ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΤΩΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΠΜΣ «ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΚΑΙ ΙΕΘΝΕΙΣ ΣΠΟΥ ΕΣ» ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΤΩΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΣΠΟΥ ΑΣΤΡΙΑΣ: ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ : ΕΜΜΑΝΟΥΕΛΑ ΟΥΣΗ ΑΘΗΝΑ 2006

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 3 1. ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ. 8 1.1. ιεθνές Επίπεδο 8 1.1.1. Σύµβαση Ραµσάρ για τους υγροτόπους διεθνούς σηµασίας, ειδικά ως βιοτόπους αγρίων πουλιών (1971) 8 1.1.2. Σύµβαση της Βόννης για την διατήρηση µεταναστευτικών ειδών αγρίων ζώων (1979) 11 1.1.3. Σύµβαση για την Προστασία της Παγκόσµιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονοµιάς (1972) _12 1.1.4. Σύµβαση της Βέρνης για την ιατήρηση της Ευρωπαϊκής Άγριας Ζωής και των Φυσικών Βιοτόπων (1979) 13 1.1.5. Σύµβαση της Βαρκελώνης για την προστασία της Μεσογείου Θάλασσας (1976) 15 1.1.6. Σύµβαση του Ρίο ντε Τζανέιρο για την Βιολογική Ποικιλότητα (1992) 16 1.1.7. Το Πρωτόκολλο της Καρθαγένης για την Βιοασφάλεια (1992) 18 1.1.8. Πρόγραµµα της UNESCO για τον Άνθρωπο και την Βιόσφαιρα (Μan Αnd the Βiosphere/ MAB) 18 1.1.9 Ευρωπαϊκό ίκτυο Βιογενετικών Πάρκων 19 1.2. Κοινοτικό επίπεδο 20 1.2.1. Οδηγία 79/409 του Συµβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη ιατήρηση των Αγρίων Πουλιών 20 1.2.2. Οδηγία 92/43 του Συµβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη ιατήρηση των Φυσικών Οικοτόπων, της Άγριας Πανίδας και Αυτοφυούς Χλωρίδας. 25 1.3. Εθνικό Επίπεδο 31 1.3.1. ασική Νοµοθεσία 31 1.3.2. Νόµος 1650/1986 «Για την Προστασία του Περιβάλλοντος» 33 1.3.3. Νόµος 2742/1999 «Χωροταξικός Σχεδιασµός και Αειφόρος Ανάπτυξη και άλλες διατάξεις» 35 1.3.4. Νόµος 3044/2002 «Μεταφορά συντελεστή δόµησης και ρυθµίσεις άλλων θεµάτων αρµοδιότητας Υπουργείου Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και ηµοσίων Έργων 37 2. ΦΟΡΕΙΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ. 38 2.1. Υφιστάµενη κατάσταση. 38 2.2. Κύρια Προβλήµατα 43 2.2.1. Απουσία επίσηµης εθνικής στρατηγικής για το περιβάλλον. 43 2.2.2. Εφαρµογή του ισχύοντος θεσµικού πλαισίου. 46 2.2.3. Ανεπαρκής χρηµατοδότηση. 50 2.2.4. Έλλειµµα ενηµέρωσης και συµµετοχής της τοπικής κοινωνίας. 56 2.2.5. Υποβάθµιση φυσικού περιβάλλοντος-ελλιπής προστασία ειδών. 57 3. ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ: ΕΘΝΙΚΟ ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΠΑΡΚΟ ΖΑΚΥΝΘΟΥ. 60 3.1. Περιοχή Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου 61 3.1.1. Χλωρίδα και Πανίδα στην περιοχή του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου 61 3.1.2. Χαρακτηρισµός της περιοχής του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου. 63 3.2. Φορέας ιαχείρισης Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου 66 3.2.1 Στελέχωση του Φορέα ιαχείρισης Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου. 71 3.3. Ε.Θ.Π.Ζ. : Ένα παράδειγµα µη εφαρµογής της Ευρωπαϊκής Περιβαλλοντικής Νοµοθεσίας._74 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 87 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 90 Πρωτογενής βιβλιογραφία 90 ευτερογενής Βιβλιογραφία 97 ιαδικτυακοί Τόποι 99 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 100 2

Εισαγωγή Το ζήτηµα της διατήρησης της βιολογικής ποικιλότητας βρίσκεται σήµερα στο επίκεντρο της περιβαλλοντικής πολιτικής σε παγκόσµιο επίπεδο. Ορίζοντας την βιοποικιλότητα ως το σύνολο της ποικιλίας των µορφών ζωής σε ένα συγκεκριµένο χώρο, η βιβλιογραφία διακρίνει µεταξύ τεσσάρων διαφορετικών επιπέδων βιοποικιλότητας, τα οποία αποτελούν τµήµατα ενός αναπόσπαστου συνόλου. Ανάλογα µε το επίπεδο το οποίο εξετάζεται, διακρίνουµε µεταξύ γενετικής ποικιλότητας, βιοποικιλότητας ειδών, βιοποικιλότητας οικοσυστηµάτων και βιοποικιλότητας τοπίων. 1 Η µείωση της βιοποικιλότητας σε παγκόσµιο επίπεδο οδήγησε στην υιοθέτηση της Σύµβασης για την Βιολογική Ποικιλότητα, στο πλαίσιο της Συνδιάσκεψης του Οργανισµού Ηνωµένων Εθνών (εφεξής Ο.Η.Ε.) για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (Ρίο ντε Τζανέιρο, Ιούνιος 1992). Το 1992 υιοθετήθηκε επίσης η Οδηγία 92/43 του Συµβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη ιατήρηση των Φυσικών Οικοτόπων, της Άγριας Πανίδας και Αυτοφυούς Χλωρίδας. Σκοπός της Οδηγίας είναι η συµβολή στην προστασία της βιολογικής ποικιλοµορφίας - ως τµήµα της κοινοτικής φυσικής κληρονοµιάς - µέσω της διατήρησης των φυσικών οικοτόπων, και της άγριας χλωρίδας και πανίδας στο ευρωπαϊκό έδαφος των κρατών µελών όπου εφαρµόζεται η Συνθήκη. Η Οδηγία 92/43 προβλέπει την προστασία των ειδών και των ενδιαιτηµάτων τους µέσω της δηµιουργίας ενός συνεκτικού οικολογικού δικτύου Προστατευοµένων Περιοχών - ίκτυο NATURA 2000 2 - υιοθετώντας έτσι µια ολιστική προσέγγιση του θέµατος της διατήρησης της βιοποικιλότητας. 1 Το πρώτο επίπεδο, η γενετική βιοποικιλότητα αναφέρεται στο εύρος των κληρονοµήσιµων χαρακτηριστικών ενός συγκεκριµένου είδους. Το δεύτερο επίπεδο, της βιοποικιλότητας των ειδών εκφράζει το πλήθος των ειδών, φυτικών και ζωικών, τα οποία απαντώνται σε µια συγκεκριµένη περιοχή. Αντιστοίχως, η ποικιλότητα οικοσυστηµάτων φυτοκοινωνιών, αναφέρεται στον αριθµό των συνδυασµών ειδών φυτών και ζώων µιας συγκεκριµένης περιοχής. Τέλος, το τέταρτο επίπεδο, η βιοποικιλότητα των τοπίων αφορά στο πλήθος των οικοσυστηµάτων, φυσικών και τεχνητών, τα οποία καταγράφονται σε έναν ορισµένο χώρο. Η προστασία κάθε επιπέδου βιοποικιλότητας εξαρτάται απόλυτα από την προστασία του προηγούµενου, καθώς τα επίπεδα αυτά αποτελούν αναπόσπαστα µέρη ενός ενιαίου όλου. Έτσι, η προστασία των τοπίων εξαρτάται σε απόλυτο βαθµό από την διατήρηση της βιοποικιλότητας των οικοσυστηµάτων που τα αποτελούν, η προστασία και διατήρηση των οικοσυστηµάτων εξαρτάται από την προστασία της βιολογικής ποικιλοµορφίας των ειδών, ενώ η βιοποικιλότητα των ειδών εξαρτάται από την προστασία της γενετικής βιοποικιλότητάς. www.minenv.gr/1/12/121/12103/g1210316.htm 2 Στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας οι όροι ίκτυο NATURA 2000 και ΦΥΣΗ 2000 χρησιµοποιούνται εναλλακτικά. 3

