pinakothiki:layout 1 10/2/2009 10:38 μ Page 1 δημοτική πινακοθήκη ιωαννίνων

pinakothiki:layout 1 10/2/2009 10:38 μ Page 1 δημοτική πινακοθήκη ιωαννίνων

pinakothiki:layout 1 10/2/2009 10:38 μ Page 2

pinakothiki:layout 1 10/2/2009 10:38 μ Page 3 Πρόκειται για πρόπλασμα του τελικού έργου που εκτελέστηκε σε χαλκό -με μικρές διαφοροποιήσεις, όπως π. χ. το τόξο που κρατά στο χέρι- και βρίσκεται στην κατοχή του Υπουργείου Πολιτισμού. Το γυναικείο γυμνό ήταν από τα προσφιλή θέματα του Νίκου Περαντινού (Αθήνα 1910 - Αθήνα 1991) και συνήθως τα απέδιδε σε μάρμαρο και όχι σε χαλκό. ΓΥΜΝΗ ΤΟΞΟΤΡΙΑ γύψος, 190 εκ. του Nίκου Περαντινού, 1937

pinakothiki:layout 1 10/2/2009 10:38 μ Page 4 ΓΙΑΝΝΟΥΛΗΣ ΧΑΛΕΠΑΣ μετάλλιο, 23 εκ. των Λάζαρου Σώχου και Ιωάννη Βιτάλη, 1905 Είναι εντυπωσιακό το ότι οι δύο τήνιοι γλύπτες Λάζαρος Σώχος (Τήνος 1888- Αθήνα 1975) και Ιωάννης Βιτάλης (Τήνος 1850- Αθήνα 1915), επέλεξαν να συνενώσουν τις δυνάμεις τους για να φιλοτεχνήσουν το μετάλλιο με εικόνα του μεγάλου συμπατριώτη τους Γιαννούλη Χαλεπά (Τήνος 1851- Αθήνα 1938), ο οποίος το 1905 μόλις τότε είχε εγκαταλείψει το ψυχιατρείο της Κέρκυρας όπου νοσηλευόταν. Το μετάλλιο, όπως αναγράφεται στη δεξιά πλευρά του έγινε στην Πανόρμο της Τήνου. Η ΜΗΔΕΙΑ μετάλλιο, 21 εκ. του Δημητρίου Φερεντίνου, 1950 Ο Δημήτριος Φερεντίνος (Βραίλα Ρουμανίας 1908 - Αθήνα 1986) εκτός από το ολόγλυφο, ασχολήθηκε ιδιαίτερα με το ανάγλυφο και ειδικά το μετάλλιο, στο οποίο δίνει μερικές από τις πιο σημαντικές διατυπώσεις του. Στο ανάγλυφο ακριβώς κατορθώνει να απομακρυνθεί πιο γρήγορα από τις παραδοσιακές τάσεις και να φθάσει σε αναζητήσεις οι οποίες συνδυάζουν τη μορφική πληρότητα και τον εκφραστικό πλούτο. Στα μετάλλιά του είναι πολύ έντονη η επίδραση των αρχαίων νομισμάτων.

pinakothiki:layout 1 10/2/2009 10:38 μ Page 5 ΑΝΔΡΙΚΗ ΜΟΡΦΗ ξύλο και μέταλλο, 221 εκ. του Θόδωρου Παπαγιάννη, 2002 Το πανύψηλο γλυπτό του Θ. Παπαγιάννη είναι από τα γνωστά του φαντάσματα και είναι εμπνευσμένο από τον κόσμο των πρωτογόνων. Οι μορφές τους προσφεύγουν στα φυλαχτά και τα φετίχ για να αποφύγουν την αδυσώπητη μοίρα τους. Το πάντρεμα των ετερόκλιτων υλικών είναι εντυπωσιακό.

