Προσυγκρουσιακή η κατάσταση στη Μέση Ανατολή

Τρίτη 19 Ιουνίου 2012 www.geostrategy.gr Προσυγκρουσιακή η κατάσταση στη Μέση Ανατολή Απόσπασµα από το υπό έκδοση βιβλίο του Βασίλη Γιαννακόπουλου: «Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική Αραβική Άνοιξη», κεφάλαιο 12 «Επιπτώσεις της Αραβικής Άνοιξης» Έντονες ανησυχίες για το νέο status quo Πέρα από τον αρχικό αιφνιδιασµό που προκάλεσε η έναρξη της Αραβικής Άνοιξης, κυρίως µετά τη γρήγορη πτώση του Ben Ali στην Τυνησία, επικράτησε και ένας έντονος προβληµατισµός για το διάδοχο status που αναµενόταν να επηρεάσει τις σχέσεις των αραβικών χωρών µε τους µέχρι τότε εξωτερικούς δρώντες. Η Ουάσιγκτον, το Τελ Αβίβ, οι Βρυξέλες και η Μόσχα ανησυχούσαν ιδιαίτερα για τη µετά την Αραβική Άνοιξη εποχή. Θα διατηρούσαν και µέχρι ποιο βαθµό την επιρροή τους; Ποιοι θα αναλάµβαναν την εξουσία στις αραβικές χώρες, µετά την εκθρόνιση των αυταρχικών καθεστώτων; Ποιες θα ήταν οι προθέσεις τους; Ποιες θα ήταν οι επιπτώσεις για την ενεργειακή ασφάλεια; Αναδύονταν νέες απειλές και ποιες ήταν αυτές; Η κατάσταση στην νοτιοανατολική Μεσόγειο ήταν πλέον αρκετά πιο περίπλοκη απ ότι στο πρόσφατο παρελθόν. Η εικόνα του Ισραήλ και των Ηνωµένων Πολιτειών είχε υποστεί φθορά. Τουλάχιστον βραχυπρόθεσµα, η προώθηση των συµφερόντων τους αντιµετώπιζε σοβαρό πρόβληµα, ενώ ταυτόχρονα αναδύονταν νέες µείζονες απειλές. Επιπρόσθετα, διαφαινόταν µια τάση υιοθέτησης ενός ισλαµικού µοντέλου παρόµοιου µε το τουρκικό του Erdogan, που φάνταζε ως «ιδανική λύση» για την Τυνησία και την Αίγυπτο, τουλάχιστον στη διάρκεια του 2011. Η Ουάσιγκτον το αντιλήφθηκε άµεσα και φρόντισε να ενισχύσει περαιτέρω τις σχέσεις της µε την Άγκυρα. Από την πλευρά της, η Τουρκία, αντιλαµβανόµενη το νέο και αναβαθµισµένο ρόλο της, επανακαθόρισε την εξωτερική της πολιτική. Αποφάσισε να διακόψει τις σχέσεις της µε το καθεστώς του Qaddafi, να έρθει σε ευθεία αντιπαράθεση µε το καθεστώς του Assad και γενικά να περιορίσει σηµαντικά τις σχέσεις της µε το «σιιτικό άξονα». Η φιλοσιιτική Τουρκία της δεκαετίας του 2000 είχε µετατραπεί αφενός σε ένα «έτοιµο προς υιοθέτηση πολιτικο-οικονοµικό µοντέλο» για τους Άραβες σουνίτες που εκθρόνιζαν τα αυταρχικά τους καθεστώτα, αφετέρου σε σύµµαχο της Μουσουλµανικής Αδελφότητας. Προηγουµένως όµως υπέπεσε σε ένα στρατηγικό σφάλµα: «έσπασε τον οµφάλιο λώρο µε το εβραϊκό κράτος». Έτσι, στην ανατολική Μεσόγειο δηµιουργήθηκε µια περίπλοκη κατάσταση. Ένα σχήµα οξύµωρο σε επίπεδο διεθνών σχέσεων. Συγκεκριµένα, το Ισραήλ και η Τουρκία είχαν κοινό