The circumnavigation of Milos By Dr. Michael Fytikas* Milos, together with the islands of Kimolos Polyaegos, Antimilos, Prasonisi, Akradies, Glaronisia (the seagull islands ), Aghios Eustathios, Aghios Georgios and other islets and reefs, constitute a beautiful island complex. The highly favourable morphology of the island, especially its numerous steep coasts, offers a magnificent and impressive view out of the sea. The variety of the volcanic mainly formations, which were created during a long period of approximately 3,5 million years, combined with their hydrothermal alteration, results in an amazing alternation of colours and shapes. The intense and active tectonics produced many irregularities to the geological formations of the island, which can be better observed by boat. The potentially active volcanism creates conditions of high heat flow rate (up to ten times higher than the average heat flow of the earth), which is often met at coastal areas in the form of thermal fumaroles, thermal springs, hot grounds and undersea gas escapes. These manifestations result in the deposition of colourful minerals and rocks on shore and on the bottom of shallow waters, which are visible with the naked eye. SAILING AROUND MILOS ΓΥΡΟΣ ΤΗΣ ΜΗΛΟΥ Ο περίπλους της Μήλου Από τον καθηγητή Μιχάλη Φυτίκα* Η Μήλος, μαζί με την Κίμωλο, Πολύαιγο, Αντίμηλο, Πρασονήσι, τις Ακραδιές, τα Γλαρονήσια, τον Αγ. Ευστάθιο, Αγ. Γεώργιο και άλλα μικρότερα νησιά και υφάλους, σχηματίζουν ένα πανέμορφο νησιωτικό σύμπλεγμα. Η ιδιαίτερα ευνοϊκή μορφολογία, κυρίως οι πολλές απότομες ακτές, προσφέρουν μια πανέμορφη και εντυπωσιακή θέα από τη θάλασσα. Η ποικιλία των ηφαιστειακών κυρίως σχηματισμών, οι οποίοι δημιουργήθηκαν σε ένα μεγάλο χρονικό διάστημα 3,5 εκατ. ετών, σε συνδυασμό με την υδροθερμική εξαλλοίωσή τους, προσφέρει μια καταπληκτική εναλλαγή χρωμάτων και σχημάτων. Η έντονη και ενεργός τεκτονική δημιούργησε πολλά σκαμπανεβάσματα των γεωλογικών σχηματισμών, που μπορεί να παρακολουθήσει κανείς καλύτερα από το πλοιάριο. Η δυνητικά ενεργός ηφαιστειότητα δημιουργεί συνθήκες υψηλής θερμικής ροής (μέχρι και δέκα φορές πάνω από τη μέση γήινη) που συναντιέται συχνά στις παράκτιες κυρίως περιοχές με τη μορφή θερμών ατμίδων, πηγών θερμών εδαφών και υποθαλάσσιων διαφυγών αερίων. Οι εκδηλώσεις αυτές αποθέτουν και πολύχρωμα ορυκτά και πετρώματα στη στεριά και τον πυθμένα της αβαθούς θάλασσας, όπου είναι ορατά. 68
The complex volcanic bloc of Milos and the surrounding islands created hundreds of small or big, unique or even rare, volcanic edifices and formations; among other: craters, domes, pyroclastic flows and avalanches, volcanic ash and pumice deposits, breccias from lava crumbing. A big part of these formations are visible on the shore line; you can view them from the boat while on the sailing tour around the island and complement thus the picture you have gained from the Milos land tour. The excursion offers you a unique opportunity to enjoy magnificent colours and rocks, volcanic phenomena; all of which are visible only from the unconfined sea horizon towards the coast line and towards the superjacent, higher morphological spots. The circumnavigation begins in the morning; the sailing boat departs from Adamas and returns to the same point in the afternoon. Usually, there are one to two stops planed for swimming and one further stop around midday at Psathi port, in Kimolos for lunch and/or swimming. A basic principle of the tour is to sail relatively close to the shore line, in order for the guests to see and enjoy the scenery and a second principle is to draw closer to the shore when there is something worth to see from a short distance. The speed varies, according to how interesting each site is. Το σύνθετο ηφαιστειακό συγκρότημα της Μήλου και των γύρω νησιών δημιούργησε εκατοντάδες κέντρα και μικρά ή μεγάλα οικοδομήματα (κρατήρες, θόλους, πυροκλαστικές ροές και νέφη, ρεύματα λάβας, αποθέσεις τέφρας και κίσηρης, λατυποπαγή από κατάρρευση) αλλά και εντελώς πρωτότυπους και σπάνιους σχηματισμούς. Ένα μεγάλο τμήμα των παραπάνω φαίνεται από τα παράκτια σημεία, από τα οποία περνά το πλοιάριο κατά τον περίπλου και συμπληρώνει την εικόνα που έχει ο επισκέπτης από τη στεριανή περιήγηση. Η εκδρομή δίνει μοναδική ευκαιρία για απόλαυση χρωμάτων, πετρωμάτων, ηφαιστειολογικών φαινομένων, που ο επισκέπτης μπορεί να δει μόνο από τον ελεύθερο ορίζοντα της θάλασσας προς την ακτή και προς τα υπερκείμενα, υψηλότερα μορφολογικά σημεία. Ο περίπλους ξεκινά το πρωί με τουριστικό πλοιάριο από τον Αδάμαντα και επιστρέφει στο ίδιο σημείο το απόγευμα. Συνήθως προβλέπονται 1-2 στάσεις για μπάνιο και μια το μεσημέρι στο λιμάνι Ψάθη της Κιμώλου για φαγητό ή και μπάνιο. Βασική αρχή του ταξιδιού είναι η πορεία σχετικά κοντά στις ακτές για παρατήρηση και απόλαυση του τοπίου, καθώς και μερικές προσεγγίσεις στην ακτή όταν υπάρχουν πολύ αξιόλογες περιπτώσεις. Η ταχύτητα είναι μεταβαλλόμενη, ανάλογα με το ενδιαφέρον της κάθε