pinakothiki:layout 1 10/2/2009 10:38 μ Page 6 ΑΝΔΡΙΚΗ ΜΟΡΦΗ ANAΠΗΡΟΥ σίδερο, 50 εκ. της Άλεξ Μυλωνά Η κλίση της γλύπτριας στην αφαιρετική απόδοση της ανθρώπινης μορφής είναι εμφανής στο ανωτέρω έργο της. Η γνωριμία της με σημαντικούς καλλιτέχνες της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας, όπως ο Τζιακομέτι, έπαιξε σημαντικό ρόλο. Η φυσική φόρμα διατηρείται αλλά δίνεται με τη μεγαλύτερη δυνατή σχηματοποίηση και όχι με τον κλασικό τρόπο. ΚΟΡΙΤΣΙ γύψος, 160 εκ. του Αντωνίου Σώχου, π.1960 Το έργο παραπέμπει σαφώς στην πρώιμη αρχαϊκή γλυπτική, στα ξόανα αλλά και την αιγυπτιακή τέχνη. Η στάση της νεανικής μορφής μετωπική και στατική. Το ντύσιμο σχεδόν διάφανο για να τονίζει τις καμπύλες του κοριτσιού, ιδιαίτερα του στήθους. Το δεξί χέρι είναι το μοναδικό στοιχείο που σπάζει την απόλυτη ακινησία.

pinakothiki:layout 1 10/2/2009 10:38 μ Page 7 ΚΑΘΙΣΤΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΜΟΡΦΗ χαλκός, 128 εκ. του Βασίλη Παπασάϊκα

pinakothiki:layout 1 10/2/2009 10:38 μ Page 8 ΚΕΦΑΛΙ ΝΕΑΣ μάρμαρο, 35 εκ. του Νίκου Περαντινού ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΜΟΡΦΗ χαλκός, 35 εκ. του Παύλου Βρέλλη, 1955 ΚΕΦΑΛΙ ΓΥΝΑΙΚΑΣ γύψος, 40 εκ. του Θανάση Απάρτη

pinakothiki:layout 1 10/2/2009 10:38 μ Page 9 Ο γλύπτης στο πρόπλασμά του παρουσιάζει μια γυναικεία ντυμένη μορφή, μετωπικά στον θεατή, με δυνατό σώμα και μάλλον επιθετική στάση. Το έργο, είναι αποτέλεσμα εξαιρετικής μελέτης και πολλών προσπαθειών του καλλιτέχνη, διακρίνεται για την ισορροπία των όγκων του και τις γλυκές μελωδικές καμπυλότητές του. ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΗ ΣΤΙΓΜΗ γύψος, 192 εκ., του Λάζαρου Λαμέρα, 1954

pinakothiki:layout 1 10/2/2009 10:38 μ Page 10 ΞΑΠΛΩΜΕΝΗ ΓΥΝΑΙΚΑ ορείχαλκος, 38 εκ., της Τίτσας Χρυσοχοϊδου, 1944 Κυρίαρχο θέμα στη γλυπτική της Τίτσας Χρυσοχοίδου (Αθήνα 1906-Αθήνα 1990) είναι η ανθρώπινη μορφή και κυρίως το γυναικείο γυμνό, η καθιστή και ξαπλωμένη γυναίκα, τις οποίες συνήθως αποδίδει σε χαλκό ή και πηλό. Οι γυναίκες της Χρυσοχοϊδου, συχνά απεικονίζονται σε μια πλάγια θέση και είναι γυμνές, με καλοζυγισμένες καμπύλες και στρογγυλεμένους όγκους στα σώματα. Τα έργα της διακρίνονται για τη λιτότητα και την εσωτερική τους δύναμη, τον αυστηρό δομικό χαρακτήρα τους και την έμφαση στα πλαστικά χαρακτηριστικά. Παρά το γεγονός ότι οι δύο παρατιθέμενες φιγούρες είναι καθιστές, εντούτοις παρουσιάζουν έντονη κινητικότητα. ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΜΟΡΦΗ ορείχαλκος, 82 εκ., της Τίτσας Χρυσοχοϊδου, 1944

pinakothiki:layout 1 10/2/2009 10:38 μ Page 11 ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΦΙΓΟΥΡΑ τερακότα, 30 εκ. της Τίτσας Χρυσοχοϊδου, 1950 ΟΙ ΔΥΟ ΦΙΛΕΣ τερακότα, 38 εκ. της Τίτσας Χρυσοχοϊδου, 1950

