ΗΜΟΣ ΑΧΑΡΝΩΝ Ε.Μ.Π. ΤΜ. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΑΣ & ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΑΣΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Ερευνητικό πρόγραµµα : «ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΚΩΝ - ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΣΤΟ ΗΜΟ ΑΧΑΡΝΩΝ ΚΑΙ ΙΑΤΥΠΩΣΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΩΝ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΥ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ ΓΙΑ ΜΙΑ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ» ΕΥΤΕΡΗ ΦΑΣΗ ΕΥΤΕΡΗ ΕΝΟΤΗΤΑ : ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕ ΙΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΩΝ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΥ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ ΤΕΥΧΟΣ B : Ειδικές θεµατικές και χωρικές διερευνήσεις 7. Ζητήµατα διαχείρισης πολιτιστικών πόρων 8. ιερεύνηση του τοπικού τύπου 9. Η κοινωνική οπτική 10. Ζητήµατα διαχείρισης φυσικού περιβάλλοντος 11. Ζητήµατα χωρικής οργάνωσης του δευτερογενούς τοµέα παραγωγής Αθήνα Σεπτέµβριος 2001
ΕΥΤΕΡΗ ΕΝΟΤΗΤΑ : ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕ ΙΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΩΝ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΥ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ ΤΕΥΧΟΣ B : Ειδικές θεµατικές και χωρικές διερευνήσεις ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ σελ. 7. ZΗΤΗΜΑΤΑ ΙΑΧΕIΡΙΣΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ 1 7.1. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 2 7.1.1. ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟΠΟΘΕΣΙΕΣ 2 7.1.2. ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΚΕΣ ΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥ ΗΜΟΥ 11 7.2. ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ ΚΑΙ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΤΟΥ ΗΜΟΥ 13 7.2.1. ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 13 7.2.2. ΤΟ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΤΩΝ «ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΙΑ ΡΟΜΩΝ» 14 7.2.3. ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑΤΑ- ΣΕΝΑΡΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΙΑ ΡΟΜΩΝ 16 8. ΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΜΟΥ ΑΧΑΡΝΩΝ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΤΟΠΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ 21 8.1. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΠΑΡΑ ΟΧΕΣ 21 8.1.1. ΓΕΝΙΚΑ 21 8.1.2. Ο ΤΟΠΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ 22 8.2. ΘΕΜΑΤΑ ΦΥΣΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 26 8.2.1. ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 26 8.2.2. ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΝΑ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 28
9. Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΠΤΙΚΗ 37 9.1. ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΥΝΟΧΗΣ 37 9.1.1. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ 37 9.1.2. ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΥΝΟΧΗΣ ΣΤΟ ΜΕΝΙ Ι 38 9.2. ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΣΤΟΝ ΤΟΠΙΚΟ ΤΥΠΟ 43 9.2.1. ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΙΚΟΙ ΑΞΟΝΕΣ 43 9.2.2. ΣΧΟΛΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΠΑΝΩ ΣΤΙΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΤΟΥ ΤΟΠΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ 45 9.2.3. ΣΚΕΨΕΙΣ ΠΑΝΩ ΣΤΙΣ ΟΨΕΙΣ «ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗΣ» ΤΟΥ ΜΕΝΙ ΙΟΥ 47 10. ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 49 10.1. ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΟΡΕΙΝΟΥ ΟΓΚΟΥ ΤΗΣ ΠΑΡΝΗΘΑΣ 53 10.1.1. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ - ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ 53 10.1.2. ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΤΙΣ ΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΤΟΥ ΗΜΟΥ 57 10.1.3. ΡΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑ ΕΙΞΗ ΤΟΥ ΗΜΟΥ ΑΧΑΡΝΩΝ ΩΣ «ΠΥΛΗ ΤΗΣ ΠΑΡΝΗΘΑΣ» 59 10.2. ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΡΕΜΑΤΩΝ 62 10.3. Α ΟΜΗΤΟΙ ΧΩΡΟΙ ΚΑΙ ΗΜΙΑΓΡΟΤΙΚΑ ΤΟΠΙΑ 65 10.4. ΙΑ ΙΚΑΣΙΕΣ, ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΙΚΑ ΜΕΣΑ 68 11. ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΧΩΡΙΚΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΟΥ ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΟΥΣ ΤΟΜΕΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 70 11.1. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ - ΤΑΣΕΙΣ 70 11.2. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΘΕΣΜΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ 74 11.3. ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΓΙΑ ΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΣΤΗ ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ ΤΟΥ ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΟΥΣ ΤΟΜΕΑ 77
7. Zητήµατα διαχείρισης πολιτιστικών πόρων στο ήµο Αχαρνών Κατά τους αρχαίους χρόνους οι Αχαρνές ήταν ο πολυπληθέστερος ήµος της πόλης-κράτους της Αθήνας. Η κοµβική και στρατηγική θέση του ήµου στην Αττική σε σχέση µε την Πάρνηθα και τη Βοιωτία είχε ως συνέπεια τόσο στα αρχαία χρόνια όσο και µετέπειτα στη βυζαντινή και µεταβυζαντινή εποχή, η περιοχή να αποτελεί πέρασµα και ως εκ τούτου να λεηλατηθεί επανειληµµένα. Αντίστοιχα, στα νεότερα χρόνια, η γεωγραφική θέση του ήµου στα όρια της πρωτεύουσας υπήρξε καθοριστική για την κοινωνικο-οικονοµική εξέλιξη και την οικιστική ανάπτυξη της περιοχής και συντέλεσε στο να περιοριστεί η δυνατότητα ανάπτυξης και διατήρησης κάποιου σηµαντικού πολιτιστικού πλούτου. Ετσι, στο Μενίδι σήµερα δε διασώζονται τα σηµαντικά εκείνα µνηµεία που θα αναδείκνυαν τη σηµασία του ήµου κατά την αρχαιότητα και θα πιστοποιούσαν τη µετέπειτα εξέλιξή του. Ευρήµατα όµως όπως ο Θολωτός Τάφος, λιγότερο διατηρηµένα µνηµεία και ερείπια, µια πληθώρα από βυζαντινές και µετα-βυζαντινές εκκλησίες και ορισµένα δείγµατα της νεότερης οικιστικής παράδοσης συνθέτουν, έστω αποσπασµατικά, τη µακρόχρονη και πολυτάραχη ιστορία της περιοχής. Τα παραπάνω σε συνδυασµό µε το φυσικό τοπίο του ορεινού όγκου της Πάρνηθας διαµορφώνουν το πολιτιστικό πλαίσιο µέσα από το οποίο θα µπορούσαν να επιλεγούν σηµεία ανάδειξης και να διαµορφωθούν πολιτιστικές διαδροµές για τους κατοίκους και τους επισκέπτες της περιοχής. Ενότητα 2η : ιερεύνηση πεδίων παρέµβασης Τεύχος Β Ειδικές θεµατικές και χωρικές διερευνήσεις σελ. 1
