Εισαγωγή στην Τέχνη Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Τµήµα Οικιακής Οικονομίας & Οικολογίας Π.Μ.Σ. Εκπαίδευση και Πολιτισµός
Ετυμολογία της λέξης Τέχνη Προέρχεται από την ινδοευρωπαϊκή ρίζα τεκόνα, από την οποία προέρχονται το τεχνάομαι, το τίκτω και ο τέκτων και σημαίνει γέννηση, δημιουργία και ταυτόχρονα δεξιότητα, εμπειρία, ικανότητα για κάτι. Εφόσον συνδέεται ετυμολογικά με το αρχαίο ουσιαστικό τέκτων «ξυλουργός», η λέξη τέχνη αρχικά αναφερόταν στην επιδεξιότητα του τεχνίτη. Ωστόσο, οι αρχαίοι φιλόσοφοι τη χρησιμοποίησαν με γενικότερη σημασία, δηλώνοντας την ελεύθερη έκφραση της καλλιτεχνικής δημιουργίας και διακρίνοντάς την από την επιστήμη.
Ορισμοί για την Τέχνη Η δημιουργία έργων που διέπονται από αισθητικούς κανόνες ως αποτέλεσμα της δημιουργικής έκφρασης του ανθρώπου. Η τέχνη είναι μια ουσιαστική λειτουργία του ανθρώπου, με την οποία αγωνίζεται να απαντήσει στα προβλήματα της ζωής (έμφυτη λειτουργία), αλλά απαιτεί και ειδικά στοιχεία για να φτάσει στην ωρίμανση και στη δυνατότητα ολοκλήρωσης των προθέσεών του (λειτουργία που διδάσκεται).
Ορισμοί για την Τέχνη Ένα σύστημα αισθητικών αξιών, στο οποίο ενσωματώνονται όλα τα θετικά και αρνητικά στοιχεία μιας περιόδου, δηλαδή οι σχέσεις με το γνωστό και οι φόβοι από το άγνωστο, η γεωγραφική θέση και κλιματολογικές συνθήκες, οι οικονομικές προϋποθέσεις και οι τεχνικές κατακτήσεις της περιόδου, οι κοινωνικές συνθήκες και οι θρησκευτικές πεποιθήσεις, οι κοσμοθεωρητικοί προσανατολισμοί και οι πολιτικές καταστάσεις, οι ιδέες για το παρελθόν, οι σχέσεις με το παρόν και οι ελπίδες για το μέλλον.
Ορισμοί για την Τέχνη Η δημιουργία, η σύλληψη κάτι καινούριου (που απαιτεί πνευματικές ικανότητες) και η επιδεξιότητα ολοκλήρωσης της αρχικής σύλληψης (που απαιτεί πρακτικές δεξιότητες).
Ορισμοί για την Τέχνη Το σύνολο της ανθρώπινης δημιουργίας με βάση την πνευματική κατανόηση, επεξεργασία και ανάπλαση κοινών εμπειριών της καθημερινής ζωής σε σχέση με το κοινωνικό, πολιτισμικό, ιστορικό και γεωγραφικό πλαίσιο στο οποίο διέπονται. Βασικά στοιχεία έκφρασης της τέχνης αποτελούν η διαδικασία, η οργάνωση και η έμπνευση με σκοπό την προσπάθεια αποτύπωσης των αισθήσεων αλλά και των συναισθημάτων.
Ορισμοί για την Τέχνη Μπορεί ένα έργο να είναι χρηστικό και να ανταποκρίνεται σε πρακτικές ανάγκες σε μια εποχή και το ίδιο ακριβώς έργο να θεωρείται υψηλή τέχνη σε μια άλλη.
Ανάγκες του ανθρώπου που ικανοποιεί η τέχνη Διατήρηση στη ζωή Γνωριμία και υποταγή της πραγματικότητας Έκφραση Ξεπέρασμα των φόβων Επικοινωνία με τον συνάνθρωπο Κατανόηση και ερμηνεία του κόσμου και του ίδιου του εαυτού του Επιβολή και αναγνώριση Προβολή αξιών
Η Τέχνη στην Αρχαιότητα Στην Οδύσσεια, τέχνη είναι «η ικανότητα να επεξεργάζεται κανείς σωστά τα μέταλλα και να δίνει επιτυχημένα αποτελέσματα». Στην Ιλιάδα, τέχνη είναι «η ικανότητα να επεξεργάζεται κανείς σωστά τα ξύλα, για να φτιάξει καλά ένα πλοίο». Κατά τον Πλάτωνα η τέχνη διακρίνεται: από τη φύση του καλλιτέχνη, δηλαδή τη φυσική του προδιάθεση και από τη μανία, δηλαδή τη θεία έμπνευση.
Η Τέχνη στο Μεσαίωνα Δεν υπήρχε διάκριση μεταξύ τέχνης, επιστήμης και τεχνικής, αφού ο καλλιτέχνης ήταν και επιστήμονας και τεχνικός.
