Ιστορικό Αναρχικό Δελτίο: Mujeres Libres Eλεύθερες Γυναίκες Οι Mujeres Libres γεννήθηκαν με σκοπό την πλήρη ενσωμάτωση των γυναικών στον αγώνα για απελευθέρωση, μετά από πρωτοβουλία τριών αναρχικών γυναικών: από τη συγγραφέα Lucia Sanchez Saornil, τη δημοσιογράφο Mercedes Comaposada και τη γιατρό Amparo Poch y Gascon. Οι ιδρύτριες των Mujeres Libres ήταν αγωνίστριες του αναρχοσυνδικαλιστικού κινήματος. Πίστευαν ότι οι οργανώσεις του κινήματος δεν μπορούσαν να ενσωματώσουν τα ιδιαίτερα προβλήματα που έπρεπε να αντιμετωπίσουν είτε οι γυναίκες που ήταν ήδη μέσα στο κίνημα είτε γενικά στην κοινωνία. Παρόλο που η ομοσπονδία των ελεύθερων γυναικών δεν έγινε επίσημα πριν από το 1937, το περιοδικό έκανε την εμφάνισή του για πρώτη φορά τον Μάη του 1936. Εκδιδόταν για πάνω από δύο χρόνια κυρίως στη Μαδρίτη και τη Βαρκελώνη και στις περιοχές της περιφέρειας. Το σωματείο των Ελεύθερων Γυναικών Το 1933, ενώ η Mercedes Comaposada σπούδαζε νομικά στη Μαδρίτη, την κάλεσε ο Orobon Fernandez να κάνει μαθήματα σε εργάτες. Σ αυτή τη συνάντηση, στην οποία παρευρισκόταν και η Lucia Sanchez Saornil, η Mercedes συναντήθηκε πρόσωπο με πρόσωπο με την αρνητική συμπεριφορά με την οποία ακόμα και οι αγωνιστές της CNT έβλεπαν τις γυναίκες. Αυτή και η Lucia αισθάνθηκαν διωγμένες και τρομοκρατημένες. Βγήκαμε έξω, η Lucia κι εγώ. Συμφωνήσαμε αμέσως. Για μήνες συναντιόμασταν στο πάρκο του Retiro, καθόμασταν σ ένα παγκάκι και μιλάγαμε, σκεφτόμαστε και πολλά άλλα... Τότε, το 1935 αρχίσαμε να στέλνουμε μηνύματα. Η Lucia δούλευε για το συνδικάτο των σιδηροδρομικών και είχε πρόσβαση στον κατάλογο όλων των "γυναικείων ομάδων" που είχαν σχέση με το αναρχοσυνδικαλιστικό κίνημα (τόσο σ αυτές που δραστηριοποιούνταν μέσα στο συνδικάτο όσο και σε αυτές απ έξω). Γράψαμε σ όλες τις ομάδες και σε όλες και όλους που γνωρίζαμε. Ρωτούσαμε ποια θέματα τους φαίνονταν σημαντικά, ποια τους ενδιέφερε να πληροφορηθούν... και φυσικά, η μεγαλύτερη χαρά μας ήταν οι απαντήσεις. Ήταν ενθουσιασμένες. Έφτασαν σε μας γράμματα από παντού, από τις Αστούριες, τη Χώρα των Βάσκων, την Ανδαλουσία... και συνεχώς έρχονταν. Τα πρώτα βήματα Σιγά σιγά οι γυναίκες από διάφορα τμήματα του κινήματος άρχισαν να κουβεντιάζουν την ιδιαίτερη υποβίβαση που δέχονταν μέσα σ αυτό και ξεκίνησαν τα πρώτα βήματα οργάνωσης με σκοπό να την ξεπεράσουν. 1
