ΝΕOΕΛΛΗΝΙΚOΣ ΙΑΦΩΤΙΣΜOΣ Λογοτεχνία του νεοελληνικο διαφωτισµο ονοµάζουµε το σ νολο των λογοτεχνικών κειµένων που γράφτηκαν κατά την περίοδο 1770-1821 και εποµένως χρονικά συµπίπτουν µε το ρε µα ιδεών του νεοελληνικο διαφωτισµο, που διαµορφώθηκε κάτω απ την επίδραση των καινοτ µων ιδεών του ευρωπαϊκο διαφωτισµο και της γαλλικής επανάστασης. O ευρωπαϊκ ς διαφωτισµ ς ήταν πνευµατικ κίνηµα του 17ου και 18ου αιώνα, µε Βικέντιος Λάντσας, Oι στ λοι του Oλυµπίου ι ς κεντρική θέση την πίστη στον ορθ λ γο, δηλαδή στην ικαν τητα του ανθρώπου να κατανοήσει το σ µπαν και να προαγάγει τη θέση του στον κ σµο µέσω της δ ναµης του νου, µε απώτερους σκοπο ς τη γνώση, την ελευθερία και την ευτυχία. Μια µεγάλη οµάδα κειµένων της εποχής αυτής εκφράζουν τη δυσαρέσκεια των Ελλήνων για τις συνθήκες που επικρατο σαν στην οθωµανική αυτοκρατορία και εκδηλώνουν τον π θο της εθνικής απελευθέρωσης. Η εµφάνιση και η προβολή µιας αστικής ηθικής, διαφοροποιηµένης απ την αυστηρή και πατροπαράδοτη ηθική της ορθ δοξης χριστιανικής θρησκείας και επικεντρωµένης στη χαρά της ζωής και στην απ λαυση του έρωτα, χαρακτηρίζει επίσης µεγάλο µέρος των κειµένων της εποχής. Κυρίαρχο, µως, αίτηµα του διαφωτισµο ήταν η παιδεία και η γνωριµία των Ελλήνων µε την αρχαία γραµµατεία. Η γλώσσα των λογοτεχνικών κειµένων του νεοελληνικο διαφωτισµο παρουσιάζει µεγάλη ποικιλία, καθώς κυµαίνεται ανάµεσα στη δηµοτική ή οµιλο µενη γλώσσα της εποχής και στην καθαρε ουσα ή και την αρχα ζουσα γλώσσα. Με τη γλωσσική διαµάχη που ξεσπά αυτή την εποχή ανάµεσα στις διαφορετικές γλωσσικές απ ψεις τέθηκαν οι βάσεις του γλωσσικο ζητήµατος, που είχε ως αποτέλεσµα η λογοτεχνική παραγωγή του 19ου αιώνα να µοιραστεί σε δ ο γλωσσικές τάσεις, τους υπερασπιστές της δηµοτικής και τους υπέρµαχους της καθαρε ουσας. Στα κείµενα που ανθολογο νται (εκτ ς απ το µεταφρασµένο ποίηµα) διατηρήθηκε η πρωτ τυπη ορθογραφική µορφή τους.
ƒ µ π Ô ÚÈÔ O Θο ριος του Ρήγα είναι ο πιο διαδεδοµένος προεπαναστατικ ς πατριωτικ ς µνος. Στους σαράντα πρώτους στίχους του εξαίρεται η ιδέα της ελε θερης ζωής και αντηχεί το προσκλητήριο της επανάστασης σε λους τους βαλκανικο ς λαο ς και ιδιαίτερα στους Έλληνες, οι οποίοι δεσµε ονται µε ιερ ρκο τι θα αγωνιστο ν, για να ελευθερώσουν το σκλαβωµένο γένος τους. øς π τε, παλληκάρια, να ζο µεν στα στενά, µονάχοι, σαν λιοντάρια, στες ράχες, στα βουνά; Σπηλιές να κατοικο µεν, να βλέπωµεν κλαδιά, να φε γωµ απ τον κ σµον, για την πικρή σκλαβιά; Να χάνωµεν αδέλφια, Πατρίδα και γονείς, τους φίλους, τα παιδιά µας κι λους τους συγγενείς; Καλλι ναι µίας ώρας ελε θερη ζωή, παρά σαράντα χρ νοι σκλαβιά και φυλακή! Τι σ ωφελεί αν ζήσης και είσαι στη σκλαβιά; Στοχάσου πως σε ψένουν καθ ώραν στη φωτιά. Βεζίρης, ραγουµάνος, Αφέντης κι αν σταθής, ο Τ ραννος αδίκως σε κάµει να χαθής δουλε εις λ ηµέρα σε,τι κι αν σοι πη, κι αυτ ς πασχίζει πάλιν το αίµα σου να πιη. O Σο τζος* κι ο Μουρο ζης,* Πετράκης,* Σκαναβής,* Γκίκας* και Μαυρογένης,* καθρέπτης είν να ιδής. Ανδρείοι καπετάνοι, παπάδες, λαϊκοί, * Σο τζος, Μουρο ζης, Πετράκης, Σκαναβής, Γκίκας και Μαυρογένης: γνωστά πρ σωπα της εποχής, Φαναριώτες, διερµηνείς και ηγεµ νες, που θανατώθηκαν στερα απ εντολή του Σουλτάνου. [28]