pinakothiki:layout 1 10/2/2009 10:38 μ Page 12

pinakothiki:layout 1 10/2/2009 10:38 μ Page 13 Ο ΚΟΣΜΟΣ χαλκός, 82 εκ. του Κυριάκου Ρόκου Πολλά από τα έργα του Κυριάκου Ρόκου (Γιάννενα 1945) φέρουν τον τίτλο Ο Κόσμος. Αυτό γίνεται γιατί ο γλύπτης σκαλίζει αυθόρμητα και χωρίς προπλάσματα ή σχέδια, με καθοδηγητή το συναίσθημα δίχως να υπάρχει μια τελική μορφή στο μυαλό του. Έτσι αφήνει τον θεατή μόνο του για να επιλέξει τον τίτλο που εκφράζει αυτό τον ίδιο. Στην εικονιζόμενη σύνθεση συνταιριάζουν ανόμοιοι όγκοι, ετερόκλητα στοιχεία, πληθώρα μορφών, σαν όλα να προσπαθούν να διασαλεύσουν την επίπλαστη ισορροπία της ζωής. Στην επάνω πλευρά του γλυπτού προβάλλει μια ανθρώπινη μορφή με απλανές βλέμμα και μελαγχολικά χείλη. Το όλο έργο αποπνέει βαθειά απαισιοδοξία και πεσιμισμό.

pinakothiki:layout 1 10/2/2009 10:38 μ Page 14 ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΓΥΜΝΟ γύψος, 81 εκ. της Κατερίνας Χαλεπά - Κατσάτου Το παραμυθένιο γλυπτό της εγγονής του Γιαννούλη Χαλεπά, Κατερίνας Χαλεπά-Κατσάτου (Αθήνα 1925) είναι από τα πιο αντιπροσωπευτικά της. Ο άνθρωπος ήταν πάντοτε στο επίκεντρο των θεμάτων της. Το εικονιζόμενο γυναικείο γυμνό είναι περίοπτο, με αρμονία στους όγκους του σώματος, αφαιρετική διάθεση -χωρίς να φτάνει στα άκρα- και απλοποίηση της μορφής. Η εκφραστικότητα του προσώπου και οι αναλογίες του σώματος μαρτυρούν ρεαλιστική διάθεση και παραστατική ικανότητα. Η Χαλεπά διακρίθηκε κυρίως σε υπερμεγέθη μνημεία και ηρώα.

pinakothiki:layout 1 10/2/2009 10:38 μ Page 15 Ο σημαντικότατος γλύπτης του μεσοπολέμου Κώστα Δημητριάδης (Στενήμαχος Ανατολικής Ρωμυλίας 1881- Αθήνα 1943) είναι γνωστός από το Δισκοβόλο μπροστά από το Παναθηναϊκό Στάδιο και τον ανδριάντα Ο Εθνομάρτυρας Χρυσόστομος της Σμύρνης στη μικρή Πλατεία της Μητρόπολης των Αθηνών. Φιλοτέχνησε πολλές προτομές, αλλά οι περισσότερες είναι άγνωστο που βρίσκονται σήμερα. Στην παρατιθέμενη ο Δημητριάδης δεν μένει πιστός στους ακαδημαϊκούς του τύπους, αλλά χρησιμοποιεί με άνεση ρεαλιστικά στοιχεία. Προχωρεί οπωσδήποτε μακρύτερα από την περιγραφή των φυσιογνωμικών στοιχείων του αγέλαστου βασιλιά και δίνει κάτι από την ψυχρότητα που τον χαρακτήριζε. ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Β τερακότα, 52 εκ. του Κωνσταντίνου Δημητριάδη

pinakothiki:layout 1 10/2/2009 10:38 μ Page 16 ΚΕΦΑΛΙ ΤΟΥ ΠΟΛΥΔΕΥΚΗ μάρμαρο, 30 εκ. αγνώστου γλύπτη, 3ος π.χ. αι. ΚΕΦΑΛΙ ΝΕΟΥ γύψος, 27 εκ. της Τίτσας Χρύσοχοϊδου ΚΕΦΑΛΙ ΓΕΡΟΝΤΑ μάρμαρο, 50 εκ. του Μιχάλη Τόμπρου