7.1. Υφιστάµενη κατάσταση 7.1.1. Ιστορικά µνηµεία και τοποθεσίες Αρχαία χρόνια Πεδινές εκτάσεις Ο Θολωτός Τάφος του Μενιδίου βρίσκεται στην περιοχή της Λυκότρυπας και είναι το πιο σηµαντικό µνηµείο των αρχαίων χρόνων που διασώζεται στο ήµο και ο πιο καλοδιατηρηµένος µυκηναϊκός τάφος της Αττικής. Πρόκειται για τον τάφο ενός σηµαντικού προσώπου της περιοχής, όπως πιστοποιούν τόσο το είδος του τάφου όσο και τα πολύτιµα αντικείµενα που περιείχε. Ανασκάφηκε το 1879 από µέλη του Γερµανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου της Αθήνας και πρόσφατα, µε πρωτοβουλία της ηµοτικής Επιχείρησης Ανάπτυξης (.Ε.Α..Α.) αναδείχθηκε και πλαισιώθηκε από ένα σηµαντικό εκπαιδευτικό πρόγραµµα. Από τους αρχαίους χρόνους, στην πεδινή έκταση του ήµου έχουν εντοπιστεί διάσπαρτα διάφορα ευρήµατα (λαξευµένοι λίθοι, µάρµαρα, λείψανα, κίονες κ.ο.κ.) και ειδικότερα στους λόφους των Σαράντα Μαρτύρων και του Προφήτη Ηλία που τοποθετείται ιστορικά ο κεντρικός αρχαίος οικισµός του ήµου, αλλά και στη θέση Ψωρίλα που στις αρχές του αιώνα ο Γερµανός αρχαιολόγος Munter εντόπισε ευρήµατα τάφου για τον οποίο υπάρχουν βάσιµες ενδείξεις ότι πρόκειται για τον τάφο του Σοφοκλή. Σήµερα, η τοποθεσία αυτή δεν έχει αξιοποιηθεί, ο τάφος έχει συληθεί και ο γύρω χώρος παραµένει εγκαταλελειµµένος. Μάρµαρα, βάθρα, επιτύµβια και ανάγλυφα έχουν διασωθεί επίσης εντοιχισµένα σε ορισµένες εκκλησίες της περιοχής. Πάρνηθα Στην Πάρνηθα, τα αρχαιολογικά ευρήµατα που έχουν εντοπιστεί είναι ποικίλα και µαρτυρούν τη σηµασία του ορεινού όγκου για το ευρύτερο Λεκανοπέδιο κατά την περίοδο αυτή. Η Πάρνηθα κατά την αρχαιότητα είχε οχυρωθεί από τους Αθηναίους µε απλά οχυρώµατα, κτισµένα σε Ενότητα 2η : ιερεύνηση πεδίων παρέµβασης Τεύχος Β Ειδικές θεµατικές και χωρικές διερευνήσεις σελ. 2
απολήξεις του βουνού, που χρησίµευαν για παρατηρητήρια, φρυκτωρίες (σηµεία δηλαδή αναµετάδοσης σηµάτων) ή ορµητήρια και λειτουργούσαν ως τόποι θητείας νεοσύλλεκτων στρατιωτών και ως σηµεία ελέγχου των περασµάτων. Ερείπια των «φρουρίων» αυτών σώζονται µέχρι σήµερα στις θέσεις Φυλή, Πάνακτο, Λοιµικό, Κατσιµίδι, Λειψύδριο κ.ά. Μαρτυρίες επίσης πιστοποιούν την ύπαρξη βωµού του Σηµαλαίου ία στη θέση Αρµα του φαραγγιού του Κελάδωνα, ενώ ανασκαφές στο σπήλαιο του Πανός, βορειο-δυτικά του φαραγγιού, έφεραν στο φως ευρήµατα της µυκηναϊκής, χριστιανικής και βυζαντινής εποχής. Τα περισσότερα από τα αρχαιολογικά ευρήµατα που έχουν εντοπιστεί στις πεδινές εκτάσεις και στον ορεινό όγκο του ήµου έχουν µεταφερθεί στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας ή στο Μουσείο του ήµου Αχαρνών. Σηµαντικά ευρήµατα τόσο στην Πάρνηθα, όσο και στο ευρύτερο Λεκανοπέδιο σχετίζονται µε τα αρχαία υδραυλικά έργα µέσω των οποίων µεταφέρονταν νερό από τις πηγές της Πάρνηθας στην Αθήνα, στο Θριάσιο πεδίο και στην Ελευσίνα. Το «Αδριάνειο Υδραγωγείο» είχε δύο κλάδους: ο ανατολικός κύριος κλάδος, κατασκευασµένος κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, ξεκινούσε µε δυο αγωγούς από τις θέσεις Κιθάρα και Μετόχι και στη συνέχεια ως ένας αγωγός διερχόταν κάτω από τον Κηφισό και ακολουθώντας τη διαδροµή Κουκουβάουνες, Ηράκλειο, Χαλάνδρι, Γηροκοµείο, Λυκαβηττός, κατέληγε στη εξαµενή του Κολωνακίου. Το δίκτυο αυτό σταµάτησε να λειτουργεί επί Τουρκοκρατίας, όµως µε την ανακήρυξη της Αθήνας ως πρωτεύουσας του Ελληνικού Κράτους και τις απαιτήσεις του αυξανόµενου πληθυσµού επαναλειτούργησε ως κύρια πηγή τροφοδοσίας της Πρωτεύουσας µέχρι την κατασκευή της λίµνης του Μαραθώνα το 1931. Υπόγειες στοές του ανατολικού κλάδου του Υδραγωγείου σώζονται σήµερα διάσπαρτες στο υπέδαφος του Λεκανοπεδίου. Αντίθετα, ο δυτικός υπέργειος κλάδος που συνέλεγε τα νερά των πηγών Γκούρα και Φυλής και τροφοδοτούσε το Θριάσιο πεδίο και τη πόλη της Ελευσίνας είναι σήµερα ολοσχερώς Ενότητα 2η : ιερεύνηση πεδίων παρέµβασης Τεύχος Β Ειδικές θεµατικές και χωρικές διερευνήσεις σελ. 3
κατεστραµµένος και ελάχιστα ερείπια πιστοποιούν την ύπαρξη του. Πολλές από τις πηγές της Πάρνηθας διατηρούν µέχρι σήµερα ένα σηµαντικό ρόλο λειτουργώντας ως χώροι στάσης και συνεύρεσης των επισκεπτών του ορεινού όγκου. 12-17 ος αιώνας Τα χρόνια που ακολούθησαν και µέχρι τη βυζαντινή περίοδο δεν φωτίζονται ιδιαίτερα ούτε από ιστορικά κείµενα ούτε από ανάλογα αρχαιολογικά ευρήµατα. Ένα σηµαντικό µνηµείο της ευρύτερης περιοχής της Πάρνηθας (ανήκει σήµερα διοικητικά στο ήµο Ανω Λιοσίων) είναι η µονή Κλειστών, κτισµένη σε στρατηγική θέση στη δυτική όχθη του Κελάδωνα. εν υπάρχουν στοιχεία για την ακριβή χρονολογία ίδρυσης του µοναστηριού ωστόσο η κατασκευή του τοποθετείται στη βυζαντινή περίοδο. πεδινές εκτάσεις Για την εποχή αυτή βιβλιογραφικές πηγές αναφέρουν ότι οι κυβερνήτες του ουκάτου των Αθηνών έφεραν και εγκατέστησαν στην περιοχή των Αχαρνών Αρβανίτες δίνοντάς τους ως κίνητρο γη και άλλα προνόµια. Μια δεύτερη αποίκηση Αρβανιτών στο Μενίδι τοποθετείται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας µε τη µεταφορά πληθυσµού από την Πελοπόννησο για την ενίσχυση του εργατικού δυναµικού της περιοχής. Από την εποχή αυτή διασώζονται στον κεντρικό πυρήνα του ήµου ορισµένες αγροτικές κατοικίες, αλλά και σε πολεοδοµικό επίπεδο είναι ορατά τα χνάρια του τότε οικισµού στα δυτικά της σηµερινής πλατείας του Αγίου Βλάση (στενοί δρόµοι, χώροι συνεύρεσης που µετατράπηκαν στην πορεία σε πλατείες κ.ο.κ.). Στις πεδινές εκτάσεις του ήµου διασώζονται επίσης αρκετές εκκλησίες που χρονολογούνται από τον 14 ο ως τον 17 ο αιώνα: - (1) ο ναός των Σαράντα Μαρτύρων στο οµώνυµο ύψωµα δυτικά του Κέντρου. Φέρει εντοιχισµένα αρχαία γλυπτά, ενώ διάσπαρτα όστρακα και τµήµατα αρχαίων κιόνων βρίσκονται στον περίβολό του. Το κτίριο έχει υποστεί ζηµιές από το σεισµό. Η ευρύτερη αυτή περιοχή µέχρι σήµερα δεν έχει αξιοποιηθεί όµως στο ήµο συζητείται η ανάπλασή της µε τη διαµόρφωση ενός πάρκου κυκλοφοριακής αγωγής, Ενότητα 2η : ιερεύνηση πεδίων παρέµβασης Τεύχος Β Ειδικές θεµατικές και χωρικές διερευνήσεις σελ. 4
- (2) ο ναός του Προφήτη Ηλία στο οµώνυµο ύψωµα δυτικά του Κέντρου. Στο λόφο του Προφήτη Ηλία έχει επίσης εντοπιστεί σηµαντικό αρχαιολογικό υλικό. ίπλα στον παλιό ναό έχει ανεγερθεί νεότερη εκκλησία, ενώ στον αναπλασµένο περιβάλλοντα χώρο περιλαµβάνεται και το δηµοτικό ανοικτό θέατρο του Προφήτη Ηλία, στο οποίο λαµβάνουν χώρα ποικίλες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, - (3) ο ναός του Αγίου Αθανασίου επί της οδού Λιοσίων, ανακαινισµένος κατ επανάληψη φέρει προσθήκη ξυλόστεγου νάρθηκα, - (4) ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Νηστικού επί της οδού Λιοσίων, χτισµένος στη θέση ρωµαϊκού νεκροταφείου. Φέρει µεταγενέστερη προσθήκη και παρουσιάζει µεγάλες ζηµιές από τον πρόσφατο σεισµό. Για την υποστύλωση του ναού έχει επιληφθεί το Υπ. Πολιτισµού, - (5) ο ναός των Αγίων Πάντων επί της οδού Λιοσίων. Χτισµένος και αυτός σε χώρο παλαιού νεκροταφείου και χαρακτηρισµένος «κίτρινος» από το µετασεισµικό έλεγχο, - (6) ο ναός των Αγίων Θεοδώρων στην κεντρική πλατεία του ήµου. Πριν από το σεισµό ξεκίνησε η αποκατάσταση της στέγης του ναού αλλά η επισκευή έµεινε ηµιτελής. Κατά το σεισµό προκλήθηκαν ρωγµές στην τοιχοποιία και ο ναός χαρακτηρίστηκε κατεδαφιστέος, - (7) ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου δίπλα στον Αγιο Βλάση στην κεντρική πλατεία του ήµου, µε άφθονο εντοιχισµένο αρχαιολογικό υλικό, - (8) ο ναός της Αγίας Παρασκευής στο οµώνυµο πλάτωµα του Κέντρου, φέρει επίσης εντοιχισµένα αρχαιολογικά ευρήµατα. Σήµερα η πλατεία µπροστά από το ναό χρησιµοποιείται ως χώρος στάθµευσης, - (9) ο ναός της Αγίας Τριάδος στη διασταύρωση της Αριστοτέλους µε την οδό Αγίας Τριάδος. Σήµερα στον ευρύτερο χώρο του ναού έχει διαµορφωθεί πάρκο µε αξιόλογα ποιοτικά χαρακτηριστικά, - (10) ο ναός του Αγίου ηµητρίου επί της λεωφόρου Αθηνών. Εχει κριθεί διατηρητέος ωστόσο έχει επεκταθεί µε µεταγενέστερα τοιχία, - (11) ο ναός του Αγίου Κωνσταντίνου κοντά στο Σταθµό του Μενιδίου µε έντονες βλάβες από τον πρόσφατο σεισµό, Ενότητα 2η : ιερεύνηση πεδίων παρέµβασης Τεύχος Β Ειδικές θεµατικές και χωρικές διερευνήσεις σελ. 5
