ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Κυκλαδική τέχνη και σύγχρονη αφηρημένη τέχνη Νάγια Οικονομίδου 2014-2015 1
Περιεχόμενα Πρόλογος...3 1. Γνωρίσματα Κυκλαδικής Τέχνης...4 Πτυόσχημα ειδώλια.5 Βιολόσχημα ειδώλια 6 Ειδώλια τύπου Πλαστηρά.7 Ειδώλια καθιστής μορφής.8 2. Μοντέρνα Τέχνη 9 Επιδράσεις στην σύγχρονη γλυπτική 10 Χένρι Μουρ...11 3. Τα Κυκλαδικά ειδώλια εμπνέουν την μοντέρνα τέχνη..14 4. Συμπέρασμα..17 5. Βιβλιογραφία 18 2
Πρόλογος Στην μελέτη που θα ακολουθήσει θα προσπαθήσω να παρουσιάσω την τεράστια επίδραση που είχε η Κυκλαδική τέχνη, στη σύγχρονη αφηρημένη τέχνη. Είναι γνωστό πως ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός επηρέασε αφάνταστα τις επόμενες εποχές σε όλους τους τομείς. Από τα γράμματα και τις τέχνες μέχρι και την επιστήμη. Αυτό ξεκίνησε από την εποχή της Αναγέννησης τον 16 ο αι. μ.χ. Ειδικά η Κυκλαδική τέχνη επηρέασε τη σύγχρονη γλυπτική σε τεράστιο βαθμό, με κύρια χαρακτηριστικά την αφαίρεση των λεπτομερειών και την προσοχή του καλλιτέχνη στην κίνηση και την αρμονία στις γραμμές. Θα κάνω μια προσπάθεια να παρουσιάσω και τις δύο μορφές γλυπτικής, εντοπίζοντας ομοιότητες και διαφορές. 3
Γνωρίσματα Κυκλαδικής Τέχνης Η Κυκλαδική τέχνη εμφανίστηκε στην 3 η -2 η χιλιετία π.χ. στις Κυκλάδες, την εποχή του Χαλκού. Οι Κυκλάδες είναι ένα σύμπλεγμα νησιών στο Αιγαίο και μπορούμε να πούμε πως αποτελούν μια γέφυρα ανάμεσα στην Ευρώπη και Ασία. Είχαν αναπτύξει έντονη δραστηριότητα σε όλους τους τομείς (εμπόριο, τέχνη, ναυσιπλοΐα κ.τ.λ.). Στον τομέα της τέχνης ξεχωρίζουν τα μαρμάρινα ειδώλια, που παριστάνουν, τα περισσότερα, γυμνές γυναίκες ενώ λιγοστά είναι αυτά που παριστάνουν άντρες (μουσικούς, πολεμιστές, κυνηγούς). Είναι έντονα σχηματοποιημένα, με λίγες λεπτομέρειες και χαρακτηριστικά, που βοηθούν ώστε να αναγνωρίζεται το φύλο. Ανάλογα με τον τρόπο που εμφανίζονται θα μπορούσαμε να τα χωρίσουμε σε διάφορες κατηγορίες. 4
Πτυόσχημα ειδώλια Είναι ειδώλια σε σχήμα φτυαριού. Είναι εντελώς επίπεδα, με μακρύ, ορθογώνιο λαιμό και σχεδόν τραπεζιόσχημο κορμό. Ανήκαν σε μια από τις πρώτες φάσεις του Κυκλαδικού πολιτισμού. Τα ``πτυόσχημα ειδώλια φαίνεται ότι ακολουθούν μια μακρά νεολιθική παράδοση στην ειδωλιοπλαστική, που ελάχιστα χαρακτηριστικά αποδίδονται. 5
Βιολόσχημα ειδώλια Ονομάστηκαν έτσι επειδή το περίγραμμά τους θύμιζε έντονα το σχήμα του βιολιού. Αποτελούν εξέλιξη των βιολοειδών μορφών της Νεότερης Νεολιθικής και είναι κατά κανόνα μικρού μεγέθους, πολύ λεπτά, με μακρύ ραβδόσχημο στέλεχος που αποδίδει το κεφάλι και το λαιμό, και δύο πλατιές εγκοπές που διαμορφώνουν τη μέση του σώματος. Υπάρχουν ανάγλυφοι μαστοί, γεγονός που υποδηλώνει ότι απεικόνιζαν γυναικείες μορφές. Μαζί με τα πτυόσχημα αποτελούν τους συνηθέστερους τύπους σχηματικών ειδωλίων της Πρωτοκυκλαδικής Ι περιόδου. 6