στρατηγικό εταίρο (τις ΗΠΑ), κοινούς αντιπάλους (το συριακό και το ιρανικό καθεστώς), αλλά παρόλα αυτά οι σχέσεις τους παρέµεναν συγκρουσιακές. Από την αρχική φάση της Αραβικής Άνοιξης, το Ισραήλ ανησυχούσε σοβαρά για τη συνεχώς επιδεινούµενη περιφερειακή κατάσταση ασφαλείας, καθότι δηµιουργούνταν προϋποθέσεις που οδηγούσαν σε δυσοίωνες µελλοντικές εξελίξεις. Οι συµφωνίες ειρήνης µε την Ιορδανία και ειδικά µε την Αίγυπτο δεν θεωρούνταν πλέον δεδοµένες. Το µέλλον της επί δεκαετίες ψυχρής αλλά λειτουργικής συµφωνίας ειρήνης Καΐρου-Τελ Αβίβ ήταν αβέβαιο, καθώς η Μουσουλµανική Αδελφότητα νοµιµοποιήθηκε και εξελισσόταν σε µια ισχυρή πολιτική δύναµη. Επιπρόσθετα, η κατάσταση ασφαλείας στη χερσόνησο του Σινά είχε καταστεί χαοτική. Ήδη, η περιοχή είχε µετατραπεί σε άντρο τροµοκρατικών στοιχείων, γεγονός που οδήγησε σε µια αιµατηρή τροµοκρατική επίθεση εντός της ισραηλινής επικράτειας (Eilat) και σε αλλεπάλληλες δολιοφθορές του αγωγού El Arish-Ashqelon, που κάλυπτε το 43% των αναγκών του Ισραήλ 1

σε φυσικό αέριο. Έντονο προβληµατισµό δηµιουργούσε και το άνοιγµα στο πέρασµα της Rafah (σύνορα Αιγύπτου-Λωρίδας της Γάζας). Οι Ισραηλινοί υποστηρίζουν ότι µέσω της Rafah εξοπλίζεται η στρατιωτική πτέρυγα της Hamas. Για το λόγο αυτό, συλλέγουν πληροφορίες και ενίοτε διεξάγουν αεροπορικές επιθέσεις για την καταστροφή του οπλοστασίου της παλαιστινιακής οργάνωσης. Προκειµένου να επιλυθεί η κατάσταση και να βελτιωθούν οι ισραηλινο-αραβικές σχέσεις, πιθανόν το Τελ Αβίβ να συναινέσει στην επανέναρξη των ειρηνευτικών συνοµιλιών για την επίλυση του παλαιστινιακού προβλήµατος. Ίσως, αυτή τη φορά οι δύο πλευρές να είναι αποφασισµένες αφενός να καθίσουν στο τραπέζι των διαπραγµατεύσεων µε ρεαλιστική διάθεση, αφετέρου να συµβιβασθούν εκατέρωθεν, γεγονός που θα αυξήσει τις πιθανότητες για τη δηµιουργία ενός παλαιστινιακού κράτους. Η Αραβική Άνοιξη προκάλεσε και την αλλαγή πλεύσης των Παλαιστινίων και ιδιαίτερα της Hamas. Συγκεκριµένα, ο επικεφαλής του πολιτικού γραφείου της Hamas, Khaled Meshal, αντιλαµβανόµενος ότι µε τα όσα συµβαίνουν στη Συρία θα βρισκόταν στη «λάθος πλευρά», αποφάσισε να εγκαταλείψει την έδρα του στη αµασκό και να τη µεταφέρει στο Κάιρο. Ουσιαστικά, η πτώση του Mubarak και η άνοδος της Αδελφότητας των Μουσουλµάνων στην Αίγυπτο, καθώς και η παγκόσµια κατακραυγή κατά του καθεστώτος Assad, προκάλεσαν την απόσχιση της Hamas από το «σιιτικό άξονα». Αν στην Αίγυπτο συνέχιζε ο στρατός να κατέχει την εξουσία, τότε η Hamas θα µπορούσε να ελπίζει ότι η διευθέτηση του