπλευρο, µε την επέκταση του ανατολικά και δυτικά πάνω σε πρώην ερηµικά εδάφη.. Ετσι παρουσιάζεται, στους καινούργιους χάρτες, η Κάτω Αίγυπτος. Το Κάϊρο ενώνεται τώρα µε δρόµο κατ ευθείαν µε την Ισµαηλία, σαν υποτείνουσα του παλιού δρόµου που έκανε ορθή γωνία ικανοποιώντας τις συγκοινωνιακές ανάγκες εκείνης της εποχής. Οι δύο κτευθύνσεις, τριών λωρίδων η καθεµιά, χωρίζονται µεταξύ τους µε µια νησίδα, γύρω στα τριάντα µέτρα, προφανέστατα για ν αντιµετωπιστούν µελλοντικές διευρύνσεις. Αυτό έγινε και µε τη διεύρυνση του δρόµου της ερήµου, όπως λεγότανε αρχικά, αυτός που ενώνει το Κάϊρο µε την Αλεξάνδρεια σ' ευθεία σχεδόν γραµµή µέσ' από τη γη που τη σκέπαζε άλλοτε η άµµος. Ξεκινώντας απ' αυτούς τους άξονες αναπτύσσονται καλλιέργειες και βιοµηχανίες. Το πρόβληµα του νερού αντιµετωπίζεται µε την ανάπτυξη του αρδευτικού συστήµατος ή µε φρέατα ή µε την αναθεώρηση της πρακτικής στην καλλιέργεια και το πότισµα. Γίνονται καλλιέργειες που θέλουν λίγο νερό ή χρησιµοποιείται, σε πρόσµειξη, νερό της στράγγισης που πρώτα πήγαινε όλο στις λίµνες και τη θάλασσα. Εκείνη η έρηµος που περνούσα µε τζιπ όταν πήγαινα από το ΠορτΣαΐντ, πριν σαράντα χρόνια, στο Βαχρ ελ Βάκαρ, εκεί που συναντιόταν, το βορειοανατολικό άκρο του καλλιεργηµένου έλτα µε τη λίµνη Μενζάλα και την άγονη άµµο πρασίνισε και τη διασχίζουν ασφαλτοστρωµένοι δρόµοι. Η µεγάλη οµώνυµη τάφρος αποστράγγισης χρησιµοποιείται, τώρα, περισσότερο για άρδευση παρά για στράγγιση, σταµάτησε όµως να προσφέρεται στη ποταµοπλοΐα που δεν άντεξε στον ανταγωνισµό του οδικού δικτύου. Ενα γεφύρι πάνω σε πυκνούς πασσάλους εµποδίζει το πέρασµα και της πιο µικρής βάρκας. Παράλληλα ελαττώθηκε η ροή του νερού της στράγγισης προφανώς µε την παρεµβολή φραγµάτων, για να υψώνεται η στάθµη και ν' αυξάνεται η αρδευτική εµβέλεια. Αυτό όµως είχε σαν συνέπεια µιαν ανυπόφορη δυσοσµία. Η όλη εικόνα εκείνης της γωνιάς της Αιγύπτου από άκρως ερηµική, γεµάτη παρθενικότητα όπως ήταν πριν σαράντα χρόνια, άλλαξε ριζικά.. Ενα µεγάλο χωριό χτίστηκε και µε άξονες τους ασφαλτοστρωµένους δρόµους που το συνδέουν µε τα γύρω οικιστικά κέντρα, παλιά και νέα, αναπτύχθηκαν φυτείες και ορθώθηκαν χουρµαδιές. Στο δρόµο µέχρι την Καντάρα, πηγαίνοντας προς το Πορτ Σαϊντ, η γη δεν είχε πια το 20