Ειδώλια τύπου Πλαστηρά Οφείλουν την ονομασία τους στο ομώνυμο νεκροταφείο της Πάρου και αντιπροσωπεύουν την πρωιμότερη προσπάθεια φυσιοκρατικής απόδοσης της ανθρώπινης μορφής κατά την 3 η χιλιετία π.χ. Στον τύπο αυτόν, που περιλαμβάνει όρθιες ανδρικές και, κυρίως, γυναικείες μορφές μικρού ύψους (7-31 εκ.), αρχίζουν να αναπτύσσονται μερικά από τα στοιχεία εκείνα που θα αποτελούσαν αργότερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των κυκλαδικών ειδωλίων, όπως η θέση των χεριών κάτω από τους μαστούς και το ωοειδές κεφάλι με την ανάγλυφη απόδοση της μύτης. 7
Ειδώλια καθιστής μορφής Είναι ειδώλια που εμπλέκονται σε κάποια δραστηριότητα όπως μουσικοί, αυλητές κ.τ.λ., καθιστές γυναικείες μορφές και συμπλέγματα δύο ή τριών μορφών. Ξεφεύγουν από την στατικότητα των κανονικών γυναικείων ειδωλίων και κατορθώνουν να αποδώσουν με επιτυχία την κίνηση, κατακτώντας έτσι την έννοια του τρισδιάστατου χώρου. 8
Μοντέρνα τέχνη Στη μοντέρνα τέχνη που εμφανίστηκε στα τέλη του 19 ου και συνεχίστηκε μέχρι και στις μέρες μας εγκαταλείφθηκε η στατικότητα των παραδοσιακών τεχνικών ( Κλασσικισμός κ.τ.λ.). Είναι ένα είδος τέχνης που απορρίπτει την αντίληψη για την τέχνη ως μίμηση, δεν αντιγράφει τα πράγματα όπως τα βλέπει αλλά υπάρχει αρκετή αφαίρεση των λεπτομερειών στις μορφές. Χρησιμοποιούνται σύμβολα για να εκφράσουν εσωτερικές ανάγκες του καλλιτέχνη. Υπάρχουν διάφορες κατευθύνσεις στη μοντέρνα τέχνη, χρησιμοποιούνται γεωμετρικά και διάφορα άλλα σχήματα και όταν δημιουργούνται ανθρώπινες μορφές χρησιμοποιείται αρκετή αφαίρεση. 9
Επιδράσεις στην σύγχρονη γλυπτική Υπάρχουν αρκετοί γλύπτες και ζωγράφοι όπως ο Ροντέν, ο Πικάσο, ο Ματίς, ο Χένρι Μουρ. Σπάζουν τους κανόνες της παραδοσιακής τέχνης και χρησιμοποιούν εικόνες και μορφές των πρωτόγονων λαών. Ροντέν Πικάσο Ροντέν Μουρ Ματίς Μουρ 10
Χένρι Μουρ Ο Χένρι Μουρ (Άγγλος γλύπτης του 20 ου αι.) μιλά για αρχαϊκή τέχνη (από την τέχνη των Ίνκας της αμερικάνικης ηπείρου μέχρι και την κυκλαδική τέχνη). Γοητεύθηκε από την κυκλαδική πλαστική, από την απλότητα, την αναγωγή στο στοιχειώδες, την ευαισθησία, τις λεπιδόμορφες επιφάνειες, τα καθαρά περιγράμματα, την απευθείας λάξευση, έννοιες κλειδιά της πλαστικής μορφής, αναγνωρίσιμες στα κυκλαδικά ειδώλια, με ισχύ πέρα από συγκεκριμένες ιστορικές ή πολιτισμικές περιόδους. Ο Μουρ που ενδιαφέρεται για μια σύγχρονη παράδοση γλυπτικής ερεύνησε εκείνες τις μορφές που ο 19ος αιώνας είχε κατατάξει στην «πρωτόγονη» τέχνη. Στο Παρίσι και στο Λονδίνο είχε επισκεφθεί μουσεία με έργα αρχαίων πολιτισμών της ανατολικής Μεσογείου, τους οποίους μελετούσε και από βιβλία. «Αγαπώ και θαυμάζω την κυκλαδική τέχνη, και τους τρόπους τρόπου έκφρασής της» ανέφερε χαρακτηριστικά. 11
