13. ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΥΓΙΕΙΝΗ ΣΕ ΧΩΡΟΥΣ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΤΑΦΗΣ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ 13.1 Εισαγωγή Συνήθως, ένας ΧΥΤΑ απομονώνεται από την γύρω περιοχή με φράκτες και άλλα εμπόδια, όπως τάφρους, δάση και μεγάλες αχρησιμοποίητες εκτάσεις. Η φυσική απομόνωση από μόνη της δεν αρκεί για να εξασφαλίσει την ασφάλεια του χώρου. Απεναντίας, η ασφάλεια έγκειται στον έλεγχο της προσπελάσεως στον χώρο, καθώς και στην επίβλεψη όλων των δραστηριοτήτων και όλων των εργαζομένων σε αυτόν. Έτσι, η ασφάλεια του χώρου περιλαμβάνει: Περιορισμό της εισόδου, χρησιμοποιώντας φράκτες ή άλλα εμπόδια περιμετρικά του χώρου και έχοντας μία μόνον πύλη εισόδου, μέσω της οποίας γίνεται η διακίνηση οχημάτων και εργαζομένων. Την χρησιμοποίηση κατάλληλα εκπαιδευμένων φυλάκων, που θα επιτηρούν και θα ελέγχουν την διακίνηση ανθρώπων, ζώων και οχημάτων. Την συντήρηση των φυσικών ή τεχνητών εμποδίων (π.χ., φράκτης, πύλη, επιφανειακά ύδατα, γέφυρες, οδικό δίκτυο) στην προσπέλαση του χώρου. Την επιτήρηση και τον έλεγχο όλων των δραστηριοτήτων, καθώς και των επισκεπτών και χρηστών του ΧΥΤΑ. Η ασφάλεια και η ομαλή λειτουργία του χώρου δύναται να επιτευχθεί και να διατηρηθεί με προσεκτικό σχεδιασμό, εκπαίδευση του προσωπικού και χρήση καταλλήλων μηχανημάτων και εξαρτημάτων. Για παράδειγμα, απαιτούνται εγκαταστάσεις αντιπυρικής προστασίας, ηλεκτροδότησης, ύδρευσης και τηλεφωνικής επικοινωνίας. Για την περίπτωση διακοπής του ηλεκτρικού ρεύματος, θα πρέπει να λαμβάνεται μέριμνα για την εγκατάσταση και την λειτουργία μίας γεννήτριας. Σε περίπτωση λειτουργίας του ΧΥΤΑ και κατά τις νυκτερινές ώρες, απαιτείται η παροχή επαρκούς φωτισμού και στον χώρο της απόθεσης. Θα πρέπει, επίσης, να υπάρχει καλώς εφοδιασμένος χώρος πρώτων βοηθειών και να θεωρείται απαραίτητη η εκπαίδευση ενός ή περισσοτέρων εκ των εργαζομένων στην παροχή πρώτων βοηθειών. Τουλάχιστον ένας τέτοιος εργαζόμενος θα πρέπει να ευρίσκεται στον ΧΥΤΑ καθ όλες τις εργάσιμες ημέρες και ώρες. Το κείμενο που ακολουθεί αναφέρεται σε συγκεκριμένα θέματα υγιεινής και ασφάλειας σε ΧΥΤΑ και προέρχεται από μία έκθεση της μόνιμης ομάδας εργασίας 1
της Διεθνούς Ένωσης Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (International Solid Waste Association) (ISWA, 2001;;). 13.2 Μερικοί κανόνες ασφαλείας Το προσωπικού του ΧΥΤΑ θα πρέπει να είναι επαρκώς εκπαιδευμένο σε όλα τα θέματα ασφάλειας, που αφορούν τον εργασιακό χώρο. Ενδεικτικά, ακολουθούν μερικοί κανόνες της ISWA: Μην επιτρέπετε σε όσους κάνουν χρήση αλκοόλης ή ελεγχομένων ουσιών να εργάζονται ή να χρησιμοποιούν τον ΧΥΤΑ. Μην επιτρέπετε απόσταση < 3 m μεταξύ απορριμματοφόρων στο μέτωπο εκφόρτωσης. Να υπάρχει πλήρης διαχωρισμός μεταξύ απορριμματοφόρων με μηχανική εκφόρτωση και οχημάτων με χειρωνακτική εκφόρτωση. Μην επιτρέπετε οδηγούς ή άλλους εργαζομένους να χρονοτριβούν στην περιοχή απόθεσης. Απαγορεύετε το κάπνισμα στο μέτωπο εργασίας και θεωρείτε το ως