- (12) ο ναός του Αγίου Νικολάου (Αγ. Σωτήρα) στην περιοχή Χαµόµηλο, ένα από τα παλαιότερα µνηµεία του ήµου παρουσίασε ρηγµατώσεις από το σεισµό, όµως ακολούθησε άµεση υποστύλωση εσωτερικά από το ήµο και στη συνέχεια πρόγραµµα ολοκληρωµένης υποστύλωσης από το Υπ. Πολιτισµού, - (13) ο ναός του Αγίου ηµητρίου στη δυτική όχθη του Κηφισού. Εχει ανακατασκευασθεί κακότεχνα αλλά το Υπ. Πολιτισµού έχει επιληφθεί για την αποκατάστασή του, - (14) ο ναός της Κοιµήσεως της Παναγίας της Χελιδονού στη νότια όχθη του ρέµατος Χελιδονούς. Αποτελούσε άλλοτε το καθολικό παλαιού µοναστηριού του οποίου ερείπια σώζονται στον περιβάλλοντα χώρο. Ο ναός φέρει εντοιχισµένο αρχαιολογικό υλικό, µετά τον σεισµό όµως παρουσιάζει έντονες ρηγµατώσεις, - (15) ο ναός του Αγίου Πέτρου επί της οµώνυµης οδού δυτικά της Πάρνηθος (στους χάρτες εµφανίζεται και ως «Ασπρη Εκκλησία»). Εχει τοιχογραφίες του 17 ου αιώνα, όµως οι αλλεπάλληλες επεµβάσεις επέκτασης έχουν αλλοιώσει τελείως τα χαρακτηριστικά του. Κρίθηκε κατεδαφιστέος µετά τον πρόσφατο σεισµό, - (16) ο ναός του Αγίου Νικολάου στη Βαρυµπόµπη, µε έντονες ρηγµατώσεις από το σεισµό, - (17) η µικρή εκκλησία της Παναγίτσας στο συνιδιόκτητο κτήµα Βαρυµπόµπης φέρει εντοιχισµένο και διάσπαρτο αρχαιολογικό υλικό, ενώ ο περιβάλλων χώρος του ναού πιθανολογείται ότι αποτελούσε κέντρο αρχαίου οικισµού. Η περιοχή παρουσιάζει και µεγάλη φυσική οµορφιά, όµως σήµερα παραµένει ανεκµετάλλευτη, - (18) ο ναός της Ζωοδόχου Πηγής στη θέση Γκατζανά που λειτουργούσε κατά τη διάρκεια του οµώνυµου πανηγυριού µέχρι τις αρχές του 20 ου αιώνα όπου οι πανηγυρικές εκδηλώσεις µεταφέρθηκαν στην κεντρική πλατεία του ήµου. Πάρνηθα Μοναστήρια και εκκλησίες της ίδιας χρονικής περιόδου σώζονται και στον ορεινό όγκο της Πάρνηθας. Τα ιστορικά όµως αυτά µνηµεία παρουσιάζουν έντονες βλάβες µετά τον πρόσφατο καταστροφικό Ενότητα 2η : ιερεύνηση πεδίων παρέµβασης Τεύχος Β Ειδικές θεµατικές και χωρικές διερευνήσεις σελ. 6
σεισµό: - (19) το καθολικό του παλιού µοναστηριού της Αγίας Τριάδος ανήκει στη βυζαντινή περίοδο και έχει κριθεί διατηρητέο. Σήµερα στον περιβάλλοντα χώρο έχει δηµιουργηθεί χώρος αναψυχής µε ήπιες επεµβάσεις (ο ναός υπέστη ρωγµές). - (20) το καθολικό του παλιού µοναστηριού του Αγίου Νικολάου στη θέση Μετόχι, µε τοιχογραφίες του 17 ου αιώνα και εντοιχισµένο αρχαιολογικό υλικό (ο ναός καταστράφηκε σχεδόν ολόκληρος), - (21) ο ναός του Προφήτη Ηλία στη θέση Μετόχι -άνηκε και αυτός στο «Μετόχι» του µοναστηριού της Αγίας Τριάδος-. Η χρονολόγησή του ανάγεται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας (φέρει πολλές ρωγµές εσωτερικά και εξωτερικά). Η ευρύτερη περιοχή λειτουργεί σήµερα ως χώρος αναψυχής, - (22) ο ναός του Αγίου Γεωργίου του Βουρδούµπα βόρεια του κτήµατος της Αµυγδαλέζας κτίστηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, όµως στη δεκαετία του 70 κατά την ανακαίνισή του προεκτάθηκε µε στέγαστρο από οπλισµένο σκυρόδερµα (παρουσιάζει διαµπερείς ρηγµατώσεις). Στον ορεινό όγκο της Πάρνηθας, από την περίοδο αυτή έχουν επίσης εντοπιστεί ερείπια από λιθόκτιστα ποιµνιοστάσια βλάχικου συνοικισµού στη θέση Ντράσιζα. Νεότερη ιστορία πεδινές εκτάσεις Από τη νεότερη πολιτιστική ιστορία του ήµου Αχαρνών, σε οικιστικό επίπεδο, είναι λιγοστά τα δείγµατα που διασώζονται µέχρι τις µέρες µας. Στις πεδινές εκτάσεις του ήµου νεότερα κτίσµατα µε ιδιαίτερο ενδιαφέρον συναντάµε κυρίως στον κεντρικό πυρήνα του ήµου: - (1) η εκκλησία της Ευαγγελίστριας στον περίβολο του Α Νεκροταφείου πιθανολογείται ότι χτίστηκε στον 18 ο αιώνα. Φέρει στέγαστρο µεταγενέστερης προσθήκης και χαρακτηρίστηκε κατεδαφιστέα από το µετασεισµικό έλεγχο, - (2) ο ναός του Αγίου Γεωργίου επί της οδού Αγίας Τριάδος. Σήµερα περιβάλλεται από την οµώνυµη πλατεία, έναν από τους λιγοστούς ελεύθερους κοινόχρηστους χώρους του Κέντρου, Ενότητα 2η : ιερεύνηση πεδίων παρέµβασης Τεύχος Β Ειδικές θεµατικές και χωρικές διερευνήσεις σελ. 7
- (3) ο ναός του Αγίου Βλάση στην κεντρική πλατεία του ήµου. Ο ναός αυτός χτίστηκε στις αρχές του 20 ου αιώνα σε αντικατάσταση παλαιότερου που βρισκόταν στο απέναντι µέτωπο της πλατείας. Σήµερα λειτουργεί ως Μητρόπολη του ήµου, παρουσίασε όµως σηµαντικές ρηγµατώσεις µετά το σεισµό, - (4) ο ναός της Κοιµήσεως Θεοτόκου στην οµώνυµη πλατεία. Κτίστηκε επίσης στις αρχές του 20 ου αιώνα στη θέση παλαιού νεκροταφείου και υπήρξε ένα από τα σηµαντικότερα σηµεία συνεύρεσης των κατοίκων της περιοχής. Ο ναός υπέστη βλάβες από το σεισµό, -το Πρώτο και το εύτερο ηµοτικό Σχολείο Αχαρνών, ο Σταθµός, το παλιό ηµαρχείο και ορισµένα κτίσµατα µε νεοκλασικές επιρροές που διασώζονται στο Ιστορικό Κέντρο κατασκευάστηκαν επίσης στα τέλη του 19 ου και στις αρχές του 20 ου αιώνα. Σήµερα από τα κτίρια αυτά µόνο το Πρώτο ηµοτικό Σχολείο έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο, - (5) ο ιερός ναός της Αναλήψεως στο λόφο των Σαράντα Μαρτύρων. Χτίστηκε επίσης στα τέλη του 19 ου αιώνα. Τους δυο τελευταίους αιώνες, ο ήµος του Μενιδίου παρουσίασε µεγάλη πληθυσµιακή αύξηση, η οποία συντέλεσε και στη διαµόρφωση της υφιστάµενης κατάστασης του οικιστικού ιστού. Ετσι σε πολεοδοµικό επίπεδο, οι χώροι που λειτουργούσαν ως κέντρα ή άξονες πολιτιστικών δραστηριοτήτων µετασχηµατίστηκαν ακολουθώντας την ιστορική εξέλιξη του οικισµού. Στην εξελικτική αυτή πορεία υπερτονίστηκε η σηµασία της κεντρικής πλατείας του ήµου ενώ οι επιµέρους χώροι συγχρωτισµού (όπως για παράδειγµα η πλατεία του Κάραβου και ο άξονας περιπάτου από το πλάτωµα της µονής της Κοιµήσεως Θεοτόκου µέχρι το ναό του Αγίου Ιωάννη, επί της Λιοσίων) απόκτησαν ένα πιο τοπικό ή και περιφερειακό χαρακτήρα. Η πολιτιστική ζωή των κατοίκων του ήµου συνδέθηκε στο παρελθόν και µε τις φυσικές και τεχνιτές πηγές των πεδινών εκτάσεων της περιοχής. Σήµερα όµως δεν υπάρχουν αξιόλογα δείγµατα από τα αρδευτικά έργα της Αχαρναϊκής γης και οι λιγοστές Ενότητα 2η : ιερεύνηση πεδίων παρέµβασης Τεύχος Β Ειδικές θεµατικές και χωρικές διερευνήσεις σελ. 8
