Γενική Διεύθυνση Επικοινωνίας Διεύθυνση Γ Σχέσεις με τους πολίτες ΜΟΝΑΔΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΓΝΩΜΗΣ 15/09/2008 ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ 2009 Ευρωβαρόμετρο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (Τακτικό EB 69.2) - Άνοιξη 2008 Αναλυτική σύνθεση Τα αποτελέσματα αυτού του πρώτου ΕΒ/ΕΚ το οποίο ήταν αφιερωμένο στις ευρωπαϊκές εκλογές του 2009 επιτρέπουν τον εντοπισμό των ακόλουθων τάσεων. Σε ένα δύσκολο οικονομικό περιβάλλον, οι Ευρωπαίοι θέτουν τις οικονομικές τους ανησυχίες στο επίκεντρο των θεμάτων εκστρατείας που επιθυμούν να θιγούν στις επόμενες εκλογές. Μεταξύ των κυριότερων κριτηρίων ψήφου των πολιτών, οι τοποθετήσεις των υποψηφίων και των κομμάτων σχετικά με τα ευρωπαϊκά και τα εθνικά διακυβεύματα φαίνεται ότι ισοσταθμίζονται. Το ποσοστό εμπιστοσύνης στα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα, όπως και στο ΕΚ, παρουσιάζεται είτε σταθερό, είτε ελαφρώς μειωμένο. Το ΕΚ παραμένει ωστόσο το θεσμικό όργανο στο οποίο οι Ευρωπαίοι έχουν περισσότερη εμπιστοσύνη. Όσον αφορά την ευαισθητοποίηση ένα χρόνο πριν από τις εκλογές, μπορούν να γίνουν δύο διαπιστώσεις: Το ενδιαφέρον που επιδεικνύουν οι πολίτες για τις εκλογές είναι μεταβλητό. Υπάρχει μια μικρή πλειοψηφία μεταξύ αυτών που φαίνεται να μην ενδιαφέρεται για τις ευρωπαϊκές εκλογές. Η γνώση της ημερομηνίας των εκλογών στην ΕΕ των 27 παρουσιάζει κάποια αύξηση. Όμως, καθώς απομένει ένας χρόνος μέχρι τις εκλογές, είναι δύσκολο να εξαχθούν συμπεράσματα για το ποσοστό συμμετοχής. I. Θέματα εκστρατείας Στις απαντήσεις τους, οι Ευρωπαίοι καθιερώνουν μια πολύ ξεκάθαρη ιεράρχηση των θεμάτων εκστρατείας που επιθυμούν να θιγούν στις εκλογές του Ιουνίου του 2009: α) Ένα σύνολο οικονομικών προβληματισμών σε ποσοστό μεγαλύτερο του 40% β) Φόβοι σχετικά με τα παγκόσμια φαινόμενα μεταξύ 30% και 40% γ) Ορισμένες πολιτικές της ΕΕ και Θεσμικά όργανα μεταξύ 10% και 20%. 1
Για καθένα από τα τρία αυτά θέματα, υπάρχουν αξιοσημείωτες διαφορές ανάλογα με τη χώρα. Συνδέονται κατά κύριο λόγο με την καλή ή κακή οικονομική κατάσταση. α) Προτεραιότητα στην οικονομία και ανησυχία για το μέλλον Στην πρώτη τριάδα ξεχωρίζουν με διαφορά από όλα τα άλλα θέματα: η ανεργία (47%), η οικονομική ανάπτυξη (45%), ο πληθωρισμός και η αγοραστική δύναμη (41%). Η διατήρηση του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου δεν συγκεντρώνει παρά μόνο το 12%, ενώ το μέλλον των συντάξεων