Στο πλαίσιο της Παγκόσµιας Συνόδου Κορυφής για την Αειφόρο Ανάπτυξη, η οποία έλαβε χώρα στο Γιοχάνεσµπουργκ το 2002, οι ηγέτες των κρατών δεσµεύτηκαν για την ανάληψη δράσεως έτσι ώστε να µειωθεί το ποσοστό απώλειας της βιοποικιλότητας έως το 2010. Στο πλαίσιο της 7 ης ιάσκεψης των Κρατών Μερών της Σύµβασης για τη Βιολογική Ποικιλότητα, η οποία πραγµατοποιήθηκε στη Μαλαισία τον Φεβρουάριο του 2004, τέθηκε ο στόχος της ίδρυσης ενός παγκόσµιου δικτύου αειφορικώς διαχειριζόµενων περιοχών. Η υιοθέτηση ενός δικτύου Προστατευοµένων Περιοχών για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας σε παγκόσµιο επίπεδο κρίθηκε απολύτως αναγκαία σήµερα, µόνο το 10% των χερσαίων περιοχών οι οποίες χαρακτηρίζονται από υψηλή βιοποικιλότητα προστατεύονται παγκοσµίως, και µάλιστα όχι σε ικανοποιητικό βαθµό, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τις θαλάσσιες περιοχές δεν ξεπερνά το 1%. Στην εν λόγω ιάσκεψη, η Ευρωπαϊκή Ένωση (εφεξής Ε.Ε.) έθεσε τον στόχο να αναχαιτίσει την εξαφάνιση των ειδών, των γονιδίων και των ενδιαιτηµάτων έως το 2010. 3 Η δηµιουργία Προστατευόµενων Περιοχών ως στρατηγική για την διασφάλιση της βιολογικής ποικιλοµορφίας χρονολογείται ήδη από το 1872 οπότε έχουµε και την δηµιουργία του πρώτου Εθνικού Πάρκου στις Ηνωµένες Πολιτείες της Αµερικής (Πάρκο Yellowstone). Σύµφωνα µε τον ορισµό της ιεθνούς Ένωσης για τη Φύση (International Union for the Conservation of Nature, εφεξής I.U.C.N.), οι Προστατευόµενες Περιοχές είναι χερσαίες ή υδάτινες εκτάσεις που αφιερώνονται ειδικά στην προστασία της βιολογικής ποικιλότητας καθώς και των ιδιαίτερων φυσικών και πολιτιστικών αξιών, και η διαχείρισή τους κατοχυρώνεται µε νοµικά και άλλα αποτελεσµατικά µέσα. 4 Η πολιτική προστασίας η οποία διέπει σήµερα την διαχείριση των Προστατευοµένων Περιοχών διαφοροποιείται σε σηµαντικό αριθµό από αυτήν η οποία επικρατούσε κατά την διάρκεια των προηγούµενων δεκαετιών, τόσο σε εθνικό όσο και σε παγκόσµιο επίπεδο. Κατά την διάρκεια των πρώτων δεκαετιών του 20 ου αιώνα και περίπου ως τις πρώτες µεταπολεµικές δεκαετίες, ο χαρακτηρισµός µιας περιοχής ως Προστατευόµενης ταυτιζόταν µε την ιδέα της απόλυτης προστασίας της φύσης. Στο πλαίσιο αυτό, την έννοια και το περιεχόµενο της πολιτικής για την διαχείριση των Προστατευοµένων Περιοχών καθόριζε η ιδέα της απαγόρευσης 3 Χρυσούλα Λιόντα, Βιολογική Ποικιλότητα. Η σωτηρία της φύσης είναι πολύ µεγάλο πράγµα, ΑΜΦΙΒΙΟΝ, Τεύχος 56, Μάιος-Ιούνιος 2004 4 IUCN, Guidelines for Protected Area Management Categories, Cambridge, IUCN, 1994 4

οποιασδήποτε ανθρώπινης δραστηριότητας και επέµβασης στις φυσικές περιοχές (do not touch). Η ιδέα αυτή εγκαταλείπεται σταδιακά στο πλαίσιο υιοθέτησης του νέου δικαίου περιβάλλοντος και της έννοιας της βιώσιµης ανάπτυξης. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, ο σκοπός της προστασίας της φύσης και της διατήρησης της βιολογικής ποικιλοµορφίας, συνδυάζεται και επιδιώκεται παράλληλα µε τους αναπτυξιακούς και κοινωνικούς στόχους της ευρύτερης γεωγραφικής περιοχής στην οποία υπάγεται η Προστατευόµενη Περιοχή 5. Άλλωστε, σύµφωνα µε την IUCN, οι στόχοι κήρυξης µιας περιοχής ως Προστατευόµενης είναι οι ακόλουθοι: προστασία των ιδιαίτερων οικολογικών αξιών, οι οποίες επικρατούν στην περιοχή, εξυπηρέτηση επιστηµονικών σκοπών, διατήρηση των ειδών και της γενετικής βιοποικιλότητας, ικανοποίηση υπαίθριας αναψυχής του σύγχρονου ανθρώπου, περιβαλλοντική εκπαίδευση και ενηµέρωση του κοινού, τουριστική ανάπτυξη της περιοχής και της περιφέρειας. Η Ελλάδα χαρακτηρίζεται σύµφωνα µε την Έκθεση Περιβαλλοντικών Επιδόσεων του Οργανισµού Οικονοµικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (εφεξής Ο.Ο.Σ.Α.) από υψηλή βιολογική ποικιλότητα 6. Το ποσοστό της έκτασης της χώρας, το οποίο προστατεύεται στην Ελλάδα βάσει της εθνικής νοµοθεσίας ανέρχεται σύµφωνα µε την εν λόγω Έκθεση στο 15% της συνολικής έκτασης της χώρας 7 βάσει των έξι κατηγοριών της IUCN, προστατεύεται µόλις το 2,6% της συνολικής έκτασης της χώρας 8. Στο παρακάτω διάγραµµα φαίνεται το ποσοστό των κατηγοριών αυτών για ορισµένες χώρες του Ο.Ο.Σ.Α.. 5 Ηλίας Μπεριάτος, Σχεδιασµός και ιαχείριση προστατευοµένων περιοχών στην Ελλάδα: Θεσµικές εξελίξεις, προβλήµατα και προοπτικές, αειχώρος, 2 (1) : 58 89, σελ. 61-62 6 Ο.Ο.Σ.Α., Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε., Εκθέσεις Περιβαλλοντικών Επιδόσεων, Ελλάδα, 2000, σελ. 97-112 7 Ποσοστό δηλαδή το οποίο προστατεύεται βάσει των κατηγοριών Προστατευοµένων Περιοχών, οι οποίες έχουν θεσµοθετηθεί στο ελληνικό δίκαιο. 8 Οι κατηγορίες Προστατευοµένων Περιοχών τις οποίες θέτει η ιεθνής Ένωση για τη Φύση είναι έξι : Ια) Αυστηρά Φυσικά Καταφύγια, Ιβ) Περιοχές Άγριας Ζωής, ΙΙ) Εθνικά Πάρκα, ΙΙΙ) Φυσικά Μνηµεία, IV) Περιοχές ιατήρησης Ειδών και Βιοτόπων, V) Προστατευόµενα Χερσαία και Θαλάσσια Τοπία, VI) Προστατευόµενες Περιοχές ιαχειριζόµενων Φυσικών Πόρων 5