ΘOΥΡΙOΣ Ρήγας Βελεστινλής σκοτώθηκαν, κι αγάδες, µε άδικον σπαθί κι αµέτρητ άλλοι τ σοι, και Το ρκοι και Ρωµιοί, ζωήν και πλο τον χάνουν, χωρίς καµιά φορµή. Ελάτε µ έναν ζήλον σε το τον τον καιρ ν, να κάµωµεν τον ρκον επάνω στον Σταυρ ν συµβο λους προκοµµένους, µε πατριωτισµ ν, να βάλωµεν, εις λα να δίδουν ορισµ ν οι Ν µοι να ν ο πρώτος και µ νος οδηγ ς, και της Πατρίδος ένας να γένη αρχηγ ς γιατί κι η αναρχία οµοιάζει την σκλαβιά να ζο µε σαν θηρία είν πλιο σκληρή φωτιά. Και τ τε, µε τα χέρια ψηλά στον ουραν ν, ας πο µ απ την καρδιά µας ετο τα στον Θε ν. Εδώ σηκώνονται οι Πατριώται ορθοί και, υψώνοντες τας χείρας προς τον ουραν ν, κάµνουν τον ρκον: «Ω Βασιλε του Κ σµου, ορκίζοµαι σε Σε, στην γνώµην των Τυράννων να µην ελθώ ποτέ! Μήτε να τους δουλε σω, µήτε να πλανηθώ εις τα ταξίµατά τους, για να παραδοθώ. Εν σω ζω στον κ σµον, ο µ νος µου σκοπ ς, για να τους αφανίσω, θε να ναι σταθερ ς. Πιστ ς εις την Πατρίδα, συντρίβω τον ζυγ ν, αχώριστος για να µαι υπ τον στρατηγ ν. Κι αν παραβώ τον ρκον, ν αστράψ ο Oυραν ς και να µε κατακάψη, να γένω σαν καπν ς!» Ρήγα Βελεστινλή, Απάνθισµα κειµένων, Βουλή των Ελλήνων [29]
ΝΕOΕΛΛΗΝΙΚOΣ ΙΑΦΩΤΙΣΜOΣ ƒ π 1 2 3 Ò apple ÚÔ ÛÈ ÂÈ Ô ƒ Á ÙË ˆ ÙˆÓ ÛÎÏ ˆÌ ÓˆÓ Î È ÁÈ Ù ıâˆúâ appleúôùèìfiùâúô ÙÔ ı Ó ÙÔ; ÔÈ ÂÎÊÚ ÛÙÈÎ Ì Û ÙÔÓ Ô Ó ÙÔÓ Âapple Ó ÛÙ ÙÈÎfi Ú ÎÙ Ú ÙÔ Ô ÚÈÔ ; ÒÛÙ applefi Ó apple Ú ÂÈÁÌ. O ƒ Á Î Ï ÙÔ apple ÙÚÈÒÙ Û ÎÔÈÓfi fiúîô ÌÂ Û ÁÎÂÎÚÈÌ Ó ÂÛÌ ÛÂÈ. Ò ÔÚ Ì - Ù ÂÙ È ÙÔ Ì ÏÏÔÓ Î È ÙÈ ÂappleÈı ÌÂ Ó appleâù ÂÈ Ì ٠ÙÈ ÂÛÌ ÛÂÈ ; (ªappleÔÚ ÙÂ Ó apple - ÓÙ ÛÂÙ ÂappleÈÎ ÏÔ ÌÂÓÔÈ Î È ÏÏ ÈÛÙÔÚÈÎ appleïëúôêôú  ÁÈ ÙËÓ appleúôûˆappleèîfiùëù Î È ÙË Ú ÛË ÙÔ ƒ Á.) IA EMATIKH ƒ ƒπo ÁÎÂÓÙÚÒÛÙ ÏÈÎfi ( ÌÓÔ, appleúôîëú ÍÂÈ, ΠÌÂÓ, ÂÈÎfiÓ Î..) applefi ÙÔÓ appleúôâapple Ó ÛÙ - ÙÈÎfi ÁÒÓ ÙˆÓ ÏÏ ÓˆÓ, ÍÂÎÈÓÒÓÙ applefi ÙÔ È Ï Ô ÙË πûùôú Û. ÁÎÚ ÓÂÙ ÙË È - ÔÛË Î È ÙËÓ apple ËÛË appleô Â Ó Ù ÛÙË ÛÎÏ ˆÌ ÓË ÏÏ, ÛÂ Û ÛË Ì ÙÔ Ô ÚÈÔ. Νίκος Εγγον πουλος, O προπάππους Περραι ς µε το κεφάλι του Ρήγα Φεραίου [30]
π Ãπ À ÒÚ Το ποίηµα ανήκει στη συλλογή Λυρικά, η οποία τυπώθηκε το 1811 στη Βιέννη και γνώρισε µεγάλη διάδοση, πως αποδεικν ουν οι έντεκα εκδ σεις της στο πρώτο µισ του 19ου αι. Το ανάλαφρο θέµα, η υποκειµενική λυρική διάθεση, η απλή γλώσσα, που έκαναν το ποίηµα πολ αγαπητ στην εποχή του, προκαλο ν το ενδιαφέρον ακ µα και στον αναγνώστη της σηµερινής εποχής. εν θέλω να ελπίζω, δεν θέλω να φροντίζω το µέλλον στην ζωήν. Το σήµερα προκρίνω, το α ριο τ αφήνω στης τ χης την ροήν. Το τ στερα θα γένει και τι µε αναµένει ποσώς* δεν το φρονώ ποτέ δεν τ αναβάνω,* γιατί τον νουν µου χάνω και µαταιοπονώ. Ας γένει,τι θέλει, τελείως δεν µε µέλει ας πέσει ο ουραν ς. Η γη µας ας βουλήσει* κι ο ήλιος ας σβήσει κι ας µείνει σκοτειν ς. Νικηφ ρος Λ τρας, Γαλατάς σε ώρα ανάπαυσης * ποσώς: καθ λου * αναβάνω: αναφέρω * ας βουλήσει: ας βουλιάξει [31]