πηγές είναι στην πλειοψηφία τους εγκαταλελειµµένες. Πάρνηθα Στον ορεινό όγκο της Πάρνηθας δείγµατα της νεότερης πολιτιστικής ιστορίας του ήµου αποτελούν: - (6) ο ναός του Αγίου Πέτρου στη θέση Μόλα. Στην έκταση γύρω από το ναό έχουν γίνει ήπιες οικιστικές παρεµβάσεις (µικρό αµφιθέατρο, ψησταριά, χτιστοί πάγκοι, καλντερίµια κ.ο.κ.), ενώ στην απέναντι πλευρά του δρόµου βρίσκεται µια από τις χαρακτηριστικές πηγές της Πάρνηθας. Στις αργίες, η ευρύτερη αυτή περιοχή λειτουργεί ως χώρος αναψυχής συγκεντρώνοντας ένα µεγάλο ποσοστό των επισκεπτών του ορεινού όγκου -και ο µικρός ναός του Αγίου Γεωργίου στη θέση Λοιµικό που υπέστη µεγάλες ζηµιές στον πρόσφατο σεισµό. Η διαχείριση των πολιτιστικών πόρων ιατρέχοντας κανείς τη σύντοµη αυτή καταγραφή του οικιστικού πολιτιστικού πλούτου του ήµου διαπιστώνει ότι τα περισσότερα µνηµεία είναι κατεστραµµένα, ότι σε πολλά από αυτά έχουν γίνει αυθαίρετες παρεµβάσεις ή κακότεχνες ανακαινίσεις και τέλος ότι ορισµένες περιοχές ιστορικής σηµασίας µε αξιόλογα ποιοτικά χαρακτηριστικά παραµένουν σήµερα εγκαταλελειµµένες και ανεκµετάλλευτες. Η µεγάλη έκταση του ήµου, σε συνδυασµό µε την ηµιερειπωµένη κατάσταση ορισµένων ιστορικών µνηµείων, τη διαδικασία ανάπτυξης του αστικού ιστού κατά τις τελευταίες δεκαετίες, την έλλειψη χρηµατικών πόρων και τις καταστροφικές συνέπειες του σεισµού δίνουν µια εξήγηση για τη σηµερινή κατάσταση των ιστορικών αυτών µνηµείων και τοποθεσιών αλλά δείχνουν και το µέγεθος της προσπάθειας που πρέπει να καταβληθεί προκειµένου να διασωθεί έστω µέρος του πολιτιστικού αυτού πλούτου. Το δύσκολο έργο της διάσωσης και αξιοποίησης της πολιτιστικής και αρχιτεκτονικής υποδοµής της πόλης, τα τελευταία χρόνια έχει αναλάβει η ηµοτική Επιχείρηση Ανάπτυξης ήµου Αχαρνών (.Ε.Α..Α.), ενώ στην προσπάθεια αυτή έχουν συµβάλει σηµαντικά και κάτοικοι του Ενότητα 2η : ιερεύνηση πεδίων παρέµβασης Τεύχος Β Ειδικές θεµατικές και χωρικές διερευνήσεις σελ. 9
Μενιδίου - µέλη της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Αχαρνών (Ι.Λ.Ε.Α.). Μετά το σεισµό, στο Μενίδι συστάθηκε ειδική επιτροπή για την καταγραφή των ζηµιών στα αρχαιολογικά, βυζαντινά- µεταβυζαντινά και νεότερα µνηµεία του ήµου, η οποία συνέταξε και ανάλογο υπόµνηµα προς τους αρµόδιους κρατικούς φορείς. Εκτοτε, το Υπουργείο Πολιτισµού ανέλαβε την αναστήλωση ορισµένων ναών, όµως λόγω του υπέρογκου κόστους αποκατάστασης και της µεγάλης έκτασης των ζηµιών, τα αποτελέσµατα αυτής της προσπάθειας δεν είναι ακόµα ορατά. Με πρωτοβουλία της Ι.Λ.Ε.Α., µετά το σεισµό καταγράφηκαν επίσης και κτίρια του Κέντρου µε ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον (αγροτικές κατοικίες, κτίρια µε νεοκλασικές επιρροές κ.ά.). Στόχος της προσπάθειας αυτής ήταν τα κτίρια να χαρακτηρισθούν διατηρητέα από την αρµόδια υπηρεσία και να αποκατασταθούν. Από τον κατάλογο αυτό παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον δύο κατοικίες µε νεοκλασικές επιρροές στην οδό εκελείας δίπλα στην κεντρική πλατεία και µια κατοικία στη συµβολή των οδών Κοιµήσεως Θεοτόκου και Αθ. Χειλίου που παραµένει σήµερα εγκαταλελειµµένη. Μουσεία Υπό την αιγίδα της Ι.Λ.Ε.Α. µέχρι πρόσφατα λειτουργούσε στο ήµο Λαογραφικό και Αρχαιολογικό Μουσείο. Μετά όµως από το σεισµό της 7 ης Σεπτεµβρίου του 1999, το κτίριο του Παλαιού ηµαρχείου όπου συστεγάζονταν τα δυο Μουσεία κρίθηκε ακατάλληλο και επικίνδυνο για δηµόσια χρήση, µε αποτέλεσµα τα εκθέµατα να αναζητούν σήµερα νέα στέγη. Η σκέψη που επικρατεί στο ήµο για τη µεταφορά µέρους των εκθεµάτων στο Α ηµοτικό Σχολείο κρίνεται θετικά καθώς θα συντελέσει παράλληλα αφενός στην αξιοποίηση ενός σηµαντικού κτιρίου, αφετέρου στην επέκταση των πολιτιστικών δραστηριοτήτων πέρα από την κεντρική πλατεία του ήµου. Στη φάση µελέτης κατασκευής βρίσκεται και η χωροθέτηση ειδικού στεγάστρου στην περιοχή της Αγίας Αννας όπου θα µεταφερθούν τα αρχαιολογικά Ενότητα 2η : ιερεύνηση πεδίων παρέµβασης Τεύχος Β Ειδικές θεµατικές και χωρικές διερευνήσεις σελ. 10
ευρήµατα από τις εκσκαφές που πραγµατοποιήθηκαν για τη διάνοιξη της Αττικής οδού. Μεταξύ των ευρηµάτων είναι και µια δεξαµενή (διαστάσεων 20Χ20) της ρωµαϊκής εποχής που βρέθηκε στη θέση Γερόβουνο. 7.1.2. Πολεοδοµικές διαστάσεις της πολιτιστικής ζωής του ήµου Σε επίπεδο ήµου, τη διαχείριση της πολιτιστικής ζωής έχει αναλάβει η.ε.α..α.. Υπό την αιγίδα της ηµοτικής Επιχείρησης λειτουργούν σήµερα στο Μενίδι: σχολή παραδοσιακών οργάνων, φιλαρµονική ορχήστρα και δηµοτικό ωδείο, σχολές χορού και διάφορα καλλιτεχνικά εργαστήρια. Η ηµοτική Επιχείρηση έχει δυναµική παρουσία µε ποικίλες πολιτιστικές δραστηριότητες στο ενεργητικό της, µε καλλιτεχνικά προγράµµατα σύνδεσης µε τα σχολεία της περιοχής και εκδηλώσεις σε συνεργασία µε ορισµένους τοπικού συλλόγους. Την πολιτιστική ζωή της περιοχής εµπλουτίζουν οι εκδηλώσεις της Ι.Λ.Ε.Α. και των τοπικών συλλόγων. Σήµερα στο ήµο Αχαρνών υπάρχουν 39 εκπολιτιστικοί και εξωραϊστικοί σύλλογοι που παρουσιάζουν ποικίλη δραστηριότητα µε εκδηλώσεις πολιτιστικού ή ψυχαγωγικού ενδιαφέροντος. Στο Μενίδι λειτουργούν επίσης 12 αθλητικοί σύλλογοι. Οι σχολές και τα καλλιτεχνικά εργαστήρια της.ε.α..α. στεγάζονται στην πλειοψηφία τους σε µη κατάλληλα διαµορφωµένους χώρους σε τρία κτίρια επί των οδών Σαλαµίνος και Λιοσίων. Υπάρχουν όµως σκέψεις και σχέδια για τη µεταφορά µέρους των δραστηριοτήτων σε νέο κτίριο που θα κατασκευαστεί σε δηµοτική έκταση επί της οδού Θεοφράστου, καθώς και η πρόθεση του ήµου να αξιοποιηθεί τµήµα του στρατοπέδου Α.Β.Υ.Π. (Παπαστάθη) για πολιτιστικές χρήσεις, όταν και εφόσον ολοκληρωθεί η διαδικασία παραχώρησής του. Στα µελλοντικά σχέδια του ήµου συγκαταλέγεται και η διαµόρφωση βιβλιοθήκης, πινακοθήκης, κινηµατογράφου και αίθουσας πολλαπλών χρήσεων στη νέα πτέρυγα του ηµαρχείου. Οι µεγάλες πανηγυρικές εκδηλώσεις του ήµου, µουσικές και άλλες παραστάσεις λαµβάνουν χώρα στη κεντρική πλατεία του Αγίου Βλάση και στο ανοικτό θέατρο του Προφήτη Ηλία. Για τις υπόλοιπες εκδηλώσεις της.ε.α..α., της Ι.Λ.Ε.Α. και των τοπικών συλλόγων χρησιµοποιούνται ανάλογα οι χώροι που Ενότητα 2η : ιερεύνηση πεδίων παρέµβασης Τεύχος Β Ειδικές θεµατικές και χωρικές διερευνήσεις σελ. 11
στεγάζονται τα καλλιτεχνικά προγράµµατα της.ε.α..α., µικρότεροι δηµοτικοί χώροι (όπως το ισόγειο κτιρίου επί της οδού Θερµοπυλών), τα πολιτιστικά κέντρα των συλλόγων ή κέντρα αναψυχής. Σηµαντικές εκδηλώσεις οργανώνονται επίσης στο καλλιτεχνικό καφενείο που λειτουργεί στο Κέντρο του Μενιδίου, επί της οδού Αθ. Χειλίου. Στον ορεινό όγκο της Πάρνηθας, εκτός από τον περιβάλλοντα χώρο του ναού της Αγίας Τριάδος και του Αγίου Πέτρου στη Μόλα, ως χώροι δασικής αναψυχής µε ήπιες διαµορφώσεις λειτουργούν σήµερα το ξέφωτο στη θέση Παλιοχώρι (όπου κατασκηνώνουν τους θερινούς µήνες οικογένειες του Συλλόγου Παραθεριστών Μενιδίου) και τα καταφύγια των ορειβατικών συλλόγων στις θέσεις Μπάφι και Φλαµπούρι. (στο χάρτη 1 σηµειώνονται τα σηµαντικά ιστορικά µνηµεία και τοποθεσίες του ήµου καθώς και οι ελεύθεροι κοινόχρηστοι χώροι και τα κτίρια που στεγάζουν πολιτιστικές δραστηριότητες του ήµου. Για τις εκκλησίες ακολουθείται η αρίθµηση του κειµένου) Ενότητα 2η : ιερεύνηση πεδίων παρέµβασης Τεύχος Β Ειδικές θεµατικές και χωρικές διερευνήσεις σελ. 12