Ποσοστό % της συνολικής έκτασης της χώρα 25 20 15 10 5 0 Προστατευόµενες Περιοχές 1 Ελλάδα Η.Π.Α. Κορέα Γαλλία Ιταλία Πορτογαλία Ελβετία Ευρωπαϊκές χώρες Ο.Ο.Σ.Α. Ο.Ο.Σ.Α. ιάγραµµα 1: Ποσοστό προστασίας βάσει των κατηγοριών της IUCN στη συνολική έκταση των χωρών: Ελλάδα, Η.Π.Α., Κορέα, Γαλλία, Ιταλία, Πορτογαλία, Ελβετία, των Ευρωπαϊκών χωρών του Ο.Ο.Σ.Α. και του συνόλου των χωρών του Ο.Ο.Σ.Α. (τελευταία διαθέσιµα στοιχεία: 1998) Η επίτευξη του σκοπού της προστασίας της φύσης και της βιοποικιλότητας µέσω της ορθολογικής χρήσης και διαχείρισης περιοχών υπό προστασία, απαιτεί την ύπαρξη και αποτελεσµατική λειτουργία ενός Εθνικού Συστήµατος Προστατευοµένων Περιοχών. Βασικές παραµέτρους αποτελούν εν προκειµένω η υιοθέτηση και εφαρµογή του κατάλληλου θεσµικού πλαισίου αλλά και η δηµιουργία ενός ειδικού µηχανισµού για την αποτελεσµατική διαχείριση του Συστήµατος Προστατευοµένων Περιοχών. Σήµερα, στην Ελλάδα δεν υφίσταται ολοκληρωµένο Σύστηµα Προστατευοµένων Περιοχών. Η έλλειψη επίσηµης εθνικής στρατηγικής για την προστασία του περιβάλλοντος γενικά αλλά και για την διαχείριση των Προστατευοµένων Περιοχών ειδικότερα, έχει οδηγήσει στην αποσπασµατική αντιµετώπιση του ζητήµατος. Η κακή εφαρµογή της υπάρχουσας νοµοθεσίας αλλά και η έλλειψη ενός συγκροτηµένου και αποτελεσµατικού διοικητικού πλαισίου για την διαχείριση του Συστήµατος των Προστατευοµένων Περιοχών αποτελούν βασικούς παράγοντες οι οποίοι εξηγούν το αναποτελεσµατικό καθεστώς 6

διατήρησης των Προστατευοµένων Περιοχών στην Ελλάδα σήµερα, όπως θα προσπαθήσουµε να δείξουµε στα επόµενα κεφάλαια. Αναλυτικότερα, στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας θα εξετάσουµε την εφαρµογή του θεσµού των Προστατευοµένων Περιοχών στην Ελλάδα σήµερα. Αναλυτικότερα, στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζεται το θεσµικό πλαίσιο το οποίο διέπει την προστασία της βιοποικιλότητας και την διαχείριση των Προστατευοµένων Περιοχών, σε διεθνές, κοινοτικό και εθνικό επίπεδο. Στο δεύτερο κεφάλαιο της εργασίας επιχειρείται αξιολόγηση της λειτουργίας του Εθνικού Συστήµατος Προστατευοµένων Περιοχών στην Ελλάδα σήµερα. Το τελευταίο κεφάλαιο αποτελεί µελέτη περίπτωσης του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου (εφεξής Ε.Θ.Π.Ζ.). Ο Φ.. του Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου αποτελεί τον πρώτο Φορέα ο οποίος ιδρύθηκε και λειτούργησε πιλοτικά στην Ελλάδα. Ειδική αναφορά γίνεται στην υπόθεση καταδίκης της χώρας µας από το ικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (εφεξής.ε.κ.) για την µη εφαρµογή της ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής νοµοθεσίας στην περιοχή της Ζακύνθου (Υπόθεση C-103/00 «Παράβαση κράτους µέλους Οδηγία 9243/ΕΟΚ ιατήρηση των φυσικών οικοτόπων και της άγριας πανίδας και χλωρίδας Προστασία των ειδών»). 7

1. Θεσµικό πλαίσιο προστασίας και διαχείρισης των Προστατευοµένων Περιοχών. Η προστασία των οικοτόπων αποτελεί υποχρέωση της Ελλάδας, η οποία προκύπτει από ιεθνείς Συµβάσεις τις οποίες η χώρα έχει υπογράψει και ενσωµατώσει στην εθνική έννοµη τάξη, από Κοινοτικές Οδηγίες, οι οποίες έχουν άµεση και δεσµευτική ισχύ αλλά και από την εθνική νοµοθεσία. Στο πλαίσιο αυτό, διακρίνοντας µεταξύ τριών επιπέδων, διεθνούς, κοινοτικού και εθνικού, εξετάζουµε τα βασικότερα νοµοθετήµατα, τα οποία αφορούν στην προστασία των οικοτόπων και στην διαχείριση των Προστατευόµενων Περιοχών, δίνοντας πάντοτε ιδιαίτερη έµφαση στα στοιχεία εκείνα τα οποία καθιστούν δυσχερή την εφαρµογή του εν λόγω θεσµικού πλαισίου στην χώρα µας, θέτοντας σε κίνδυνο την ουσιαστική προστασία και διαχείριση των οικοτόπων. 1.1. ιεθνές Επίπεδο 1.1.1. Σύµβαση Ραµσάρ για τους υγροτόπους διεθνούς σηµασίας, ειδικά ως βιοτόπους αγρίων πουλιών (1971) 9 Η Σύµβαση για την Προστασία των ιεθνούς Ενδιαφέροντος Οικοτόπων υπεγράφη το 1971 στην πόλη Ραµσάρ του Ιράν και τέθηκε σε ισχύ τον εκέµβριο του 1975. Ο σκοπός της Σύµβασης σύµφωνα µε το Προοίµιο αυτής, είναι διττός: Από την µια πλευρά, άµεσος σκοπός είναι η προστασία των υγροτόπων από κινδύνους, οι οποίοι ενδέχεται να προκαλέσουν οριστική απώλεια, ρύπανση, µόλυνση και υποβάθµιση των υγροτόπων. Από την άλλη πλευρά, ως έµµεσος σκοπός ορίζεται η ευρύτερη-οικοσυστηµική προστασία των υγροτόπων, µε ιδιαίτερη έµφαση στην προστασία των υδρόβιων πτηνών αλλά και την διατήρηση της υπόλοιπης χαρακτηριστικής χλωρίδας και πανίδας των εν λόγω περιοχών 10. 9 Ν. 191/1974 (ΦΕΚ 350/Α/22-06-1976) «Περί Κυρώσεως της εν Ραµσάρ του Ιράν κατά την 2αν Φεβρουαρίου 1971 υπογραφείσης ιεθνούς Συµφωνίας περί προστασίας των διεθνούς ενδιαφέροντος υγροτόπων ιδία ως υγροβιοτόπων» www. ornithologiki.gr/gr/sppe/grpram.htm, Γιώργος Σαµιώτης, Το ιεθνές ίκαιο της Άγριας Ζωής, Οι ιεθνείς Ρυθµίσεις για την Προστασία της Βιολογικής Ποικιλοµορφίας, Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα-Κοµοτηνή 1996, σελ. 451-545 10 οπ.π. Σαµιώτης, σελ. 451-455 8