ΝΕOΕΛΛΗΝΙΚOΣ ΙΑΦΩΤΙΣΜOΣ Εγώ ζητώ το τώρα, και το τη µ ν την ώρα οπ σο ηµπορώ, τον Βάκχον* µου ρουφώντας, τον Έρωτα φιλώντας, πασχίζω να χαρώ. Α. Χριστ πουλος, Λυρικά, Ερµής * Βάκχον: ι νυσος, ο αρχαίος θε ς του κρασιο, το κρασί (συνεκδοχή) ƒ π 1 2 3 ÔÈ Â Ó È Ù ÛÈÎ ÌÔÚÊÈÎ Ú ÎÙËÚÈÛÙÈÎ ÙÔ appleôè Ì ÙÔ Î È appleôè Ë Û Ó ÂÛ ÙÔ Ì ÙÔÓ Ù ÙÏÔ ÙË appleôèëùèî Û ÏÏÔÁ ; È Ù Ô ÊËÁËÙ Â ÓÔÈ ÂÙ È ÁÈ ÙÔ Ì ÏÏÔÓ Î È ÂÓ È Ê ÚÂÙ È ÌfiÓÔ ÁÈ ÙÔ apple ÚfiÓ; Ò ÌappleÔÚÔ ÌÂ Ó ÙÔÓ Ú ÎÙËÚ ÛÔ Ì ÎÚ ÓÔÓÙ applefi Ù Ó ÙË ÛÙ ÛË ÙÔ ; ÁÎÚ ÓÂÙÂ Ù Ô appleúfiù apple ˆ appleô apple ÚÔ ÛÈ Ô Ó Ô ƒ Á Î È Ô ÃÚÈÛÙfiappleÔ ÏÔ. IA EMATIKH ƒ ƒπo ˆÁÚ Ê ÛÙÂ Ó Ó ÓıÚÒappleÈÓÔ Ù appleô ÙË ÂappleÔ Ì ÌÂ Ó ÏÔÁ Ú ÎÙËÚÈÛÙÈÎ Î È ÛÙ ÛË ˆ Ì ÙÔ appleôèëùèîfi appleôîâ ÌÂÓÔ ÙÔ ÃÚÈÛÙfiappleÔ ÏÔ. [32]
ø Àª O ƒˆûû ÁÁÏÔÁ ÏÏÔ Το κείµενο του Ρωσσαγγλογάλλου είναι ανώνυµη σάτιρα µε κοινωνικές και ηθικές προεκτάσεις, η οποία χρονολογείται γ ρω στα 1812. Έχει διαλογική µορφή και απεικονίζει τη θλιβερή κατάσταση που επικρατεί στη σκλαβωµένη Ελλάδα. Το απ σπασµα που ακολουθεί περιλαµβάνει τους 37 πρώτους στίχους. Σε αυτ ο πλασµατικ ς Ρωσσαγγλογάλλος, ένα µείγµα δηλαδή τριών ξένων περιηγητών, συνοµιλεί υποκριτικά µε ένα πρ σωπο που ονοµάζεται Φιλέλληνας, απ τον οποίο ζητά να µάθει την αιτία για την άθλια κατάσταση της πατρίδας του. OΛOΙ ιπέ µας, ω φιλέλληνα, πώς φέρτε* την σκλαβίαν και την απαρηγ ρητον των Το ρκων τυραννίαν; Πώς τες ξυλιές και υβρισµο ς και σιδηροδεσµίαν,* παίδων, παρθένων, γυναικών ανήκουστον φθορίαν;* 5 Πώς δε τον καθηµεριν ν των συγγενών σας φ νον, τον άδικον, αναίτιον και χωρίς τινα π νον; εν είσθ εσείς απ γονοι εκείνων των Ελλήνων, των ελευθέρων, των σοφών και των φιλοπατρίδων; Και πώς εκείνοι απέθνησκον διά την ελευθερίαν, 10 και τώρα εσείς υπ κεισθε εις τέτοιαν τυραννίαν; Και ποίον γένος, ως εσείς, εστάθη φωτισµένον εις την σοφίαν, δ ναµιν, κι εις λα ξακουσµένον; Πώς νυν εκαταστήσατε την λάµπουσαν Ελλάδα! Βαβαί! ως ένα σκέλεθρον,* ως σκοτεινήν παστάδα!* 15 Oµίλει, φίλτατε Γραικέ, ειπέ µας την αιτίαν µη κρ ψης τίποτες ηµών, λ ε την απορίαν. * φέρτε: υποφέρετε * σιδηροδεσµία: αιχµαλωσία, σκλαβιά * ανήκουστος φθορία: µεγάλη σκληρ τητα και πολλές καταστροφές, που δ σκολα µπορεί ακ µα και να τις ακο σει κανείς * σκέλεθρον: σκελετ ς * παστάδα: νυφικ κρεβάτι (αλληγορικά) [33]
ΝΕOΕΛΛΗΝΙΚOΣ ΙΑΦΩΤΙΣΜOΣ O ΦΙΛΕΛΛΗΝ Ρωσσαγγλογάλλοι, Ελλάς, και χι άλλη, ήτον, ως λέτε, τ σον µεγάλη. 20 Νυν δε αθλία και αναξία, επειδή άρχει η αµαθία. σ ηµπορο σι να την ξυπνο σι, 25 το τ εις το χείρον* την οδηγο σι. Αυτή στενάζει, τα τέκνα κράζει, στο να προκ πτουν λα προστάζει. Και τ τ ελπίζει 30 τι κερδίζει εκείν οπο χει νυν την φλογίζει. Μα τις τολµήσει µ αληθή κλίσι* σ ελευθερίαν να την κινήση; 35 στις τολµήση να την ξυπνήση πάγει στον Άδη* χωρίς τινα κρίσιν.* Ανώνυµος, Ο Ρωσσαγγλογάλλος, Πορεία * το χείρον: το χειρ τερο * κλίσις: πρ θεση * πάγει στον Άδη: θανατώνεται * κρίσις: δίκη [34]
O ΡΩΣΣΑΓΓΛOΓΑΛΛOΣ ƒ π 1 2 3 fiûô ÙÔ ÂÚÒÙËÌ fiûô Î È Ë ÁÂÓÈÎfiÙÂÚË ÛÙ ÛË ÙÔ ƒˆûû ÁÁÏÔÁ ÏÏÔ Û ÓÈÛÙÔ Ó ÂÈÚˆÓÂ Î È Î Ù ÊÚfiÓËÛË ÁÈ ÙËÓ ÏÏ Î È ÙÔ ŒÏÏËÓÂ.  appleôè ÛËÌ ÙÔ ÎÂÈÌ ÓÔ Î È Ì appleôè ÂÎÊÚ ÛÙÈÎ Ì Û ËÏÒÓÂÙ È Ë ÂÈÚˆÓ ; È appleôèô ÏfiÁÔ Ô ƒˆûû ÁÁÏÔÁ ÏÏÔ Ó Ê ÚÂÙ È ÛÙÔ Ï ÌappleÚfi Ú Ô ÂÏÏËÓÈÎfi apple ÚÂÏıfiÓ; ÔÈ ÛÙ ÛË ÎÚ Ù Û ÂÙÈÎ Ì Ùfi ÙÔ ı Ì Ô ºÈÏ ÏÏËÓ ; ÔÈÂ Â Ó È ÔÈ ÛÈÎ ÈÙ Â ÁÈ ÙËÓ ıïè Î Ù ÛÙ ÛË ÙË ÏÏ, Û ÌÊˆÓ Ì ÙÔ ºÈÏ ÏÏËÓ ; IA EMATIKH ƒ ƒπo  Ù ÛÙÔ È Ï Ô ÙË πûùôú ( Ó ËÙ ÛÙ Ì ÙË Ô ıâè ÙÔ Î ıëáëù Û ) ÏÎÔ- ÁÚ Ê Â ÙÔ 19Ô È. appleô Ó apple ÚÈÛÙÔ Ó ÙË ÛÎÏ ˆÌ ÓË ÏÏ. ÁÎÚ ÓÂÙ ٠ÙÈ Ó apple Ú ÛÙ ÛÂÈ Ì ÙËÓ appleâúèáú Ê ÙË ÏÏ appleô Ì ÓÂÈ Ô ºÈÏ ÏÏËÓ. Χαλκογραφία µε τη σκλα ωµένη Ελλάδα [35]