7.2. Επισηµάνσεις και κατευθύνσεις για την αξιοποίηση των πολιτιστικών πόρων του ήµου 7.2.1. Γενικό πλαίσιο Οπως είδαµε, στο ήµο Αχαρνών από τη µια πλευρά υπάρχουν αρκετές αξιόλογες παλιές εκκλησίες που είναι σήµερα κατεστραµµένες είτε από αυθαίρετες επεµβάσεις είτε από το πρόσφατο χτύπηµα του Εγκέλαδου, τοποθεσίες µε ιστορική σηµασία που παραµένουν εγκαταλελειµµένες και µια σειρά από προβλήµατα που σχετίζονται µε τον κτιριακό εξοπλισµό που στεγάζει τις πολιτιστικές δραστηριότητες της περιοχής. Από την άλλη πλευρά, ο ήµος είτε µέσω της ηµοτικής Επιχείρησης Ανάπτυξης είτε µέσω των τοπικών συλλόγων έχει να επιδείξει ένα σηµαντικό έργο που αφορά στο σύνολο των καλλιτεχνικών και ψυχαγωγικών εκδηλώσεων που πλαισιώνουν την πολιτιστική ζωή των κατοίκων. Αν σ αυτές τις παραµέτρους περιληφθούν και τα ευρύτερα πολεοδοµικά ζητήµατα του ήµου, όπως οι ελλείψεις σε ελεύθερους κοινόχρηστους χώρους, το ανοργάνωτο κυκλοφοριακό δίκτυο, τα προβλήµατα συγκρότησης του αστικού ιστού και τέλος τα ζητήµατα που αφορούν στην προστασία της Πάρνηθας, ζητήµατα για τα οποία δεν υπάρχει συγκεκριµένη κινητικότητα, γίνεται φανερό ότι η πολιτιστική ζωή του ήµου οργανώνεται βάσει της υφιστάµενης κατάστασης. Οτι δηλαδή οι πολιτιστικές εκδηλώσεις του ήµου περιορίζονται στον υπάρχοντα εξοπλισµό χωρίς να γίνεται προσπάθεια ο προγραµµατισµός τους να συνδέεται ή να υποβοηθά στην αξιοποίηση των πολιτιστικών και φυσικών πόρων της περιοχής και στην επίλυση των πάγιων προβληµάτων του ήµου. Σύµφωνα µε την τελευταία τροποποίηση του καταστατικού της.ε.α..α. στους στόχους της Επιχείρησης συγκαταλέγονται µεταξύ άλλων και «η αξιοποίηση της πολιτιστικής και αρχιτεκτονικής υποδοµής της πόλης», δραστηριότητες που αφορούν στην «καθαριότητα και την αισθητική των οικισµών, τη συντήρηση του πρασίνου και την επέκτασή του» και τέλος την «εκπόνηση µελετών ανάπλασης». Είναι φανερό ότι η έλλειψη χρηµατικών πόρων αποτελεί τη βασική αιτία που η ηµοτική Επιχείρηση µέχρι σήµερα δεν έχει να Ενότητα 2η : ιερεύνηση πεδίων παρέµβασης Τεύχος Β Ειδικές θεµατικές και χωρικές διερευνήσεις σελ. 13
επιδείξει σηµαντικό έργο στους τοµείς αυτούς, µε εξαίρεση την ανάδειξη του Θολωτού Τάφου του Μενιδίου. Η ύπαρξη ενός ανεξάρτητου φορέα στο ήµο, υπεύθυνου για πολιτιστικά και ευρύτερα κοινωνικά ζητήµατα κρίνεται σίγουρα θετικά. Για να φανούν όµως και τα ανάλογα αποτελέσµατα απαιτείται ο ενεργός ρόλος του φορέα στα ευρύτερα ζητήµατα της περιοχής και η άµεση συνεργασία του µε τις υπόλοιπες υπηρεσίες του ήµου, η λήψη πολιτικών αποφάσεων από τη ηµοτική Αρχή (βάσει συγκεκριµένου σχεδίου προτεραιοτήτων και πρωτοβουλιών) και η κινητοποίηση και συµµετοχή του συνόλου των κατοίκων της περιοχής. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η πολιτιστική ζωή του ήµου θα µπορούσε να αποτελέσει στρατηγικό άξονα του αστικού σχεδιασµού της περιοχής. Να αναδειχθούν δηλαδή συγκεκριµένα σηµεία (κτίρια και ελεύθεροι χώροι) υποδοχής πολιτιστικών δραστηριοτήτων και να διαµορφωθούν διαδροµές- άξονες σύνδεσης των σηµείων αυτών συντελώντας ταυτόχρονα στην ανασυγκρότηση του αστικού ιστού, στη βελτίωση της λειτουργίας της πόλης και στη σύνδεσή της µε τον ορεινό όγκο της Πάρνηθας. Στην κατεύθυνση αυτή θα µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν ως κίνητρο οι Ολυµπιακοί Αγώνες και επιµέρους έργα να ενταχθούν είτε στο ΠΕΠ είτε σε άλλα Κοινοτικά προγράµµατα. Χρηµατοδότηση θα µπορούσε να αναζητηθεί και από το Υπ. Πολιτισµού στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Ολυµπιάδας. 7.2.2. Το εργαλείο των «πολιτιστικών διαδροµών» Μέσα στη λογική του παραπάνω γενικού πλαισίου επισηµαίνονται στη συνέχεια ορισµένες πολιτιστικές διαδροµές, άξονες δηλαδή σύνδεσης επιµέρους σηµείων ανάδειξης. Σε πρώτη φάση θα µπορούσαν να δηµιουργηθούν πιλοτικά κάποιες από τις διαδροµές και οι προσπάθειες του ήµου να επικεντρωθούν στην ανάδειξη των πολιτιστικών πόρων που περιλαµβάνονται σε αυτές. Σε κάθε περίπτωση η αξιολόγηση τόσο των χώρων υποδοχής πολιτιστικών εκδηλώσεων, όσο και των ιστορικών µνηµείων και τοποθεσιών κρίνεται απαραίτητη δεδοµένου της έλλειψης κονδυλίων και της δυσκολίας διαχείρισης ενός συνολικού και µεγάλου σε έκταση προγράµµατος. Ενότητα 2η : ιερεύνηση πεδίων παρέµβασης Τεύχος Β Ειδικές θεµατικές και χωρικές διερευνήσεις σελ. 14
Η διαµόρφωση µιας πολιτιστικής διαδροµής συµπεριλαµβάνει: ειδική σηµατοδότηση και αντίστοιχο ενηµερωτικό υλικό (χάρτης και πληροφορίες για τις τοποθεσίες και τα µνηµεία που συναντάει ο επισκέπτης σε αυτήν), προγραµµατισµό πολιτιστικών και ψυχαγωγικών εκδηλώσεων σε επιλεγµένα σηµεία, επίλυση κυκλοφοριακών ζητηµάτων και διαµόρφωση αξόνων ροής πεζών, επιµέρους εξωραϊστικές επεµβάσεις, αρχιτεκτονικές και πολεοδοµικές αναπλάσεις και τέλος ένα πλαίσιο συστηµατικής καθαριότητας και συντήρησης των σηµείων ανάδειξης και της ίδιας της διαδροµής γενικότερα. Η κάθε διαδροµή έχει τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και η διαµόρφωσή της στοχεύει στην αξιοποίηση συγκεκριµένων σηµείων και στην επίλυση ευρύτερων προβληµάτων της περιοχής (σύµφωνα µε το γενικό πλαίσιο στρατηγικής). Ετσι ανάλογα µε την περίπτωση, οι επιµέρους αναπλάσεις και επεµβάσεις ανάδειξης πρέπει να προσαρµόζονται στα τυπολογικά χαρακτηριστικά της κάθε περιοχής, να διαφοροποιούνται µεταξύ τους και να αναδεικνύουν το χαρακτήρα της συγκεκριµένης διαδροµής. Αντίστοιχα για τη σύνδεση των σηµείων ανάδειξης χρησιµοποιούνται ανάλογα µε την περίπτωση: η υφιστάµενη σιδηροδροµική γραµµή και οι σταθµοί που θα δηµιουργηθούν σύµφωνα µε τα σχέδια του Ο.Σ.Ε. για τον προαστιακό σιδηρόδροµο, τµήµατα των αστικών λεωφόρων ή άλλων οδικών αξόνων και τέλος προτείνονται κυκλοφοριακές ρυθµίσεις για τη διέλευση των επισκεπτών (µεγάλα πεζοδρόµια, ποδηλατοδρόµοι κ.ο.κ.). Σε κάθε περίπτωση κρίνεται απαραίτητη η συµβολή της Εκκλησίας στην αναστήλωση των πολυάριθµων βυζαντινών και µεταβυζαντινών ναών και τίθεται σε πρώτη προτεραιότητα η σύνδεση του Κέντρου του Μενιδίου µε την ευρύτερη περιοχή και την Πάρνηθα µε στόχο οι πολιτιστικές αυτές διαδροµές να συντελέσουν στη συνειδητοποίηση όλων της σηµασίας του ορεινού όγκου και της προστασίας του. Τέλος ορισµένες διαδροµές- άξονες σύνδεσης περιλαµβάνουν τόσο ιστορικά µνηµεία όσο και οικιστικά στοιχεία της νεότερης ιστορίας του ήµου µε σκοπό την προβολή της ιστορικής εξέλιξης της περιοχής και την αξιοποίηση και της νεότερης πολιτιστικής παράδοσης. Ενότητα 2η : ιερεύνηση πεδίων παρέµβασης Τεύχος Β Ειδικές θεµατικές και χωρικές διερευνήσεις σελ. 15