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο πίνακας των αξιών των υγροτόπων ο οποίος περιλαµβάνεται στο Προοίµιο της Σύµβασης σύµφωνα µε αυτόν, οι υγρότοποι διαθέτουν αξίες τόσο οικολογικές - αυθύπαρκτες, όσο και οικονοµικέςανθρωποκεντρικές. 11 Στο σηµείο αυτό, βλέπουµε την λεπτή ισορροπία, η οποία διαµορφώνεται ανάµεσα στην ανθρωποκεντρική και την οικοκεντρική θεώρηση της προστασίας του περιβάλλοντος, σε µια εποχή η οποία θα µπορούσε να χαρακτηριστεί µεταίχµιο για το πέρασµα από το παλαιό στο νέο δίκαιο προστασίας του περιβάλλοντος. Σύµφωνα µε την εν λόγω Σύµβαση, η οποία αποτελεί την πρώτη διεθνή Συνθήκη που αναφέρεται αποκλειστικά στην προστασία και «ορθολογική χρήση» των υγροτόπων, τα συµβαλλόµενα µέρη υποχρεούνται: Να οριοθετήσουν εντός των ορίων της γεωγραφικής τους επικράτειας, κατάλληλους υγροτόπους οι οποίοι θα συµπεριληφθούν σε Κατάλογο Υγροτόπων ιεθνούς Σηµασίας (Άρθρο 2, παρ. 1), Στο πλαίσιο του εν λόγω Καταλόγου, να καθορίσουν και να εφαρµόσουν τέτοιο σχεδιασµό, έτσι ώστε να προωθηθεί η διατήρηση των υγροτόπων αλλά και η κατά το δυνατόν ορθολογική χρήση του συνόλου των υγροτόπων οι οποίοι βρίσκονται στο έδαφός τους (Άρθρο 3, παρ. 1), Να προωθήσουν την προστασία των υγροτόπων και της υδρόβιας ορνιθοπανίδας, ανεξαρτήτως του αν συµπεριλαµβάνονται ή όχι στον Κατάλογο Υγροτόπων ιεθνούς Σηµασίας, αφενός µεν οριοθετώντας Προστατευόµενες Περιοχές, αφετέρου δε παρέχοντας επαρκή µέσα για την φύλαξή τους. (Άρθρο 4, παρ. 1 ). Εν προκειµένω, η Σύµβαση θεµελιώνει υποχρέωση όχι µόνο αποτελέσµατος όπως στο άρθρο 3 αλλά και υποχρέωση ενέργειας βέβαια, η ίδια η διατύπωση των υποχρεώσεων αφήνει µεγάλη διακριτική ευχέρεια στα συµβαλλόµενα µέρη για λήψη µέτρων προστασίας (για παράδειγµα χρησιµοποιούνται εκφράσεις όπως επαρκή µέτρα, και η κατά το δυνατόν ορθολογική χρήση ). 11 Η αναγκαιότητα δηλαδή προστασίας των υγροτόπων προκύπτει τόσο λόγω της σπουδαιότητας των οικολογικών λειτουργιών τους (ρύθµιση κατάστασης υδάτων, τόποι διαβίωσης χαρακτηριστικής χλωρίδας και πανίδας, ειδικά δε των υδρόβιων πτηνών), όσο και λόγω της αξίας τους ως οικονοµική, µορφωτική, επιστηµονική και ψυχαγωγική πηγή για τον άνθρωπο οπ.π. Σαµιώτης, σελ. 455-458 9

Να ορίσουν, κατά το χρόνο υπογραφής της Συνθήκης, τουλάχιστον µια περιοχή η οποία θα µπορούσε να συµπεριληφθεί στον προαναφερθέντα Κατάλογο, Η χώρα µας ήταν η 7 η χώρα η οποία προσχώρησε στην Σύµβαση. Η Σύµβαση επικυρώθηκε µε το Νοµοθετικό ιάταγµα (εφεξής Ν..) 191/1974, ενώ παράλληλα ορίστηκαν 11 υγρότοποι συνολικής έκτασης 1.678.000 στρεµµάτων που συµπεριλαµβάνονται στον Κατάλογο Υγροτόπων ιεθνούς Σηµασίας. Εντούτοις, η χώρα µας, έχει προχωρήσει, σε εφαρµογή του άρθρου 4 της Συνθήκης, στην οριοθέτηση ζωνών προστασίας µόνο για 5 περιοχές. 12 Παρά το γεγονός ότι η Σύµβαση διαθέτει σύµφωνα µε το άρθρο 28 του Συντάγµατος, αυξηµένη τυπική ισχύ, παραµένει ένα κείµενο χαλαρής δεσµευτικότητας -soft law-. Η εφαρµογή των µέτρων προστασίας στην Ελλάδα δεν είναι ουσιαστική ούτε για τις περιοχές για τις οποίες έχουν οριστεί ζώνες προστασίας, πολλώ δε µάλλον για αυτές των οποίων η οριοθέτηση εκκρεµεί ακόµα 13. Ενδεικτικό της κατάστασης της εφαρµογής της Σύµβασης Ramsar στην Ελλάδα αποτελεί το γεγονός ότι, η 9 η Τακτική Συνάντηση των Συµβαλλοµένων Μερών, 14 η οποία έλαβε χώρα στις 8-15 Νοεµβρίου 2005 στην Ουγκάντα, κάλεσε την Ελλάδα, της οποίας αντιπροσωπεία δεν παρίστατο στην Συνάντηση, να ενηµερώσει για τα µέτρα τα οποία έχει λάβει για την αποκατάσταση του οικολογικού χαρακτήρα των υγροτόπων που συµπεριλαµβάνονται στο Πρωτόκολλο Montreux, αλλά και για την διατήρηση των υπολοίπων. Εν προκειµένω ουσιαστική ήταν η συµβολή της περιβαλλοντικής Μη 12 Λίµνη Πρέσπα (1974), Λίµνη Αµβρακικού, Λίµνη Κερκίνη, Λιµνοθάλασσα Μεσολογγίου και Λιµνοθάλασσα Κοτυχίου - Στροφυλιάς (1986) 13 Αξίζει να σηµειωθεί ότι µε εξαίρεση το έλτα του, την Κερκίνη και τη Μικρή Πρέσπα, οι υπόλοιποι ελληνικοί υγρότοποι συµπεριλαµβάνονται στο Πρωτόκολλο Montreux, το οποίο περιλαµβάνει εκείνους τους οικοτόπους οι οποίοι έχουν υποβαθµιστεί ή απειλούνται σηµαντικά λόγω των ανθρώπινων παρεµβάσεων. 14 Το άρθρο 6 της Σύµβασης προβλέπει την σύγκληση Τακτικών Συνδιασκέψεων των κρατών µερών. Η 1 η Συνδιάσκεψη των Συµβαλλοµένων Μερών πραγµατοποιήθηκε στο Κάλιαρι το 1980, Συνάντηση η οποία χαρακτηρίστηκε ως η επιτυχέστερη όλων. Στην συνέχεια, έλαβε χώρα στο Παρίσι το 1982 Έκτατη Συνδιάσκεψη στο πλαίσιο της οποίας υιοθετήθηκε το Τροποποιητικό Πρωτόκολλο της Συνθήκης. Η 2 η Τακτική Συνδιάσκεψη των Μερών πραγµατοποιήθηκε στο Γκρόνινγκεν το 1984 και τρία χρόνια αργότερα πραγµατοποιήθηκε η 3 η στην Ρεγγίνα του Καναδά.(28.05.1987-03.06.1987).Στο πλαίσιο της εν λόγω Συνδιάσκεψης, τροποποιήθηκε µέρος της Σύµβασης. Το 1990 έλαβε χώρα στο Montreux της Ελβετίας η 4 η Συνδιάσκεψη, Συνδιάσκεψη η οποία υπήρξε η µεγαλύτερη σε συµµετοχές από τις προγενέστερές της. Η 5 η Συνάντηση πραγµατοποιήθηκε στην πόλη Κούσιρο της Ιαπωνίας το 1993(09-16.06.1993), η 6 η στο Μπρισµπέιν της Αυστραλίας το 1996(19-27.03.1996) και η 7 η στην Κόστα Ρίκα από 10 έως 18 Μαΐου 1999. Η 8 η Τακτική Συνδιάσκεψη των Συµβαλλοµένων Μερών έλαβε χώρα στην Βαλένθια της Ισπανίας από 18 έως 26/11/2002. Η 10 η Συνδιάσκεψη των Συµβαλλοµένων Μερών έχει προγραµµατιστεί για τον Νοέµβρη του 2008. www.ramsar.org οπ.π. Σαµιώτης σελ. 545-609 10