ª π ƒ O apple ÙÚ Το πλασµατικ πρ σωπο του Παπατρέχα δηµιουργήθηκε το 1811, ταν ο Αδαµάντιος Κοραής εξέδωσε στο Παρίσι την Α ραψωδία της Ιλιάδας. O Παπατρέχας εµφανιζ ταν εκεί ως ένας αγράµµατος αλλά φιλοπρ οδος παπάς απ τη Χίο, ο οποίος περιέβαλε µε αγάπη και ενθουσιασµ την προσπάθεια του Κοραή να εκδώσει αρχαία συγγράµµατα, µε σκοπ να διαφωτίσει και να µορφώσει τους οµοεθνείς του. Το κείµενο αυτ, µε το οποίο ο Παπατρέχας εισάγεται ως λογοτεχνικ ς ήρωας, έχει µορφή διαλογικής επιστολής και αποτελεί τα προλεγ µενα της έκδοσης. Με τον ίδιο τρ πο ο Παπατρέχας επανέρχεται το 1817, ταν ο Κοραής εκδίδει τη Β ραψωδία της Ιλιάδας. Στη νέα εισαγωγή ο Παπατρέχας, πως θα διαπιστώσετε απ το απ σπασµα που ακολουθεί, έχει κατανοήσει την αξία της ελληνικής κληρονοµιάς, την οποία µε πάθος υπερασπίζεται απ τη φθορά του χρ νου και την αρπακτικ τητα των ξένων περιηγητών. ριν σοφισθή την προγονικήν ηµών σοφίαν, περιήρχετο τα χωρία της Χίου, να συνευφραίνεται µε τους άλλους ιερέας φίλους του αλλά τώρα, παρά την φιλικήν τα την επίσκεψιν, ασχολείται και εις έρευναν παλαιών επιγραφών ελληνικών ή λειψάνων τέχνης αρχαίας οποιωνδήποτε. Αν η επιγραφή ή το λείψανον δ ναται να µεταφερθή, το φέρει αυτ ς εις την Βιβλιοθήκην της π λεως αν είναι ολίγον βαρ τερον, µεταχειρίζεται την βοήθειαν των Βολισσινών,* διά να το καταβάση εις την π λιν αν µως σιµά του βάρους είναι και προσκολληµένον εις την γην, δίδει την είδησιν εις τους πολίτας, διά να γνωρίζωσι καν τον τ πον και ν αγρυπνώσιν εις την φ λαξιν αυτο. Είχε πρ τερον µεγάλην ε νοιαν εις τους Άγγλους, εκ των οποίων εγνώρισε πολλο ς περιηγητάς αφο µως έµαθεν τι µας γυµνώνουσι καθηµέραν απ τα πολ τιµα της προγονικής δ ξης δείγµατα και τα µεταφέρουσιν εις την Αγγλίαν, που η θέα των γίνεται εις τους λοιπο ς Ευρωπαίους δ σκολος, και εις ηµάς τους ταλαιπώρους κτήτορας αδ νατος, δεν αρκείται πλέον να τους βλέπη και να τους παρατηρή µε ζηλοτυπίαν αλλ ευθ ς, ταν ακο ση Άγγλον επιδηµο ντα* εις την Χίον, το µην ει πρώτον εις τους Βολισσινο ς, έπειτα πέµπει αποστ λους* εις τα λοιπά χωρία, και εµπνέει εις λων των κατοίκων τας ψυχάς τ σον φ βον, σον ήθελεν εµπνε σειν και παρουσία ληστών. Πώς * βολισσινών: απ το Βολισσ, χωρι της Χίου, στο οποίο ζει και δρα ο ιερέας * επιδηµών: ξένος που επισκέπτεται τα µέρη * απ στολοι: απεσταλµένοι [36]
O ΠΑΠΑΤΡΕΧΑΣ Αδαµάντιος Κοραής ήτο δυνατ ν, φίλε µου, να κρατήσω τον γέλωτα, ταν µε ηρώτησε, µε τα σωστά του, αν ήτο δυνατ ν να στήσωµεν εις τα κεραµίδια της Βολισσινής εκκλησίας τηλεγραφικ ν ργανον(!) να µην η γρηγορώτερα εις λα τα πέρατα της νήσου τους κινδ νους των κατοίκων. Α! µ έλεγε µίαν των ηµερών, αν είχα εξουσίαν! Τι ήθελες κάµειν, έσποτά µου; Να περιέλθω λην την Ελλάδα, να συναθροίσω σα ήτο δυνατ ν να ε ρω αντίγραφα ελληνικά, λιθικάς επιγραφάς και τέχνης λείψανα παντοία, και να τα θησαυρίσω λα εις την π λιν µας. Και σε το συγχωρο σιν αι άλλαι π λεις; λη η Ελλάς σήµερον είναι µία ψυχή και µία π λις κανείς απ τους ντως φιλογενείς Έλληνας δεν στοχάζεται την Χίον ως π λιν χωριστήν, αλλ ως της µεγάλης και