pinakothiki:layout 1 10/2/2009 10:38 μ Page 17 ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ τερακότα, 28 εκ., του Λάζαρου Λαμέρα ΨΥΧΗ γύψος, 33 εκ., του Πάνου Αραβαντινού ΓΥΝΑΙΚΑ ΞΑΠΛΩΜΕΝΗ ορείχαλκος, 16 εκ., του Θανάση Απάρτη

pinakothiki:layout 1 10/2/2009 10:38 μ Page 18 ΜΕΤΑΛΛΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ μετάλλιο, 34 εκ., του Γεωργίου Ιακωβίδη, 1902 Η ηγετική μορφή της νεοελληνικής τέχνης του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα Γεώργιος Ιακωβίδης (Λέσβος 1852- Αθήνα 1932) δεν ήτανμόνο κορυφαίος ζωγράφος αλλά και χαρισματικός γλύπτης. Στα παιδικά του χρόνια στη Σμύρνη έδειξε το ταλέντο του σκαλίζοντας με εξαιρετική δεξιοτεχνία διάφορα πρόσωπα σε ξύλο. Τον έστειλαν να σπουδάσει στο Σχολείο Τεχνών στην Αθήνα κυρίως γλυπτική και δευτερευόντως ζωγραφική, με δάσκαλο το Λεωνίδα Δρόση. Μόνο όταν βρέθηκε στο Μόναχο άρχισε να ενδιαφέρεται περισσότερο για τη ζωγραφική και λιγότερο για τη γλυπτική. Πάντως ορισμένοι κριτικοί της τέχνης τον συγκρίνουν με τους γλύπτες Χαλεπά και Βιτσάρη. Το εικονιζόμενο μετάλλιο εκδόθηκε από την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος για τον εορτασμό των εξήντα χρόνων από την ίδρυσή της. Απεικονίζονται οι Διοικητές της Τράπεζας από την δημιουργία της μέχρι το 1902. Ο ιδρυτής της Ε.Τ.Ε. ηπειρώτης εθνικός ευεργέτης Γεώργιος Σταύρου (Γιάννενα 1790 - Αθήνα 1869) χρημάτισε ισόβιος διοικητής από το 1842 μέχρι το θάνατό του το 1869. Τον διαδέχτηκε ο νομομαθής, οικονομολόγος, φιλόλογος και συγγραφέας Μάρκος Ρενιέρης (Τεργέστη 1815- Αθήνα 1897) ο οποίος παραιτήθηκε το 1890 για λόγους ηλικίας. Τον ακολούθησε ο νομικός ιστορικός, λογοτέχνης και πολιτικός Παύλος Καλλιγάς (Σμύρνη 1814- Αθήνα 1896) ο οποίος παρέμεινε στη θέση του μέχρι το θάνατό του. Διαδόχός του ήταν ο καθηγητής της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πολιτικός Στέφανος Στρέϊτ (Πάτρα 1835- Αθήνα 1920), που διοίκησε την Τράπεζα από το 1896 μέχρι το 1911. Επί θητείας του παραγγέλθηκε το μετάλλιο.

pinakothiki:layout 1 10/2/2009 10:38 μ Page 19 Ο ΒΟΣΚΟΣ γύψος, 160 εκ. του Μιχάλη Τόμπρου, 1961 Το έργο θα πρέπει να χρονολογηθεί μετά το 1950, όταν ο Μιχάλης Τόμπρος άρχισε να ενδιαφέρεται σε μεγάλο βαθμό για την αφαίρεση, οπότε και θα δώσει μερικά από τα πλέον εντυπωσιακά έργα του. Η ανθρώπινη μορφή εγκαταλείπεται σταδιακά και τη θέση της παίρνουν συμβολικές εικόνες. Χαρακτηρίζεται ως ένας καλλιτέχνης πρωτοπόρος εξαιτίας των νεοτερικών στοιχείων που εισήγαγε στην ελληνική γλυπτική. Το παρατιθέμενο έργο αποτελεί πρόπλασμα, το οποίο στη συνέχεια χύτευσε ο γλύπτης σε ορείχαλκο. ΚΕΦΑΛΙ ΣΕ ΠΕΤΡΙΝΗ ΒΑΣΗ μάρμαρο, 51 εκ. του Χάρη Γύρα, 2000