Στην Τerrasa, για παράδειγμα, μια ομάδα εργατριών, όλες μέλη του συνδικάτου υφαντουργίας της CNT, είχαν ξεκινήσει να συναντιούνται ήδη το 1928. Ο σκοπός τους ήταν να συνηθίσουν να μιλάνε δημόσια και να συζητάνε μεταξύ τους τα θέματα που ήθελαν να θέσουν στο συνδικάτο. Αποτέλεσμα αυτών των συναντήσεων ήταν το 1931 το συνδικάτο να βάλει στα αιτήματά του το δικαίωμα της γυναίκας να αμείβεται με τον ίδιο μισθό με τον άντρα για την ίδια δουλειά, και 8 βδομάδες άδεια μητρότητας (με μειωμένο μισθό). Παρόλα αυτά, αυτή η ομάδα μόλις που διέθετε τα απαραίτητα μέσα για να "προετοιμάσει" εντελώς τις γυναίκες και να υποστηρίξει σε ικανό βαθμό την ιδεολογική εξέλιξη των εργατριών. Στη Βαρκελώνη, στα τέλη του 1934, φτιάχτηκε μια ομάδα με το όνομα "Πολιτιστική Γυναικεία Ομάδα" της CNT. Αυτή η οργάνωση συγκέντρωσε γυναίκες που ανήκαν στα συνδικάτα της CNT και είχε σαν στόχο να εμψυχώσει την αίσθηση της αλληλεγγύης μεταξύ τους και να τις βοηθήσει να υιοθετήσουν έναν ενεργό ρόλο τόσο στο συνδικάτο όσο και στο κίνημα. Η Lucia Sanchez Saornil, η Mercedes Comaposada και η Amparo Poch, ξεκίνησαν κάτι παρόμοιο στη Μαδρίτη. Μόλις το 1936 οι δύο αυτές ομάδες γνώρισαν η μία την ύπαρξη της άλλης. Οι δύο ομάδες είχαν ξεκινήσει τη δραστηριότητά τους με διαφορετικούς στόχους. Στη Βαρκελώνη προσπαθούσαν να εμψυχώσουν τις γυναίκες της CNT να συμμετέχουν περισσότερο ενεργά, ενώ οι Ελεύθερες Γυναίκες της Μαδρίτης ήθελαν, σύμφωνα με τα λόγια της Mercedes, "να φτιάξουν γυναίκες που να μπορούν να γευτούν τη ζωή σ όλο της το μεγαλείο. Γυναίκες με κοινωνική συνείδηση φυσικά, αλλά επίσης γυναίκες που να μπορούν να εκτιμήσουν την τέχνη, την ομορφιά". Ωστόσο, οι καταλανές γυναίκες δεν άργησαν να αναγνωρίσουν τις συγγένειες με τις Ελεύθερες Γυναίκες κι αποφάσισαν να συνεργαστούν και ν αλλάξουν τ όνομά τους σε Ομάδα Ελεύθερων Γυναικών. Η οργάνωση έφτασε να έχει 20.000 μέλη σ ένα σύνολο 153 οργανώσεων, διασκορπισμένων σ όλες τις δημοκρατικές περιοχές. Τον Αύγουστο του 1937 ιδρύθηκε η Εθνική Ομοσπονδία των Ελεύθερων Γυναικών με οργάνωση ομοσπονδιακής δομής. Η απογείωση Το πρώτο τεύχος του περιοδικού εκδόθηκε στις 20 Μαΐου του 1936, και εξαντλήθηκε αμέσως σχεδόν. Ένα δεύτερο τεύχος εμφανίστηκε στις 15 Ιουνίου. Εκδόθηκαν συνολικά 14 τεύχη. Όπως εξηγούσαν οι εκδότριες και όσες συνεργάζονταν σ αυτό το μηνιαίο περιοδικό, απευθυνόταν σε γυναίκες της εργατικής τάξης -που η εκπαίδευσή τους είχε παραμεληθεί από το κίνημα- και είχε σκοπό "να αφυπνίσει τη γυναικεία συνείδηση προς τις ελευθεριακές ιδέες". Αντιλαμβάνονταν την αποστολή του περιοδικού με πολιτικούς και πολιτιστικούς όρους. Ένα σημαντικό στοιχείο (...) είναι ότι το περιοδικό δεν χαρακτηριζόταν ως αναρχικό. Παρόλο όμως που η λέξη αναρχία δεν αναφερόταν πουθενά, όποιος/α και να το διάβαζε αναγνώριζε εύκολα "σ όλο το περιεχόμενό του την ελευθεριακή κατεύθυνση". 2