παλαιστινιακού προβλήµατος πιθανόν να υποστηριζόταν από τις σχέσεις Καΐρου-Ουάσιγκτον. Αν η Μουσουλµανική Αδελφότητα αναλάµβανε την εξουσία µετά τις προεδρικές εκλογές του Ιουνίου (2012), τότε το Κάιρο ίσως θα µπορούσε να «πιέσει» το Ισραήλ για κάποιους συµβιβασµούς σχετικά µε τη διευθέτηση του παλαιστινιακού, ως αντάλλαγµα για τη διατήρηση της ισραηλινο-αιγυπτιακής συµφωνίας ειρήνης. Οι προκλήσεις για την Ουάσιγκτον Στη διάρκεια του 2011, όταν οι Ηνωµένες Πολιτείες αντιλήφθηκαν ότι δεν θα µπορούσαν να αποτρέψουν την εκθρόνιση των φιλοδυτικών καθεστώτων, αποφάσισαν να τηρήσουν µια στάση υπέρ του δικαιώµατος των Αράβων πολιτών για δηµοκρατία. Αυτό συνέβη διότι έπρεπε να δηµιουργήσουν τουλάχιστον τις κατάλληλες προϋποθέσεις, που µελλοντικά θα τις επέτρεπαν να συνάψουν και πάλι σχέσεις συνεργασίας. Το 2011 ήταν µια ιδιαίτερη χρονιά για τις Ηνωµένες Πολιτείες. Η δεινή κατάσταση της αµερικανικής οικονοµίας δεν άφηνε περιθώρια για διάθεση αυξηµένων κονδυλίων, ώστε να ασκηθεί µια γενναιόδωρη πολιτική στον αραβικό κόσµο. Η συµµετοχή τους στη διεξαγωγή της επιχείρησης «Αυγή της Οδύσσειας» και στη συνέχεια «Ενωµένος Προστάτης» κατά κάποιο τρόπο ήταν αποτέλεσµα της εµµονής των Γάλλων και των Βρετανών. Τα οφέλη ήσαν ελάχιστα για την Ουάσιγκτον. Οµοίως, οι ΗΠΑ δεν αναµένουν ιδιαίτερη προώθηση των συµφερόντων τους από µια πιθανή επιχείρηση κατά του συριακού καθεστώτος. Αντίθετα, εκτιµούν ότι αν εµπλακούν σε µια ανάλογη στρατιωτική ενέργεια, τότε ο κίνδυνος µιας περιφερειακής σύρραξης θα είναι ορατός και το κόστος τεράστιο. Τα προβλήµατα της αµερικανικής εξωτερικής πολιτικής δεν περιορίσθηκαν µόνο στις αραβικές χώρες της Μεσογείου. Μετά την απόσυρση των δυνάµεών τους από το Ιράκ, η χώρα βυθιζόταν στο χάος. Η εθνο-θρησκευτική βία συνεχιζόταν αµείωτη και οι παρεµβάσεις των εξωτερικών δρώντων (Τουρκίας και Ιράν) επιδείνωναν περαιτέρω την κατάσταση. Εποµένως, θα έπρεπε να επικεντρωθούν τουλάχιστον στην προστασία του σηµαντικού στρατηγικού τους εταίρου. ηλαδή, τη Σαουδική Αραβία και τις υπόλοιπες πετρελαιοπαραγωγές χώρες της αραβικής χερσονήσου, οι οποίες µε τη σειρά τους αντιµετώπιζαν µείζονες απειλές. Η al-qaeda και οι σιίτες Houthi στην Υεµένη, η AQAP στη Σαουδική Αραβία, καθώς και η αναδυόµενη απειλή των υπόλοιπων σιιτικών κοινοτήτων, που διαδήλωναν στην ανατολική αραβική χερσόνησο και στο Μπαχρέιν, προκαλούσαν ιδιαίτερη ανησυχία στην Ουάσιγκτον και στο Ριάντ. Η ανησυχία αυτή ενισχυόταν και από τις πιέσεις του Τελ Αβίβ για άµεση αντιµετώπιση της ανάπτυξης του πυρηνικού προγράµµατος του Ιράν, µέσω µιας στρατιωτικής λύσης. Ένα σηµαντικό θέµα που θα απασχολήσει σοβαρά τον επόµενο Αµερικανό πρόεδρο και τουλάχιστον το σύνολο των χωρών του Κόλπου. 2