Κυβερνητικής Οργάνωσης (εφεξής Μ.Κ.Ο.) WWF Ελλάς, η οποία ετοίµασε λεπτοµερές υπόµνηµα προκειµένου να εφιστήσει την προσοχή των ιθυνόντων στα προβλήµατα προστασίας των υγροτόπων στην χώρα µας 15. Την Σύµβαση Ramsar έχουν υπογράψει σήµερα 152 χώρες, ενώ ο Κατάλογος Υγροτόπων ιεθνούς Σηµασίας περιλαµβάνει 1596 περιοχές, οι οποίες καταλαµβάνουν 134.694.132 εκτάρια 1.1.2. Σύµβαση της Βόννης για την διατήρηση µεταναστευτικών ειδών αγρίων ζώων (1979) 16 Η Σύµβαση για την διατήρηση των µεταναστευτικών ειδών αγρίων ζώων υπεγράφη το 1979 και τέθηκε σε ισχύ το Νοέµβριο του 1983, έπειτα από την αναγνώριση του γεγονότος ότι τα εν λόγω είδη χρήζουν προστασίας καθ όλη τη διάρκεια της µεταναστευτικής τους διαδροµής, προστασία, η οποία µοιραία απαιτεί διεθνή συνεργασία. Αφετηρία της εν λόγω Σύµβασης θα µπορούσε να θεωρηθεί η Συνδιάσκεψη του Ο.Η.Ε. για το Ανθρώπινο Περιβάλλον (Στοκχόλµη, 1972). Η Αρχή 4 της ιακήρυξης αλλά και η Σύσταση 32 του Σχεδίου ράσης, το οποίο υιοθετήθηκε στο πλαίσιο της Συνδιάσκεψης, κάνουν λόγο για τις ευθύνες του ανθρώπου για την προστασία της κληρονοµιάς της άγριας ζωής και των οικοτόπων αυτής. Επίσης, τα κράτη καλούνται να συνάψουν µεταξύ τους συµβατικές σχέσεις προκειµένου να προστατεύσουν τα µεταναστευτικά είδη. 17 Η Συνθήκη έχει έντονα περιπτωσιολογικό χαρακτήρα, χαρακτηριστικό της προσέγγισης του παλαιού δικαίου περιβάλλοντος. Στο πλαίσιο των ρυθµίσεων τις οποίες ορίζει, τα συµβαλλόµενα µέρη: Πρέπει να προωθούν, να συντονίζουν αλλά και να υποστηρίζουν την έρευνα σχετικά µε τα µεταναστευτικά είδη, Πρέπει να λάβουν άµεσα µέτρα προστασίας των µεταναστευτικών ειδών τα οποία περιλαµβάνονται στο Παράρτηµα Ι της Σύµβασης, 18 15 www.wwf.gr/index.php?option=content&taskview&id=84 16 Ν. 2719/1999 (ΦΕΚ 106/Α/26.05.1999): «Κύρωση της ιεθνούς Σύµβασης για την ιατήρηση των Αποδηµητικών Ειδών της Άγριας Πανίδας και άλλες διατάξεις». www.ornithologiki.gr/gr/sppe/grpbon.htm, οπ.π. Σαµιώτης σελ. 611-645 17 οπ.π. Σαµιώτης σελ. 613-614 18 Στο Παράρτηµα Ι περιλαµβάνονται τα είδη τα οποία θεωρούνται κινδυνεύοντα, εκείνα δηλαδή που απειλούνται µε εξαφάνιση σε ολόκληρη την κατανοµή τους ή σε µεγάλο µέρος αυτής. Όταν ένα κράτος αποτελεί χώρο διέλευσης µεταναστευτικού είδους το οποίο συµπεριλαµβάνεται στο 11