περιοχής. Ο περίπλους αρχίζει από τις κεντρικές βόρειες ακτές του Όρμου Μήλου για να δει κανείς τα ορυχεία του οψιανού, το Κλήμα και τα αρχαία της Κλασικής The sailing tour departs from the central-north coasts of the Milos cove, so that one can see the mines of the obsidian, the settlement of Klima as well as the antique monuments of the Classic and early Christian age. In the following, the ship draws closer to the south coasts of the cove and continues up to the northwesternmost end of the island, in order for the guests to see the mines on cape Vani and the Tourlos dome. The west coasts display great alternations of colours, volcanic formations and geological events, with the emerald cave and the volcanic dykes to be the most important among them. At this point, the boat draws close to the shore. While sailing south of the island, the ship approaches Kleftiko, with its marine meteors (blocks of white vol- και Πρωτοχριστιανικής εποχής. Στη συνέχεια προσεγγίζονται οι νότιες ακτές του Όρμου μέχρι το ΒΔ άκρο του νησιού, για να δουν οι επισκέπτες το ορυχείο στο Βάνι και το θόλο Τούρλος. Οι δυτικές ακτές έχουν σημαντικές εναλλαγές χρωμάτων, ηφαιστειακών σχηματισμών και γεωλογικών φαινόμενων, με σπουδαιότερη τη «σμαραγδένια σπηλιά» και τις φλέβες τροφοδοσίας του ηφαιστείου όπου γίνονται σχετικές προσεγγίσεις. Στο νότιο τμήμα προσεγγίζεται το Κλέφτικο, με τα θαλάσσια μετέωρα (ογκόλιθοι λευκών ηφαιστειακών πετρωμάτων-σχηματισμών), με δεκάδες ενάλιες σπηλιές και θάλασσα κλειστή σαν λίμνη, κατάλληλη για βουτιές από το καΐκι και ένα αξέχαστο μπάνιο. Στη συνέχεια αλλάζει το τοπίο, με εναλλαγές ηφαιστιτών και παλαιότερων κίτρινων ιζημάτων, με σπουδαίους προστατευμένους ορμίσκους, με καταπληκτικές αμμώδεις παραλίες στο Γέροντα, τον Προβατά, τη Φυριπλάκα και το Τσιγκράδο. Παρεμβάλλονται σημαντικοί και ποικίλοι γεωλογικοί σχηματισμοί, με κυριότερο τον δακτύλιο τόφφων στο Τσιγκράδο. Στο Παλαιοχώρι η παραλία προσφέρεται για δεύτερο μπάνιο και εντυπωσιάζουν τα έντονα γεωθερμικά της φαινόμενα. Η άμμος φτάνει σε μερικά σημεία τους 100 ο C. 70 71
canic rocks and formations) and tens of caverns near the shore lines. At this point, the sea resembles a lake, as it is not open; still, it is ideal to plunge into its waters and enjoy an unforgettable swim. From this point on, the scenery changes; it is prevailed by alternations of volcanic and older non volcanic yellow sediments, important and protected coves and the amazing sand beaches of Gerontas, Provatas, Fyriplaka and Tisgrado. Various geological formations come in between, with the tuff ring in Tsigrado to be the most important among them. In Palaiochori, it is advisable to go for a second swim at its wonderful beach, which displays impressive geothermal phenomena. The temperature of the sand reaches at some points up to 100 o C. On the east coasts, you can see the sulphur mine and a volcanic dome with obsidian as well as millstones, whereas in Voudia, there are acid thermal springs and the impressive processing facilities to see. On the route to Kimolos, the boat sails along the island s south and northwest coasts and near three beautiful, volcanic, uninhabited islands. After the lunch break, the boat returns to the north coasts of Milos. On the way to Milos, the boat approaches Phylakopi, the Papafragas caves, and the Glaronisia islands, (the seagull islands ) with their columnar lava formations, which are similar to vertical adjacent woods. Οι ανατολικές ακτές διαθέτουν τα θειωρυχεία και το θόλο με οψιανό, αλλά και μυλόπετρες, ενώ στα Βούδια θα δείτε όξινες θερμές πηγές και εντυπωσιακές εγκαταστάσεις της μεταλλευτικής δραστηριότητας στο νησί. Η πορεία προς την Κίμωλο περνά από τις νότιες και ΝΔ ακτές της και κοντά από τρία πανέμορφα ηφαιστειακά ακατοίκητα νησιά. Μετά το διάλειμμα, επιστροφή στη Μήλο, στις βόρειες ακτές, με προσεγγίσεις στην προϊστορική Φυλακωπή, στις σπηλιές του Παπάφραγκα και στα πανέμορφα Γλαρονήσια, με τις κολωνοειδείς λάβες σαν όρθια κολλητά μαδέρια. 72
Next comes the Sarakiniko, Milos s symbol, with its snow-white moonscape created by pyroclastic flows and dark colour pumices. The Trachilas lava and the Arkoudes, which seem to guard the entry to the Milos cove, complete the north route. The boat returns back to Adamas with the guests being loaded with sunlight and colourful pictures. The circumnavigation of the island, which is done on wonderful azure and green waters, offers impressive pictures of different shores, provides basic knowledge of various geological formations, and constitutes an introduction to geology, as Milos counts as an open-air geological museum. The lavish tour of the dentalated coasts, inside and outside the cove, offers a different angle of view for observation, which applies even to the non-expert visitors. * Professor Michael Fytikas Aristotle University of Thessaloniki Στη συνέχεια προσεγγίζεται το Σαρακήνικο, το σύμβολο της Μήλου, με το κάτασπρο «σεληνιακό τοπίο» από