συγκεντρώνει ποσοστό 32%. Πρόκειται για τομείς στους οποίους η ΕΕ δεν διαθέτει η ίδια αρμοδιότητες. Θα δούμε ότι αυτή η κατάταξη έχει επιπτώσεις στον βαθμό εμπιστοσύνης στα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα (βλ. σημείο III.). β) Τα άλλα θέματα Σε ποσοστό μεγαλύτερο του 30%, βρίσκουμε θέματα που σχετίζονται με παγκόσμια φαινόμενα: την εγκληματικότητα (37%), την τρομοκρατία (35%), την καταπολέμηση της αλλαγής του κλίματος (33%), τη μετανάστευση (32%). Πάνω από το 10%, πρόκειται για θέματα που συνδέονται πιο άμεσα με ορισμένες πολιτικές της ΕΕ και με τα θεσμικά της όργανα: το ευρώ και η γεωργία (17%), ο ρόλος της ΕΕ στη διεθνή σκηνή (15%), οι εξουσίες των θεσμικών οργάνων, καθώς επίσης και η ταυτότητα και οι αξίες, 12% έκαστο. Το ποσοστό ατόμων που δεν εκφέρουν γνώμη (Δ.Γ.) σχετικά με τα θέματα εκστρατείας ανέρχεται μόλις στο 5%, είναι δηλαδή χαμηλό ποσοστό. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν ορισμένες προσδοκίες όσον αφορά το περιεχόμενο μιας εκστρατείας η οποία δεν θα ξεκινήσει παρά μετά από αρκετούς μήνες. II. Τα κριτήρια ψήφου α) Ευρωπαϊκά και εθνικά διακυβεύματα Για τους ερωτηθέντες, αυτοί οι δύο τύποι διακυβευμάτων φαίνεται να είναι εξίσου σημαντικοί. Οι τοποθετήσεις των υποψηφίων αναφορικά με τα εθνικά ζητήματα ανέρχεται στο 37%, εκείνη για τα ευρωπαϊκά ζητήματα στο 36%. β) Οι υποψήφιοι Τα ακόλουθα στοιχεία επηρεάζουν την επιλογή των ψηφοφόρων. Η εμπειρία τους: προκρίνονται οι υποψήφιοι που διαθέτουν ευρωπαϊκή εμπειρία με 40% έναντι του 29% των υποψηφίων με εθνική εμπειρία. Η προσωπικότητά τους: 30% Η δημοτικότητά τους: 17% 2
Συνολικά για αυτά τα κριτήρια, το ποσοστό των ερωτηθέντων που δεν εξέφρασαν γνώμη (Δ.Γ.) ανέρχεται στο 17%. Διαπιστώνονται πολύ έντονες διαφοροποιήσεις μεταξύ των χωρών. III. Η εμπιστοσύνη (Τακτικό EB 69 - Άνοιξη 2008) α) Ελαφρά μείωση του «κεφαλαίου εμπιστοσύνης» του ΕΚ, της Επιτροπής και της ΕΚΤ, σταθερότητα του Συμβουλίου και της ΕΚΤ Το Κοινοβούλιο παραμένει το θεσμικό όργανο στο οποίο οι Ευρωπαίοι έχουν περισσότερη εμπιστοσύνη: 52% (-3 μονάδες σε σχέση με το φθινόπωρο του 2007) τείνουν να το εμπιστεύονται, 27% (=) τείνουν να μην το εμπιστεύονται και 21% (+3) δεν εκφέρουν γνώμη (Δ.Γ.). Η εμπιστοσύνη στην Επιτροπή: τείνουν να την εμπιστεύονται 47%(-3) τείνουν να μην την εμπιστεύονται 27% (+1), Δ.