Επίσης η κυκλαδική τέχνη γοητεύει τους Τζιακομέτι (1901-1966) και Μπάρμπαρα Χέπγουορθ (1903-1975). Ο μεγάλος Βρετανός γλύπτης Χένρι Μουρ είχε επισκεφθεί τη χώρα μας και ο πολιτισμός μας να είχε επηρεάσει τη δουλειά του και η Ελλάδα είχε την ευκαιρία να φιλοξενήσει έργα του το 2000. «Οικοδεσπότης» των σημαντικών γλυπτών του Χένρι Μουρ έγινε από τις 24 Ιουνίου έως τις 17 Σεπτεμβρίου το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή στην Ανδρο, παρουσιάζοντας στους χώρους του 45 γλυπτά, 26 σχέδια, τρία χαρακτικά, πέντε λευκώματα και δύο ταπισερί σε μία συνολική έκθεση με τίτλο «Χένρι Μουρ: Υπό το φως της Ελλάδας». «Στην Αγγλία το μισό φως απορροφάται μέσα στο αντικείμενο, όμως στην Ελλάδα το αντικείμενο μοιάζει να αναδίδει φως, σαν να φωτίζεται το ίδιο από μέσα» είχε δηλώσει χαρακτηριστικά ο δημιουργός το 1951 κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη χώρα μας. Εάν κάποιος δεν μπορεί να καταλάβει τι ακριβώς εννοούσε ο Χένρι Μουρ, δεν έχει παρά να 12
παρατηρήσει αρκετά από τα έργα του και να διαπιστώσει τη φανερή επιρροή που είχαν σε αυτά η κυκλαδική, η αρχαϊκή και η κλασική τέχνη. 13
Τα Κυκλαδικά ειδώλια εμπνέουν την μοντέρνα τέχνη 1) Πτυόσχημο ειδώλιο 3200-2800 π.χ. Πρωτοκυκλαδική Ι περίοδος. 2)Ειδώλιο καθιστής μορφής 2800-2300 π.χ. Πρωτοκυκλαδική ΙΙ περίοδος. 3)Ανακεκλιμένη μορφή Χένρι Μουρ. Συγκρίνοντας τα τρία έργα, βλέπουμε αρκετές ομοιότητες. Ανάμεσα στο ειδώλιο καθιστής μορφής και του Χένρι Μουρ υπάρχει μια αρμονική στάση με συγκρατημένη κίνηση. Το λύγισμα των γονάτων και των ποδιών είναι σχεδόν πανομοιότυπα. Τα χέρια έχουν σχεδόν την ίδια κλήση. Άλλη χαρακτηριστική επίσης ομοιότητα με το πτυόσχημο είναι ο μακρύς λαιμός χωρίς κεφάλι. Βέβαια και στα τρία η γενική ομοιότητα είναι η απόδοση των μορφών με πολλήν 14
αφαίρεση, γιατί εκείνο που ενδιαφέρει τους καλλιτέχνες και των τριών έργων είναι να αποδώσουν το θέμα του με την ισορροπία των κινήσεων. 1)Πτυόσχημο ειδώλιο 3200-2800 π.χ. Πρωτοκυκλαδική Ι περίοδος. Μέρος συμπλέγματος Χένρι Μουρ. Διακρίνουμε μία ανθρώπινη μορφή που φαίνονται ξεκάθαρα οι επιδράσεις από τα πτυόσχημα ειδώλια της Κυκλαδικής Τέχνης. 15
Ενώ τα Κυκλαδικά ειδώλια χρησιμοποιούνταν για διάφορες τελετές και ήταν μικρού μεγέθους (μερικά εκατοστά), τα έργα των σύγχρονων γλυπτών (μεγάλου μεγέθους μέχρι και υπερφυσικά) χρησιμοποιούνται για διακόσμηση πάρκων και άλλων χώρων. Κοσμούν επίσης μεγάλα μουσεία τέχνης. 16
Συμπέρασμα Βλέπουμε ότι η Αρχαία Ελληνική τέχνη επηρέασε τις μεταγενέστερες εποχές σε όλες τις μορφές της. Με βάση σε όσα παρουσιάσαμε η κυκλαδική τέχνη επηρέασε την σύγχρονη σε μεγάλο βαθμό τόσο στη τεχνοτροπία όσο και στα θέματα. Πάνω απ όλα κυριαρχεί και ισχύει η αρμονία στην κίνηση, η απλότητα και η χάρη στις γραμμές. Όσοι επηρεάστηκαν από την Κυκλαδική Τέχνη ξέφυγαν από τις λεπτομέρειες της Αναγέννησης (16 ος αι. μ.χ.) που κι αυτή ήταν επηρεασμένη από την Αρχαία Ελληνική τέχνη. 17
Βιβλιογραφία http://archive.in.gr/news/2000/polit/p_jun01.htm. http://www.greeklanguage.gr/resources/ancient_greek/history/art/page _190.html?prev=true. Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης Ίδρυμα Νικολάου και Ντόλλης Γουλανδρή. (http://www.cycladic.gr/frontoffice/portal.asp?cpage =NODE&cnode=1) 18