Πρέπει να συνάπτουν συµφωνίες για την προστασία και διαχείριση των µεταναστευτικών ειδών που περιλαµβάνονται στο Παράρτηµα ΙΙ της Σύµβασης 19. Η Ελλάδα κύρωσε την Σύµβαση της Βόννης µόλις το 1999, 20 χρόνια δηλαδή µετά την υπογραφή της, µε τον Νόµο 2719/1999 και η ΕΟΚ προσχώρησε σε αυτή µε την Απόφαση 82/461. Επίσης η χώρα µας έχει υπογράψει την Συµφωνία για την διατήρηση των µικρών κητωδών στην Μαύρη Θάλασσα, τη Μεσόγειο και τη γειτονική της Μεσογείου περιοχή καθώς και την Συµφωνία για την διατήρηση των αποδηµητικών υδρόβιων και παρυδάτιων πουλιών της Αφρικής και της Ευρασίας. 1.1.3. Σύµβαση για την Προστασία της Παγκόσµιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονοµιάς (1972) 20 Στο πλαίσιο της Γενικής ιάσκεψης των Ηνωµένων Εθνών για την Εκπαίδευση, την Επιστήµη και τον Πολιτισµό (UNESCO), που έλαβε χώρα στο Παρίσι το 1972, υπεγράφη η Σύµβαση για την Προστασία της Παγκόσµιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονοµιάς, η οποία τέθηκε σε ισχύ τον εκέµβριο του 1975. Αντικείµενο της Σύµβασης, η οποία υιοθετεί την ενιαία θεώρηση φύσης και πολιτισµού καταργώντας τον διαχωρισµό µεταξύ φυσικών και ανθρωπογενών στοιχείων των προστατευοµένων αγαθών, είναι η προστασία της πολιτιστικής και φυσικής κληρονοµιάς, η οποία έχει παγκόσµια αξία 21. Παράρτηµα Ι, τότε υποχρεούται να παρέχει αυστηρή προστασία και να προσπαθήσει να διατηρήσει και να αποκαταστήσει στο µέτρο του δυνατού, βιοτόπους που θεωρούνται σηµαντικοί για τα είδη αυτά. 19 Στο Παράρτηµα ΙΙ περιλαµβάνονται εκείνα τα είδη, τα οποία θα επωφεληθούν από την διεθνή συνεργασία. Σε περίπτωση που ένα κράτος αποτελεί χώρο διέλευσης για είδη του Παραρτήµατος ΙΙ πρέπει να συνάπτει συµφωνίες µε άλλα κράτη διέλευσης για την διατήρηση και διαφύλαξή τους. Τα εν λόγω κράτη οφείλουν να διασφαλίσουν µέσω των κατάλληλων συµφωνιών την διατήρηση ενός δικτύου σηµαντικών βιοτόπων κατάλληλα κατανεµηµένων σύµφωνα µε τις µεταναστευτικές οδούς. 20 Ν. 1126/1981 (ΦΕΚ 32/Α/10.02.1981) «Περί κυρώσεως της εις Παρισίους την 23 ην Νοεµβρίου 1972 υπογραφείσης ιεθνούς Συµβάσεως δια την προστασίαν της Παγκοσµίου Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονοµιάς». www.ornithologiki.gr/gr/sppe/grpher.htm οπ.π. Σαµιώτης σελ. 655-672 21 Ηλίας Μπεριάτος, Νέες Προσεγγίσεις στο σχεδιασµό και την πολιτική προστασίας της πολιτιστικής και φυσικής κληρονοµιάς, ΤΟΠΟΣ, Επιθεώρηση Χωρικής Ανάπτυξης, Σχεδιασµού και Περιβάλλοντος, 18-19/2002, σελ. 177-195 12

Το άρθρο 2 της Σύµβασης ορίζει τι είναι η φυσική κληρονοµιά 22, ενώ στο άρθρο 4 αναγνωρίζεται η υποχρέωση των κρατών να διασφαλίσουν όχι µόνο την οριοθέτηση, προστασία και διατήρησή της αλλά και την παράδοσή της στις µελλοντικές γενεές, στοιχείο το οποίο θα αποτελέσει αργότερα την πεµπτουσία της έννοιας της βιωσίµου αναπτύξεως. Σύµφωνα µε την Σύµβαση, τα κράτη πρέπει να κάνουν οτιδήποτε είναι δυνατόν για την επίτευξη των στόχων της Σύµβασης, ενώ αποδέχονται την ευθύνη να κάνουν ότι µπορούν για να προστατεύσουν τις περιοχές του Καταλόγου της Παγκόσµιας Κληρονοµιάς 23. Εν προκειµένω, αφενός µεν η Σύµβαση αποτελεί κείµενο soft law, αφετέρου δε επιθυµεί να συγκεράσει τα αντιτιθέµενα συµφέροντα και να δώσει την δυνατότητα στις αναπτυσσόµενες χώρες που δεν έχουν ακόµα την δυνατότητα να εισχωρήσουν σε αυτήν. Η Ελλάδα, κύρωσε την Σύµβαση µε τον Νόµο 1126/1981 και ενέταξε στον Κατάλογο γνωστά µνηµεία, συµπεριλαµβανοµένης της Ακρόπολης και των ελφών, ενώ το Άγιο Όρος και τα Μετέωρα έχουν ενταχθεί ως στοιχεία µεικτά, παγκόσµιας δηλαδή φυσικής και πολιτιστικής κληρονοµιάς. 1.1.4. Σύµβαση της Βέρνης για την ιατήρηση της Ευρωπαϊκής Άγριας Ζωής και των Φυσικών Βιοτόπων 24 (1979) Στο πλαίσιο του Συµβουλίου της Ευρώπης (εφεξής Σ.Ε.) υιοθετήθηκε τον Σεπτέµβριο του 1979 η Σύµβαση για την ιατήρηση της Ευρωπαϊκής Άγριας Ζωής και των Φυσικών Βιοτόπων, η οποία τέθηκε σε ισχύ τον Ιούνιο του 1982. Στο τέλος της δεκαετίας του 1970 βλέπουµε την υιοθέτηση δυο συµβατικών κειµένων στον ευρωπαϊκό χώρο, το πρώτο από την Ε.Ο.Κ. (Οδηγία 79/409/ΕΟΚ ) και το δεύτερο 22 Ως φυσική κληρονοµιά νοούνται: α)φυσικά µνηµεία που αποτελούνται από φυσικούς πόρους ή βιολογικούς σχηµατισµούς ή οµάδες τέτοιων σχηµατισµών που έχουν εξαιρετική παγκόσµια αξία από αισθητική ή επιστηµονική άποψη. β)γεωλογικοί και φυσιογραφικοί σχηµατισµοί και ακριβώς οριοθετηµένες περιοχές που αποτελούν βιοτόπους απειλουµένων ζωικών και φυτικών ειδών παγκοσµίου αξίας από την άποψη της επιστήµης ή της ανάγκης διατήρησής τους. γ)φυσικά τοπία ή επακριβώς οριοθετηµένες περιοχές εξαιρετικής παγκόσµιας αξίας από την άποψη της επιστήµης, της ανάγκης διατήρησης ή του φυσικού κάλλους. 23 Στον Κατάλογο αυτό εγγράφονται οι περιοχές παγκόσµιας φυσικής και πολιτιστικής κληρονοµιάς τις οποίες κάθε συµβαλλόµενο µέρος υποχρεούται να ορίσει, στο βαθµό βέβαια που είναι δυνατόν. 24 Ν. 1335/1983(ΦΕΚ 32/Α/14-03-1983) «Κύρωση ιεθνούς Σύµβασης για τη διατήρηση της Άγριας Ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης». www.ornithologiki.gr/gr/sppe/grbern.htm οπ.π. Σαµιώτης, σελ. 693-701 13

