ΑΙΤΙΕΣ ΦΟΡΟΔΙΑΦΥΓΗΣ ΣΤΙΣ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

ΑΙΤΙΕΣ ΦΟΡΟΔΙΑΦΥΓΗΣ ΣΤΙΣ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Mihail N. DIAKOMIHALIS Accounting and Finance Department, Epirus University of Applied Sciences Psathaki, 48100 Preveza Tel. +30-26820-50554, Fax +30-26820-50620, E-mail: diakom@teiep.gr Mihail Diakomihalis holds a PhD in National Accounting and Tourism Economics from the University of the Aegean. He is Associate Professor in the Accounting and Finance Department at the Technological Educational Institute of Epirus. He is also a co-operating faculty in the Program of Business Administration, and Thesis supervisor in the Tourism Administration graduate program of the Hellenic Open University. His research interests include Accounting and Finance, Economic impact of Tourism, Tourism Satellite Account. He has in total over 80 publications in refereed journals, international conference papers and other journals and, more than 100 citations to his published research work. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα εργασία πραγματεύεται το θέμα της φορολογικής παραβατικότητας του ξενοδοχειακού κλάδου. Από τις τρεις βασικές νομοθεσίες - τους κώδικες βιβλίων και στοιχείων, Φ.Π.Α., και φορολογίας εισοδήματος και άλλα συμπληρωματικά κείμενα απορρέουν οι φορολογικές υποχρεώσεις της ξενοδοχειακής επιχείρησης. Οι πολυάριθμες τροποποιήσεις και συμπληρώσεις που έχει υποστεί η φορολογική νομοθεσία αλλά και πολλές εξαιρέσεις και ιδιαιτερότητες που προβλέπει την καθιστούν περίπλοκη και σύμμαχο της φορολογικής παραβατικότητας. Ο ξενοδοχειακός κλάδος σαν κοινωνικοοικονομικό σύνολο δεν φαίνεται να έχει υιοθετήσει ένα αξιακό σύστημα που απορρίπτει την φοροδιαφυγή. Όλα τα παραπάνω δεν είναι στοιχεία ικανά να οδηγήσουν στην φορολογική συμμόρφωση του ξενοδοχειακού κλάδου. 1. Η ΦΟΡΟΔΙΑΦΥΓΗ ΣΤΙΣ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Η φοροδιαφυγή στις ξενοδοχειακές επιχειρήσεις τόσο στην άμεση όσο και στην έμμεση φορολόγηση. Η φοροδιαφυγή στο ΦΠΑ είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη φοροδιαφυγή στη φορολογία εισοδήματος. Πράξεις που αποσκοπούν στην απόκρυψη

φορολογητέου εισοδήματος συνήθως σημαίνουν ταυτόχρονα και φοροδιαφυγή από τον φόρο προστιθέμενης αξίας, όπως: Αγορές και πωλήσεις που πραγματοποιούνται χωρίς επίσημα φορολογικά παραστατικά. Έκπτωση φόρων εισροών που ουδέποτε αποδόθηκαν στο δημόσιο. Αύξηση των γενικών εξόδων της επιχείρησης με ανύπαρκτες δαπάνες σε εικονικά τιμολόγια με αποτέλεσμα τη μείωση του καταβλητέου Φ.Π.Α. ή την αύξηση του πιστωτικού υπολοίπου Φ.Π.Α. Χρήση πλαστών τιμολογίων απόκτησης δήθεν επενδυτικών αγαθών για την επιστροφή ή την απαλλαγή από το ΦΠΑ βάσει αναπτυξιακών νόμων. Μη έκδοση αποδείξεων παροχής υπηρεσιών, αποδείξεων λιανικής ή τιμολογίων ή έκδοση αυτών με χαμηλότερο ποσό από το πραγματικό. 1 Η φοροδιαφυγή στη φορολογία εισοδήματος πραγματοποιείται με την μείωση των κερδών της επιχείρησης και έχει δύο σκέλη: την απόκρυψη εσόδων και το «φούσκωμα» των εξόδων. α) Απόκρυψη των εσόδων της ξενοδοχειακής επιχείρησης 2. i. Από πελάτες που τους παρέχεται κατάλυμα. ii. Από παραχώρηση αιθουσών για χορούς, συνέδρια ή άλλου είδους εκδηλώσεις. iii. Από παροχή άλλου είδους υπηρεσιών. iv. Από «πακέτα» οργανωμένου τουρισμού. β) Διόγκωση των εξόδων με: i. Χρήση εικονικών - πλαστών φορολογικών στοιχείων ii. Υπολογισμό αποσβέσεων με συντελεστές ανώτερους από αυτούς που ορίζουν οι οικείοι πίνακες, 3. 