Γ. 26% (+2). Για αυτά τα δύο θεσμικά όργανα, τα ποσοστά εκείνων που εκφράζουν τάση δυσπιστίας και όσων δεν εκφέρουν γνώμη παρουσιάζουν μικρή αύξηση. Θα μπορούσε αυτό να συσχετιστεί με το γεγονός ότι οι Ευρωπαίοι θέτουν στο επίκεντρο των ανησυχιών τους θέματα που εμπίπτουν περισσότερο στις αρμοδιότητες των κρατών μελών παρά σε εκείνες της ΕΕ (βλ. & I-α); Στους εν λόγω τομείς η ΕΕ δεν παρεμβαίνει, κατά κύριο λόγο, παρά μόνο στο πλαίσιο της στρατηγικής της Λισαβόνας όπου η προβολή των δράσεων των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων δεν είναι εμφανής για τους πολίτες. Η εμπιστοσύνη στην ΕΚΤ: τείνουν να την εμπιστεύονται 50% (-3) σε σχέση με την άνοιξη του 2007), τείνουν να μην την εμπιστεύονται 24%(-1) Δ.Γ. 26%(+4). Το ποσοστό εμπιστοσύνης απέναντι στην ΕΚΤ παραμένει υψηλό. Σε ιδιαίτερα αντίξοες οικονομικές συνθήκες, ενδέχεται, παρά τις επικρίσεις για το ισχυρό ευρώ, ολοένα και περισσότεροι Ευρωπαίοι να θεωρούν ότι το ενιαίο νόμισμα διαδραματίζει πράγματι τον ρόλο της ασπίδας έναντι της εκτόξευσης των τιμών παγκοσμίως, κυρίως των τιμών του πετρελαίου. Η εμπιστοσύνη στο Συμβούλιο είναι σταθερή, αλλά παραμένει σε αρκετά χαμηλότερο επίπεδο σε σχέση με την εμπιστοσύνη στο ΕΚ: Τείνουν να το εμπιστεύονται 43% (+1), τείνουν να μην το εμπιστεύονται 26(-1), Δ.Γ. 31% (=). β) ΕΚ: Γιατί το 52% των ερωτηθέντων εκφράζει εμπιστοσύνη στο θεσμικό όργανο; Γιατί ποσοστό 27% εκφράζει δυσπιστία; Οι λόγοι για τους οποίους το 52% εκφράζει εμπιστοσύνη στο ΕΚ: Για λόγους που σχετίζονται, σύμφωνα με τους ερωτηθέντες, με τη νομιμότητα της οποίας χαίρουν το ΕΚ και τα μέλη του, ξεχωριστά, από την εκλογή τους. 3
Το 36% αυτού του 52% εκτιμά ότι οι αποφάσεις του ΕΚ λαμβάνονται με δημοκρατικό τρόπο, το 28% ότι υπερασπίζεται ικανοποιητικά τα συμφέροντα όλων των πολιτών, ποσοστό 23% ότι οι ευρωπαίοι βουλευτές είναι οι πλέον αρμόδιοι να λαμβάνουν αποφάσεις αναφορικά με την ΕΕ συνολικά και το 15% εκφράζει εμπιστοσύνη στα μέλη του ΕΚ. Μπορούμε να διαγνώσουμε στις απαντήσεις αυτές το άμεσο αποτέλεσμα της διαδικασίας ορισμού και του έργου των βουλευτών. Τέλος, ποσοστό 4% εκφράζει εμπιστοσύνη γενικά στα θεσμικά όργανα. Για λόγους που σχετίζονται με μια ορισμένη θετική αντίληψη του ΕΚ και της ΕΕ γενικά. Το 17% των ερωτηθέντων θεωρεί ότι οι αποφάσεις του ΕΚ συμβάλλουν στην οικονομική ανάπτυξη, το 15% είναι υπέρ της ΕΕ, το 12% αντιλαμβάνεται το ΕΚ ως ένα θεσμικό όργανο που υπερασπίζεται ικανοποιητικά την άποψή τους στην Ευρώπη. Τέλος, 6% των ερωτηθέντων εμπιστεύονται το ΕΚ διότι είναι καλά ενημερωμένοι για τις