κοινής π λεως τον αρµοδιώτερον τ πον εις φυλακήν* τοιο των κειµηλίων. Έπειτα, έσποτά µου; Έπειτα; Εις µεν τους Έλληνας εντοπίους και ξένους ν αφήνω να τα θεωρώσι δωρεάν εις δε τους αλλογενείς* να τα δείχνω µε πληρωµήν. Αλλά συγχώρησέ µε να σε είπω τι µεταβάλλεις το πράγµα εις εµπορίαν. Αλλογενής ήµην κι εγώ εις τους Παρισίους, που ευρίσκονται πολλά τοια τα συναθροισµένα των προγ νων µας κειµήλια αλλά το κοινωνικώτατον και φιλανθρωπ τατον γένος των Γάλλων εις λους λα τα εκατάστησε κοινά ώστ είναι τ σον ε κολον σχεδ ν να εµβής εις τας Βιβλιοθήκας και τα Μουσεία των, σον και εις τον ίδι ν σου οίκον. Αλλ ο δ εγώ την πληρωµήν δεν την ζητώ ως µισθ ν. Ως τι λοιπ ν; Την επιβάλλω ως ποινήν δι σα µας εστέρευσαν, και δεν πα ουν να µας στερε ωσι καθηµέραν. Συγχωρηµένη, ή µάλλον επαινετή ήταν η αχ ρταστος επιθυµία να γυµνώνωσι την Ελλάδα απ τα καλά της, εν σω η Ελλάς εκοιµάτο εις τον χάλκινον πνον της βαρβαρ τητος δι τι τ τε δεν µας έκλεπταν, αλλ έσωζαν απ την απαιδευσίαν, ως απ Χάρυβδιν, τα σωτηρίας άξια κειµήλια των προγ νων µας. Εάν τ τε κατά τ χην ο αλλογενής ε ρισκεν εις τον οίκον µου αντίγραφον Ελληνικ ν, ήθελε κάµειν έργον αξιέπαινον θεραπε ων την τυφλήν µου αισχροκέρδειαν, διά να λυτρώση* πράγ- µα πολ τιµον απ τας απαιδε τους χείρας ιδικάς µου, και τας έτι πλέον απαιδε τους της παπαδίας µου, η οποία µ να τα καθαρά χαρτία σέβεται, και σχίζει σα βλέπει γραµµένα, ως άχρηστα πλέον εις γραφήν. Τ ση ήτον η τ τε δυστυχία του γένους. * φυλακή: φ λαξη * αλλογενής: απ άλλο έθνος * να λυτρώση: να γλιτώσει [37]
ΝΕOΕΛΛΗΝΙΚOΣ ΙΑΦΩΤΙΣΜOΣ Ραφαέλο Τσέκολι, Η Ακρ πολη Αλλά και σήµερον, µήπως είµεθ ευτυχέστεροι; Μη βλασφηµής, τέκνον µου. Η παιδεία βέβαια είναι µακράν, πολλά µακράν ακ µη, απ σον έπρεπε κι εδ νατο να λάβη πλατυσµ ν * αλλ µως απεκτήσαµεν καν,τι προ πεντήκοντα χρ νων µας έλειπε, την αίσθησιν λέγω τι µας λείπουσι πολλά. Τα γυµνάσια των επιστηµών πληθ νονται καθ ηµέραν αι διδασκαλικαί καθέδραι ελευθερώνονται απ το βάρος της σχολαστικής µωρίας,* και κατέχονται απ διδασκάλους σοφο ς και ζηλωτάς* του σοφισµο του γένους των απ τους ιερωµένους, βλέπεις, πολλοί είναι στολισµένοι µε παιδείαν, και αν έµειναν τινές µε της αµαθίας την λέραν,* ή προθυµο νται να την πλ νωσι, καθώς εγώ, ή πληρώνουσι τα πλυστικά των άλλων. Τι γελάς; Μη µου έφυγε λ γος αν ητος απ το στ µα; χι, έσποτά µου µε ε φρανεν η προσφυής παραβολή* σου. Λουτρ ν αληθώς είναι η παιδεία. Και λουτρ ν θαυµάσιον οσάκις,* ή απ ανάγνωσιν, ή σοφών ανδρών συνοµιλίαν, ελευθερωθώ απ καµµίαν πρ ληψιν, χαίρω ως καθαρισµένος µίαν απ τας πολ- * πλατυσµ ς: διάδοση, εξάπλωση * σχολαστική µωρία: στενοκεφαλιά * ζηλωταί: ενθουσιώδεις οπαδοί * λέρα: βροµιά * προσφυής παραβολή: πετυχηµένη αλληγορία * οσάκις: κάθε φορά [38]