2. Η ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 1 Ίδρυμα Μεσογειακών Μελετών, «Φορολογικό καθεστώς, παραοικονομία και φοροδιαφυγή στην Ελλάδα» (σελ. 145-146), εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 1993 2 Παπαδόπουλος Επαμ., «Φοροδιαφυγή, Φορολογική Λογιστική, Ελεγκτική Βιβλίων Α και Β κατηγορίας» (σελ. 288 293), εκδόσεις Πάμισος, Αθήνα 1996 3 Παπαδόπουλος Επαμ., «Φοροδιαφυγή, Φορολογική Λογιστική, Ελεγκτική Βιβλίων Α και Β κατηγορίας» (σελ. 268), εκδόσεις Πάμισος, Αθήνα 1996

Για την πρωτογενή έρευνα επιλέχθηκε η χρήση ερωτηματολογίου, με κλειστές ερωτήσεις, το οποίο διανεμήθηκε σε ξενοδοχειακές επιχειρήσεις σε διάφορους νομούς της χώρας. Επιλέχθηκε η κλίμακα Likert 5 θέσεων στις περισσότερες ερωτήσεις. Το κύριο ερωτηματολόγιο είναι δομημένο και αποτελείται από τρία μέρη. Το πρώτο μέρος (ερωτ. 1-6) έχει εισαγωγικές ερωτήσεις για τις απόψεις επί της φορολογίας στις επιχειρήσεις γενικά. Το δεύτερο μέρος (ερωτ. 7-21) αποτελείται από ερωτήσεις για τις απόψεις απέναντι στη φοροδιαφυγή και τους παράγοντές της και το τρίτο μέρος περιέχει ερωτήσεις για τα στοιχεία των επιχειρήσεων που συμμετείχαν στην έρευνα. 2.1. Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΟΥ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ Ο τρόπος που επιλέχθηκαν τα υποκείμενα από τον συνολικό πληθυσμό ήταν δειγματοληψία κατά συστάδες. Επιλέχθηκαν δηλαδή τυχαία κάποιοι νομοί της χώρας (συστάδες) και τα ερωτηματολόγια διανεμήθηκαν σε ξενοδοχειακές επιχειρήσεις των νομών αυτών. Σε ότι αφορά στο πλήθος των υποκειμένων που επιλέχθηκαν από κάθε νομό, επιχειρήθηκε να τηρηθεί μια βασική αναλογία σε σχέση με τη συνολική ξενοδοχειακή δραστηριότητα του νομού. Τελικώς διανεμήθηκαν 140 και συγκεντρώθηκαν συμπληρωμένα 138 ερωτηματολόγια. Μόνο μια επιχείρηση δεν δέχτηκε να συμμετέχει στην έρευνα. 2.3 ΤΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Η έρευνα διεξήχθη την περίοδο Απρίλιος Μάιος 2013 στους νομούς Μεσσηνίας, Αργολίδας, Αρκαδίας, Αττικής, Αιτωλοακαρνανίας, Εύβοιας, Ιωαννίνων, Λάρισας, Πιερίας, Φθιώτιδας και Φωκίδας, αλλά και στα νησιά Κέρκυρα, Κρήτη, Λέσβο, Ρόδο και Σαντορίνη. Το δείγμα αποτελείται από 138 επιχειρήσεις. Από αυτές περίπου το 80% είναι ξενοδοχεία (παντός τύπου), το 17% επιπλωμένα δωμάτια, το 3% άλλης μορφής, ενώ δεν υπάρχει κανένα camping στο δείγμα. Από άποψη νομικής μορφής περίπου το 33% είναι ατομικές επιχειρήσεις, το 20% Ο.Ε. και Ε.Ε., το 15% Ε.Π.Ε. και το 32% Α.Ε. Από τις επιχειρήσεις αυτές το 38% περίπου τηρούν βιβλία Β κατηγορίας ενώ το 62 % Γ κατηγορίας. Σε ότι αφορά τα οικονομικά στοιχεία των επιχειρήσεων που

συμμετείχαν στην έρευνα, το 48,5% έχουν ετήσιο τζίρο κάτω από 100.000, το 20,5% από 100.000 ως 400.000, το 31% από 400.000 ως 1.000.000, ενώ δεν υπάρχει καμία επιχείρηση με τζίρο πάνω από 1.000.000. Τέλος από το σύνολο του δείγματος το 78% περίπου των ερωτηματολογίων απαντήθηκε από ιδιοκτήτες, εταίρους, μετόχους των επιχειρήσεων και το 22% από άλλα στελέχη ή συνεργάτες (π.