δραστηριότητές του. Οι λόγοι για τους οποίους ποσοστό 27% δεν το εμπιστεύεται: Για αυτήν τη μερίδα του δείγματος, υπάρχουν αρκετοί λόγοι που πρέπει επίσης να ληφθούν υπόψη. Για λόγους που σχετίζονται με την αμφισβήτηση της νομιμότητας του ΕΚ, της ΕΕ και της πολιτικής γενικά. Το 16% αυτού του 27% των ερωτηθέντων εκφράζει δυσπιστία στους πολιτικούς θεσμούς γενικά, ποσοστό 16% δεν εμπιστεύεται τα μέλη του ΕΚ, το 11% εκτιμά ότι δεν είναι οι πλέον αρμόδιοι να λαμβάνουν αποφάσεις για την ΕΕ, το 13% ότι το ΕΚ δεν αντιπροσωπεύει ικανοποιητικά τις απόψεις τους στην Ευρώπη και ποσοστό 8% είναι κατά της ΕΕ. Για λόγους που σχετίζονται με μια ορισμένη αρνητική αντίληψη της δραστηριότητας του ΕΚ. Για το 41% όσων εκφράζουν δυσπιστία, το ΕΚ βρίσκεται πολύ μακριά από τους ευρωπαίους πολίτες, ποσοστό 17% πιστεύει ότι οι αποφάσεις του έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην ανάπτυξη και 9% ότι οι αποφάσεις δεν λαμβάνονται με δημοκρατικό τρόπο. Για λόγους που σχετίζονται με το έλλειμμα ενημέρωσης. Ποσοστό 25% θεωρεί ότι δεν διαθέτει επαρκή πληροφόρηση για το ΕΚ. 4
IV. Η ευαισθητοποίηση Έχοντας πληροφορηθεί την ημερομηνία των εκλογών, οι ερωτηθέντες στη συνέχεια ερωτώνται για το επίπεδο ενδιαφέροντος που εκδηλώνουν και για την επιθυμία ή την απροθυμία τους να προσέλθουν στις κάλπες. α) Ημερομηνία ελαφρώς περισσότερο γνωστή Παρατηρείται μια αργή και λογική βελτίωση της γνώσης της ημερομηνίας των ευρωπαϊκών εκλογών. - Το 16% των ερωτηθέντων απαντά «2009», ενώ το ποσοστό εκείνων που είχαν δώσει τη συγκεκριμένη απάντηση ανέρχονταν μόλις σε 10% στην προηγούμενη έρευνα του EB. - Όσον αφορά τους ερωτηθέντες που έδωσαν την απάντηση «Ιούνιος του 2009» παρουσιάζεται αύξηση από 2% σε 4%. Προσοχή, το ποσοστό των ερωτηθέντων που δηλώνει ότι δεν γνωρίζει (Δ.Γ.) παραμένει σταθερό σε ποσοστό 75%. Το 25% των ερωτηθέντων που δήλωναν ότι γνώριζαν την ημερομηνία των ευρωπαϊκών εκλογών στο EB68 είναι απλώς πιο συγκεκριμένοι στο EB69. Μπορούμε να συναγάγουμε ότι εκείνοι που δήλωναν ότι γνώριζαν, έχουν καλύτερη ενημέρωση σήμερα. Σε αυτήν την περίπτωση επίσης, υπάρχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις μεταξύ των κρατών μελών. β) Ανάπτυξη του ενδιαφέροντος - Ποσοστό 51% δηλώνει ότι «δεν ενδιαφέρεται» (+ 50% σε 14 χώρες). - Ποσοστό 46% δηλώνει ότι «ενδιαφέρεται» (+ 50% σε 13 χώρες), εκ των οποίων το 8% εκφράζει έντονο ενδιαφέρον. Αυτά τα ποσοστά μπορεί να ποικίλλουν σημαντικά από χώρα σε