Το σημείωμα της έκδοσης που παρουσίαζε το νέο περιοδικό ανέφερε ότι σκοπός του ήταν "να προκαλέσει την κοινωνική δράση της γυναίκας, δίνοντάς της μια νέα οπτική των πραγμάτων, αποφεύγοντας να μολυνθεί η ευαισθησία της και το μυαλό της από τα λάθη των αρσενικών, και σαν τέτοια θεωρούμε όλη τη δράση των αρσενικών στις σχέσεις και στη συμβίωση, γιατί αρνούμαστε κατηγορηματικά κάθε ευθύνη στο ιστορικό γίγνεσθαι, όπου η γυναίκα δεν υπήρξε ποτέ ενεργή, αλλά βρίσκεται εκεί σαν υποχρεωτικός και ανυπεράσπιστος μάρτυρας. Τα άρθρα ήταν σχετικά με τις προθέσεις των εκδοτριών. Όλα απευθύνονταν σε ένα αναγνωστικό κοινό από γυναίκες εργάτριες, θέλοντας να καλλιεργήσουν τη συνείδηση γύρω από την κοινωνική τους κατάσταση και τα οικονομικά και κοινωνικά μειονεκτήματα που τις χαρακτήριζαν. Όποιο κι αν ήταν το θέμα με το οποίο ασχολούνταν, τα άρθρα έδειχναν τις πιθανές κατευθύνσεις αλλαγών σε δύο επίπεδα, στο ατομικό και στο συλλογικό. Πάνω από ένας στόχοι Εκπαίδευση για να αποκτήσει η γυναίκα ικανότητες. Η προετοιμασία είναι επανάσταση. Το φθινόπωρο του 1936, οι Mujeres Libres είχαν ήδη καθιερωθεί σαν ανεξάρτητη οργάνωση, με σκοπούς και προγράμματα που τις διαφοροποιούσαν από τις υπόλοιπες γυναικείες οργανώσεις της αριστεράς, και μέχρι ενός σημείου και από το υπόλοιπο αναρχοσυνδικαλιστικό κίνημα. Ο αρχικός στόχος της οργάνωσης ήταν η χειραφέτηση της γυναίκας και η ικανότητά της να συμμετέχει στο ελευθεριακό κίνημα. Η πολιτική τους θέση καθοριζόταν απ την ανάγκη να πραγματωθεί η κοινωνική επανάσταση. Σαν οργάνωση, ταυτιζόταν με τις ιδέες του αναρχικού κινήματος που θεωρούσε τη γυναικεία οργάνωση μέρος αυτού του κινήματος. Αντιπροσώπευε μια καινοτόμο εμπειρία στον κόσμο του αναρχοσυνδικαλισμού, του ισπανικού αναρχικού κινήματος και του φεμινισμού. Οι Ελεύθερες Γυναίκες μοιράζονταν μια διττή συνειδητοποίηση. Πρώτα την πολιτική και κοινωνική συνειδητοποίηση που ταυτιζόταν με τα συμφέροντα της εργατικής τάξης, και απ την άλλη μεριά μια φεμινιστική συνειδητοποίηση που τις έκανε να διεκδικούν την απελευθέρωση της γυναίκας από την καταπίεση. Αυτό το χαρακτηριστικό του προλεταριακού φεμινισμού είναι ίσως το ουσιαστικότερο στοιχείο της οργάνωσης. Για τις Ελεύθερες Γυναίκες το βασικότερο θέμα δεν ήταν αυτή καθεαυτή η απελευθέρωση της γυναίκας, αλλά θεωρούσαν ότι αυτή έπρεπε να υπάρξει στο ευρύτερο πλαίσιο της απελευθέρωσης της εργατικής τάξης. Φιλοδοξούσαν να δημιουργηθεί η κοινωνία που θα