7.2.3. Παραδείγµατα- σενάρια πολιτιστικών διαδροµών ιαδροµή 1. ηµαρχείο- κεντρική πλατεία- λόφος του Προφήτη Ηλία. Η διαδροµή αυτή, µε αφετηρία το ηµαρχείο ακολουθεί την οδό Φιλαδελφείας, τους πεζόδροµους της κεντρικής πλατείας, την οδό Αθ. Χειλίου, την οδό Κοιµήσεως Θεοτόκου και τέλος την οδό Εθνικής Αντιστάσεως µέχρι το λόφο του Προφήτη Ηλία. Η ολοκλήρωση του περιφερειακού δακτυλίου του Κέντρου στην προκειµένη περίπτωση θα βοηθούσε στην αποσυµφόρηση του τµήµατος αυτού της Φιλαδελφείας, το οποίο στη συνέχεια θα µπορούσε να διαµορφωθεί σύµφωνα µε τις αρχές της αστικής λεωφόρου. Μια αντίστοιχη παρέµβαση (µε µεγάλα πεζοδρόµια και δεντροφυτεύσεις) θα µπορούσε να πραγµατοποιηθεί και στο ανάλογο τµήµα της Εθνικής Αντιστάσεως. Η πεζοδρόµηση της οδού Αθ. Χειλίου και επεµβάσεις στην οδό Κοιµήσεως Θεοτόκου προτείνονται και µέσα στο πλαίσιο του επιχειρησιακού σχεδίου για το Ιστορικό Κέντρο του Μενιδίου. Η διαδροµή αυτή (που θα µπορούσε να λειτουργήσει και ως άξονας περιπάτου) περιλαµβάνει τους πολιτιστικούς χώρους της νέας πτέρυγας του ηµαρχείου, τις εκκλησίες της κεντρικής πλατείας, το κτίριο του παλαιού ηµαρχείου και την εγκαταλελειµµένη κατοικία επί της οδού Αθ. Χειλίου (που θα µπορούσαν να αξιοποιηθούν στεγάζοντας πολιτιστικές χρήσεις), το καλλιτεχνικό καφενείο, την πλατεία του Κάραβου (ως χώρο υποδοχής υπαίθριων εκδηλώσεων), το ναό της Ευαγγελίστριας και τέλος το ναό του Προφήτη Ηλία και το ανοικτό θέατρο στον οµώνυµο λόφο. Εναλλακτικά η διαδροµή αυτή θα µπορούσε να διασχίζει την πλατεία του Αγίου Νικολάου και να περιλαµβάνει στάση στο Α ηµοτικό Σχολείο (όταν ολοκληρωθεί η µετατροπή του σε Αρχαιολογικό Μουσείο του ήµου) ή να τερµατίζει στο πάρκο του Αγίου Αθανασίου όταν και εφόσον ο ήµος προβεί στις απαραίτητες ενέργειες για τη διαµόρφωσή του (πρόταση για την αξιοποίηση της περιοχής αυτής αναφέρεται στο πλαίσιο του επιχειρησιακού προγράµµατος για το Ιστορικό Κέντρο του ήµου). Ενότητα 2η : ιερεύνηση πεδίων παρέµβασης Τεύχος Β Ειδικές θεµατικές και χωρικές διερευνήσεις σελ. 16
ιαδροµή 2. -Σιδηροδροµικός Σταθµός Αχαρνών- ναός του Αγίου Ιωάννη του Νηστικού- λόφος των Σαράντα Μαρτύρων Η διαδροµή αυτή ακολουθεί τις οδούς Μεγ. Αλεξάνδρου, Παπαδηµητρίου και Λιοσίων. Παρεµβάσεις στους δυο πρώτους δρόµους προτείνονται και στο πλαίσιο των κυκλοφοριακών ρυθµίσεων για το Ιστορικό Κέντρο. Ο άξονας αυτός περιλαµβάνει τον ευρύτερο χώρο γύρω από το Σταθµό (ως χώρο υποδοχής εκδηλώσεων), το ναό του Αγίου Κωνσταντίνου, τα µνηµεία και τις πολιτιστικές χρήσεις της κεντρικής πλατείας, τις πλατείες της Κοιµήσεως Θεοτόκου και της Αγίας Παρασκευής, τους ναούς του Αγίου Ιωάννη, του Αγίου Αθανασίου και των Αγίων Πάντων επί της οδού Λιοσίων και τέλος τους ναούς των Σαράντα Μαρτύρων και της Αναλήψεως καθώς και τον ευρύτερο περιβάλλοντα χώρο στον οποίο ο ήµος προτίθεται να διαµορφώσει πάρκο κυκλοφοριακής αγωγής. Στον άξονα αυτό περιλαµβάνεται η παλιά διαδροµή περιπάτου των κατοίκων του Μενιδίου από τον ναό της Κοιµήσεως της Θεοτόκου έως το ναΐσκο του Αγίου Ιωάννη, για το υπόλοιπο τµήµα µέχρι το λόφο των Σαράντα Μαρτύρων θα µπορούσε να δροµολογηθεί µικρό λεωφορείο, ή στο µέλλον να διαµορφωθεί ποδηλατοδρόµος. ιαδροµή 3. -Σταθµός Αχαρνών- πλατεία Αγίου Βλάση- Αγιος Πέτρος- Πάρνηθα Πρόκειται για τον άξονα σύνδεσης του Ιστορικού Κέντρου µε τον ορεινό όγκο της Πάρνηθας. Η διαδροµή αυτή λογικά θα δεχόταν το µεγαλύτερο όγκο επισκεπτών εκτός ήµου, έτσι ξεκινάει από το Σταθµό και είτε µε µέσο µαζικής µεταφοράς ακολουθεί τον περιµετρικό δακτύλιο της οδού Αριστοτέλους και την οδό Πάρνηθος µέχρι τον ορεινό όγκο, είτε ακολουθώντας την προηγούµενη διαδροµή µέχρι την κεντρική πλατεία του ήµου διασχίζει την οδό Πάρνηθος από την αρχή της. Στο σενάριο αυτής της διαδροµής περιλαµβάνεται η διαµόρφωση της οδού Πάρνηθος µε τις αρχές της αστικής λεωφόρου και η πιλοτική ανάπλαση του ρέµατος στον ευρύτερο χώρο του ναού του Αγίου Πέτρου (όπως αναφέρεται στο σχετικό κεφάλαιο της παρούσας έκθεσης). Ο άξονας αυτός σύνδεσης εκ των πραγµάτων θα Ενότητα 2η : ιερεύνηση πεδίων παρέµβασης Τεύχος Β Ειδικές θεµατικές και χωρικές διερευνήσεις σελ. 17
παίξει ένα πολύ σηµαντικό ρόλο στους Ολυµπιακούς αγώνες λόγω του αθλήµατος του mountain bike. Ετσι κατά τη διάρκεια των Αγώνων θα µπορούσαν να τοποθετηθούν κατά µήκος της διαδροµής κιόσκια αναψυχής και ενηµέρωσης. Στον ορεινό όγκο της Πάρνηθας όπως είδαµε υπάρχουν τοποθεσίες µε αρχαιολογικό ενδιαφέρον, σηµαντικές εκκλησίες, πηγές και διαµορφωµένοι χώροι δασικής αναψυχής. Από τον πολιτιστικό αυτό πλούτο µπορούν να επιλεγούν συγκεκριµένα σηµεία ανάδειξης και να αποτελέσουν τµήµατα επιµέρους διαδροµών. Προτεραιότητα ίσως θα έπρεπε να δοθεί στη θέση Μετόχι και στους κατεστραµµένους από το σεισµό ναούς της περιοχής αυτής. Στο πλαίσιο αυτής της διαδροµής θα µπορούσαν να αξιοποιηθούν και κάποια από τα εγκαταλελειµµένα κτίρια της Πάρνηθας (εγκαταστάσεις Σέγας, «Ξενία» και βίλα του Παπαδόπουλου). ιαδροµή 4. -Κεντρικές πλατείες- οδός Αγίας Τριάδος- Βαρυµπόµπη Η διαδροµή αυτή ακολουθεί τον προτεινόµενο άξονα σύνδεσης του Ιστορικού Κέντρου µε το Ολυµπιακό χωριό και τερµατίζει στη θέση Ψωρίλα. Η πολιτιστική αυτή διαδροµή περιλαµβάνει την πλατεία του Αγίου Γεωργίου, τον ευρύτερο χώρο του ναού της Αγίας Τριάδος, τον τάφο του Σοφοκλή και τέλος το πλάτωµα γύρω από το ναό της Παναγίτσας. εδοµένου της καλής κατάστασης στην οποία βρίσκονται οι δυο πρώτες στάσεις αυτής της διαδροµής και της προτεραιότητας που έχει δοθεί στην ανάπλαση της οδού Αγίας Τριάδος, οι απαιτήσεις σε επεµβάσεις σε αυτή την διαδροµή είναι περιορισµένες. Η ανάδειξη του τάφου του Σοφοκλή και η ανάπλαση του ευρύτερου χώρου του ναού της Παναγίτσας θα συντελούσαν στη διαµόρφωση ενός χώρου εκτόνωσης και αναψυχής των κατοίκων του ήµου αλλά και πόλου έλξης επισκεπτών από άλλες περιοχές. Η υφιστάµενη σιδηροδροµική γραµµή και οι προτεινόµενοι από τον Ο.Σ.Ε. σταθµοί εξυπηρέτησης του προαστιακού σιδηρόδροµου θα µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν για την πρόσβαση στους πιο αποµακρυσµένους πολιτιστικούς πόρους των πεδινών εκτάσεων του ήµου. Υπό το πρίσµα αυτό, η σιδηροδροµική γραµµή θα λειτουργούσε ως άξονας και οι σταθµοί ως αφετηρίες επιµέρους πολιτιστικών Ενότητα 2η : ιερεύνηση πεδίων παρέµβασης Τεύχος Β Ειδικές θεµατικές και χωρικές διερευνήσεις σελ. 18