O ΠΑΠΑΤΡΕΧΑΣ Αδαµάντιος Κοραής λάς µου λέρας. Αλλά δεν ετελείωσα τον λ γον µου. Oι αλλογενείς Ευρωπαίοι, και εξαιρέτως οι σοφοί των περιηγηταί, επληροφορήθησαν απ την αυτοψίαν τι δεν ήσαν αλαζ νος κ µποι* σα προ ετών τινών έλεγε προς αυτο ς είς απ τους ηµετέρους συµπατριώτας περί της σηµερινής καταστάσεως της Ελλάδος. εν έπρεπε λοιπ ν πλέον να µας αρπάζωσι, µε πρ φασιν φυλακής,,τι είµεθα καλοί να φυλάξωµεν ηµείς. Εξ εναντίας, εχρεωστο σαν, οσάκις ευρίσκουν αντίγραφον εις χείρας αγραµ- µάτου, να δίδωσι την είδησιν εις τους διδασκάλους και επιτρ πους των επισηµοτέρων γυµνασίων, να το αγοράζωσι και να το αποθέτωσιν εις τ πον ασφαλή. Το το και τους αλλογενείς ήθελε δείξειν τι φυλάσσουν αληθώς εις την καρδίαν την οποίαν επαγγέλλεται το στ µα των φιλοσοφίαν, και ηµάς ενισχ σειν βλέποντας τι µας αντευεργετο σι, δι σας έλαβαν µεγάλας ευεργεσίας απ τα συγγράµµατα των προγ νων µας. Π σας και ποίας; Ικαν ς δεν είµαι να κρίνω π σας και ποίας ακριβώς σ ακο ω καθ ηµέραν εγκωµιάζοντα την ευνοµίαν, την σοφίαν, τα έθη και ήθη, µε συντοµίαν, τον πολιτισµ ν της φωτισµένης Ευρώπης, και πιστε ω τι δεν µε απατάς. Εις την γαλλικήν γλώσσαν, ήγουν* την γλώσσαν του πλέον πολιτισµένου ευρωπαϊκο έθνους, δεν είµαι αρκετά δυνατ ς, ουδ ανέγνωσ ακ µη πολλά των βιβλία απ τα ολίγα µως γνωστά εις εµέ και απ ολίγας τινάς µεταφράσεις, σων η ανοστία δεν ίσχυσε ν αφανίση του πρωτοτ που το άλας, εσυµπέρανα τι αληθώς των Ευρωπαίων ο πολιτισµ ς έκαµε µακροτέρας προ δους αλλ εσυµπέρανα και το το εν ταυτώ, τι χωρίς των Ελλήνων την βοήθειαν ο πολιτισµ ς των εκινδ νευε ν αργήση εις πολλάς ακ µη εκατονταετηρίδας. Πώς το το; Πώς; Εξε ρεις καλ τερά µου τι ηφανίσθησαν ελληνικά συγγράµµατα πάµπολλα ερωτώ σε αν η τοια τη δυστυχία δεν εδ νατο να είναι βαρυτέρα, ήγουν να αφανισθώσιν λα και να µη µείνη άλλο, πλην µ νη η ανωφελής µνήµη του ελληνικο ον - µατος, ως των Ασσυρίων, των Βαβυλωνίων, των Μήδων, οι οποίοι, εάν ποτέ επολιτίσθησαν, δεν αφήκαν ίχνος πολιτισµο εις την οποίαν εγεννήθησαν κι ετάφησαν γην. Των ενδεχοµένων ήτο και τ ση δυστυχία. Τ τε, φίλε, σον καιρ ν εδαπάνησαν και σους κ πους εκοπίασαν οι πρ γονοί µας να υψώσωσι του πολιτισµο τον π ργον, τ σους κ πους εχρεώστει να κοπιάση, και τ σον καιρ ν να τρίψη,* έως ν αναβή εις τον οποίον ευρίσκεται την σήµερον πολιτισµο βαθµ ν η Ευρώπη. Αλλά τώρα τι εσυνέβη; Εκέρδισε και τον καιρ ν και * κ µποι: κοµπασµοί, καυχησιές * ήγουν: δηλαδή * να τρίψη: να διατρίψει, να µελετήσει συστηµατικά [39]
ΝΕOΕΛΛΗΝΙΚOΣ ΙΑΦΩΤΙΣΜOΣ τους κ πους, και τους µεταχειρίζεται να υψώνη καθ ηµέραν ανώτερον τον π ργον των Ελλήνων, και να πλατ νη τον Oρίζοντα, διά να ανακαλ ψη σα ήτον αδ νατον να φανερωθώσιν ακ µη εις εκείνους. Έµεινε τώρα ν αναβώµεν και ηµείς τον π ργον. χι µ νον ν αναβώµεν, αλλά και να τον υψώσωµεν µεγαλ τερον. Α. Κοραής, Ο Παπατρέχας, Ερµής ƒ π 1 2 3 4 Ò appleúôûapple ıâ Ó appleâúèûòûâè Ô apple ÙÚ ÙËÓ Ú ÂÏÏËÓÈÎ ÎÏËÚÔÓÔÌÈ ÙË Ã Ô Î È ÙÈ appleúôùâ ÓÂÈ ÁÈ ÙËÓ Î Ï ÙÂÚË appleúô ÔÏ Î È ÍÈÔappleÔ ËÛ ÙË ;  appleôè ÛËÌ ÙÔ ÎÂÈÌ ÓÔ Î È ÁÈ Ù Ô ÔÚ appleúôû ÂÈ ÎˆÌÈÎ Ú ÎÙËÚÈÛÙÈÎ ÛÙÔÓ apple ÙÚ ; È Ù Ô apple ÙÚ ÂappleÈı ÌÂ Ó appleïëúòóô Ó ÔÈ Í ÓÔÈ, ÁÈ Ó ÂappleÈÛÎ appleùôóù È Ù ªÔ - ÛÂ ÙˆÓ ÏÏ ÓˆÓ; Ò ÓÙÈÌÂÙˆapple ÂÈ Ô Û ÁÁÚ Ê ÙÈ ÎÚ Â applefi ÂÈ appleô ÂÎÊÚ ÂÈ Ô apple ÙÚ ÁÈ ÙÔ Í ÓÔ ; ÔÈ ÂappleÈ ÂÈÚ Ì Ù ÚËÛÈÌÔappleÔÈÂ, ÁÈ Ó ÙÔÓ ÌÂÙ appleâ ÛÂÈ; IA EMATIK ƒ ƒπo appleèûîâêıâ Ù Πappleôèôó Ú ÈÔÏÔÁÈÎfi ÒÚÔ ÌÔ ÛÂ Ô ÙË appleâúèô Û, Ì ÛÎÔapplefi Ó Ú Ù appleïëúôêôú  ÁÈ Ù Ú ÌÓËÌÂ Î È Ù ÂÎı Ì Ù. ËÙ ÛÙ Âapple ÛË appleïëúô- ÊÔÚ Â, fiappleô Ùfi Â Ó È Ó ÙfiÓ, ÁÈ ÙËÓ ÂıÓÈÎfiÙËÙ Î È ÙË Û ÌappleÂÚÈÊÔÚ ÙˆÓ ÂappleÈ- ÛÎÂappleÙÒÓ. µúâ Ù appleïëúôêôú  ÁÈ ÙÔ Í ÓÔ appleâúèëáëù appleô ÂappleÈÛÎ appleùôóù Ó ÙËÓ ÙÔ ÚÎÔÎÚ - ÙÔ ÌÂÓË ÏÏ. ËÙ ÛÙ Ì ÙÔÓ Î ıëáëù ÙË πûùôú ÁÈ ÙÔ ÚfiÏÔ appleô apple ÈÍ Ó ÔÈ ÂÓÙ appleòûâè ÙˆÓ Í ÓˆÓ appleâúèëáëùòó ÛÙË È ÌfiÚʈÛË ÙË Â Úˆapple Î ÎÔÈÓ ÁÓÒ- ÌË ÙË appleôïèùèî apple Ó ÓÙÈ ÛÙÔ ÂÏÏËÓÈÎfi ÙËÌ. [40]