υπάρχει πραγματική ισότητα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων ανάμεσα στα φύλα σ ένα κοινωνικό σύστημα που θα βασίζεται στον ελευθεριακό κομμουνισμό. Για τις Ελεύθερες Γυναίκες, η επίτευξη αυτού του στόχου περνούσε μέσα από την πτώση της πατριαρχικής κοινωνίας και του αρσενικού αυταρχισμού. Πίστευαν ότι η εκπαίδευση και η απόκτηση ικανοτήτων ήταν εργαλεία της κοινωνικής επανάστασης. Εκπαίδευση με έναν άμεσο και επείγοντα στόχο: να βοηθήσει η γυναίκα να κερδηθεί ο πόλεμος. Να καταστεί ικανή να λευτερωθεί από 3
την τριπλή σκλαβιά: τη σκλαβιά της άγνοιας, τη σκλαβιά της γυναίκας και τη σκλαβιά της παραγωγής. Εκτιμούσαν πως η εκπαίδευση αυτή θα βοηθούσε επιπλέον τη γυναίκα να αποκτήσει την ανεξαρτησία της. Να διαμορφώσει τις δικές της απόψεις απέναντι στα διάφορα προβλήματα. Αυτή η δραστηριότητα των Mujeres Libres αναπτύχθηκε αρχικά μέσα από τα Ινστιτούτα στη Μαδρίτη και στη Βαλένθια, και το Σπίτι της Εργαζόμενης Γυναίκας στη Βαρκελώνη. Ένα από τα εργαλεία αυτού του στόχου ήταν και το περιοδικό. Θεωρούσαν ότι η γυναίκα έπρεπε να μπει στην παραγωγή και να μην περιορίζεται στη δουλειά του σπιτιού. Η αρχή της ανεξαρτησίας και συνεπώς της χειραφέτησης της γυναίκας, εξαρτιόταν άρρηκτα από την οικονομική της ανεξαρτησία και για να αποκτήσει προσωπική και κοινωνική ελευθερία έπρεπε να δουλέψει. Η οικονομική εξάρτηση της γυναίκας τη σκλάβωνε και της στερούσε παράλληλα και την σεξουαλική ελευθερία. Έκαναν κριτική σε όσους έβλεπαν ή αντιμετώπιζαν τις γυναίκες σαν σεξουαλικά αντικείμενα που ο μοναδικός τους σκοπός είναι να ικανοποιούν την αντρική σεξουαλική επιθυμία. Η σεξουαλική απελευθέρωση, που σύμφωνα με τους αναρχικούς πραγματώνεται μέσα από τον ελεύθερο έρωτα, όφειλε να είναι μια υπέρβαση της έννοιας της αγάπης μέσα σε ένα πεδίο απόλυτης ανεξαρτησίας και αμοιβαίας κατανόησης ανάμεσα στον άντρα και τη γυναίκα σε όλα τα επίπεδα. Η μητρότητα, ήταν ένα από τα θέματα που τις απασχολούσε μέσα από τις στήλες του περιοδικού. Μόνο που οι γυναίκες είχαν μια αυτόνομη ύπαρξη και μια δράση στην κοινωνία ανεξάρτητα από τη δυνατότητά τους να είναι μητέρες. Δεν αρνούνταν φυσικά πως η μητρότητα ήταν μια πραγματικότητα για πολλές αν όχι για την πλειοψηφία των ισπανίδων γυναικών. Η προσπάθειά τους λοιπόν να στηρίξουν τις ανάγκες υγιεινής και περίθαλψης βρήκαν το δρόμο τους μέσα από ένα σχολείο για νοσοκόμες στην Terrasa και μια κλινική επειγόντων περιστατικών για να βοηθήσουν τους τραυματίες στις μάχες. Πολύ σύντομα ξεπήδησε στην ίδια αυτή πόλη και η πρώτη γυναικολογική