Ανιχνεύοντας ένα μέλλον χωρίς μετρητά 30 Ιουν. 2017 Oρέστης Τζωρτζόπουλος Aπό το 3000 π.χ. περίπου, όπου καταγράφεται για πρώτη φορά ο όρος «χρήμα» ως μέσο ανταλλαγής, αρχικά υπό τη μορφή χρήματος-αγαθού, αργότερα ως παραστατικό χρήμα και τέλος ως χρήμα αναγκαστικής κυκλοφορίας (fiat currency), όλες οι μορφές χρήματος ικανοποιούσαν μια θεμελιώδη ιδιότητα: Η διενέργεια μιας συναλλαγής δεν προϋπέθετε την ύπαρξη εμπιστοσύνης και συνεπώς τη φυσική ταυτοποίηση των συναλλασσόμενων, αφού ένας έλεγχος γνησιότητας του μέσου συναλλαγής ήταν επαρκής. Με την εμφάνιση του ηλεκτρονικού εμπορίου, ένας τέτοιος έλεγχος δεν είναι πλέον εφικτός. Έτσι, κάθε διαδικτυακή συναλλαγή στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά στην ύπαρξη ενός διαμεσολαβητή (τράπεζας ή άλλου οικονομικού ιδρύματος) τον οποίο εμπιστεύονται όλοι οι συναλλασσόμενοι. Αναπόφευκτα, η εγκαθίδρυση εμπιστοσύνης αλλά και το ρυθμιστικό πλαίσιο λειτουργίας των τραπεζών απαιτούν τη φυσική ταυτοποίηση των συναλλασσόμενων, ενώ μπορούν να παρατηρηθούν φαινόμενα αντιστροφής συναλλαγών (π.χ. chargebacks) ή οικονομικής απάτης εις βάρος του πωλητή. Το ψηφιακό κρυπτονόμισμα Bitcoin, όπως παρουσιάστηκε το 2008 από τον άγνωστο εφευρέτη του υπό το ψευδώνυμο Satoshi Nakamoto, προσέφερε μια ελκυστική εναλλακτική. Το Bitcoin αποτελεί ένα ανοικτό, αποκεντρωμένο, διασυνοριακό νόμισμα αλλά και μέσο πληρωμής, μέσο αποθήκευσης αξίας και πρωτόκολλο επικοινωνίας. Η εμπιστοσύνη πλέον εγκαθιδρύεται μέσω της χρήσης μαθηματικών και κρυπτογραφίας, που καθιστούν υπολογιστικά αδύνατη την κακόβουλη ακύρωση μιας συναλλαγής. Χωρίς την ανάγκη διαμεσολαβητή, πωλητές και αγοραστές μπορούν να
πραγματοποιούν απευθείας συναλλαγές, χωρίς προσωπικά στοιχεία και ταυτοποίηση, ταχύτερα και φθηνότερα. Το Βitcoin καθ αυτό είναι ένα λογισμικό ανοιχτού κώδικα, η ανάπτυξη και συντήρηση του οποίου στηρίζεται κυρίως σε εθελοντές. Η υλοποίηση βασίζεται στην τεχνολογία blockchain: Συνοπτικά πρόκειται για μια βάση δεδομένων, θεωρητικά μια αλυσίδα από «μπλοκ», με ένα νέο μπλοκ να προστίθεται κάθε δέκα λεπτά. Μέσω των μπλοκ καταγράφεται το πλήρες ιστορικό συναλλαγών, από το 2009 μέχρι σήμερα, με το καθένα να περιέχει ένα σύνολο συναλλαγών του τελευταίου δεκαλέπτου και προστίθεται μια ποσότητα Bitcoin στο δίκτυο υπό μορφή αμοιβής του συμμετέχοντα που παρήγαγε το νέο μπλοκ. Εδώ πρέπει να αναφερθεί ότι το οικονομικό μοντέλο του Bitcoin προσομοιάζει εσκεμμένα τη συμπεριφορά του χρυσού: Η συνολική ποσότητα Bitcoin που θα κυκλοφορήσει είναι προκαθορισμένη και ίση με 21 εκατομμύρια. Μια συγκεκριμένη ποσότητα «εξορύσσεται» και προστίθεται στο δίκτυο μέσω των μπλοκ κάθε δέκα λεπτά μέχρι το 2140, όταν όλη η ποσότητα Bitcoin θα έχει πλέον εξορυχθεί. Για την «εξόρυξη» του κάθε μπλοκ ανταγωνίζεται συνεχώς ένας αριθμός συμμετεχόντων (miners), οι οποίοι μέσω εξειδικευμένου hardware προσπαθούν να λύσουν ένα δύσκολο μαθηματικό πρόβλημα. Μόλις ένας από αυτούς βρει τη λύση την ανακοινώνει στο δίκτυο, εάν πληρείται ένα σύνολο κανόνων οι συμμετέχοντες συναινούν, ένα νέο μπλοκ προστίθεται στην αλυσίδα και η διαδικασία επανεκκινεί για την εύρεση του μπλοκ του επόμενου δεκαλέπτου. Δεδομένου ότι για να επιβάλλει κανείς την παραμικρή αλλαγή στο δίκτυο πρέπει να παρουσιάσει τη λύση ενός δύσκολου «γρίφου», η επίλυση του οποίου απαιτεί σημαντική κατανάλωση ηλεκτρισμού, μια κακόβουλη επίθεση καθίσταται