παράβαση των κανόνων ασφαλείας. Απαγορεύετε την χειροδιαλογή στο μέτωπο εργασίας. Όλο το προσωπικό πρέπει να υπογράφει κατά την είσοδο και έξοδο από τον ΧΥΤΑ. 13.3 Προσωπικά προστατευτικά εξαρτήματα Το προσωπικό πρέπει να είναι εφοδιασμένο με τα κατάλληλα προστατευτικά εξαρτήματα. Στις περισσότερες περιπτώσεις, είναι απαραίτητο να φορούν κράνος, ενδύματα με λαμπερά χρώματα, φόρμες, στερεά υποδήματα και γάντια. Το ενδιαφέρον των υπευθύνων του ΧΥΤΑ για προσωπική ασφάλεια των εργαζομένων πρέπει να αποτελεί την βάση για όλες τις λειτουργίες του ΧΥΤΑ. Μερικά από τα προσωπικά εξαρτήματα ασφαλείας που πρέπει να ληφθούν υπ όψιν είναι τα εξής: Κράνος Ειδικά ενισχυμένα υποδήματα με χάλυβα Γάντια Φόρμες Ενδύματα με φωτεινά χρώματα Μάσκες σκόνης Ωτοασπίδες Προστατευτικά γυαλιά ή μάσκες προσώπου Συσκευές επικοινωνίας, π.χ., τηλέφωνα, σφυρίχτρες 2
13.4 Προετοιμασία για το ασυνήθιστο Ο διαχειριστής κάθε χώρου πρέπει να είναι προετοιμασμένος για τα ασυνήθιστα γεγονότα, που πρόκειται να συμβούν στον ΧΥΤΑ. Εάν δεν υπάρχει η κατάλληλη προετοιμασία, θα χρειασθεί να ληφθούν αποφάσεις γρήγορα και με απρόβλεπτες συνέπειες. Για παράδειγμα, πρέπει να υπάρχει από πριν επαφή και γνωριμία με υπηρεσίες, όπως η αστυνομία, η πυροσβεστική υπηρεσία, το νοσοκομείο, το Εθνικό Κέντρο Άμεσης Βοήθειας. Γι αυτό, οι αριθμοί τηλεφώνου αυτών των υπηρεσιών πρέπει να είναι πάντα αναρτημένοι, σε πινακίδες με καθαρά ευανάγνωστα γράμματα σε κάθε κτίριο και κάθε όχημα του χώρου. Εκπαίδευση του προσωπικού σε πρώτες βοήθειες πρέπει να θεωρείται απαραίτητη. 13.5 Εργασία σε κλειστούς και απομονωμένους χώρους Κατασκευή επιδιόρθωση και συντήρηση τμημάτων ενός ΧΥΤΑ ενδέχεται να σημαίνει εργασία σε κλειστούς ή απομονωμένους χώρους, όπως φρεάτια και οχετούς, με περιορισμένο αερισμό και ενδεχομένως επικίνδυνες ουσίες. Μερικοί από τους κινδύνους, στους οποίους δύναται να εκτεθεί ένας εργαζόμενος σε ΧΥΤΑ, είναι: Πυρκαϊά ή έκρηξη στον εργασιακό χώρο, που οφείλεται στην παρουσία μεθανίου. Επικράτηση αναερόβιων συνθηκών, οι οποίες ευθύνονται για την παραγωγή μεθανίου, υδροθείου και άλλων επικινδύνων ουσιών. Ακόμη και σε χαμηλές συγκεντρώσεις, το υδρόθειο έχει ισχυρά δυσάρεστη οσμή («κλούβιο αυγό»). Σύντομα, όμως, επέρχεται κορεσμός της οσφρήσεως, η οποία αποτελεί την πρώτη γραμμή άμυνας του εργαζομένου, ο οποίος εξακολουθεί να εκτίθεται, με αποτέλεσμα την δηλητηρίαση, ακόμη και τον θάνατο. Εάν είναι απαραίτητο για κάποιον να εργασθεί σε κλειστό χώρο σε ΧΥΤΑ ή πλησίον αυτού, πρέπει να ακολουθηθούν συγκεκριμένες οδηγίες: Σε καμμία περίπτωση δεν θα πρέπει να υπάρχει ένας μόνον εργαζόμενος, ανεξαρτήτως του επείγοντος της εργασίας αυτής στον κλειστό χώρο και πέριξ αυτού. Πριν την είσοδο σε κλειστό χώρο, πρέπει να γίνεται έλεγχος, μήπως υπάρχουν επικίνδυνες συγκεντρώσεις μεθανίου, υδροθείου και οξυγόνου. Συνήθως, η ύπαρξη ισχυρής ανεπιθύμητης οσμής είναι ένδειξη επικίνδυνης καταστάσεως. 3