πυροκλαστικές ροές και γιγάντιες σκούρες κίσηρεις. Οι λάβες του Τράχηλα και οι «Αρκούδες», που μοιάζει να φρουρούν την είσοδο του Όρμου Μήλου, κλείνουν τη βόρεια διαδρομή. Το πλοιάριο επιστρέφει στον Αδάμαντα, με τους ταξιδιώτες φορτωμένους ήλιο και πολύχρωμες εικόνες. Η διαδρομή, που γίνεται σε πανέμορφα γαλάζια και πράσινα νερά, προσφέρει εικόνες από εντυπωσιακές και ποικίλες ακτές, χαρίζει τις πρώτες γνώσεις από διάφορους ηφαιστειακούς γεωλογικούς σχηματισμούς, κάνει την έναρξη «μύησης» στην γεωλογία. Και αυτό γιατί η Μήλος θεωρείται ένα «ανοικτό γεωλογικό υπαίθριο μουσείο». Η πλούσια διαδρομή στις δαντελένιες ακτές, εσωτερικά και εξωτερικά του νησιού, προσφέρει μια άλλη οπτική γωνιά για παρατήρηση, ακόμα και για τους μη ειδικούς. * Μιχάλης Φυτίκας, Ομότιμος Καθηγητής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης 74
Ancient Theatre of Milos Near the catacombs are the ruins of an antique Roman village, which is dated to 100 A.C. The construction of the theatre probably dates back to the Hellenistic period, but the remains visible today belong to the roman phase of the monument. The cavea with seven marble rows of seats, the orchestra, the floor of the stage building, and many elaborate architectural parts are well preserved. In 1820, a peasant discovered by chance the renowned statue Aphrodite of Milos (meaning Venus of Milos) nearby. A copy of the statue is exhibited today in the Milos Archaeological Museum. In the summer, the municipality of Milos and other authorities organize various performances in the ancient theatre. Phylakopi The ancient town of Phylakopi at the northeastern end of Milos is one of the most important settlements of the Cycladian civilization with significant archaeological finds. It is one of the most important settlements of the prehistoric Aegean, whose life lasted for almost two millennia (3300-1100 B.C.). Ancient Phylakopi owed its prosperity to the processing and commerce of obsidian (a hard volcanic rock). Later, the production of ceramics, seals and golden artifacts ΑΛΛΑ ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ 76 Αρχαίο Θέατρο Μήλου OTHER PLACES OF INTEREST Κοντά στις κατακόμβες υπάρχουν τα ερείπια ενός αρχαίου Ρωμαϊκού χωριού, που χρονολογείται από το 100 μ.χ. Η κατασκευή του θεάτρου πιθανόν να ανάγεται στην ελληνιστική εποχή, σήμερα όμως είναι ορατή η ρωμαϊκή φάση του μνημείου. Σώζεται το κοίλο με επτά μαρμάρινες κερκίδες, η ορχήστρα, το δάπεδο της σκηνής και πολλά αρχιτεκτονικά περίτεχνα μέλη. Πολύ κοντά του βρέθηκε τυχαία από έναν γεωργό, το 1820, το περίφημο άγαλμα της Αφροδίτης της Μήλου, αντίγραφο του οποίου μπορείτε να δείτε στο Αρχαιολογικό Μουσείο στην Πλάκα. Τα καλοκαίρια ο Δήμος Μήλου και άλλοι φορείς οργανώνουν διάφορες παραστάσεις στο αρχαίο θέατρο. was developed, resulting in unique masterpieces, some of which can be admired in the Archaeological Museum of Milos in Plaka, as well as in the Archaeological Museum of Athens. Furthermore, the archaeological site itself is definitely worth to visit! Φυλακωπή Η αρχαία πόλη της Φυλακωπής, στη βορειοανατολική άκρη της Μήλου, είναι ένας από τους σημαντικότερους οικισμούς του Κυκλαδικού Πολιτισμού με σπουδαία αρχαιολογικά ευρήματα. Αποτελεί μία από τις σημαντικότερες πόλεις του προϊστορικού Αιγαίου και σώζει λείψανα ζωής από δύο χιλιετίες περίπου (3300-1100 π.χ.). Η αρχαία Φυλακωπή όφειλε τη μεγάλη ακμή της στην κατεργασία και την εμπορία του οψιανού, ενώ αργότερα στον οικισμό αναπτύχθηκαν επίσης και η κεραμική, η σφραγιδογλυφία και η χρυσοχοΐα, που έδωσαν μοναδικά αριστουργήματα, μερικά από τα οποία μπορείτε να θαμάσετε στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Μήλου στην Πλάκα, αλλά και στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας. Ωστόσο, και ο ίδιος ο αρχαιολογικός χώρος παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Κατακόμβες Οι Κατακόμβες, τόπος συγκέντρωσης των πρώτων χριστιανών για να τελέσουν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα, αποτελούν ένα μεγαλοπρεπές παλαιοχριστιανικό μνημείο, μοναδικό του είδους του στην Ελλάδα αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο. Πρόκειται για κοινοτικό χριστιανικό κοιμητήριο που άρχισε να λειτουργεί στα τέλη του 2ου αιώνα μ.χ. και παρέμεινε σε χρήση μέχρι τα τέλη του 5ου αιώνα μ.χ. Οι 77