pinakothiki:layout 1 10/2/2009 10:38 μ Page 20 Ο ΕΡΜΗΣ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΤΕΛΗ μαρμάρινη προτομή, 70 εκ. του Γεωργίου Βρούτου, 1908 (Αίθουσα Δημοτικού Συμβουλίου, Ιωάννινα) Το περίτεχνο γλυπτό σε πάλευκο πεντελικό μάρμαρο φέρει την υπογραφή Αδερφοί Κοτλαμάνη εποίουν,1909. Όμως ο ακαδημαϊκός Χρύσανθος Χρήστου και η ιστορικός της Τέχνης Μυρτώ Κουμβακάλη-Αναστασιάδη αναφέρουν ότι ο μεγάλος νεοέλληνας γλύπτης Γεώργιος Βρούτος(1843-1909) είχε φιλοτεχνήσει ένα παρόμοιο έργο, και το οποίο θεωρείται χαμένο. Αλλά οι δύο αδερφοί Κοτζαμάνη έπαιρναν πολλές παραγγελίες άλλων γλυπτών και σμίλευαν τα προπλάσματά τους σε σκληρό υλικό, όπως και το μάρμαρο. Κατά την άποψη του συγγραφέα του παρόντος οι Κατζαμάνηδες ετοίμασαν το μαρμάρινο γλυπτό, από πρόπλασμα του Βρούτου, πλην όμως μεσολάβησε ο θάνατος του τελευταίου στα 1809, οπότε προτίμησαν να υπογράψουν οι ίδιοι την πανέμορφη προτομή. Άλλωστε ο Βρούτος επιχείρησε να συμπληρώσει τον Ερμή του Πραξιτέλη, με άγνωστο όμως αποτέλεσμα. Το πώς βρέθηκε αυτό το εξαιρετικό έργο στα Γιάννενα δεν έγινε δυνατό να διαπιστωθεί. Ο Γεώργιος Βρούτος χαρακτηρίζεται ως ο συμπαθέστερος έλληνας καλλιτέχνης της εποχής του. Μειλίχιος και ευγενής, χωρίς φθόνο και υπεροψία έδειχνε έμπρακτο ενδιαφέρον στους μαθητές και συναδέλφους του. Ιδιαίτερη υπήρξε η προτίμησή του για τα αρχαιοπρεπή θέματα, με μυθολογικό ή αλληγορικό περιεχόμενο. Το ότι υπάρχουν δύο έργα του στα Γιάννενα, (το άλλο είναι το ταφικό μνημείο που βρίσκεται στο προαύλιο του ναού της Αγίας Αικατερίνης, είναι σημαντικό.

pinakothiki:layout 1 10/2/2009 10:38 μ Page 21 ΖΩΔΙΑΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ γύψινο ανάγλυφο, 70 x 35 εκ., του Βασιλείου Κουρεμένου, 1935 (Δημοτικό Μουσείο, Ιωάννινα) Ο ζωδιακός κύκλος αποτελούσε ένα θέμα ιδιαίτερα προσφιλές στον Βασίλη Κουρεμένο και εντοπίζεται σε διάφορα έργα του, ανάμεσα στα οποία και σχέδια ταπήτουργιας. Η συγκεκριμένη αναπαράσταση των ζωδίων έχει χρησιμοποιηθεί από τον αρχιτέκτονα - καλλιτέχνη και στη διακόσμηση του ταφικού μνημείου του ιδρυτή της Ακαδημίας Αθηνών Δημητρίου Αιγινίτη (1862-1934), που βρίσκεται στο Α Νεκροταφείο των Αθηνών.

pinakothiki:layout 1 10/2/2009 10:38 μ Page 22