εδοµένου ότι ο Λευκός Οίκος αποφάσισε περικοπές των αµερικανικών αµυντικών δαπανών που ανέρχονται σε τουλάχιστον 450 δισ. δολάρια για την επόµενη δεκαετία, είναι προφανές ότι «για την περιοχή του Κόλπου, το αµερικανικό πεντάγωνο σχεδιάζει την ανάπτυξη µικρών σε σχέση µε το παρελθόν δυνάµεων, αλλά ευέλικτων και µε υψηλή επιχειρησιακή δυνατότητα». Ταυτόχρονα, «σχεδιάζει να µεγιστοποιήσει τις στρατιωτικές συνεργασίες µε τις φίλιες χώρες της ευρύτερης περιοχής». Αυτό θα έχει ως αποτέλεσµα τη διατήρηση των υφιστάµενων στρατιωτικών συνεργασιών, την παροχή εκπαίδευσης και τον εξοπλισµό των χωρών του Συµβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου. Με αυτόν τον τρόπο, αφενός προστατεύονται ως ένα βαθµό τα αµερικανικά συµφέροντα στην περιοχή ευθύνης της USCENTCOM, αφετέρου παρέχεται η δυνατότητα άµεσης επέµβασης όταν απαιτηθεί. Επιπρόσθετα, οι ΗΠΑ µειώνουν δραστικά τις αµυντικές τους δαπάνες, διατηρούν και διευρύνουν τις στρατιωτικές τους συνεργασίες και ταυτόχρονα επιτυγχάνουν την αντιµετώπιση των αναδυόµενων απειλών, χωρίς να είναι απαραίτητη η πολυάριθµη φυσική παρουσία των ενόπλων δυνάµεών τους. Βέβαια, αν και όταν αποφασισθεί η καταστροφή των ιρανικών πυρηνικών εγκαταστάσεων, τότε η συγκέντρωση επιπρόσθετων αµερικανικών δυνάµεων θα θεωρείται δεδοµένη. Πέρα από τις παραπάνω προκλήσεις, η Ουάσιγκτον προβληµατίζεται αφενός για την υφιστάµενη απειλή του φαινοµένου της θαλάσσιας πειρατείας στην περιοχή νότια της αραβικής χερσονήσου, αλλά και για την προστασία του στρατηγικής σηµασίας θαλάσσιου περάσµατος των στενών του Hormuz, απ όπου διέρχονται καθηµερινά κατά µέσο όρο 15,5 εκατ. βαρέλια πετρελαίου. Ο προβληµατισµός της Μόσχας Οι αραβικές εξεγέρσεις βρήκαν απροετοίµαστη και τη Ρωσία, η οποία µέσα στο 2011 άσκησε µια επαµφοτερίζουσα εξωτερική πολιτική. Για παράδειγµα, στις 26 Φεβρουαρίου συναίνεσε στη λήψη της απόφασης 1970 του Συµβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ (ΣΑ/ΟΗΕ), που προέβλεπε µεταξύ άλλων «εµπάργκο όπλων στην Λιβύη», «πάγωµα των περιουσιακών στοιχείων του Qaddafi, των συγγενών του και των στελεχών της κυβέρνησης», καθώς και «την παραποµπή του Λίβυου ηγέτη στο ιεθνές Ποινικό ικαστήριο της Χάγης, για εγκλήµατα κατά της ανθρωπότητας». Επίσης, µε την αποχή της (µη χρήση του δικαιώµατος βέτο) βοήθησε στην υιοθέτηση της απόφασης 1973 του ΣΑ/ΟΗΕ (17 Μαρτίου 