Η Τέχνη στο Μεσαίωνα Διαίρεση των τεχνών Ελευθέριες (artes liberales): αποβλέπουν στην εκπλήρωση πνευματικών αναγκών του ανθρώπου, ιδιαίτερα της τάσης του για γνώση και σοφία Γραμματική, Ρητορική, Διαλεκτική Μουσική, Αριθμητική, Γεωμετρία, Αστρονομία Μηχανικές (artes mechanicae): απαιτούν δεξιότητα και αποβλέπουν στην ικανοποίηση πρακτικών και υλικών αναγκών Ζωγραφική, Γλυπτική, Αρχιτεκτονική
Η τέχνη στη Σύγχρονη Εποχή Διαίρεση Ειδών Τέχνης Καλές Τέχνες / Εφαρμοσμένες Τέχνες Μεγάλες Τέχνες / Μικρές Τέχνες Ωραίες Τέχνες / Πρακτικές Τέχνες Υψηλές Τέχνες / Χαμηλές Τέχνες
Καλές ή Εικαστικές Τέχνες: Αρχιτεκτονική, Ζωγραφική, Γλυπτική, Ποίηση (τέχνη λόγου), Μουσική (τέχνη ήχου), Χορός (τέχνη κίνησης), Κινηματογράφος (έβδομη τέχνη). Οπτικοακουστικές Τέχνες: Θέατρο, Όπερα, Λογοτεχνία, Χαρακτική, Φωτογραφία (όγδοη τέχνη), Κόμικς (ένατη τέχνη).
Πρακτικές Τέχνες: Μαγειρική, Διακοσμητική, Αγγειοπλαστική, Καλαθοπλεκτική, Υφαντουργία, Επιπλοποιία, Αρωματοποιία, Κομμωτική, Ραπτική, Στρατιωτική τέχνη, Πολιτική τέχνη, Οικονομική τέχνη κλπ. Τέχνες του χώρου, του χρόνου, της κίνησης, της ακινησίας, τέχνες μιμητικές, τέχνες επινοητικές.
Σκέψεις για την Τέχνη Η τέχνη μακρά, ο βίος βραχύς Λατινική παροιμία Η μουσική δίνει ψυχή στις καρδιές και φτερά στη σκέψη Πλάτων Η μουσική είναι η κίνηση του ήχου να φτάσει την ψυχή και να της δείξει την αρετή Πλάτων Και τι άλλο είναι η τέχνη παρά λεπτομέρειες; - Κωνσταντίνος Καβάφης Ο σκοπός της τέχνης δεν είναι να αναπαραστήσει την εξωτερική εμφάνιση των πραγμάτων, αλλά την εσωτερική τους σημασία Αριστοτέλης
Σκέψεις για την Τέχνη Οι καλλιτέχναι δεν εξυπνούν ποτέ. Ζουν πάντα μέσα εις το όνειρον Παύλος Νιρβάνας Δεν λέω τα πάντα, αλλά ζωγραφίζω τα πάντα Πάμπλο Πικάσο Οι διαφημίσεις είναι η σπηλαιική τέχνη του εικοστού αιώνα Μάρσαλ Μακ Λάχαν
Σκέψεις για την Τέχνη Το έργο τέχνης εκφράζει περισσότερα από όσα θα ήθελε συνειδητά να πει ο δημιουργός του, συχνά και αυτός μένει έκπληκτος από τα απρόβλεπτα αποτελέσματα Πάμπλο Πικάσο Στην πραγματικότητα, η τέχνη δεν υπάρχει. Υπάρχουν μόνο οι καλλιτέχνες E.H. Gombrich
Ενδεικτική Βιβλιογραφία Antal F., Μελέτες ιστορίας της τέχνης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1999. Chatelet. A., κ.ά., Ιστορία της τέχνης, εκδ. Βιβλιόραμα, Αθήνα 1990. Cometti J-P., κ.ά., Ζητήματα αισθητικής, εκδ. Νήσος, Αθήνα 2005. Freeland C., κ.ά., Μα είναι αυτό τέχνη; Εισαγωγή στη θεωρία της τέχνης, εκδ. Πλέθρον, Αθήνα 2005. Gombrich E., Το χρονικό της τέχνης, ΜΙΕΤ, 1998. Houser A., Κοινωνική ιστορία της τέχνης, εκδ. Κάλβος, Αθήνα 1984. Honour H., κ.ά., Ιστορία της τέχνης, εκδ. Υποδομή, Αθήνα 1991. Κοζάκου-Τσιάρα Ο., Εισαγωγή στην εικαστική γλώσσα, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 1988. Κομίνη-Διαλέτη Δ., κ.ά., Λεξικό Ελλήνων Καλλιτεχνών, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα 1997. Leopardi G., κ.ά., Περί τεχνών και γραμμάτων, εκδ. Printa, Αθήνα 2004. 18
Ενδεικτική Βιβλιογραφία Λυδάκης Σ., Οι Έλληνες ζωγράφοι, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα 1975. Μισιρλή Ν., Ελληνική ζωγραφική, 18 ος -19 ος αιώνας, εκδ. Αδάμ, Αθήνα 1993. Preble D., κ.ά., Ιστορία και μορφές τέχνης: μια εισαγωγή στις οπτικές τέχνες, εκδ. Έλλην, Αθήνα 2003. Read E.H., κ.ά., Λεξικό εικαστικών τεχνών, εκδ. Υποδομή, Αθήνα 1986. Reau L., κ.ά., Ιστορία της τέχνης, εκδ. Φάρος, Αθήνα 1954-1956. Reinach S., κ.ά., Γενική ιστορία της τέχνης, Ελευθερουδάκης, 1931. Σακελλαράκης Γ., Η αυγή της ελληνικής τέχνης, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1994. Χατζής Τ., κ.ά., Οι μεγάλοι ζωγράφοι, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα 1977. Χρήστου Χ., Εισαγωγή στην τέχνη, Σύλλογος προς Διάδοσιν Ωφέλιμων Βιβλίων, Αθήνα 1987-1988. Zweig S., κ.ά., Έμπνευση και δημιουργία, εκδ. Printa, Αθήνα 2004. 19