κλινική. Στη Βαρκελώνη μάλιστα η οργάνωση διηύθυνε ένα νοσοκομείο που πρόσφερε βοήθεια στη γέννα και μετά απ αυτή, παράλληλα με μαθήματα για μια συνειδητή μητρότητα και για θέματα όπως υγεία της μητέρας και του παιδιού, ο έλεγχος των γεννήσεων, η σεξουαλικότητα (...) Παράλληλα, οι Mujeres Libres έδιναν ιδιαίτερη προσοχή στο ζήτημα της πορνείας, θεωρώντας ότι το πρόβλημα της σεξουαλικής σκλαβιάς της γυναίκας θα μπορούσε να λυθεί μέσα από τα "Liberatorios de la prostitucion", κάτι ανάλογο με κέντρα κοινωνικής επανένταξης. Η εκπαίδευση και η παιδαγωγική ανήκαν επίσης στα θέματα που ενδιέφεραν την οργάνωση, η οποία πίστευε πως ήταν σημαντικότατα εργαλεία της κοινωνικής επανάστασης. Οι Mujeres Libres αρνούνταν οποιαδήποτε μορφή αυταρχισμού στο σχολείο, όπως επίσης και οποιαδήποτε πολιτική χειραγώγηση των κοριτσιών. Υποστήριζαν πως έπρεπε να υπάρξει ορθολογική παιδεία για τους νέους και τα παιδιά, μια παιδεία που θα τους επιτρέψει να γνωρίσουν τον εαυτό τους και θα τους επιτρέψει στην ενηλικίωσή τους να υποστηρίξουν τις δικές τους πολιτικές πεποιθήσεις. Και φυσικά έπρεπε να εκπαιδεύονται συλλογικά. 4
Οι στόχοι της ομάδας: Η χειραφέτηση της γυναίκας από την τριπλή σκλαβιά: τη σκλαβιά της άγνοιας, της γυναίκας και της παραγωγής. Να κάνει τη γυναίκα μέσα από την οργάνωση μια συνειδητή και υπεύθυνη δύναμη που να δρα πρωτοπόρα στο επαναστατικό κίνημα. Να χτυπήσει την άγνοια κάνοντας ικανές τις συντρόφισσες πολιτικά και κοινωνικά μέσα από βασικά μαθήματα, διαλέξεις, κουβέντες, κινηματογραφικές προβολές κ.λπ. Να καθιερωθεί η συνεργασία με συνδικάτα, φόρα και την ελευθεριακή νεολαία, με στόχο να φτιαχτεί ένα δίκτυο αλληλοενημέρωσης, που θα ενισχύει το επαναστατικό κίνημα. Να υπάρξει μια ουσιαστική συνύπαρξη μεταξύ συντρόφων και συντροφισσών: συμβίωση, συνεργασία χωρίς αφορισμούς και να συγκεντρώνεται η δύναμη στον κοινό σκοπό. Για να τα καταφέρουν όλα αυτά, έφτιαξαν σχολεία, Ινστιτούτα, βιβλιοθήκες, οργάνωσαν διαλέξεις, συναντήσεις κ.λπ. Όλα αυτά μέχρι να ξυπνήσουν το ενδιαφέρον των γυναικών για τα κοινωνικά ζητήματα, για ανανέωση και επαναπροσδιορισμό των συνηθειών και για τη βελτίωση του περιβάλλοντος. "Ο αγώνας μας", λέει η Soledad Estorach το 1938, "δεν αφορά μόνο οικονομικές διεκδικήσεις. Αφορά διαχρονικά προβλήματα για την ανθρωπότητα όπως οπισθοχώρηση ή πρόοδος, δικτατορία ή ελευθερία. Το πρώτο σημαίνει οργάνωση της κοινωνικής ζωής από ένα σύστημα που καταργεί την ατομικότητα και τη δυνατότητα ελεύθερης εξέλιξης της ανθρωπότητας. Το δεύτερο προωθεί την υπέρβαση που πρέπει