χ. λογιστές) των επιχειρήσεων. Από όλους τους παραπάνω ζητήθηκε να δηλώσουν το μορφωτικό τους επίπεδο το οποίο αξιοποιήθηκε στην έρευνα σαν δευτερεύουσα μεταβλητή. Σύμφωνα με τις απαντήσεις των ερωτώμενων, το 2,90% είναι απόφοιτοι δημοτικού, το 2,90 % είναι απόφοιτοι γυμνασίου, το 31,90% είναι απόφοιτοι λυκείου/ ΙΕΚ, το 53,60% είναι πτυχιούχοι ΑΕΙ/ ΤΕΙ και το υπόλοιπο 8,70% περίπου είναι κάτοχοι μεταπτυχιακού/ διδακτορικού διπλώματος. Σε δεύτερο επίπεδο και για κάθε ερώτηση, διερευνάται κατά πόσο οι απαντήσεις των επιχειρήσεων σχετίζονται με τις μεταβλητές: μορφωτικό επίπεδο, νομική μορφή και κατηγορία βιβλίων, ετήσιος τζίρος, τόπος εγκατάστασης. Η αξιολόγηση των απαντήσεων έγινε σε κλίμακα 0-4, όπου 0 = σίγουρα όχι και 4= σίγουρα ναι, με τις υπόλοιπες τιμές να αφορούν ενδιάμεσες τιμές βεβαιότητας. Οι περιορισμοί της έρευνας αφορούν στο μικρό μέγεθος του δείγματος και ότι αυτό δεν είναι απόλυτα αντιπροσωπευτικό όσον αφορά όλους τους νομούς της χώρας. 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Οι πρώτες τέσσερις ερωτήσεις ανιχνεύουν τις απόψεις των ερευνώμενων απέναντι στο ύψος της φορολογίας και την πολυπλοκότητα του φορολογικού μας συστήματος. Ερώτηση 1. H φορολογία είναι πολύ υψηλή (πιστεύει το 87% των ερωτώμενων («σίγουρα ναι» και «μάλλον ναι»), ενώ το 13% απάντησε «ούτε ναι/ ούτε όχι» και «μάλλον όχι». Μεγαλύτερη βεβαιότητα διατυπώνουν οι απόφοιτοι Πανεπιστημίων και ΤΕΙ, οι απόφοιτοι Λυκείου/ΙΕΚ και οι κάτοχοι μεταπτυχιακών τίτλων. «Μάλλον όχι» απάντησαν οι απόφοιτοι Δημοτικού και Γυμνασίου. Η βεβαιότητα είναι λίγο πάνω από το «Μάλλον ναι», για τις ατομικές επιχειρήσεις, αυξάνεται στις ΟΕ/ΕΕ, περισσότερο στις ΕΠΕ και στις ΑΕ.

Η βεβαιότητα είναι «μάλλον ναι» για όσες επιχειρήσεις διατηρούν Β κατηγορίας λογιστικά βιβλία και πολύ κοντά «σίγουρα ναι» για τις επιχειρήσεις με βιβλία Γ κατηγορίας. Δεν παρατηρήθηκε ιδιαίτερη διαφοροποίηση όσον αφορά τα ακαθάριστα έσοδα των επιχειρήσεων, η οποία κυμάνθηκε μεταξύ του «σίγουρα ναι «και του «μάλλον ναι». Μικρότερη βεβαιότητα εξέφρασαν οι επιχειρήσεις που είναι εγκατεστημένες σε νησιά ενώ για τις υπόλοιπες επιχειρήσεις η βεβαιότητα ήταν σχεδόν η ίδια. Ερώτηση 2. Το φορολογικό βάρος μπορεί να απειλήσει τη βιωσιμότητα μιας επιχείρησης, «σίγουρα ναι» πιστεύει το 52% των ερωτώμενων και «μάλλον ναι» το 22%. Το 23% επιλέγει την απάντηση της αβεβαιότητας («ούτε ναι ούτε όχι») και μόλις το 3% πιστεύει «μάλλον όχι». Απόλυτη βεβαιότητα διατυπώνουν οι απόφοιτοι Δημοτικού και Γυμνασίου, ενώ μειωμένη οι απόφοιτοι Λυκείου/ΙΕΚ και Πανεπιστημίων και ΤΕΙ, καθώς και οι κάτοχοι μεταπτυχιακών τίτλων. Μεγαλύτερη βεβαιότητα εκφράζουν οι Ατομικές, μικρότερη οι ΟΕ/ΕΕ και ΑΕ και τη μικρότερη βεβαιότητα οι ΕΠΕ που σημαίνει μεταξύ του «μάλλον ναι» και του αδιάφορου «ούτε ναι ούτε όχι». Δεν παρατηρήθηκε διαφορά στη βεβαιότητα με βάση την κατηγορία βιβλίων. Οι επιχειρήσεις με το μεγαλύτερο τζίρο διατύπωσαν τη μικρότερη βεβαιότητα, με μεσαίο τζίρο και αυτές με το μικρότερο τζίρο έδειξαν μεγαλύτερη βεβαιότητα. Οι εγκατεστημένες σε νησιά επιχειρήσεις δήλωσαν μικρότερη βεβαιότητα στην παραπάνω ερώτηση, ενώ αυτές που είναι εγκατεστημένες στην υπόλοιπη χώρα διατύπωσαν σχεδόν την ίδια βεβαιότητα. Ερώτηση 3. Το φορολογικό σύστημα είναι εσκεμμένα πολύπλοκο για να εξαπατάται η φορολογούμενη επιχείρηση και να καταβάλει συνέχεια φόρους, θεωρεί το 28% απαντώντας «σίγουρα ναι», ενώ το 30% απαντά «μάλλον ναι». Το 14 % αποκλείει με σιγουριά την παραπάνω υπόθεση ενώ το 3 % έχει μάλλον αρνητική άποψη. Τέλος ένας στους τέσσερις (25%) έχει επιλέξει τη μεσαία θέση. Απόλυτη βεβαιότητα διατυπώνουν οι απόφοιτοι Δημοτικού και Γυμνασίου,, ενώ οι απόφοιτοι Λυκείου/ΙΕΚ, Πανεπιστημίων και ΤΕΙ, και οι κάτοχοι μεταπτυχιακών τίτλων εκτιμούν με συγκρατημένη βεβαιότητα την ερώτηση.