ƒ ª Ωƒ Ô appleúôûî ÓËÌ ÙÔ Û ÈÏÓÙ Ã ÚÔÏÓÙ Στο πολ στιχο αυτ ποίηµα, ο ήρωας περιπλανιέται σαν ένας άλλος Oδυσσέας σε χώρες και τ πους και καταγράφει τις εντυπώσεις του. Το απ σπασµα που ακολουθεί προέρχεται απ το δε τερο Άσµα και αναφέρεται στην επίσκεψή του στην Ελλάδα. Η σ γκριση ανάµεσα στην ένδοξη αρχαι τητα και στον υπ δουλο ελληνισµ προκαλεί στον ποιητή συναισθήµατα νοσταλγίας, λ πης και οργής. Το έργο αυτ επηρέασε τους Ευρωπαίους και τους Αµερικανο ς και συνέβαλε στην ενίσχυση του φιλελληνισµο, που τ σο βοήθησε την ελληνική επανάσταση. O Μπάυρον διέθεσε την περιουσία αλλά και τη ζωή του στον αγώνα για την εθνική µας απελευθέρωση και πέθανε στο Μεσολ γγι το 1824. Στις στροφές που ακολουθο ν ο ήρωας ανάµεσα στους στ λους του Oλυµπίου ι ς ατενίζει την Ακρ πολη και κάνει πικρές σκέψεις για τη φθορά του χρ νου, αλλά και για τη λεηλασία των µνηµείων απ το λ ρδο Έλγιν. δώ, στην πέτρα τη βαριά, τώρα ας καθίσω µ νος σε µαρµαρένιο κι άσειστον ακ µα στυλοβάτη, εδώ που ο παντοδ ναµος και διαλεχτ ς σου θρ νος ήταν, του Κρ νου ω Oλ µπιε γιε, ψάχνοντας δώθε κάτι πάντα κανείς απ το κρυφ το µεγαλείο θα βρει. Ω απίστευτο µήδε κι αυτ της φαντασίας το µάτι δεν πλάθει,τι µε κάµατο* λες σβήσαν οι καιροί. Μα οι στ λοι οι περήφανοι δε θεν απ το διαβάτη καν να στενάξει πάνω τους ο Το ρκος ξαποσταίνει* µε δίχως έννοια, κι ο Ρωµι ς σφυρίζει και διαβαίνει. Μ απ λους σους το Να κουρσέψαν κει ψηλά, που η Παλλάδα ίσαµε* χτες ληµέρευε µονάχη, πονώντας και µη θέλοντας ν αφήσει τα στερνά της δ ναµής της λείψανα σαν ποια πατρίδα νά χει γραφτ ήταν ο υστερ τερος στη φα λην αρπαγή; Καληδονία,* κοκκίνισε, γιατί είχε µάνα εσένα. * κάµατος: κ πος * ξαποσταίνει: ξεκουράζεται * ίσαµε: µέχρι * Καληδονία:η σηµερινή Σκοτία [41]
ΝΕOΕΛΛΗΝΙΚOΣ ΙΑΦΩΤΙΣΜOΣ Αγγλία, δ ξα σου, που εσ δεν είχες τέτοια γέννα, τι δεν αγγίζει ελε θερο παρά ποιος σκλαβοβγεί. Και µως εβιάσαν και έφεραν κάθε ιερ θλιµµένο πα σε γιαλ πολ ν καιρ ν αποτροπιασµένο. Oι Πίκτοι* να και σήµερα τι θε ν αφήσουν χνάρια περήφανα ρηµάγµατα ναο ς και Παρθενώνες, που σεβαστήκαν Βάνδαλοι, Γ τθοι, Τουρκιά κι αιώνες. Ω της Αθήνας τα στερνά παντέρµα αποµεινάρια! σοι ν αρπάξουν σκέφτηκαν απ τη γαλάζια χώρα, µοιάζει η καρδιά τους η στεγνή το στέρφο* τους κεφάλι, στους βράχους της πατρίδας τους που κ βουν τ ακρογιάλι. Και, ωιµέ, προστάτες αχαµνοί* µπρος στους βωµο ς της τώρα, να, τα παιδιά της, που ο καηµ ς της µάνας τους σπαράζει τα σίδερά τους νιώθοντας µε πιο πικρ µαράζι. Τώρα, το κρένει Βρεταν ς, ποιος το λπιζε, στοχάσου, πως η Αλβι να* έχει χαρές στων Αθηνών το κλάµα. Μα οι σκλάβοι κι αν τους σπάραξαν, ωιµέ! µε τ νοµά σου, µη στην Ευρώπη, είναι ντροπή, µην πεις το αν σιο δράµα. Η ρήγισσα του πέλαγου, η ελε θερη η Αγγλία, απ τη µατωµένη τους πατρίδα να ξεσπά τ αποµεινάρια τα στερνά που ανθίζαν στα µνηµεία. Ναι, διαφεντε τρα ευγενική που ο κ σµος αγαπά, µε χέρι