να κάνει το άτομο για να φτιάξει μια καλύτερη κοινωνία σ όλους τους τομείς. Γνωρίζουμε ότι κατά ένα μεγάλο μέρος εξαρτάται από εμάς η δυνατότητα για μια κοινωνική εξέλιξη. Στη γυναίκα, και ως σύντροφο του άντρα και μάνα του κοριτσιού και του αγοριού αλλά και, κυρίως, μέσα από την εξέλιξη της ίδιας της προσωπικότητάς της ως γυναίκα, αναλογεί να έχει αποφασιστικό ρόλο στην εξέλιξη του ανθρώπου" Soledad Estorach "Tierra y Libertad" Δεκέμβρης 1938. Την οργάνωση Mujeres Libres δεν την αποτελούν χειραγωγημένες γυναίκες που εκτίθενται κάτω από την καθοδήγηση των αντρών. Ούτε είναι μια ομάδα που προσπαθεί να παίξει "φεμινιστικό ξύλο" με τους συντρόφους της. Έχει ένα βασικό λόγο ύπαρξης, κι αυτός είναι να κάνει ικανές τις συντρόφισσες ώστε μέσα από ένα υψηλό επίπεδο κοινωνικής ευαισθητοποίησης να γίνουν απόλυτα κυρίαρχες της γυναικείας και ανθρώπινης προσωπικότητάς τους, να μπορούν να δουλεύουν στο πλευρό των συντρόφων με απόλυτη συνειδητοποίηση και μέγιστη αποδοτικότητα. Ο επαναστατημένος άνθρωπος που αγωνίζεται για την ελευθερία του αγωνίζεται μόνος του ενάντια στον εξωτερικό κόσμο. Ενάντια σ έναν κόσμο που αντιτίθεται στον πόθο για ελευθερία, ισότητα και κοινωνική δικαιοσύνη. Αντίθετα, η επαναστατημένη γυναίκα πρέπει να παλεύει σε δύο επίπεδα: πρώτα για την εξωτερικής ελευθερία, ένας αγώνας που βρίσκει τον άντρα σύμμαχό της στις ίδιες ιδέες, αλλά επίσης πρέπει ν αγωνιστεί και για την δική της εσωτερική ελευθερία. 5
Μια ελευθερία που ήδη ο άντρας απολαμβάνει εδώ και αιώνες. ΚΑΙ Σ ΑΥΤΟΝ ΤΟΝ ΑΓΩΝΑ Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΕΙΝΑΙ ΜΟΝΗ. Είναι δύσκολο για τη γυναίκα να καθορίσει ακριβώς τα εσωτερικά της δεσμά. Μόλις τα αναγνωρίσει όμως πρέπει σταθεί ανηλεής προς τον εαυτό της, πρέπει να καταγγείλει αρχικά τις βολικές συνήθειες. Πρέπει να φτάσει σ αυτή τη συνειδητοποίηση ΜΟΝΗ και ΜΟΝΗ πρέπει να παλέψει. Κανείς, εκτός από την ΑΓΑΠΗ ΓΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ δεν μπορεί να τη βοηθήσει σ αυτό. Η επανάσταση πρέπει να ξεκινήσει από τα κάτω και από τα μέσα. Να επιτρέψει να μπαίνει πια ο καθαρός αέρας στην παλιά και αγχωτική οικογενειακή ζωή. Να εκπαιδεύσει τα αγόρια και τα κορίτσια με ελευθερία, χαρά και πάνω απ όλα ΑΓΑΠΗ ΓΙΑ ΤΗ ΛΕΥΤΕΡΙΑ. Η ζωή θα είναι χίλιες φορές πιο όμορφη, όταν η γυναίκα γίνει πραγματικά "ΜΙΑ ΛΕΥΤΕΡΗ ΓΥΝΑΙΚΑ" Mujeres Libres Πηγές: A las barricadas, Mujeres para la anarquia - Αναδημοσίευση (διορθωμένη) από το Athens.imc 8/3/2006 MAΥΡΗ ΣΗΜΑΙΑ, Αναρχικό Δελτίο Αντιπληροφόρησης και Δράσης, νο 44, Μάρτιος 2007 6