2011), που προέβλεπε «την επιβολή ζώνης απαγόρευσης πτήσεων υπεράνω της Λιβύης και τη λήψη όλων των απαραίτητων µέτρων, για την προστασία των Λίβυων πολιτών». ηλαδή, µιας απόφασης που έδινε το «πράσινο φως» για τη διεξαγωγή αεροναυτικών επιχειρήσεων κατά των κανταφικών δυνάµεων. Μερικές ηµέρες αργότερα, η Μόσχα προφανώς επανεκτίµησε την κατάσταση και αντιλήφθηκε ότι η στάση της στο ΣΑ/ΟΗΕ προωθούσε τα συµφέροντα των χωρών της ύσης και όχι τα δικά της. Όµως, οι Λίβυοι αντικαθεστωτικοί είχαν ήδη συνάψει σχέσεις συνεργασίας µε τις δυτικές χώρες και ιδιαίτερα µε τη Γαλλία και τη Βρετανία. Για το λόγο αυτό προσπάθησε να αντιδράσει υποστηρίζοντας ότι «οι αεροπορικές επιθέσεις κατά των λιβυκών δυνάµεων συνιστούσαν παρέµβαση σε έναν εµφύλιο πόλεµο, ενέργεια η οποία δεν είχε την υποστήριξη του ΣΑ/ΟΗΕ». Ωστόσο, η πτώση του Qaddafi είχε πλέον δροµολογηθεί και η Ρωσία θα ήταν απούσα στη µετα-κανταφική Λιβύη. Στην περίπτωση της Συρίας, η Μόσχα αποφάσισε να µην επαναλάβει τα ίδια «λάθη». Αποφάσισε να υποστηρίξει τους δύο εταίρους της στη Μέση Ανατολή (Συρία και Ιράν) και να ασκήσει βέτο σε οποιαδήποτε απόφαση κατά του καθεστώτος Assad. Συγκεκριµένα, στις 9 Ιουνίου του 2011, καταψήφισε την απόφαση για «παραποµπή της Συρίας στο ΣΑ/ΟΗΕ, επειδή δεν γνωστοποίησε την ανάπτυξη του πυρηνικού της προγράµµατος». Στις 15 Σεπτεµβρίου, αντιστάθηκε στην επιβολή κυρώσεων κατά του συριακού καθεστώτος, που πρότεινε ο γενικός γραµµατέας του ΟΗΕ, Ban Ki-Moon, παρότι αρκετοί Σύριοι ακτιβιστές την είχαν επικρίνει επανειληµµένα για τη στάση της. Επίσης, στις 4 Οκτωβρίου, η Ρωσία και η Κίνα έθεσαν βέτο σε σχέδιο ψηφίσµατος του 15µελούς ΣΑ/ΟΗΕ, που µεταξύ άλλων προέβλεπε «την επιβολή κυρώσεων κατά της Συρίας, εάν το καθεστώς δεν τερµάτιζε άµεσα τη βίαιη καταστολή των διαδηλώσεων». Γενικά, η στάση της Μόσχας δεν άφηνε περιθώρια για τη λήψη οποιασδήποτε απόφασης από τον ΟΗΕ, που θα στρέφονταν κατά του καθεστώς Assad. Μήπως όµως και αυτή η ρωσική στάση ήταν µια «εσφαλµένη στρατηγική», αφού η κατάσταση στη Συρία ήταν ήδη µη αναστρέψιµη; Όλα έδειχναν ότι είχε αρχίσει η αντίστροφη 3

µέτρηση για την παραµονή του Assad στη εξουσία. Η Τουρκία είχε διακόψει κάθε επαφή µε το συριακό καθεστώς και απειλούσε ότι θα επέµβει, ο ελεύθερος συριακός στρατός αύξανε συνεχώς τη δύναµή του και εξοπλιζόταν, ενώ οι δυτικές χώρες και ο Αραβικός Σύνδεσµος είχαν ταχθεί στο πλευρό των Σύριων αντικαθεστωτικών. Τα ρωσικά συµφέροντα απαιτούν υποστήριξη του σιιτικού άξονα. Στήριξη της αµασκού και πιθανόν αργότερα της