The Catacombs The Catacombs were the places where believers conducted their secret worship services in the early days of Christianity. These constitute today a noble monument of the early Christian period that is unique not only in Greece but also in the whole world. A catacomb is a Christian community cemetery dating from the second century A.C. to the end of the fifth century A.C. They consisted of a complex of three independed underground caves, which were later interconnected, so as to form a common group of three chambers and six hallways with a length of 185 meters. On the hallways sides and floors are carved various types of graves. It is estimated that in these graves were buried more than 1.500 Christians. All gravestones have been removed and have been used as building materials in the adjacent settlements. As revealed by a piece of rock serving as an altar, which was brought to light by the archaeological pickax, the Catacombs were not only used as a cemetery, but also as a place to conduct worship. The Milos Catacombs remain closed since January 2007 due to reconstruction and expansion works as well as due to the excavations, which are now in process. Mines One of the sights worth to visit in Milos are the sulphur mines (Theiorychia) on the islands east side, which had been dug to extract the sulphur. As these ceased to operate in 1960, visitors can see today only the old processing facilities, the old trolleys of transporting the minerals on rails, the abandoned office buildings, the spare parts in the storehouses, tools, even personal belongings of the people who were working once in the quarry. On Cape Vani, on the island s north side, are the old iron-manganese mines of Milos. Intensive ore exploitation tool place from time to time, mainly from 1886 to1909 and later again from 1916 to 1928, while in 1928, the mines closed down. In Aggeria is located one of the most impressive mines of the world; with its fabulous colourings, it constitutes one of the biggest bentonite mines in Europe. Κατακόμβες αποτελούν ένα συγκρότημα τριών, αρχικά ανεξάρτητων σπηλαίων, που αργότερα ενώθηκαν μεταξύ τους και δημιούργησαν ένα κοινό σύνολο τριών θαλάμων και έξι διαδρόμων. Στις πλευρές και στο δάπεδο των διαδρόμων, οι οποίοι έχουν μήκος 185 μέτρα, βρίσκονται λαξευμένοι τάφοι διαφόρων τύπων. Στους τάφους, που είχαν διανοιχτεί στους τοίχους όλων των διαδρόμων, υπολογίζεται πως έχουν ταφεί περισσότεροι από 1.500 νεκροί. Όλες οι πλάκες που κάλυπταν τους τάφους έχουν αποκολληθεί και έχουν χρησιμοποιηθεί ως οικοδομικό υλικό στους παρακείμενους οικισμούς. Εκτός από κοιμητήριο, οι Κατακόμβες υπήρξαν και τόπος λατρείας, όπως αποδεικνύεται από ένα κομμάτι πετρώματος που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη και χρησίμευε ως Αγία Τράπεζα. Οι Κατακόμβες της Μήλου από τον Ιανουάριο του 2007 παραμένουν κλειστές λόγων εργασιών που εκτελούνται για τη βελτίωση της επισκεψιμότητας του χώρου και την επέκτασή του, καθώς και λόγω των ανασκαφών που βρίσκονται σε εξέλιξη. Ορυχεία Ένα από τα αξιοθέατα της Μήλου είναι τα Θειωρυχεία, τα παλιά ορυχεία εξαγωγής θείου, που βρίσκονται στην ανατολική πλευρά του νησιού και τα οποία έπαψαν να λειτουργούν το 1960. Εκεί θα δείτε τις εγκαταλελειμμένες εγκαταστάσεις του εργοστασίου, τα παλιά βαγόνια μεταφοράς του ορυκτού, ερείπια γραφείων, ανταλλακτικά στις αποθήκες υλικού, εργαλεία, ακόμη και προσωπικά αντικείμενα εκείνων που εργάζονταν κάποτε στο λατομείο. Στο ακρωτήρι Βάνι, στο βόρειο τμήμα της Μήλου, βρίσκονται τα παλιά μεταλλεία σιδήρου - μαγγανίου, όπου γινόταν εντατική εκμετάλλευση των κοιτασμάτων κατά περιόδους, κυρίως το 1886-1909 και κατόπιν το 1916-1928. Μετά το 1928 η μεταλλευτική δραστηριότητα στο Βάνι σταμάτησε. Στη θέση Αγγεριά βρίσκεται ένα από τα πιο εντυπωσιακά ορυχεία στον κόσμο με καταπληκτικούς χρωματισμούς, το οποίο αποτελεί και ένα από τα μεγαλύτερα ορυχεία μπετονίτη στην Ευρώπη. 78 79
Milos Ecclesiastical Museum By Grigoris Belivanakis* Close by the waterfront of Adamas, there is the old church Aghia Triada (Holy Trinity), which houses the Ecclesiastical Museum of Milos since 2000. The museum consists of a collection, which represents a large part of Milos cultural heritage during the centuries i.e. from icons and woodcarvings echoing the financial prosperity of the island under the Venetian rule to votive offerings of Melian migrants to Russia. The church, in the style designated by experts as a three - nave basilica with a vaulted roof is an interesting architectural monument on its own. It seems that it has been built in the early period of the Frankish rule, possibly on Byzantine remains. As years passed, the church underwent several damages and renovations. The church had been originally a monastery honoured to Panagia Theofani (Our Lady Theofani), but since the early 19th century it has been given the name Aghia Triada (Holy Trinity). In 1839, Cretan refugees, who built the village of Adamas, bought the church from its private owner. They renovated it and turned it into a public church. In 1937, a local artist created the mosaic of the churchyard. MUSEUMS Besides operating as a place of worship, the church operates as a gallery, displaying an immense collection of exhibits, which originate in the islands religious cultural tradition. Among the exhibits are icons dating from the 14th century, e.g. a rare one of the Cretan School, representing the deposition of Christ from the cross, and several paintings by Emmanuel and Antonios Skordilis, the Cretan painters who started a brilliant career in Milos from 1647 onwards and infused a new spirit in the