χώρα. Το ποσοστό όσων δεν εκφέρουν γνώμη ανέρχεται στο 3%. γ) Κινητοποίηση που πρέπει να ενθαρρυνθεί Δεν πρέπει να συγχέεται η πρόθεση προσέλευσης στις κάλπες με το ποσοστό συμμετοχής Από την επιτόπου έρευνα που διεξήχθη τον Μάρτιο/Απρίλιο του 2008, προκύπτουν τα ακόλουθα αποτελέσματα: - «Σίγουρα θα ψηφίσουν»: 30% - «Σίγουρα δεν θα ψηφίσουν»: 14% Δεν πρέπει, σε καμία περίπτωση, να συμπεράνουμε από τα στοιχεία αυτά ότι το εν λόγω 30% αντιστοιχεί σε ένα οποιοδήποτε ποσοστό συμμετοχής. Πράγματι, καθώς απομένει ένας χρόνος μέχρι τις εκλογές, βρισκόμαστε σε μια λογική εκφοράς γνώμης (η απάντηση σε μια ερώτηση σε μη εκλογικό πλαίσιο). Σε μια χρονική περίοδο πιο 5
κοντά στις εκλογές, θα βρισκόμαστε σε μια λογική πράξης (την ίδια την ψήφο). Ωστόσο, αυτό ενισχύει περαιτέρω την ιδέα του αρκετά περιορισμένου ενδιαφέροντος για τις συγκεκριμένες εκλογές σε αυτό το στάδιο. Πράγματι, αυτά τα δύο ποσοστά, αποτελούν τους σκληρούς πυρήνες εκείνων που, καταρχήν, επιθυμούν να ψηφίσουν και εκείνων που δεν επιθυμούν να προσέλθουν στις κάλπες. Οι λόγοι για να μην ψηφίσει κάποιος ή για να διστάζει να ψηφίσει Αυτές οι πιθανότητες προσέλευσης ή αποχής από τις εκλογές έχουν καταγραφεί σε μια κλίμακα από το 1 έως το 10. Εάν προσθέσουμε τα άτομα που έχουν τη μεγαλύτερη τάση να δηλώσουν ότι δεν θα ψηφίσουν, θα βρούμε το ποσοστό 14% εκείνων που είναι σίγουροι ότι δεν θα ψηφίσουν και το ποσοστό 20% εκείνων που έχουν μικρή πιθανότητα προσέλευσης. Αναφορικά λοιπόν με εκείνους, δηλαδή με το 34% του παγκόσμιου δείγματος, μετρήθηκαν οι λόγοι της ενδεχόμενης αποχής τους. Εκούσιοι λόγοι: - Οι λόγοι που σχετίζονται άμεσα με μια πολιτική επιλογή: ευρωπαϊκές εκλογές (59%), εκλογές γενικά (46%), έλλειψη ενδιαφέροντος για τις ευρωπαϊκές υποθέσεις (45%), άρνηση ψήφου γενικά (24%), κατά του ευρωπαϊκού οικοδομήματος (23%). - Οι λόγοι που σχετίζονται με το έλλειμμα ενημέρωσης: άγνοια του ρόλου του ΕΚ (60%), όχι τόσο καλά ενημερωμένοι για να ψηφίσουν (58%), το ΕΚ δεν διαθέτει αρκετές εξουσίες (26%). - Οι λόγοι που σχετίζονται με ένα αίσθημα, μια εντύπωση: μια ψήφος που δεν θα αλλάξει τίποτα (68%), το ΕΚ δεν ασχολείται αρκετά με τα προβλήματα που με αφορούν (57%), η αίσθηση της μη ικανοποιητικής αντιπροσώπευσης από τους ευρωπαίους βουλευτές (53%). Λόγοι περιστασιακοί: - Κώλυμα για διάφορους λόγους (ταξίδι, υγεία, εργασία κλπ.) σε ποσοστό 15%, μη εγγραφή στους εκλογικούς καταλόγους (16%). Μονάδα παρακολούθησης της κοινής γνώμης 6