από το Σ.Ε.(Σύµβαση της Βέρνης) για την προστασία της άγριας ζωής και της ορνιθοπανίδας, κίνηση η οποία οφείλεται εν πολλοίς στην µεγάλη κινητοποίηση περιβαλλοντικών Μ.Κ.Ο., η οποία παρατηρήθηκε καθ όλη την διάρκεια της προηγούµενης δεκαετίας. 25 Σκοπός της Σύµβασης είναι η εξασφάλιση της διατήρησης της άγριας χλωρίδας και πανίδας καθώς και των φυσικών οικοτόπων τους, ειδικότερα δε αυτών για την διατήρηση των οποίων απαιτείται η συνεργασία περισσοτέρων κρατών. Ιδιαίτερη έµφαση αποδίδεται σε εκείνα τα είδη, τα οποία χαρακτηρίζονται ως ευάλωτα καθώς και σε αυτά που κινδυνεύουν µε εξαφάνιση. Οι διατάξεις της Σύµβασης της Βέρνης, είναι διατάξεις µη αυτοδύναµης εφαρµογής έχουν δηλαδή ανάγκη συµπλήρωσης από πράξεις της εθνικής νοµοθετικής και εκτελεστικής εξουσίας. Έτσι, τα συµβαλλόµενα µέρη πρέπει να αναλάβουν τα κατάλληλα και απαραίτητα µέτρα, τα οποία θα διασφαλίσουν την διατήρηση των βιοτόπων της άγριας χλωρίδας και πανίδας καθώς και την διατήρηση και προστασία των φυσικών βιοτόπων που απειλούνται (Άρθρο 4 παρ. 1). Επίσης πρέπει να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή στην προστασία περιοχών σηµαντικών για τα µεταναστευτικά είδη των Παραρτηµάτων ΙΙ και ΙΙΙ. (είδη πανίδας υπό απόλυτη και σχετική προστασία) (Άρθρο 4 παρ. 3).Τέλος, πρέπει να απαγορεύσουν την εκ προθέσεως βλάβη ή καταστροφή των τόπων αναπαραγωγής ή περιοχών ανάπαυσης των ειδών του Παραρτήµατος ΙΙ, αν και όπως φαίνεται στην επεξηγηµατική αναφορά της Σύµβασης, η εν λόγω ρύθµιση εφαρµόζεται µόνο στις σηµαντικές περιοχές αναπαραγωγής και ανάπαυσης. Το άρθρο 13 ορίζει ως όργανο εφαρµογής των ρυθµίσεων την ιαρκή Επιτροπή. Στο σηµείο αυτό θα πρέπει να διευκρινίσουµε ότι τα θεσµικά όργανα τα οποία υιοθετούν οι Συµβάσεις προκειµένου να εξασφαλίσουν την αποτελεσµατική εφαρµογή των συµπεφωνηµένων, είναι εκτελεστικά-γραφειοκρατικά όργανα, τα οποία σε καµία περίπτωση δεν θέτουν υπό αµφισβήτηση την απόλυτη εθνική κυριαρχία των συµβαλλοµένων µερών. Εν αντιθέσει, στην περίπτωση του κοινοτικού δικαίου, η Επιτροπή, όργανο υπερεθνικό, το οποίο δρα ως θεµατοφύλακας των Συνθηκών, δύναται σύµφωνα µε το Άρθρο 226 της Συνθήκης του Μάαστριχ, να παραπέµψει κράτος-µέλος στο.ε.κ. για παράβαση των συµβατικών του υποχρεώσεων. 25 οπ.π. Σαµιώτης, σελ. 693 14

Η Ελλάδα κύρωσε την Σύµβαση µε τον Νόµο 1335/1983 και η ΕΟΚ µε την Απόφαση 82/72. 1.1.5. Σύµβαση της Βαρκελώνης για την προστασία της Μεσογείου Θάλασσας (1976) 26 Η Ελλάδα κύρωσε την ιεθνή Σύµβαση της Βαρκελώνης «περί Προστασίας της Μεσογείου Θάλασσας εκ της ρυπάνσεως» καθώς και τα δυο Πρωτόκολλά αυτής, µε τον Νόµο 855/1978. Σκοπός της Σύµβασης είναι η πρόληψη, η ελάττωση και η καταπολέµηση της θαλάσσιας ρύπανσης. Η εν λόγω Σύµβαση µαζί µε το Πρωτόκολλο του 1982 για τις Ειδικά Προστατευόµενες Περιοχές της Μεσογείου αποτελούν το ειδικό νοµικό πλαίσιο το οποίο καθορίζει και διέπει την προστασία των θαλάσσιων Προστατευοµένων Περιοχών 27. Η Ελλάδα κύρωσε το Πρωτόκολλο µε το Ν. 1634/1986. Η ΕΟΚ κύρωσε την σύµβαση της Βαρκελώνης και τα συνοδευτικά πρωτόκολλα αυτής µε την Απόφαση 83/101. Εντύπωση προκαλεί η αναφορά στο προοίµιο της Σύµβασης στην ανάγκη διατήρησης της κοινής κληρονοµιάς (Μεσόγειος Θάλασσα) προς όφελος των παρόντων και των µελλοντικών γενεών. Σύµφωνα µε το Πρωτόκολλο του 1982 τα συµβαλλόµενα µέρη δηµιουργούν στο µέτρο του δυνατού Προστατευόµενες Περιοχές, ενισχύουν την προστασία τους µε την δηµιουργία ενδιάµεσων περιοχών, στις οποίες οι περιορισµοί είναι λιγότερο αυστηροί, ενώ προβαίνουν στην δηµιουργία µιας αντίστοιχης προστατευόµενης περιοχής σε περίπτωση γειτνιαζόντων περιοχών µε άλλα κράτη. Στο άρθρο 12 ορίζεται µάλιστα ο σκοπός του Πρωτοκόλλου ο οποίος είναι η δηµιουργία ενός δικτύου προστατευοµένων περιοχών στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου. 26 Ν.855/1978 (ΦΕΚ 235/Α/23.12.1978) «Περί κυρώσεως της υπογραφείσης εις Βαρκελώνην το 1976 ιεθνούς Συµβάσεως περί προστασίας της Μεσογείου θαλάσσης εκ της ρυπάνσεως µετά του συνηµµένου εις αυτήν Παραρτήµατος ως και των Πρωτοκόλλων αυτής περί προλήψεως ρυπάνσεως της Μεσογείου Θαλάσσης εκ της απορρίψεως ουσιών εκ των πλοίων και αεροσκαφών και περί συνεργασίας δια την καταπολέµησιν ρυπάνσεως της Μεσογείου θαλάσσης εκ πετρελαίου και άλλων επιβλαβών ουσιών µετά των συνηµµένων εις αυτά Παραρτηµάτων». 27 Πέτρος Πατρώνος, Το ιεθνές Νοµικό Πλαίσιο για τις Θαλάσσιες Προστατευόµενες Περιοχές και τα Θαλάσσια Πάρκα, Η Προστασία των Εθνικών Θαλάσσιων Πάρκων, Πρακτικά Συνεδρίου, Νόµος και Φύση, Βιβλιοθήκη Περιβαλλοντικού ικαίου 5, Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα- Κοµοτηνή 2000, σελ. 29-45 15