Τεχεράνης, ειδικά αν οι Ιρανοί αντιµετωπίσουν την στρατιωτική επιλογή κατά της πυρηνικής τους υποδοµής. Ένα σενάριο που ολοένα γινόταν περισσότερο ορατό. Ουσιαστικά, η στρατηγική της Μόσχας στη µέση Ανατολή παρουσιάζει προβλήµατα στην εφαρµογή της. Συγκεκριµένα, έχει εµπλακεί σε µια διαρκή αντιπαράθεση µε τη ύση, τους σουνίτες Άραβες, την Τουρκία και το Ισραήλ (ως προς το ιρανικό πυρηνικό πρόγραµµα), χωρίς ωστόσο να προσδοκά οφέλη ανάλογα του πιθανού κόστους. Μήπως η στρατηγική της Ρωσίας στη Μέση Ανατολή είναι «ουτοπική»; Μήπως θα έπρεπε να απεµπλακεί από το σιιτικό άξονα και να απαλλαγεί από όλα αυτά τα προβλήµατα, που διαφαίνεται ότι δεν εγγυώνται την προώθηση των συµφερόντων της; Σε όλα αυτά τα ερωτήµατα η Μόσχα πρέπει να δώσει απαντήσεις και µάλιστα το συντοµότερο δυνατόν. ιότι µετά το 2012 η κατάσταση στη Μέση Ανατολή θα µπορούσε να καταστεί περισσότερο περίπλοκη, ειδικά µετά από µια πιθανή εκλογή ενός ρεπουµπλικάνου προέδρου στις ΗΠΑ. Σχέσεις σουνιτών-σιιτών στον Περσικό Κόλπο Και στην ανατολική πλευρά της Μέσης Ανατολής, στον περσικό Κόλπο, η Αραβική Άνοιξη άλλαξε τα δεδοµένα. Η Σαουδική Αραβία έχει ενισχύσει τις σχέσεις της µε τις Ηνωµένες Πολιτείες και ασκεί µια πιο δραστήρια αντι-ιρανική εξωτερική πολιτική. Αυτό συµβαίνει κυρίως για τρεις λόγους. Πρώτον, επειδή αντιµετωπίζει ως εν δυνάµει απειλή την ανάπτυξη του πυρηνικού προγράµµατος του Ιράν και εποµένως το Ριάντ ευελπιστεί ότι η λύση στο συγκεκριµένο πρόβληµα θα έρθει µόνο µέσα από την αναβάθµιση των σχέσεών του µε την Ουάσιγκτον. εύτερον, διότι η Αραβική Άνοιξη προκάλεσε την εξέγερση των σιιτών του Μπαχρέιν και των πλούσιων σε κοιτάσµατα πετρελαίου ανατολικών παραλίων της αραβικής χερσονήσου. Ως εκ τούτου, δικαιολογηµένα οι Σαουδάραβες συσπειρώνουν τις δυνάµεις του Συµβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου (GCC), ενώ ταυτόχρονα ενισχύουν τις σχέσεις τους µε τις ΗΠΑ. Τρίτον, διότι µετά την αποµάκρυνση του Ali Abdullah Saleh, η κατάσταση ασφαλείας στη γειτονική Υεµένη επιδεινώνεται µε ταχείς ρυθµούς. Οι σιίτες Houthi της βορειοδυτικής Υεµένης, το αποσχιστικό κίνηµα της νότιας Υεµένης και η Al-Qaeda που ελέγχει µεγάλες περιοχές του νότου, δεν απειλούν µόνο να διχοτοµήσουν την Υεµένη, αλλά συνιστούν εν δυνάµει απειλή και για το σαουδαραβικό βασίλειο. Ίσως, χωρίς την αµερικανική υποστήριξη, η αποσταθεροποίηση της αραβικής χερσονήσου να ήταν θέµα χρόνου. Εποµένως, οι πολυάριθµες διεξαγωγές εκκαθαριστικών επιχειρήσεων των αµερικανικών δυνάµεων της USCENTCOM κατά της Al-Qaeda, µε µη