post-byzantine painting. In addition to icons, there are «epitaphios» (representations of Christ s tomb), wood-carved lecterns and icon-stands of the 17th century, a bishop s throne and iconostases of the same period, silver chalices and censers of the 18th c., gold votive offerings, such as rings, necklaces, ear-rings a.o., all attesting to a high artistic standard while conveying at the same time a taste of the local religious folklore. The rare architecture of the church in combination with the exhibits it contains appeal to the visitors not only as tokens of Orthodox worship and tradition but also as superior artefacts. * Grigoris Belivanakis, Journalist ΜΟΥΣΕΙΑ Εκκλησιαστικό Μουσείο Μήλου Από τον Γρηγόρη Μπελιβανάκη* Πολύ κοντά στην παραλία του Αδάμαντα, βρίσκεται η παλαιά εκκλησία της Αγίας Τριάδας, μέσα στην οποία στεγάζεται από το 2000 το Εκκλησιαστικό Μουσείο Μήλου. Το μουσείο αυτό συγκεντρώνει μεγάλο μέρος της μηλέικης καλλιτεχνικής κληρονομίας αιώνων, από εικόνες και ξυλόγλυπτα που απηχούν την οικονομική άνθηση της ενετικής Μήλου έως και αφιερώματα Μηλιών αποδήμων της Ρωσίας. Η εκκλησία, που χαρακτηρίζεται από τους ειδικούς ως «σταυρεπίστεγη τρίκλιτη βασιλική μετά τρουλλοκαμάρας» σαν κτίριο, είναι ένα πολύ ενδιαφέρον αρχιτεκτονικό μνημείο. Φαίνεται πως ιδρύθηκε στις αρχές της Φραγκοκρατίας, ενδεχομένως πάνω σε βυζαντινά ερείπια. Κατά τη διάρκεια των ετών υπέστη φθορές και ανακαινίσεις. Αρχικά υπήρξε μονή τιμώμενη στο όνομα της Παναγίας της Θεοφανής, αλλά από τις αρχές του 19ου αιώνα πήρε το σημερινό της όνομα, Αγία Τριάς. Το 1839 την αγόρασαν οι Κρήτες πρόσφυγες που ίδρυσαν τον Αδάμαντα από τον ιδιώτη ιδιοκτήτη της, την ανακαίνισαν και την έκαναν κοινή εκκλησία του χωριού τους. Το 1937, ντόπιος καλλιτέχνης έκανε τα ψηφιδωτά της αυλής. Πέρα από το χαρακτήρα της ως ιερού ναού, η εκκλησία λειτουργεί και ως εκθεσιακός χώρος όπου είναι συγκεντρωμένα πολλά έργα της θρησκευτικής καλλιτεχνικής παράδοσης του νησιού. Βλέπει κανείς εικόνες από τον 14ο αιώνα, όπως μια σπάνια Αποκαθήλωση, έργα της Κρητικής Σχολής, καθώς και πολλά έργα των Εμμανουήλ και Αντωνίου Σκορδίλη, των Κρητών ζωγράφων που σταδιοδρόμησαν στη Μήλο από το 1647 και πέρα, και έφεραν νέο πνεύμα στην μεταβυζαντινή ζωγραφική. Πέρα από τις εικόνες, οι επιτάφιοι και τα ξυλόγλυπτα αναλόγια και τα εικονοστάσια του 17ου αιώνα, ο δεσποτικός θρόνος και τα τέμπλα της ίδιας εποχής, τα ασημένια δισκοπότηρα και θυμιατά του 18ου αιώνα, τα χρυσά αφιερώματα, δαχτυλίδια, περιδέραια, σκουλαρίκια κ.ά. μαρτυρούν ένα υψηλό καλλιτεχνικό επίπεδο και δίνουν ταυτόχρονα μια γεύση από τη μηλέικη εκκλησιαστική λαογραφία. Η σπάνια αρχιτεκτονική αυτού ναού και τα εκκλησιαστικά έργα που περιέχει προκαλούν σε όλους τους επισκέπτες συγκίνηση, όχι μόνο σαν στοιχεία της ορθόδοξης λατρείας και παράδοσης, αλλά και σαν έργα υψηλής τέχνης. * Γρηγόρης Μπελιβανάκης, Δημοσιογράφος 82 83
Milos Archaeological Museum The Archaeological Museum of Milos is housed in a neoclassic edifice, built by E. Tsiller in 1870. In 1985, it was turned into a museum, which exhibits today the following collections: Prehistoric collection from Phylakopi, sculpture and relief s collection, obsidian collection and other sculptures. Among the exhibits is the fine plaster copy of the renowned statue of Aphrodite of Milos (Venus of Milos). The original statue is housed today in the Louvre Museum and dates back to the post Hellenistic age, around 120 B.C. Milos Historic and Folklore Museum The Historic and Folklore Museum of Milos is located in Plaka and was established in 1967 by the Milians Association in Athens. It is housed in a mansion of the 19th century and contains a collection of renowned artefacts which portray the historic traditions of the island. Αρχαιολογικό Μουσείο Μήλου Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Μήλου στεγάζεται σε ένα νεοκλασικό κτήριο, έργο του Ε. Τσίλλερ, που κτίστηκε το 1870. Λειτουργεί ως μουσείο από το 1985 και περιλαμβάνει τις εξής συλλογές: Προϊστορική συλλογή από τη Φυλακωπή, Συλλογή γλυπτών και αναγλύφων, Συλλογή Οψιανού και άλλα γλυπτά. Μεταξύ των εκθεμάτων υπάρχει πιστό αντίγραφο από γύψο του πρωτότυπου έργου, της φημισμένης Αφροδίτης της Μήλου (που εκτίθεται στο Μουσείο του Λούβρου). Το άγαλμα χρονολογείται στην υστεροελληνιστική εποχή, γύρω στο 120 π.χ. Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Μήλου Το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Μήλου, το οποίο βρίσκεται στην Πλάκα, ιδρύθηκε το 1967 από την Ένωση Μηλιών Αθήνας. Στεγάζεται σε ένα αρχοντικό του 19ου αιώνα και συγκεντρώνει γνωστά αντικείμενα τέχνης που απεικονίζουν τις ιστορικές παραδόσεις του νησιού. 84