εξαιρετικά κοστοβόρα και πρακτικά αδύνατη. Δημιουργείται έτσι μια ασφαλής και αναλλοίωτη αλυσίδα - που φυσικά δεν περιλαμβάνει προσωπικά στοιχεία, αλλά συναλλαγές και υπόλοιπα, προσβάσιμη από όλους, η οποία αντιπροσωπεύει την κατάσταση του δικτύου ανά πάσα στιγμή. Όλοι οι συμμετέχοντες μπορούν να ελέγξουν την ορθότητά της, αλλά και να συμμετάσχουν στην εξόρυξη ως miners εάν το επιθυμούν*. Με το παραπάνω μοντέλο, η ύπαρξη ενός διαμεσολαβητή που διατηρεί αποκλειστική πρόσβαση στο ιστορικό συναλλαγών και καταθέσεων, αντικαθίσταται από ένα αποκεντρωμένο δίκτυο ισότιμων συμμετεχόντων που διασφαλίζουν συλλογικά τη λειτουργία του δικτύου. Ο αλγόριθμος που προτάθηκε το 2008 αποτελεί μια ολοκληρωμένη λύση στο πρόβλημα της επίτευξης ευρείας συναίνεσης σε ένα δίκτυο άγνωστων μεταξύ τους συμμετεχόντων, και παρά τα κάποια μειονεκτήματα, η σύλληψή του θεωρείται μεγαλειώδης. Φυσικά, από το 2009 μέχρι σήμερα το οικοσύστημα περιλαμβάνει πλήθος εταιρειών, πανεπιστημίων και εκατοντάδες άλλα νομίσματα με διαφορετικά χαρακτηριστικά, όλα όμως στηρίζονται θεμελιακά στην ίδια τεχνολογία (blockchain), ενώ το Bitcoin παραμένει η κυρίαρχη και τεχνολογικά ωριμότερη εφαρμογή. Μεγάλο μέρος της έρευνας αφορά εφαρμογές σε ευρύτερους τομείς, όπως το Internet of Things, οι εκλογικές διαδικασίες και η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, τροφοδοτώντας ταυτόχρονα το μελλοντικό όραμα ενός αποκεντρωμένου Διαδικτύου. Για το τελευταίο, σημαντικό ρόλο αναμένεται να διαδραματίσουν τα ευφυή (αυτό - εκπληρούμενα) συμβόλαια. Η ανάπτυξη των κρυπτονομισμάτων εν μέσω παγκόσμιας νομισματικής αστάθειας (με πολλά και πρόσφατα παραδείγματα) εγείρει σημαντικούς υπαινιγμούς. Ο κεντρικός
έλεγχος του νομίσματος από κράτη και κεντρικές τράπεζες επιτρέπει την άσκηση οικονομικής πολιτικής σε επίπεδο χωρών, πολλές φορές όμως οι συνέπειες έρχονται σε ευθεία σύγκρουση με τα συμφέροντα της κοινωνίας, υπονομεύοντας τον πλούτο των πολιτών προς όφελος του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Η ανάπτυξη εναλλακτικών λύσεων έναντι του σχεδόν μονοπωλιακού τρόπου λειτουργίας των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων μπορεί σίγουρα να λειτουργήσει προς όφελος του κοινωνικού συνόλου, τόσο μεσοπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα. Περαιτέρω, η ιδέα ενός κόσμου χωρίς μετρητά δεν έχει κάτι το μεμπτό - στην ψηφιακή εποχή -, το ψηφιακό χρήμα είναι εύλογο επακόλουθο. Ένα τέτοιο μέλλον όμως υπό τις τωρινές συνθήκες, με το σύνολο των ηλεκτρονικών συναλλαγών να ελέγχεται κεντρικά από τα οικονομικά ιδρύματα, δεν αποτελεί κατ ανάγκη ένα καλό μέλλον: Σχηματικά, το ευθύ ανάλογο ενός τέτοιου κόσμου θα ήταν ένας κόσμος όπου ο κάθε πολίτης έχει παραδώσει τα κλειδιά του σπιτιού/αυτοκινήτου του σε μια κεντρική αρχή, η οποία του τα παραχωρεί προσωρινά κατόπιν σχετικού αιτήματος (εφόσον εγκριθεί) κάθε φορά που αυτός θέλει να τα χρησιμοποιήσει. Οι κίνδυνοι που εγείρονται δεν αφορούν μόνο την παραβίαση της ιδιωτικότητας, την επιτήρηση, την πλήρη εξάρτηση από κεντρικούς φορείς και την εμπορευματοποίηση των προσωπικών δεδομένων - συνήθως εν αγνοία του μέσου χρήστη - αλλά θέτουν ευθέως σε κίνδυνο τη δημοκρατία - πολλώ δε μάλλον σε άλλα μέρη του πλανήτη. Τα αποκεντρωμένα νομισματικά μοντέλα μπορούν να συμβάλλουν τα μάλα στη διασφάλιση των ατομικών και συλλογικών ελευθεριών, εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα οικουμενική πρόσβαση στο οικονομικό σύστημα. * Αρχικά, ο καθένας μπορούσε να είναι ανταγωνιστικός στην εξόρυξη χρησιμοποιώντας ένα προσωπικό υπολογιστή,
σήμερα όμως απαιτείται ολοένα και πιο εξειδικευμένο hardware με συνέπεια η συμμετοχή στην εξόρυξη να έχει το χαρακτήρα επένδυσης. Παρά ταύτα η διαδικασία παραμένει αποκεντρωμένη και ασφαλής, ενώ βελτιωμένοι αλγόριθμοι δοκιμάζονται σε άλλες αποκεντρωμένες εφαρμογές. * O Oρέστης Τζωρτζόπουλος είναι μηχανικός υπολογιστών και εργάζεται στο European Patent Office στη Χάγη