Οι Ατομικές επιχειρήσεις, οι ΟΕ/ΕΕ και οι ΑΕ διατυπώνουν «αδιάφορη» έως «μάλλον θετική» βεβαιότητα, οι ΕΠΕ είναι πολύ κοντά στο «μάλλον όχι». Οι επιχειρήσεις με Β και με βιβλία Γ κατηγορίας λογιστικά βιβλία διατυπώνουν αδιαφορία έως χαλαρή βεβαιότητα για την ερώτηση. Οι επιχειρήσεις με το μεγαλύτερο τζίρο διατύπωσαν μάλλον αρνητική βεβαιότητα, ενώ αυτές με μεσαίο και με το μικρότερο τζίρο έδειξαν μεγαλύτερη αλλά πολύ χαλαρή βεβαιότητα. Οι εγκατεστημένες στην Πελοπόννησο επιχειρήσεις δήλωσαν «σχεδόν ναι» όσον αφορά τη βεβαιότητα στην παραπάνω ερώτηση ενώ αυτές που είναι εγκατεστημένες στην υπόλοιπη χώρα και στα νησιά διατύπωσαν σχεδόν την ίδια βεβαιότητα, από αδιάφορη έως «μάλλον ναι». Η ερώτηση 4 αφορά στο εάν είναι πρακτικά αδύνατη η πιστή τήρηση των φορολογικών νόμων από τις επιχειρήσεις. Η πλειοψηφία του 78% κλίνει στην άποψη ότι είναι πρακτικά αδύνατο να τηρηθούν κατά γράμμα όλοι οι φορολογικοί νόμοι (39% «σίγουρα ναι», 39% «μάλλον ναι»). Διαφωνεί το 10%, ενώ 12% δεν εκφράζει άποψη. Απόλυτη βεβαιότητα διατυπώνουν οι απόφοιτοι δημοτικού και λιγότερη οι κάτοχοι μεταπτυχιακών τίτλων. Οι ατομικές επιχειρήσεις απαντούν «ναι», οι ΑΕ «μάλλον συμφωνούν», ενώ οι ΟΕ/ΕΕ και ΕΠΕ εκφράζουν μικρότερη βεβαιότητα. «Μάλλον ναι» απαντούν οι επιχειρήσεις ανεξάρτητα από την κατηγορία βιβλίων που τηρούν. Περισσότερο βέβαιες εμφανίζονται οι επιχειρήσεις με το μικρότερο τζίρο ενώ λιγότερη βεβαιότητα εκφράζεται από τις επιχειρήσεις με μεσαίο και μεγάλο τζίρο. Οι επιχειρήσεις της Πελοποννήσου είναι μεταξύ πιθανής βεβαιότητας και αδιαφορίας, ενώ οι υπόλοιπες της ηπειρωτικής χώρας απαντούν «μάλλον ναι» και αυτές των νησιών είναι πιο κοντά στο «σίγουρα ναι». Η Ερώτηση 5 επιδιώκει να ανιχνεύσει τι ποσοστό των βεβαιωμένων παραβάσεων που προκύπτουν από τους ελέγχους, πιστεύουν ότι είναι εσκεμμένες παραλείψεις με σκοπό τη φοροδιαφυγή; Το 52% των ερωτώμενων πιστεύει ότι τουλάχιστον οι μισές από τις παραβάσεις που προκύπτουν από τους φορολογικούς ελέγχους δεν γίνονται εσκεμμένα με σκοπό τη φοροδιαφυγή. Από την άλλη πλευρά 22% πιστεύει ότι σχεδόν όλες (πάνω από 90%) οι παραβάσεις αποσκοπούν στη φοροδιαφυγή. Το υπόλοιπο 26% πιστεύει ότι σημαντικό ποσοστό αυτών των παραβάσεων (από 50% ως 90%) αποσκοπεί στη φοροδιαφυγή. Οι απόφοιτοι