Milos Mining Museum The construction of the Milos Mining Museum begun in 1995 in an area, which was bought by the S&B Industrial Minerals S.A. exactly for this purpose. The intention behind the establishment of the museum was to honour and display Milos long mining history as well as to revive the memories and remembrances of a long year mining activity. Μεταλλευτικό Μουσείο Μήλου Η κατασκευή του ξεκίνησε το 1995 σε χώρο που η S&B Βιομηχανικά Ορυκτά Α.Ε. είχε αγοράσει ειδικά για το σκοπό αυτό. Ο λόγος της απόφασης αυτής ήταν για να τιμήσει και να προβάλει η εταιρεία τη μεταλλευτική ιστορία της Μήλου και μέσα από το Μουσείο να ζωντανέψουν μνήμες και ενθύμια μιας μακρόχρονης μεταλλευτικής δραστηριότητας. 86
Churches and chapels dominate the landscape on all Cycladic islands. The same is with Milos having 140 churches and chapels scattered throughout the island, which echo the religious feeling of the islanders despite their unaffected architectural style. The church Genesion tis Theotokou (The Birth of Mother of God) in Plaka is a magnificent church, also known by the name Panagia Korfiatissa (Our Lady Korfiatissa, named from the word koryfi, meaning top of the hill ). It was built in the early nineteenth century on the most beautiful spot of Plaka, on its west edge and over a steep cliff known as Halara. The area extending in front of the temple is called Marmara (meaning marbles), because it is covered with marble plates, which were delivered from the ancient town Plaka. The church is of Byzantine architecture (meaning the style that prevailed in the Cyclades). North of Korfiatissa, there is a series of houses and buildings of noteworthy architecture and among them the small catholic church Panagia ton Rodon ( Our Lady of the roses ). There is also the church Ypapanti tou Christou (meaning The visitation of Christ ) in Plaka, also known by the name Thalassitra (named from the word thalassa, meaning the sea ). It was built in 1839 and its architectural style is similar to the one adopted by most of the parish temples in the island. ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ CHURCHES Χαρακτηριστική παρουσία σε όλα τα κυκλαδίτικα νησιά έχουν οι εκκλησίες και τα μικρά εκκλησάκια. Έτσι και η Μήλος διαθέτει περισσότερα από 140 εκκλησίες και εκκλησάκια, διάσπαρτα από άκρη σε άκρη, κτισμένα με λιτή και απέριττη αρχιτεκτονική, αποπνέοντας όμως το θρησκευτικό αίσθημα των νησιωτών. Ο ναός «Γενέσιον της Θεοτόκου» στην Πλάκα είναι ένας γραφικός ναός, γνωστός και με το όνομα «Κορφιάτισσα» που κτίσθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα στο ωραιότερο σημείο του οικισμού, στη δυτική πλευρά του και πάνω από το γκρεμό που είναι γνωστός ως Χάλαρα. Ο χώρος μπροστά από τον ναό ονομάζεται «Μάρμαρα», διότι έχει στρωθεί με μαρμάρινες πλάκες, που έχουν μεταφερθεί από την αρχαία πόλη της Πλάκας. Η αρχιτεκτονική του ναού είναι βυζαντινή (με τη μορφή που έχει επικρατήσει στις Κυκλάδες). Στη βόρεια πλευρά της Κορφιάτισσας υπάρχει μια σειρά αξιόλογων αρχιτεκτονικά σπιτιών και κτισμάτων και ανάμεσά τους η μικρή καθολική εκκλησίας της Παναγίας των Ρόδων. Στην Πλάκα επίσης βρίσκεται ο ναός «Υπαπαντή του Χριστού», γνωστός και με το όνομα «Θαλασσίτρα» που κτίσθηκε το 1839. Η αρχιτεκτονική του ναού είναι όμοια με του περισσότερους ενοριακούς ναούς της Μήλου και η θέα από εκεί, ιδιαίτερα στο ηλιοβασίλεμα, είναι μοναδική. Ο ναός της Αγίας Τριάδος στον Αδάμαντα εμφανίζει μεγάλο ενδιαφέρον διότι ο αρχιτεκτονικός του τύπος είναι σπανιότατος στον ελλαδικό χώρο και 88
The view out of the Ypapanti tou Christou church is spectacular, especially at sunset. The church Aghia Triada (Holy Trinity) in Adamas is of great interest, as its architectural style is very rare in Greece; there is actually one more church in this style, in Levidi of Arcadia. It was built in the early times of the Frankish rule and its style is designated as three - nave basilica with a vaulted roof. The church Aghia Triada houses the Ecclesiastical Museum of Milos. The museum consists of a collection, which represents a large part of Milos cultural heritage during the centuries i.e. from icons and woodcarvings echoing the financial prosperity of the island under the Venetian rule to votive offerings of Melian migrants to Russia. Its courtyard is adorned by an impressive mosaic, work of the artist Ioannis Karvoudakis of Adamas (1937). On the island s southwest edge is the historical monastery Aghios Ioannis Theologos συναντάται μόνο σε ένα ακόμα ναό, στο Λεβίδι Αρκαδίας. Κατασκευάστηκε στις αρχές της Φραγκοκρατίας και ο αρχιτεκτονικός της ρυθμός είναι τρίκλιτος βασιλική, καμαροσκεπή μετά τρουλλοκαμάρας. Στο ναό της Αγίας Τριάδας στεγάζεται το εκκλησιαστικό μουσείο Μήλου. Το μουσείο αυτό συγκεντρώνει μεγάλο μέρος της μηλέικης καλλιτεχνικής κληρονομιάς αιώνων, από εικόνες και ξυλόγλυπτα που απηχούν την οικονομική άνθηση της ενετικής Μήλου έως και αφιερώματα Μηλιών αποδήμων της Ρωσίας. Η αυλή της κοσμείται με ένα υπέροχο ψηφιδωτό, έργο του Αδαμαντινού καλλιτέχνη Ιωάννη Καρβουδάκη από το 1937. Στη νοτιοδυτική πλευρά του νησιού βρίσκεται το ιστορικό μοναστήρι του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου του επονομαζόμενου «Σιδεριανού». Ο ναός του Αγίου Ιωάννου είναι αρκετά ευρύχωρος, η αρχιτεκτονική του είναι