διαδροµών. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο Σταθµός της Λυκότρυπας θα µπορούσε να αποτελέσει την αφετηρία ενός άξονα σύνδεσης του Θολωτού Τάφου του Μενιδίου, του στεγάστρου που θα κατασκευαστεί στην Αγία Αννα (για την προφύλαξη των αρχαιολογικών ευρηµάτων από τις εκσκαφές στην Αττική οδό), αλλά και των πλατειών του Κάτω Μενιδίου. Στην περιοχή της Λυκότρυπας υπάρχει ένα πλέγµα µικρότερων και µεγαλύτερων ελευθέρων κοινόχρηστων χώρων, το οποίο µε τις ανάλογες κυκλοφοριακές ρυθµίσεις και εξωραϊστικές παρεµβάσεις θα µπορούσε να λειτουργήσει ως ενοποιηµένος χώρος υποδοχής πολλαπλών εκδηλώσεων. Αντίστοιχα ο Σταθµός της εκέλειας (ο σταθµός που εξυπηρετεί άµεσα και το Ολυµπιακό χωριό) ενδείκνυται για την πρόσβαση των επισκεπτών στη µονή της Παναγίας της Χελιδονού. Οι νέοι σταθµοί του προαστιακού σιδηρόδροµου δεν είναι γνωστό αν θα έχουν κατασκευαστεί µέχρι το 2004. Για την πρόσβαση λοιπόν στα πιο αποµακρυσµένα ιστορικά µνηµεία της ευρύτερης νότιας περιοχής του ήµου ίσως σε πρώτη φάση να έπρεπε να δροµολογηθεί µικρό λεωφορείο από τον κεντρικό Σταθµό του Μενιδίου προς και από τους χώρους αυτούς. Ωστόσο για το χρονικό διάστηµα µέχρι την ολοκλήρωση των σχεδίων για το ΣΚΑ, ο Σταθµός της Λυκότρυπας θα είχε ευρύτερη σηµασία για το ήµο καθώς θα διευκόλυνε (µεταξύ άλλων) και την πρόσβαση στο νέο αεροδρόµιο, εποµένως ο ήµος Μενιδίου να ήταν σκόπιµο να προβεί σε ανάλογες ενέργειες (πιέσεις προς τους αρµόδιους φορείς) για την επίσπευση της κατασκευής του. Οι πολιτιστικές αυτές διαδροµές θα είχαν µια ευρύτερη σηµασία για το ήµο Μενιδίου σε επίπεδο συγκρότησης, προστασίας των φυσικών και πολιτιστικών πόρων και γενικότερα βελτίωσης της ζωής των κατοίκων. Οι Ολυµπιακοί αγώνες όµως αποτελούν αυτή τη στιγµή ένα κίνητρο τόσο για την επίσπευση κάποιων διαδικασιών (λήψη αποφάσεων, χρηµατοδοτήσεις κ.ο.κ.), όσο και για την προβολή του τόπου. Κατά τη διάρκεια των Ολυµπιακών αγώνων στις πολιτιστικές διαδροµές θα µπορούσαν να οργανωθούν ηµερήσιες βόλτες και ξεναγήσεις µε ειδικά οχήµατα (για παράδειγµα ανοικτά λεωφορεία, ή τρενάκι), να διανεµηθεί ειδικό ενηµερωτικό υλικό και να προγραµµατισθούν διάφορες εκδηλώσεις. Μέσα στο ίδιο πλαίσιο κρίνεται σκόπιµο οι Αγώνες να λειτουργήσουν ως κίνητρο ενεργοποίησης συµµετοχικών διαδικασιών. Η δραστηριοποίηση των τοπικών συλλόγων και γενικότερα του συνόλου των δηµοτών για τον εξωραϊσµό της πόλης τους και την Ενότητα 2η : ιερεύνηση πεδίων παρέµβασης Τεύχος Β Ειδικές θεµατικές και χωρικές διερευνήσεις σελ. 19
προετοιµασία εκδηλώσεων εν όψει των Αγώνων µπορεί να λειτουργήσει πιλοτικά, ως αφετηρία για µετέπειτα ανάλογες ενέργειες. Οι συµµετοχικές διαδικασίες είναι απαραίτητες όχι µόνο για την επίλυση πολιτιστικών ζητηµάτων αλλά γενικότερα για την ανασυγκρότηση του ήµου και τη βελτίωση της λειτουργίας της πόλης. (στο χάρτη 2 σηµειώνονται τα παραδείγµατα- σενάρια πολιτιστικών διαδροµών) Βιβλιογραφικές πηγές: Αµοργιανιώτης Γ., 2000, Η Πάρνηθα, παρέµβαση στο συµπόσιο: Γεωτουριστικά- Γεωπολιτιστικά µονοπάτια και γεωµυθότοποι, Αθήνα, Απρίλιος. Γιαννόπουλος Ι., 1999, Μυστική Αθήνα και Αττική, ΕΣΟΠΤΡΟΝ, Αθήνα. Γιώτας., 1999, Μοναστηριακά της Πάρνηθας, Αχαρνές (ανέκδοτο). Γιώτας., Στριφτού- Βάθη Μ., 1982, Αχαρνές, Ε.Ο.Σ.-Α.Ι.Λ.Ε.Α., Αχαρνές, Απρίλιος. ήµος Αχαρνών, 2000, Εκκλησίες και εξωκλήσια του ήµου Αχαρνών (µετά το σεισµό της 7 ης Σεπτεµβρίου 1999), Αχαρνές, Φεβρουάριος. Καλογράνης Χ., 1990, Οι Μενιδιάτες, Ι.Λ.Ε.Α., Αθήνα. Κυτριλάκη Π., Λιλιού Σ., 1989, Ανάλυση των κεντρικών πλατειών στο παλιό Μενίδι, Ε.Μ.Π., Αθήνα, εκέµβριος (αδηµοσίευτη). Ενότητα 2η : ιερεύνηση πεδίων παρέµβασης Τεύχος Β Ειδικές θεµατικές και χωρικές διερευνήσεις σελ. 20
8. Οψεις της ταυτότητας του ήµου Αχαρνών µέσα από τη διερεύνηση του τοπικού τύπου. 8.1. Μεθοδολογική προσέγγιση παραδοχές 8.1.1. Γενικά Στο πλαίσιο της αναζήτησης των διαφορετικών όψεων της ταυτότητας του ήµου Αχαρνών, ως σηµαντικό στοιχείο αναφοράς θεωρήθηκε η άποψη της κοινής γνώµης για τα ζητήµατα που αφορούν το ήµο. Η γνώση αυτής της άποψης θα µπορούσε να λειτουργήσει ως δικλείδα ελέγχου της έρευνας µε δύο τρόπους. Από τη µία να προσανατολίσει την έρευνα προς συγκεκριµένα πεδία τα οποία πιθανώς σε άλλη περίπτωση θα διέφευγαν της προσοχής των ερευνητών, ενώ από την άλλη να ελέγξει τους τρόπους µε τους οποίους τα ζητήµατα που έχουν επιλεγεί προς διερεύνηση εγγράφονται στη συνείδηση της κοινής γνώµης, την ένταση και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά τους. Μία συστηµατική προσπάθεια διερεύνησης της κοινής γνώµης οδηγεί βεβαίως σε ερευνητικές - µεθοδολογικές προσεγγίσεις µε σηµαντικές απαιτήσεις πόρων, χρόνου κλπ., που η συγκεκριµένη έρευνα δε διέθεται. Μ αυτό το δεδοµένο οδηγηθήκαµε σε δύο κατευθύνσεις. Η µία είναι αυτή της επιλογής «προνοµιακών συνοµιλητών», µε την έννοια της επιλογής προσώπων µε ειδική γνώση των ζητηµάτων του ήµου, είτε αυτές αφορούν στο σύνολο των ζητηµάτων είτε σε επιµέρους όψεις τους. Η δεύτερη είναι αυτή της διερεύνησης του τοπικού τύπου. Η διερεύνηση αυτή είναι δυνατόν να δώσει ένα µέτρο του ενδιαφέροντος που παρουσιάζουν για την τοπική κοινωνία τα συγκεκριµένα χαρακτηριστικά ζητήµατα. Ενότητα 2η : ιερεύνηση πεδίων παρέµβασης Τεύχος Β Ειδικές θεµατικές και χωρικές διερευνήσεις σελ. 21
8.1.2. Ο τοπικός τύπος Στο Μενίδι εκδίδονται σήµερα 3 τοπικές εβδοµαδιαίες εφηµερίδες. Και οι τρεις ασχολούνται και µε θέµατα του ήµου Α. Λιοσίων, λίγο ως πολύ, συστηµατικά και περιστασιακά µε γειτονικούς ήµους. Τα Αχαρναϊκά Νέα είναι η παλαιότερη εφηµερίδα. Εκδίδεται από το 1975. Το 1995 αγοράστηκε από νεώτερο κάτοικο της περιοχής, ενώ ο διευθυντής σύνταξης (συγγενικό άτοµο του ιδιοκτήτη) δραστηριοποιείται εκτός Μενιδίου. Τυπώνει 2000 φύλλα την εβδοµάδα από τα οποία 1700 περίπου είναι µε συνδροµή. Οι Νέοι στόχοι εκδίδονται από το 1987. Ο ιδιοκτήτης και εκδότης της προέρχεται από παλιά Μανιδιάτικη οικογένεια και είναι και πρόεδρος του Συνδέσµου Επαγγελµατιών και Βιοτεχνών Αχαρνών. Τυπώνει 5500 φύλλα την εβδοµάδα από τα οποία 5000 περίπου είναι µε συνδροµή. Η Ελπίδα είναι η νεότερη εφηµερίδα. Εκδίδεται από το 1999 και τιτλοφορείται «Εφηµερίδα της Αττικής». Ο εκδότης και ιδιοκτήτης είναι κάτοικος Μενιδίου και πρώην διευθυντής της ηµοτικής Εφηµερίδας Αχαρνές (1995-98). Τυπώνει 2000 φύλλα την εβδοµάδα από τα οποία τα 1800 περίπου είναι µε συνδροµή. Τα οικονοµικά και χρονικά περιθώρια που είχαµε στη διάθεσή µας, µας επέβαλαν την επιλογή µιας µόνο εφηµερίδας για την αποδελτίωση των καταχωρήσεων. Η επιλογή έγινε ανάµεσα στις δυο παλαιότερες και µε µεγαλύτερη κυκλοφορία εφηµερίδες, τα Αχαρναϊκά Νέα και τους Νέους Στόχους. Μετά από δειγµατοληπτική ανάγνωση αρκετών φύλλων και από τις δύο εφηµερίδες αναγνωρίσαµε ένα γενικό «προφίλ» της καθε µίας. Επίσης, για να καταλήξουµε στη µια από τις δυο παραπάνω εφηµερίδες και κυρίως για να έχουµε πληρέστερη εικόνα των ζητηµάτων που προβάλλει ο τοπικός τύπος, αποδελτιώσαµε και ταξινοµήσαµε τους πρωτοσέλιδους τίτλους για το έτος 2000 όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα : Ενότητα 2η : ιερεύνηση πεδίων παρέµβασης Τεύχος Β Ειδικές θεµατικές και χωρικές διερευνήσεις σελ. 22