Δημοτικού και Γυμνασίου πιστεύουν πως σχεδόν το σύνολο των παραβάσεων γίνονται εσκεμμένα και αποσκοπούν στη φοροδιαφυγή. Οι απόφοιτοι Λυκείου/ΙΕΚ και Πανεπιστημίου/ΤΕΙ εκτιμούν ότι λίγο περισσότερο από το 50% των παραβάσεων είναι εσκεμμένες, ενώ οι έχοντες μεταπτυχιακές σπουδές ανεβάζουν το ποσοστό αυτό κοντά στο 80%. Οι επιχειρήσεις κάθε νομικής μορφής θεωρούν ότι το ποσοστό αυτό είναι γύρω στο 60%, εκτός των ΕΠΕ που το εκτιμούν κοντά στο 90%. Η εκτίμηση, για τις επιχειρήσεις με βιβλία Β και Γ κατηγορίας, είναι γύρω στο 50-70%, ενώ και σε σχέση με τον ετήσιο τζίρο είναι παρόμοια η εκτίμηση, με λίγο αυξημένο ποσοστό για τις επιχειρήσεις με το μεγαλύτερο τζίρο. Οι επιχειρήσεις στην ηπειρωτική χώρα εκτιμούν ότι η σκοπιμότητα των φορολογικών παραβάσεων ισχύει για το 50% περίπου των περιπτώσεων, ενώ λίγο μεγαλύτερο είναι το ποσοστό για τις εγκατεστημένες σε νησιά επιχειρήσεις. Οι επόμενες πέντε ερωτήσεις επιχειρούν να αποκαλύψουν τη στάση των επιχειρήσεων απέναντι στη φοροδιαφυγή δίνοντας της μια κοινωνικοοικονομική διάσταση. Στην υπόθεση ότι η συνέπεια των φορολογούμενων θα έβγαζε τη χώρα μας από την οικονομική κρίση (6 η ερώτηση) απαντά «σίγουρα ναι» το 24% και «μάλλον ναι» το 24%. Στον αντίποδα είναι αυτοί που αμφιβάλλουν με την απάντηση «σίγουρα όχι» στο 10% και «μάλλον όχι» στο 27%. Οι απόφοιτοι Γυμνασίου και Λυκείου είναι πιο θετικοί ενώ οι έχοντες Μεταπτυχιακή μόρφωση είναι πιο αρνητικοί. Το 15% των ερωτώμενων επιλέγει την ουδέτερη θέση. Όσον αφορά άλλα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, οι ΕΠΕ και οι επιχειρήσεις με Γ κατηγορίας βιβλία είναι πιο θετικοί, ενώ δεν σημειώνεται σημαντική διαφοροποίηση που να οφείλεται στα ακαθάριστα έσοδα και στον τόπο της έδρας των επιχειρήσεων. Να σημειωθεί εδώ ότι μια επιχείρηση δεν απάντησε σε αυτή την ερώτηση. Τα ποσοστά υπολογίστηκαν σε δείγμα 68 υποκειμένων. Στην 7 η ερώτηση, αν η φοροδιαφυγή είναι κοινωνικά αποδεκτή το 26% απαντά «σίγουρα όχι», το 22% «μάλλον όχι» και από την άλλη πλευρά 10% απαντά «σίγουρα ναι» και 16% «μάλλον ναι». «Ούτε ναι/ ούτε όχι» απάντησε το 26%. Περισσότερο «αποδεκτή» κρίνεται από τους απόφοιτους Πανεπιστημίου / ΤΕΙ, και από τις Ο.Ε. και Ε.Ε.