βασιλική μετά θόλου (St. John the Divine), also called by the nickname of the Saint, Siderianos (named from the word sidiro, meaning iron bar ). The temple is a spacious basilica with dome and it is surrounded by 48 cells, each one of different size. It is not known when the church was built neither when the first Mass was celebrated. It is said, that St. John closed the door of the church with an iron bar in order to protect the Miloans who were locked in from the pirates. There are many more rumours about the Saint s miracles. The icon of St. John is very old and is probably a work by the Evangelist Loukas. The Monastery Aghia Marina is one of the thirteen monasteries found by a French tourist who visited Milos in 1700. It is situated in a wonderful location of the Halakas region with magnificent view of Milos gulf and the settlements around the castle. The monastery was in operation until 1834. The church Aghia Marina was renovated in 1956. The church Aghios Charalambos (Saint Charalambos) in Plakes is the fourth biggest church of the island. In the temple is kept one of the island s oldest icons, Panagia Akradiotissa (Our Lady Akradiotissa), which was carried there from the abandoned chapel of the island Mikri Akradia. The picturesque church Panagia tou Kipou (Our Lady of the garden) on the south side of Milos is the oldest church of the island and is built in a striking beauti- και περιβάλλεται από 48 κελιά διαφόρων διαστάσεων. Ο χρόνος που κτίσθηκε ο ναός παραμένει άγνωστος, όπως επίσης άγνωστος παραμένει και ο χρόνος που πρωτολειτούργησε η μονή. Σύμφωνα με την παράδοση ο Άγιος Ιωάννης «σιδέρωσε» την πόρτα του ναού για να προστατέψει τους πιστούς από τους πειρατές, ενώ πολλά θρυλούνται για τα θαύματα του Αγίου. Η εικόνα του Αγίου Ιωάννη είναι πολύ παλαιό έργο πιθανόν του Ευαγγελιστή Λουκά. Η Μονή της Αγίας Μαρίνας είναι μία από τις 13 μονές τις οποίες βρήκε σε λειτουργία ο Γάλλος περιηγητής Τουρνεφόρ όταν επισκέφθηκε τη Μήλο το 1700. Βρίσκεται σε μία πολύ ωραία τοποθεσία στην περιοχή του Χάλακα, από όπου ο επισκέπτης έχει θαυμάσια θέα του μεγάλου κόλπου της Μήλου και των οικισμών γύρω από το Κάστρο. Η μονή λειτουργούσε μέχρι το έτος 1834, ενώ ανακαινίσθηκε το έτος 1956. Ο ναός του Αγίου Χαραλάμπους βρίσκεται στις Πλάκες και είναι ο τέταρτος σε μέγεθος ναός του νησιού. Στο ναό αυτό βρίσκεται μία από τις πιο παλιές εικόνες του νησιού, η Παναγία η Ακραδιώτισσα, που μεταφέρθηκε εκεί από το ερειπωμένο εκκλησάκι που βρίσκεται στο νησάκι Μικρή Ακραδιά. Η πανέμορφη εκκλησία της Παναγίας του Κήπου, στο νότιο τμήμα της Μήλου, είναι η παλαιότερη εκκλησία του νησιού, κτισμένη σε εξαιρετικά όμορφο τοπίο. Ο ναός κτίστηκε στα βυζαντινά χρόνια, πιθανόν από τον 5 αιώνα μ.χ. 90 91
ful landscape. The church was built during the Byzantine period, most probably from the fifteenth century A.C. onwards. On the marina waterfront of Fyropotamos, one can see the beautiful church Aghios Nikolaos (Saint Nikolas). The church is well preserved, owing to the support by the seamen and their families. In Triovasalos are the churches Aghios Spyridonas (Saint Spyridonas) and Aghia Marina (Saint Marina). Both churches constitute an integrated building, which is more visible indoors. Most probably, the architectural style of the church two-aisled basilica with a tile roof and a cupola. In Aggeria, there are two churches built attached to each other: Aghioi Anargyroi (The Holy Unmercenaries) and Aghia Sofia (Saint Sofia). The two churches communicate through two arches, which are built into the party wall. Στο λιμενίσκο του Φυροποτάμου βρίσκεται ο ωραίος ναός του Αγίου Νικολάου. Χάρη στην υποστήριξη των ναυτικών και των οικογενειών τους ο ναός αυτός βρίσκεται σε πολύ καλή κατάσταση. Στον Τριοβάσαλο βρίσκονται οι ναοί του Αγίου Σπυρίδωνος και της Αγίας Μαρίνας. Αποτελούν ένα ενιαίο οικοδόμημα και αυτό είναι περισσότερο εμφανές στο εσωτερικό τους. Πρόκειται μάλλον περί δικλίτου βασιλικής κεραμοσκεπούς μετά τρούλου. Στην τοποθεσία Αγγεριά υπάρχουν δύο ναοί κτισμένοι ο ένας δίπλα στον άλλον. Πρόκειται για τους ναούς των Αγίων Αναργύρων και της Αγίας Σοφίας. Στο μεσότοι- 92
In Pollonia there is the church Aghia Paraskevi (Saint Paraskevi). On the site of Aghia Paraskevi church, was before the Second World War a chapel, which was destroyed by the Germans. A few years after the war, the church, which is visible today, was built. The architectural style of the church is basilica covered by a gabled tiled roof. In this church is also celebrated the memory of Saint Varvara. In Pera Triovasalos there is the church Aghios Georgios (Saint George). The temple has a marble iconostasis, which underwent serious damages by the earthquake of 1928. Later, it was fixed by a donation from an expatriate living in the USA. χο υπάρχουν δύο μεγάλες καμάρες δια των οποίων γίνεται η επικοινωνία των δύο ναών. Στα Πολλώνια βρίσκεται ο ναός της Αγίας Παρασκευής, στη θέση του οποίου υπήρχε πριν τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο ένα εκκλησάκι που καταστράφηκε από τους Γερμανούς. Λίγα χρόνια μετά τον πόλεμο ανεγέρθηκε ο σημερινός ναός. Η αρχιτεκτονική του ναού είναι βασιλική καλυπτόμενη από αμφικλινή κεραμοσκεπή στέγη. Σε αυτό το ναό εορτάζεται και η μνήμη της Αγίας Βαρβάρας. Στον Πέρα Τριοβάσαλο βρίσκεται ο ναός του Αγίου Γεωργίου. Το τέμπλο σε αυτό το ναό είναι μαρμάρινο. Στους σεισμούς του 1928 έπαθε σημαντικές ζημιές που όμως αργότερα επισκευάσθηκαν με δωρεά ομογενούς εγκατεστημένου στην Αμερική. Στην Τρυπητή βρίσκεται ο ναός του Αγίου Νικολάου. Πρόκειται για έναν ωραίο μεγαλοπρεπή ναό με πολύ αξιόλογο διάκοσμο. Εμφανίζει μία κτιριακή ατέλεια, καθώς λόγω ελλείψεως επαρκούς χώρου το πλάτος του ναού είναι μεγαλύτερο από το μήκος του. Ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου - Πορτιανή ή Αγίου Χαραλάμπους κτίσθηκε από τους Κρήτες πρόσφυγες από τα Σφακιά, που είχαν εγκατασταθεί στην περιοχή του Αδάμαντα και εγκαινιάσθηκε το 1870. Βρίσκεται σε περίοπτη θέση In Trypiti there is the church Aghios Nikolaos (Saint Nikolas). It is a beautiful, imposing temple with remarkable decoration. Still, there is a slight deficiency in the building, as the width of the temple is bigger than its length due to lack of space. The church Koimisis tis Theotokou-Portiani (The Dormition of Mother of God Portiani, named from the word porta, meaning door) and Aghios Charalambos was built by Cretan refugees from Sfakia, who had settled in Adamas. The church was inaugurated in 1870 and it is situated in a prominent place, on the top of the hill in Adamas. Its architectural style is threeaisled basilica with tiled roof and a cupola. The wood carved iconostasis is of exceptional art. Its main icons are rare and come from the Koimisis tis Theotokou-Portiani church, which was once in Palaia Chora, the old capital of the island. In Zefyria (the site where Palaia Chora in the past was) there are two churches, which are built attached to each other and communicate through an arch. These are the churches Koimisis tis Theotokou (The Dormition of Mother of God) and Aghios Charalambos (Saint Charalambos). The Koimisis tis Theotokou church had once a lot of frescos that are not visible today. On the Aghios Charalambos church, there is an inscription with the date 1688, which στο ψηλότερο σημείο του Αδάμαντα. Η αρχιτεκτονική του ναού είναι βασιλική τρίκλιτος καμαροσκεπής μετά τρούλου. Το τέμπλο είναι ξυλόγλυπτο και εξαιρετικής τέχνης. Οι κυριότερες εικόνες του είναι σπάνιες και προέρχονται από το ναό της Κοιμήσεως που υπήρχε στην Παλαιά Χώρα (την παλαιά πρωτεύουσα του νησιού) και επονομαζόταν Πορτιανή. Στη Ζεφυρία (όπου στο παρελθόν βρισκόταν η Παλαιά Χώρα) υπάρχουν δύο ναοί, ο ένας δίπλα στον άλλον, οι οποίοι επικοινωνούν με μία καμάρα. Πρόκειται για τους ναούς της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και του Αγίου Χαραλάμπους. Ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου είχε πολλές τοιχογραφίες που σήμερα πλέον δεν υπάρχουν. Στο ναό του Αγίου Χαραλάμπους υπάρχει επιγραφή με τη χρονολογία 1688 και θεωρείται ο παλαιότερος από τους δύο ναούς. 94 95
is the year of its construction. The Aghios Charalambos church is considered to be the oldest one between the two churches. The church Zoodochos Pigi (The Spring of Life) is situated in Zefyria and is given since ages the name Panagia Kastriani (Our Lady Kastriani, named from the word kastro, meaning castle), as it is built on the top of a steep hill. Its architectural style is rare to see in Milos; one can see it only in a few temples, which are more than three ages old. Downtown in Adamas, there is the catholic church of St. Nikolas, built in 1827. In the middle of the temple, there are three graves covered by marble plates, with inscriptions on them. As there are no Catholics in Milos today, volunteers from the surrounding area are taking care of the church. The cemetery of Epano Choria (meaning the upper villages ) of Milos (Plaka, Trypiti, Plakes, Triovasalos, Pera Triovasalos) is of an uncommon architectural style, while the outside of each grave resembles a miniature church. Ο ναός της Ζωοδόχου Πηγής που βρίσκεται στην περιοχή της Ζεφυρίας έχει λάβει από αιώνων την επωνυμία «Παναγία η Καστριανή», καθώς έχει κτισθεί στην κορυφή ενός απόκρημνου λόφου. Ο αρχιτεκτονική του ναού (θόλος μετ ενισχυτικών τόξων) δεν είναι πολύ διαδεδομένη στη Μήλο και απαντάται σε πολύ λίγους ναούς ηλικίας πλέον των τριών αιώνων. Σε κεντρικό σημείο του Αδάμαντα βρίσκεται ο καθολικός ναός του Αγίου Νικολάου που κτίσθηκε το 1827. Στο μέσο του ναού υπάρχουν τρεις τάφοι καλυπτόμενοι από μαρμάρινες πλάκες με επιγραφές. Καθώς δεν υπάρχουν πλέον καθολικοί στη Μήλο τη φροντίδα του ναού έχουν αναλάβει εθελοντικά οι περίοικοι. Ιδιαίτερα πρωτότυπης αρχιτεκτονικής είναι το Νεκροταφείο των επάνω χωριών της Μήλου (Πλάκας, Τρυπητής, Πλακών, Τριοβάσαλου και Πέρα Τριοβάσαλου) καθώς εξωτερικά οι τάφοι μοιάζουν με εκκλησάκια σε μικρογραφία. 96