Πίνακας 1. Πρωτοσέλιδοι Τίτλοι, 'Ετος 2000 Ποσοστιαία κατανοµή θεµατικών ενοτήτων στις εφηµερίδες «Νέοι στόχοι» και «Αχαρναϊκά νέα» Εφηµερίδες ΝΕΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΑΧΑΡΝΑΙΚΑ ΝΕΑ % Θέµατα % Σεισµοί 10,22 8,75 Προβολή πολιτικών θέσεων και δραστηριοτήτων µε αναφορά σε ζητήµατα του Μενιδίου, της 8,60 29,58 ευρύτερης περιοχής ή εθνικά Κριτική στη διαχείριση και πολιτική της 8,06 2,08 σηµερινής ηµοτικής Αρχής Εγκληµατικότητα Ναρκωτικά 7,53 5,42 Πολιτιστικές δραστηριότητες Παράδοση Πολιτιστική Κληρονοµιά 6,99 5,00 Ολυµπιακά (κυρίως Ο.Χ.) 5,38 11,25 Υποβάθµιση του Μενιδίου Αδιαφορία της Πολιτείας 5,38 5,00 Αναποτελεσµατικός χειρισµός της ηµ. Αρχής Εσωτερικές τριβές της σηµερινής ηµ. Αρχής 5,38 0,83 Αστυνοµία 4,84 3,75 Παραγωγή / Ανάπτυξη 4,84 2,08 Εξοπλισµός (πλην εκπαίδευσης) 4,30 4,17 Κυκλοφοριακό 3,76 0,83 'Ελληνες Ροµά (Τσιγγάνοι) 3,23 1,25 Προβλήµατα στην εκπαίδευση (σχολικά κτίρια, ελλείψεις προσωπικού) 2,60 2,08 Θετική παρουσίαση της σηµερινής ηµ. Αρχής 2,15 3,75 Φυσικό Περιβάλλον - Πάρνηθα Κηφισσός 2,15 2,92 Πολεοδοµικά (Αναβάθµιση Ανασυγκρότηση) 2,15 1,67 Κακοδιαχείριση προηγούµενης ηµ. Αρχής 2,15 0,42 Αµυγδαλέζα 1,61 1,67 ιαµαρτυρίες συλλόγων, µαζικές κινητοποιήσεις κατοίκων του ήµου (διάφορα θέµατα) 1,61 1,25 Υποδοµές 1,61 1,25 Κοινωνική Πολιτική του ήµου 1,61 1,25 Αυθαίρετη δόµηση 1,61 0,42 Παλινοστούντες νεοπρόσφυγες (Πόντιοι) 1,08 1,25 Κεραίες 1,08 1,25 Υπεράσπιση προηγούµενης ηµ. Αρχής - 0,83 Ενότητα 2η : ιερεύνηση πεδίων παρέµβασης Τεύχος Β Ειδικές θεµατικές και χωρικές διερευνήσεις σελ. 23
Σύµφωνα µε τον πίνακα, µπορούµε να πούµε ότι υπάρχει µια σχετική «σύγκλιση» στην πλειονότητα των θεµάτων. Απόκλιση παρατηρείται κατ αρχή στην προβολή πολιτικών και του κυβερνητικού έργου. Στα Αχαρναϊκά Νέα το 30% των πρωτοσέλιδων τίτλων αφορούν το θέµα αυτό, ενώ οι µισοί από τους τίτλους δεν αφορούν ζητήµατα του Μενιδίου. Στον ίδιο λόγο οφείλεται και η διαφορά στο θέµα των Ολυµπιακών έργων κυρίως του Ολυµπιακού Χωριού. Οι Νέοι Στόχοι αντίθετα, παρουσιάζουν µε µεγαλύτερη συχνότητα τοπικά θέµατα και θέµατα που αφορούν τον τοµέα Ανάπτυξη Παραγωγή, ενώ απέναντι στη σηµερινή δηµοτική αρχή κρατούν µία στάση κριτικής υποστήριξης. Τέλος, η µικρή απόκλιση στα θέµατα «κυκλοφοριακό», «εγκληµατικότητα» και «πολιτιστικά», οφείλεται κατά την εκτίµηση µας στη µεγαλύτερη εστίαση των Νέων Στόχων στα τοπικά ζητήµατα και οπωσδήποτε στη γενικότερη πολιτική των εφηµερίδων. Ετσι, µετά από την αρχική αυτή διερύνηση, το γενικό προφίλ για τις δύο εφηµερίδες περιλαµβάνει : Εφηµερίδα «Νέοι Στόχοι» Έχει διπλάσια κυκλοφορία από τα Αχαρναϊκά Νέα. Υποστηρίζει κριτικά τη σηµερινή ηµοτική Αρχή χωρίς όµως να ταυτίζεται αποκλειστικά, µε καµµία δηµοτική παράταξη, αν και πολιτικά φαίνεται ότι πρόσκειται προς τη Ν.. Λόγω της συµµετοχής του εκδότη στον ΣΕΒΑ καλύπτει µε επάρκεια τον τοµέα αυτό. Έχει σαφή «τοπικό» προσανατολισµό και η παρουσίαση των θεµάτων είναι σχετικά πιό ισορροπηµένη. Εφηµερίδα «Αχαρναϊκά Νέα» Έχει σχεδόν τη µισή κυκλοφορία από τους Νέους Στόχους. Ταυτίζεται µε την προηγούµενη ηµοτική Αρχή και, στην υφιστάµενη σύνθεση του δηµοτικού συµβουλίου, µε την παράταξη του Σ. Ντούρου. Προβάλλει συστηµατικά το κυβερνητικό έργο, και πολιτικούς της συµπολίτευσης και φαίνεται ότι είναι ταυτισµένη µε το ΠΑΣΟΚ. εν φαίνεται ασκεί κακόπιστη κριτική στη σηµερινή ηµοτική αρχή, ενώ σε πολλά θέµατα κάνει σοβαρή παρουσίαση. Ενότητα 2η : ιερεύνηση πεδίων παρέµβασης Τεύχος Β Ειδικές θεµατικές και χωρικές διερευνήσεις σελ. 24
Μετά τα παραπάνω, η πλήρης διερεύνηση του τοπικού τύπου επιλέχτηκε να γίνει µέσα από την εφηµερίδα «Νέοι Στόχοι», µε κριτήρια κυρίως τη µεγαλύτερη κυκλοφορία, τον πολιτικά πίο ανεξάρτητο χαρακτήρα της, και το γεγονός του «τοπικού» προσανατολισµού της. Η διερεύνηση, µέσα από την τοπική εφηµερίδα «Νέοι Στόχοι» επικεντρώθηκε στις παρακάτω περιόδους: Περίοδος Α : το διάστηµα λίγο πριν και µετά τις δηµοτικές εκλογές που έγιναν στις 11 και 18/10/1998, Περίοδος Β : Το διάστηµα µετά τον σεισµό της 7 ης Σεπτεµβρίου 1999, Περίοδος Γ : Ολα τα φύλλα του έτους 2000 Περίοδος : Τα φύλλα του έτους 2001 µέχρι και το φύλλο της 5/4/2001 Για τις περιόδους αυτές αποδελτιώθηκαν άρθρα που καταχωρήθηκαν σύµφωνα µε συγκεκριµένους άξονες. Στη συνέχεια έγινε κατ αρχή, εκτίµηση της αναλογίας αναφορών στους άξονες αυτούς, γεγονός που δίνει το µέτρο του ενδιαφέροντος που παρουσίαζαν για την εφηµερίδα τα διαφορετικά θέµατα. Επίσης από την ανάγνωση των άρθρων έγινε προσπάθεια να εντοπιστεί το πρίσµα κάτω από το οποίο γινόταν η αναφορά σε κάθε θεµατική ενότητα. Για να σταθµιστεί η σηµασία που αποδίδεται σ ένα θέµα ελήφθησαν υπ όψη, εκτός από το περιεχόµενο, το είδος του κειµένου, η έκταση, και τη θέση στην εφηµερίδα (π.χ. κύριο άρθρο, συνέντευξη ή ανακοίνωση αποφάσεων ηµοτικού Συµβουλίου, πρώτη η άλλη σελίδα, διαµαρτυρία, προτάσεις, αίτηµα, ή απλή παράθεση «ειδήσεις» κ.α.). Θεµατικά, οι καταχωρήσεις εντάχθηκαν σε δύο βασικές κατηγορίες. Αυτές που αφορούν σε ζητήµατα της «κοινωνικής οπτικής» και αυτές που αφορούν σε ζητήµατα «φυσικού ή τεχνητού περιβάλλοντος». Στην πρώτη κατηγορία εντάχθηκαν οι θεµατικές ενότητες της «κοινωνικής συνοχής», των σχέσεων µε την εξουσία (τοπική, κεντρική), τη συµµετοχή των δηµοτών στα κοινά και στις πολιτιστικές δραστηριότητες, και της εγκληµατικότητας. Τα συµπεράσµατα και τα σχόλια που σχετίζονται µε αυτή την κατηγορία παρουσιάζονται στο επόµενο κεφάλαιο αυτού του τεύχους, που αφορά την «κοινωνική οπτική» των ζητηµάτων του ήµου Αχαρνών. Στη δεύτερη κατηγορία εντάχθηκαν οι θεµατικές ενότητες που Ενότητα 2η : ιερεύνηση πεδίων παρέµβασης Τεύχος Β Ειδικές θεµατικές και χωρικές διερευνήσεις σελ. 25
αφορούν το φυσικό περιβάλλον, τα πολεοδοµικά θέµατα και τις υποδοµές, τις αναπτυξιακές διαδικασίες στην περιοχή, τα µεγάλα έργα και του Ολυµπιακούς αγώνες καθώ και ζητήµατα που σχετίζονται µε το σεισµό της 7 ης Σεπτεµβρίου 1999. Τα συµπεράσµατα και τα σχόλια που σχετίζονται µε αυτή την κατηγορία παρουσιάζονται στη συνέχεια. 8.2. Θέµατα φυσικού και τεχνητού περιβάλλοντος από τη διερεύνηση του τοπικού τύπου 8.2.1. Γενικές παρατηρήσεις Τα άρθρα που εντάσσονταν στην κατηγορία των θεµάτων φυσικού και τεχνητού περιβάλλοντος αποδελτιώθηκαν και καταχωρήθηκαν σύµφωνα µε τους παρακάτω θεµατικούς άξονες : 1. Ταυτότητα της περιοχής 2. Φυσικό περιβάλλον (προστασία περιβάλλοντος, καταπάτησης κλπ.) 3. Πολεοδοµικά θέµατα 4. Εξοπλισµός (κοινόχρηστες λειτουργίες) 5. Κυκλοφορία 6. Υποδοµές 7. Ολυµπιάδα 2004 8. Επιπτώσεις και αντιµετώπιση του σεισµού της 7 ης Σεπτεµβρίου 1999 9. Παραγωγή 10. Ανάπτυξη 11. ιάφορα (ό,τι δεν εµπίπτει στις παραπάνω κατηγορίες αλλά έχει κάποιο ενδιαφέρον για την έρευνα). Η κατανοµή των θεµάτων κατά κατηγορία φαίνεται στον πίνακα που ακολουθεί : Ενότητα 2η : ιερεύνηση πεδίων παρέµβασης Τεύχος Β Ειδικές θεµατικές και χωρικές διερευνήσεις σελ. 26