Η ερώτηση 8 διατυπώνει μια «σκληρή» πρόταση. Περίπου οι μισοί ερωτώμενοι (48%) πιστεύουν με σιγουριά ότι η φοροδιαφυγή σοβαρό αδίκημα που ισοδυναμεί με κλοπή. Ακόμη 35% κλίνει προς τη θετική απάντηση. Η πεποίθηση για την ερώτηση είναι ανεξάρτητη από το μορφωτικό επίπεδο των ερωτώμενων, καθώς και από τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά τους. Μόνο 3% πιστεύει το αντίθετο. 14% του δείγματος επέλεξε την ουδέτερη θέση. Το 32% πιστεύει ότι σίγουρα και το 16% ότι μάλλον η δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων των ελέγχων θα απέτρεπε κάποιον να φοροδιαφύγει (9 η ερώτηση). Αντίθετα 7% πιστεύει ότι σίγουρα και 22% ότι μάλλον μια τέτοια κίνηση δεν θα επηρέαζε την απόφαση κάποιου να φοροδιαφύγει. Σχεδόν ένας στους τέσσερις (23%) δεν παίρνει θέση. Η βεβαιότητα για την θετική απάντηση είναι αντιστρόφως ανάλογη με το επίπεδο της μόρφωσης, αφού όσο ανεβαίνει το μορφωτικό επίπεδο τόσο αυξάνεται η αντίθετη άποψη των ερωτώμενων. Οι Ε.Π.Ε εκφράζουν μεγαλύτερη βεβαιότητα και οι Ο.Ε./ Ε.Ε. τη μικρότερη, χωρίς ιδιαίτερες διαφοροποιήσεις σύμφωνα με τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά των ερωτώμενων. Στη 10 η ερώτηση ο ερωτώμενος καλείται να επιλέξει όσες προτάσεις πιστεύει ότι ισχύουν. Η πολυπληθέστερη επιλογή είναι ότι η φοροδιαφυγή είναι κοινωνικά άδικη, πρόταση που επέλεξαν 78 επιχειρήσεις (56,5%). Παρ όλα αυτά μόνο 34 ερωτώμενοι (24,6%) πιστεύουν ότι είναι και απαράδεκτη. Στα ίδια περίπου επίπεδα κινήθηκαν και οι άλλες επιλογές με 26 υποκείμενα (18,8%) να δηλώνουν ότι η φοροδιαφυγή είναι αναγκαίο κακό για την επιβίωση της επιχείρησης και 28 (20,3%) ότι είναι δικαιολογημένη ως αντίδραση στους υπερβολικούς φόρους. Οι ερωτήσεις 11, 12 και 13 συνδέουν το ύψος της φορολογίας και τη φοροδιαφυγή με την τιμολογιακή πολιτική των επιχειρήσεων και τον ανταγωνισμό. Όλοι οι ερωτώμενοι δηλώνουν ότι το ύψος της φορολογίας επηρεάζει τις τιμές των υπηρεσιών τους σε διάφορους βαθμούς: 36% δηλώνει «πολύ», 45% δηλώνει «αρκετά» και 19% «λίγο». Η θετική αποδοχή της ερώτησης αυξάνεται με το μορφωτικό επίπεδο, ενώ δεν διαφοροποιείται από άλλες ιδιότητες των ερωτώμενων. Σε επιβεβαίωση της παραπάνω δήλωσης τους (σχετικά με την επιρροή του ύψους της φορολογίας στη διαμόρφωση των τιμών), το 85% δηλώνει ότι μετά τη

μείωση του συντελεστή ΦΠΑ στη διαμονή μείωσαν και τις τιμές τους. Το υπόλοιπο 15% δήλωσε ότι οι τιμές τους δεν μειώθηκαν. Και σε αυτή την ερώτηση οι θετικές απαντήσεις ήταν αυξημένες στους ερωτώμενους με υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο, χωρίς να διαφοροποιούνται λόγω των υπολοίπων ιδιοτήτων των ερωτώμενων. Η 13 η ερώτηση διερευνά το ενδεχόμενο να στρεβλώνει η φοροδιαφυγή τον ανταγωνισμό μέσω της επιρροής στη διαμόρφωση των τιμών. Οι απαντήσεις μοιράζονται σε όλο το εύρος των επιλογών: 19% και 20% πιστεύουν ότι σίγουρα ναι και μάλλον ναι αντίστοιχα οι επιχειρήσεις που φοροδιαφεύγουν μειώνουν τις τιμές τους και γίνονται πιο ανταγωνιστικές. Το 29% του δείγματος επιλέγει τη μεσαία θέση. Το 12% και 20% πιστεύει σίγουρα και μάλλον αντίστοιχα ότι η φοροδιαφυγή δεν επηρεάζει τις τιμές και άρα τον ανταγωνισμό. Οι απαντήσεις ήταν πιο θετικές από τους ερωτώμενους με χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο, χωρίς να διαφοροποιούνται λόγω των υπολοίπων ιδιοτήτων των ερωτώμενων. Οι επόμενες έξι ερωτήσεις (14 με 19) ασχολούνται με τη συστηματικότητα και την αποτελεσματικότητα του συστήματος των ελέγχων και των προστίμων καθώς και της διαφθοράς. Η πλειοψηφία