Η ύπαρξη φυσικού ή μηχανικού αερισμού δεν διασφαλίζει απαραίτητα την ασφάλεια του χώρου. Εάν υπάρχει πρόβλημα, πρέπει να κληθούν ειδικοί για να παρέξουν την ενδεδειγμένη τεχνική λύση. Οι υπεύθυνοι του ΧΥΤΑ θα πρέπει να τεκμηριώνουν την εκπαίδευση καθώς και τα ακριβή καθήκοντα των εργαζομένων σε κλειστό χώρο. 13.6 Ασφάλεια εναντίον παθογόνων μικροοργανισμών Εάν ένας ΧΥΤΑ δέχεται νοσοκομειακά απόβλητα, πρέπει να υπάρχουν γραπτές οδηγίες, όσον αφορά στην εκπαίδευση, στην ιατρική βοήθεια και στα εξαρτήματα, που πρέπει να έχουν οι εργαζόμενοι. Επίσης, οι υπεύθυνοι του ΧΥΤΑ οφείλουν να ετοιμάζουν γραπτή έκθεση για τυχόν ασθένειες των εργαζομένων. 13.7 Πρόληψη ατυχημάτων Οι υπεύθυνοι του ΧΥΤΑ οφείλουν να ξεκινήσουν προγράμματα πρόληψης ατυχημάτων και να ενθαρρύνουν ελέγχους από τεχνικούς και υγειονομικούς επιθεωρητές, όσον αφορά στους χώρους, στα υλικά και στα μηχανήματα. Ένας τέτοιος έλεγχος πρέπει να επικεντρώνεται στα κάτωθι: Πρόγραμμα πρώτων βοηθειών και ιατρικής βοήθειας. Αντιπυρική προστασία και σχέδιο πρόληψης. Καλή κατάσταση και νοικοκύρεμα στο εσωτερικό των κτιρίων. Φωτισμός των εργασιακών χώρων. Παροχή πόσιμου νερού και ύπαρξη τουαλέτας. Μηχανήματα προσωπικής προστασίας και εκπαίδευση για την χρήση τους (γυαλιά, προστασία από τραυματισμό, από αέρια και σκόνη και από θόρυβο). Κατάσταση και συντήρηση οχημάτων, δομικών μηχανών και άλλων μηχανημάτων. Διαδικασίες αποδοχής επικινδύνων αποβλήτων. Ο υπεύθυνος πρέπει να ετοιμάσει γραπτή εκτίμηση κινδύνου για τον συγκεκριμένο χώρο. Αν και τα ατυχήματα ουδέποτε σχεδιάζονται εκ των προτέρων, ο υπεύθυνος του χώρου υποχρεούται να περιγράψει την εκπαίδευση, το πρόγραμμα και το σχέδιο για την πρόληψη και αποφυγή τους. 4
13.8 Πινακίδες Η ασφάλεια ενός χώρου δύναται να βελτιωθεί με την χρήση καταλλήλων πινακίδων. Συνήθως στην είσοδο πρέπει να υπάρχουν πινακίδες με τις ώρες εργασίας και τους αριθμούς τηλεφώνου των υπευθύνων και πρώτων βοηθειών. Άλλες πινακίδες παρέχουν οδηγίες προσανατολισμού ή κατεύθυνσης εντός του ΧΥΤΑ. Η συντήρηση και λειτουργία συστημάτων για την παρακολούθηση και διαχείριση διασταλαγμάτων, υπογείων υδάτων, βιοαερίου και χειροδιαλογής υλικών δύναται να βελτιωθεί με την χρήση καταλλήλων πινακίδων. Όμως, θα πρέπει να γίνει κατανοητό, ότι η λειτουργία ενός ΧΥΤΑ, που δεν σέβεται την ασφάλεια των εργαζομένων, δεν δύναται να βελτιωθεί με την χρήση μερικών πινακίδων. Απεναντίας, η σωστή επιλογή πινακίδων σε ΧΥΤΑ με υψηλή προτεραιότητα την ασφάλεια και την υγιεινή των εργαζομένων, βελτιώνει την επικοινωνία και συμβάλλει στην βελτίωση της λειτουργικότητας του χώρου και στην πρόληψη ατυχημάτων. 13.9 Συμπέρασμα Με την κατάλληλη εκπαίδευση του προσωπικού και την εφαρμογή όλων των κανόνων ασφάλειας και υγιεινής, ο ΧΥΤΑ δύναται να είναι ένας ασφαλής χώρος εργασίας. Η τήρηση κανόνων και διαδικασιών ασφαλείας είναι μέλημα όχι μόνων της διευθύνσεως και των εργαζομένων στον ΧΥΤΑ, αλλά και των τεχνικών και υγειονομικών επιθεωρητών. 13.10 Βιβλιογραφία International Solid Waste Association. Working group on sanitary landfill. Guideline for site safety and security (2001). 5