επανδρωµένα µαχητικά αεροσκάφη (UCAVs), συνιστούν για το Ριάντ µερική και πιθανόν προσωρινή επίλυση του προβλήµατος. Η αδιέξοδη ευρωπαϊκή πολιτική Μέχρι τις αρχές του 2011, η Ευρωπαϊκή Ένωση διατηρούσε σχέσεις συνεργασίας κυρίως µε τα αραβικά καθεστώτα της Βόρειας Αφρικής και της ανατολικής Μεσογείου, προκειµένου: Να εξασφαλίζει τη µεταφορά των αναγκαίων ποσοτήτων υδρογονανθράκων από τον Περσικό Κόλπο. Να αντιµετωπίζει την εξάπλωση των φανατικών µουσουλµάνων προς τη γηραιά ήπειρο, και Να αναχαιτίζει στο βαθµό του δυνατού τα µαζικά ρεύµατα των παράνοµων µεταναστών προς τις χώρες του ευρωπαϊκού νότου και στη συνέχεια προς την κεντρική Ευρώπη, που συνιστά τον τελικό τους προορισµό. Για να πετύχει αυτούς τους τρεις στόχους, η ΕΕ υπέγραψε µια σειρά διµερών συµφωνιών µε τις αραβικές χώρες, όπως για παράδειγµα η Ευρω-Μεσογειακή Συνεργασία (Euro- Mediterranean Partnership) ή ιαδικασία της Βαρκελώνης (Barcelona Process), που αποσκοπούσε στη σταθερότητα της µεσογειακής ζώνης και η οποία θα επιτυγχανόταν κυρίως 4

µέσα από µια σειρά πολιτικο-οικονοµικών µεταρρυθµίσεων των αραβικών καθεστώτων. Οι Άραβες µονάρχες δεν προώθησαν αυτές τις µεταρρυθµίσεις, ίσως και λόγω της ανοχής των Ευρωπαίων ως προς την τήρηση των όρων των διµερών συµφωνιών. Ουσιαστικά, δεν επρόκειτο για µια λανθασµένη πολιτική, αλλά για κακή εφαρµογή µιας υπερβολικά αισιόδοξης πολιτικής. Στη διάρκεια του 2011, η Ευρώπη τήρησε µια στάση αναµονής, ενώ ταυτόχρονα προσπαθούσε να αντιληφθεί το συνεχώς µεταβαλλόµενο αραβικό γίγνεσθαι. Τα µαζικά ρεύµατα προσφύγων από την Τυνησία και τη Λιβύη, καθώς και η δραµατική επιδείνωση της κατάστασης ασφάλειας στα νότια παράλια της Μεσογείου, όπως ήταν φυσικό «θορύβησαν» τους Ευρωπαίους. Σήµερα, οι συνεχείς γεωπολιτικές εξελίξεις στις αραβικές χώρες δεν δίνουν πλέον πολλά περιθώρια για διορθωτικές κινήσεις. Αποκωδικοποιώντας την κατάσταση στον αραβικό κόσµο γίνεται σαφές ότι «οι Ευρωπαίοι θα πρέπει να χαράξουν µια νέα στρατηγική, προκειµένου να πετύχουν τους τρεις προαναφερθέντες στόχους». Μια στρατηγική, η οποία απαιτεί µεγαλύτερη συνεργασία και µεγαλύτερη οικονοµική υποστήριξη των χωρών της νότιας Μεσογείου. Ωστόσο, η δεινή οικονοµική κατάσταση, που η ίδια η ΕΕ αντιµετωπίζει, δεν αφήνει σηµαντικά περιθώρια διάθεσης µεγαλύτερων κεφαλαίων. Επιπρόσθετα, είναι αµφίβολο αν οι αραβικές χώρες, των οποίων τη διακυβέρνηση αναλαµβάνουν πλέον ισλαµικά πολιτικά κόµµατα, είναι πλέον πρόθυµες να συνεργασθούν και να αποδεχθούν την ευρωπαϊκή παρεµβατικότητα στα εσωτερικά τους θέµατα. 5