στρίγγλας ρήµαξες συντρίµµια, που και χρ νια και τ ραννοι σεβάστηκαν, µ αγάπη ή ζηλοφθ νια. Η αιγίδα* σου η θαυµατουργή που ξάφνιασε στη στράτα τον θεριωµένο Αλάριχο,* Παλλάδα,* τι έχει γίνει; Τι του Πηλέα γίνηκεν ο γιος,* που τον εκράτα του κάκου ο Άδης σκλάβο του, και που τη µέρα εκείνη πετάχτη η σκιά του πάνοπλη στο φως µη δεν µπορο σε ξανά ν αφήσει ο Πλο τωνας* τον ήρωα να βγει, * Πίκτοι: Σκοτσέζοι * στέρφος: στείρος * αχαµνοί: µικροί, ασήµαντοι * Αλβι να: Αγγλία * αιγίδα: δερ- µάτινη ασπίδα της θεάς Αθηνάς * Αλάριχος: βασιλιάς των Γ τθων * Παλλάδα: Αθηνά * ο γιος του Πηλέα:ο Αχιλλέας * Πλο τωνας:ο θε ς του Κάτω Κ σµου [42]
TO ΠPOΣKYNHMA TOY TΣAΪΛNT XAPOΛNT Λ ρδος Mπάυρον Θε δωρος Βρυζάκης, Η υποδοχή του Λ ρδου Β ρωνα στο Μεσολ γγι να σκιάζει* κι άλλον άρπαγα µπροστά στην αρπαγή! Ω! µπρος στης Στ γας* τις οχθές ανέµελα γυρνο σε κι αφήκεν απροστάτευτες, τη µα ρη εκείνην ώρα, µετ πες που διαφέντευεν είκοσι αιώνες τώρα. Ω! είναι απ πέτρα ποιος για σε δε νιώθει, ωραία Ελλάδα,,τι εραστής που θεωρεί µπρος του νεκρή ερωµένη, κι αναίσθητη έχει την καρδιά που αβο ρκωτη* αποµένει, µετ πες, τείχη και βωµο ς βλέποντας σκ νη, αράδα να σου τα γδ νουν Βρετανοί, που θα πρεπε ταµένοι να στέκουν φυλακάτορες στα λείψανα τεµένη.* Ανάθεµά τη τη στιγµή κουρσάροι που αρµενίζαν * να σκιάζει: να τροµάζει * η Στυξ (γεν. Στυγ ς): ποτάµι του Κάτω Κ σµου * αβο ρκωτη: χωρίς δάκρυ * λείψανα τεµένη: ερείπια ναών [43]
ΝΕOΕΛΛΗΝΙΚOΣ ΙΑΦΩΤΙΣΜOΣ απ το νησί τους, κι έσκιζαν τα στήθη σου ξανά τα πληγωµένα, αρπάζοντας να παν στα βορινά και µισητά τους κλίµατα, θεο ς που ανατριχιάζαν. Λ. Μπάυρον, Τα τραγο δια του για την Ελλάδα, µτφρ. Στέφανος Μ ρτας ƒ π 1 2 3 4 ÙËÓ appleúòùë ÛÙÚÔÊ Ô appleôèëù Î ÓÂÈ ÔÚÈÛÌ Ó ÛÎ ÂÈ ÁÈ ÙÔ ÙÈÔ ÙË apple Ú ÎÌ ÙˆÓ ÌÓËÌ ˆÓ. ÓÙÔapple ÛÙ ÙÂ Î È Û ÔÏÈ ÛÙ ÙÂ. ªÂ appleôèôó ÙÚfiappleÔ Ô µ ÚˆÓ ÂÎ ËÏÒÓÂÈ ÙËÓ ÔÚÁ ÙÔ ÁÈ ÙÔÓ ŒÏÁÈÓ; ÔÈ Â Ó È, Û ÌÊˆÓ Ì ÙÔÓ appleôèëù, Ë Â ı ÓË ÙË µúâù Ó ÁÈ ÙË ÏÂËÏ Û ÙˆÓ ÌÓË- Ì ˆÓ ÙÔ ÚıÂÓÒÓ ; ÓÙÔapple ÛÙÂ Î È Û ÔÏÈ ÛÙ ٠ÛÙÔÈ Â appleô  ÓÔ Ó ÙËÓ Ú ÈÔÌ ıâè ÙÔ µ ÚˆÓ. IA EMATIK ƒ ƒπo ªappleÔÚÔ ÌÂ Ó ıâˆú ÛÔ Ì ÙÔ µ ÚˆÓ ˆ ÙÔÓ appleúòùô appleâú ÛappleÈÛÙ ÙÔ ÂÏÏËÓÈÎÔ ÈÙ - Ì ÙÔ ÁÈ ÙËÓ ÂappleÈÛÙÚÔÊ ÙˆÓ ÎÏÂÌÌ ÓˆÓ ÁÏ appleùòó ÙÔ ÚıÂÓÒÓ ; Ô Ú ÛÎÔÓÙ È Û ÌÂÚ Ù ÁÏ appleù ÙÔ ÚıÂÓÒÓ ; Ó ËÙ ÛÙ ÏÈÎfi applefi ÙÔÓ appleô Î È ÙÔ È ÎÙ Ô ÁÈ ÙËÓ applefiıâûë ÙË ÂappleÈÛÙÚÔÊ ÙˆÓ ÏÁÈÓ ˆÓ. Μπάυρον, Τζωρτζ, Γκ ρντον, Ν ελ, Λ ρδος (Λονδίνο 1788-Μεσολ γγι 1824) Άγγλος λυρικ ς και σατιρικ ς ποιητής, φιλέλληνας, σ µβολο της ροµαντικής µελαγχολίας, της επαναστατικής ορµής και της πολιτικής ελευθερίας. Η ζωή του υπήρξε πολυτάραχη αλλά και δηµιουργική. Έγινε διάσηµος µε το έργο Το προσκ νηµα του Τσάιλντ Χάρολντ, τη σ νθεση του οποίου άρχισε το 1809 στα Γιάννενα ως φιλοξενο µενος του Αλή Πασά. Στην Αθήνα έγραψε το 1811 την Κατάρα της Αθηνάς, για να στηλιτε σει την πράξη του Έλγιν. O Μπάυρον έγραψε ποιητικά και θεατρικά έργα µε µεγάλη επιτυχία, αλλά το αριστο ργηµά του υπήρξε ο ον Ζουάν (1819-1824), ένα έργο πρωτοποριακ, που αποτυπώνει µε λεπτ και καυστικ πνε µα την εποχή του. Παρ λο που ο ποιητής ανήκει περισσ τερο στο κλίµα του ροµαντισµο, ανθολογείται εδώ λ γω του ειδικο θέµατος του κειµένου. [44]