των ερωτώμενων θεωρούν πάρα πολύ πιθανό ότι η επιχείρηση τους θα ελεγχθεί (32% «σίγουρα ναι» και 41% «μάλλον ναι»). Ένα ποσοστό της τάξης του 14% δηλώνει ότι μάλλον δεν είναι πάρα πολύ πιθανό να συμβεί αυτό. Το 13% του δείγματος επιλέγει τη μεσαία θέση. Σε περίπτωση που φοροδιαφύγει το 33% των ερωτώμενων πιστεύει ότι είναι σίγουρα πάρα πολύ πιθανό να εντοπιστεί και το 28% ότι μάλλον είναι πάρα πολύ πιθανό. Το 13% πιστεύει ότι μάλλον δεν είναι πολύ πιθανό να συμβεί κάτι τέτοιο, ενώ 26% απάντησε «ούτε ναι/ ούτε όχι». Σε σχέση με την επαρκή κατάρτιση των ελεγκτικών οργάνων μόνο 31% θεωρούν ότι οι υπάλληλοι που διενεργούν τους ελέγχους είναι σίγουρα (9%) ή μάλλον (22%) πολύ καλά καταρτισμένοι. Το 30% δηλώνει μάλλον δεν είναι, ενώ ένα 4% ότι σίγουρα δεν είναι. Πολύ μεγάλο ποσοστό (35%) επιλέγει ουδέτερη θέση. Στην ερώτηση 17 το 77% του δείγματος δηλώνει ότι σίγουρα (55%) ή μάλλον (22%) δεν θα επιχειρούσε να δωροδοκήσει τους ελεγκτές. Παρ όλα αυτά στην ερώτηση 18 το 61% δηλώνει ότι γενικά είναι σίγουρα (19%) ή μάλλον (42%) εύκολο

να καταφέρει κάποιος να αποφύγει ή μειώσει το πρόστιμο δωροδοκώντας ή αν επηρεάζοντας με άλλο τρόπο τους ελεγκτές. Κατά τα λοιπά στην ερώτηση 17 μόλις 17% δηλώνει ότι θα επιχειρούσε (σίγουρα ή μάλλον) να δωροδοκήσει τους ελεγκτές. 6% επέλεξε τη μεσαία θέση. Στην ερώτηση 18 το 6% πιστεύει ότι σίγουρα και το 13% ότι μάλλον δεν είναι εύκολο να επηρεαστούν τα ελεγκτικά όργανα. Σημαντικό ποσοστό 20% δεν παίρνει θέση. Ζυγίζοντας τα οφέλη και τους κινδύνους στην ερώτηση 19, το 17% θεωρεί ότι σίγουρα και το 36% ότι μάλλον συμφέρει μια επιχείρηση να φοροδιαφύγει από το να είναι συνεπής στις υποχρεώσεις της. Το 17% πιστεύει ότι σίγουρα δεν συμφέρει και το 16% ότι μάλλον δεν συμφέρει. Το υπόλοιπο 14 % απάντησε «ούτε ναι/ ούτε όχι». Στην 20 η ερώτηση όπου διατυπώνεται η υπόθεση αν δινόταν στην επιχείρηση ευκαιρία να φοροδιαφύγει χωρίς να εντοπιστεί το 20% δηλώνει ότι σίγουρα θα το έκανε, το 28% ότι μάλλον θα το έκανε. Σίγουρα δεν θα το έκανε κατά δήλωσή του το 20% και μάλλον δεν θα το έκανε το 9%. Τέλος το 23% του δείγματος επέλεξε ουδέτερη θέση. Η προθυμία να υιοθετηθεί η προτροπή της ερώτησης είναι μεγαλύτερη για τους ερωτώμενους με χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο, για τις Ε.Π.Ε και για τις επιχειρήσεις που είναι εγκατεστημένες στα νησιά. Η τελευταία ερώτηση (21 η ) της έρευνας επιχειρεί να αποτυπώσει την αποτελεσματικότητα συγκεκριμένων ενεργειών στη μείωση της φοροδιαφυγής. Η διαφάνεια στο δημόσιο βίο και η ορθολογικότερη διαχείριση στα δημόσια οικονομικά εμφανίζονται ως οι πιο αποτελεσματικές ενέργειες αφού 124 από τους 138 ερωτώμενους δήλωσαν ότι θα μείωνε πολύ τη φοροδιαφυγή. Ακολουθεί η μείωση των φορολογικών συντελεστών (92), οι πιο αυστηροί και εντατικοί έλεγχοι (68) και τέλος τα υψηλότερα πρόστιμα (38). Οι μεσαίου και υψηλότερου μορφωτικού επιπέδου ερωτώμενοι συμφωνούν περισσότερο με την αποτελεσματικότητα των ενεργειών αυτών για την μείωση της φοροδιαφυγής. 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η έρευνα αποκαλύπτει ενδιαφέροντα συμπεράσματα για τις απόψεις και τη στάση των ξενοδοχειακών επιχειρήσεων απέναντι στη φοροδιαφυγή Οι επιχειρήσεις φαίνεται να κρίνουν τη συνέπεια στις φορολογικές υποχρεώσεις ως παράγοντα μέτριας βαρύτητας για την έξοδο της χώρας από την οικονομική κρίση. Λιγότεροι

από ένας στους τέσσερις δήλωσαν με σιγουριά πως αν όλοι ήταν συνεπείς η χώρα θα έβγαινε από την κρίση. Σαν κοινωνικοοικονομικό φαινόμενο η φοροδιαφυγή κρίνεται μάλλον αρνητικά. Οι ξενοδόχοι του δείγματος κρίνουν σε μεγάλο βαθμό ότι η φοροδιαφυγή είναι σοβαρό αδίκημα που ισοδυναμεί με κλοπή και πάνω από τους μισούς δηλώνουν ότι τη θεωρούν κοινωνικά άδικη. Παρ όλα αυτά μόνο ένας στους τέσσερις δηλώνει ότι τη θεωρεί απαράδεκτη. Οι ερωτώμενοι δείχνουν να αντιλαμβάνονται ότι η φοροδιαφυγή δεν είναι γενικά αποδεκτή στην κοινή γνώμη και θεωρούν ότι η δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων των ελέγχων θα είχε μέτρια επίδραση στην αποτροπή κάποιου να φοροδιαφύγει υπό την πίεση της κοινής γνώμης. Περίπου ένας στους πέντε δικαιολογεί τη φορολογική παραβατικότητα δηλώνοντας ότι η φοροδιαφυγή είναι δικαιολογημένη αντίδραση στους υπερβολικούς φόρους ή αναγκαίο κακό για την επιβίωση της επιχείρησης. Σε γενικές γραμμές το δείγμα επιδεικνύει κατά δήλωσή του μέτρια ροπή προς τη φοροδιαφυγή. Σε σχέση με την τιμολογιακή τους πολιτική όλες οι επιχειρήσεις δήλωσαν ότι το ύψος της φορολογίας επηρεάζει τις τιμές τους και ότι προκαλεί στρέβλωση στον ανταγωνισμό σε μέτριο βαθμό. Σε αρκετά μεγάλο βαθμό οι επιχειρήσεις αναμένουν να ελεγχθούν και ότι οι τυχόν παραβάσεις τους θα εντοπιστούν. Αυτό συνδέεται εν μέρει με τη συστηματικότητα των ελέγχων αλλά δείχνει ότι οι έλεγχοι δεν γίνονται σε βάθος. Έτσι δημιουργείται στους φορολογούμενους η προσδοκία ότι οι παραβάσεις τους δεν θα εντοπιστούν. Η κατάρτιση των υπαλλήλων που διενεργούν του ελέγχους κρίνεται μέτρια. Τουλάχιστον οι μισοί ερωτώμενοι πιστεύουν ότι τους συμφέρει περισσότερο να φοροδιαφύγουν. Σε ότι αφορά τη διαφθορά στον τομέα των ελέγχων υπάρχει μια αντίφαση. Από τη μια πλευρά οι επιχειρήσεις δηλώνουν σε πολύ μεγάλο βαθμό ότι δεν θα επιχειρούσαν να δωροδοκήσουν τους ελεγκτές. Από την άλλη πλευρά ερωτώμενοι για τη γενική κατάσταση που επικρατεί φαίνεται να δηλώνουν ότι είναι εφικτό να καταφέρει κάποιος να επηρεάσει το αποτέλεσμα του φορολογικού ελέγχου. Τα διάφορα μέτρα που προτείνονται για τη μείωση της φοροδιαφυγής δεν φαίνονται να έχουν όλα την ίδια αποτελεσματικότητα κατά τη γνώμη των ερωτώμενων. Μεγαλύτερης αποδοχής τυγχάνει ο εξορθολογισμός στη διαχείριση των δημόσιων οικονομικών και η διαφάνεια. Ακολουθεί η μείωση των φορολογικών συντελεστών με επίσης καλή αποδοχή. Αρκετά αποτελεσματική κρίνεται από το δείγμα ότι θα είναι η εντατικοποίηση των ελέγχων, ενώ η επιβολή μεγαλύτερων προστίμων κρίνεται ότι θα έχει μέτρια αποτελέσματα. Η επιλογή των κατάλληλων

μέτρων είναι κρίσιμη για τη μείωση της φοροδιαφυγής για να έχουν τη μέγιστη αποτελεσματικότητα. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Γεωργακόπουλος, Θ., Πάσχος, Π. (2003) Εισαγωγή στη φορολογία. Αθήνα: εκδόσεις Γ. Μπένου. Ίδρυμα Μεσογειακών Μελετών (1993) Φορολογικό καθεστώς, παραοικονομία και φοροδιαφυγή στην Ελλάδα. Αθήνα: εκδόσεις Παπαζήση. Κράτσης, Αγ. (2012) Φορολογική Agenta 2012. Π. Φάληρο: εκδόσεις Κράτση. Παπαδόπουλος, Επαμ. (1996), Φοροδιαφυγή, Φορολογική Λογιστική, Ελεγκτική Βιβλίων Α και Β κατηγορίας. Αθήνα: εκδόσεις Πάμισος. Υπουργείο Οικονομικών- Εισηγητική έκθεση προϋπολογισμού 2012 Yitzhaki, Shlomo, 1974. "Income tax evasion: A theoretical analysis, Journal of Public Economics, Elsevier, vol. 3(2), pages 201-202 Cristiansen V (1980) Two comments on tax evasion, Journal of Public Economics, vol.13, pp. 389-393. Allingham Michael G. and Sandmo Agnar (1972), Income tax evasion: a theoretical analysis, Journal of Public Economics 1 (1972) 323-338. Srinivasan, T.N., 1973, Tax evasion: A model, Journal of Public Economics 2, 339-346