Στο πλαίσιο της τροποποίησης της Σύµβασης της Βαρκελώνης για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, υιοθετείται το νέο SPA Πρωτόκολλο για τις Ειδικά Προστατευόµενες Περιοχές και την Βιοποικιλότητα στη Μεσόγειο, το οποίο προσεγγίζει την διαχείριση και προστασία των θαλάσσιων προστατευοµένων περιοχών υπό το πρίσµα της οικοσυστηµικής προσέγγισης, επιχειρώντας την ισχυροποίηση του καθεστώτος προστασίας 28. Η Ελλάδα έχει υπογράψει το εν λόγω πρωτόκολλο αλλά ακόµα δεν το έχει κυρώσει και θέσει σε εφαρµογή 29. Κλείνοντας, έχει εύστοχα παρατηρηθεί ότι η εφαρµογή των διατάξεων του παρόντος Πρωτοκόλλου εξαρτάται σε σηµαντικό βαθµό από γενικότερα γεωπολιτικά δεδοµένα στον συγκεκριµένο χώρο. Απαραίτητο είναι να εξαλειφθούν οι όποιες επιφυλάξεις των συµβαλλοµένων µερών για ευρύτερες πολιτικές επιπτώσεις από την εφαρµογή του Πρωτοκόλλου άλλωστε, σε αυτήν την κατεύθυνση κινούνται και οι διατάξεις του Πρωτοκόλλου σύµφωνα µε τις οποίες οι δραστηριότητες που λαµβάνουν χώρα στο πλαίσιό του, δεν συνιστούν βάση γεωπολιτικών διεκδικήσεων ή αµφισβητήσεων. 1.1.6. Σύµβαση του Ρίο ντε Τζανέιρο για την Βιολογική Ποικιλότητα 30 (1992) Η Σύµβαση για την Βιολογική Ποικιλότητα υιοθετήθηκε στο πλαίσιο της Συνδιάσκεψης των Ηνωµένων Εθνών για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη που έλαβε χώρα στο Ρίο ντε Τζανέιρο τον Ιούνιο του 1992 31. Καταγεγραµµένος στόχος 28 Μεταξύ των υποχρεώσεων των συµβαλλοµένων µερών, αξίζει να αναφέρουµε τα εξής: Το άρθρο 3 θεσπίζει την υποχρέωση για καθορισµό και σύνταξη καταλόγων των σηµαντικών στοιχείων για την διατήρηση της βιοποικιλότητας καθώς επίσης και για ενσωµάτωση των προγραµµάτων για την προστασία της βιοποικιλότητας στο σύνολο των τοµεακών πολιτικών των κρατών. Επίσης, ορίζεται η υποχρέωση για υιοθέτηση σχεδίων διαχείρισης των Ειδικά Προστατευοµένων Περιοχών, στο πλαίσιο της υλοποίησης των οποίων απαραίτητη κρίνεται η ενεργός συµµετοχή των τοπικών κοινωνιών (άρθρο 7). Σύµφωνα µε το άρθρο 8, καταρτίζεται Κατάλογος Ειδικά Προστατευοµένων Περιοχών Μεσογειακής Σηµασίας σύµφωνα µε τα όσα ορίζοντα στο Παράρτηµα Ι του Πρωτοκόλλου. Τέλος, προβλέπεται δυνατότητα καθιέρωσης Προστατευοµένων Περιοχών στην ανοικτή θάλασσα (άρθρο 9), διακρατική συνεργασία προκειµένου να επιτευχθεί η διατήρηση και προστασία ειδών των οποίων η περιοχή εντάσσεται σε διαφορετικές γεωγραφικές επικράτειες, καθώς και συµµετοχή Μ.Κ.Ο. στην διαδικασία συντονισµού της εφαρµογής του Πρωτοκόλλου, όπως αυτή περιγράφεται στο Άρθρο 25 οπ.π. Πατρώνος σελ. 40-44 29 Στον Πίνακα 1 του Παραρτήµατος παρουσιάζεται η κατάσταση των υπογραφών και των κυρώσεων των Πρωτοκόλλων για τις Ειδικά Προστατευόµενες Περιοχές (στοιχεία του 2000) 30 Ν. 2204/1994 (ΦΕΚ 59/Α/15.04.1994) «Κύρωση Σύµβασης για τη Βιολογική Ποικιλότητα». 31 Η βιολογική ποικιλότητα αποτέλεσε, σύµφωνα µε την γνώµη του καθηγητή κ. Η. Μπεριάτου «ένα από τα τρία µεγάλα ζητήµατα - στοιχήµατα της περίφηµης διάσκεψης κορυφής του Ρίο, των οποίων η αντιµετώπιση συνιστά τον πυρήνα της περιβαλλοντικής προβληµατικής αλλά και πολιτικής σε παγκόσµιο επίπεδο στον 21ο αιώνα». Συνεχίζοντας «H διατήρηση της ποικιλίας και του πλούτου των 16

της Σύµβασης είναι η διατήρηση της βιολογικής ποικιλότητας, η αειφορική χρήση των συστατικών της καθώς και ο δίκαιος και ισότιµος καταµερισµός των πλεονεκτηµάτων που µπορούν να προκύψουν από αυτήν. Στο πλαίσιο της οικοσυστηµικής προσέγγισης της διεθνούς προστασίας του περιβάλλοντος που έρχεται να αντικαταστήσει την ανθρωποκεντρική προσέγγιση, η οποία επικρατούσε ως τότε, η προστασία της βιοποικιλότητας αναδεικνύεται σε ζήτηµα µείζονος σηµασίας και σπουδαιότητας για την προστασία του περιβάλλοντος 32. Η Σύµβαση για την Βιολογική Ποικιλότητα είναι κείµενο λεπτοµερές και συγκροτηµένο στο πλαίσιο του οποίου προβλέπονται υποχρεώσεις προστατευτικής δράσης αλλά και αποτελέσµατος για τα Συµβαλλόµενα µέρη της Σύµβασης 33. Συνοπτικά, τα κράτη-µέρη της Σύµβασης πρέπει: Να καθορίσουν ένα Σύστηµα Προστατευοµένων Περιοχών αλλά και να λάβουν τα απαραίτητα µέτρα για την διατήρηση της βιολογικής ποικιλότητας, Να αναπτύξουν κατευθυντήριες γραµµές για την επιλογή, θέσπιση και διαχείριση των Προστατευοµένων Περιοχών, Να αναπτύξουν την κατάλληλη νοµοθεσία ή και άλλες ρυθµιστικές διατάξεις για την προστασία των απειλούµενων ειδών και πληθυσµών, Να λάβουν µέτρα για την εκτός των φυσικών τόπων διατήρηση των συστατικών της βιολογικής ποικιλότητας, Να παρέχουν στο µέτρο των δυνατοτήτων τους, χρηµατοδοτική υποστήριξη και κίνητρα για τις εθνικές δραστηριότητες που αποσκοπούν στην επίτευξη των στόχων της Σύµβασης, σε συµφωνία µε τα εθνικά τους σχέδια, προγράµµατα και δραστηριότητες. Η Σύµβαση για την Βιοποικιλότητα υπεγράφη σε µια εποχή σταθµό για την εξέλιξη του δικαίου της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος διαφοροποιείται σε σηµαντικό βαθµό από τις προγενέστερές της καθώς για πρώτη φορά εισάγει ως ζωικών και φυτικών ειδών δεν αποτελεί πολυτέλεια αλλά θεµελιώδη προϋπόθεση για τη στήριξη και διατήρηση της ανθρώπινης ζωής και ανάπτυξης στον πλανήτη µας» Ηλίας Μπεριάτος, Τρίτη Άποψη, Βιολογική και Πολιτιστική Ποικιλότητα, υο µείζονα διακυβεύµατα του 21 ου Αιώνα, ΤΑ ΝΕΑ, 28/05/2004 32 οπ.π. Πατρώνος, σελ.43 33 οπ.π. Σαµιώτης σελ.741-745 17

βασικό αντικείµενο ρύθµισης την βιοτεχνολογία - γενετική µηχανική. 34 Κυρωτικός Νόµος της Σύµβασης για την βιοποικιλότητα είναι ο Νόµος 2204/1994. 1.1.7. Το Πρωτόκολλο της Καρθαγένης για την Βιοασφάλεια (1992) 35 Το Πρωτόκολλο της Καρθαγένης υιοθετήθηκε στο πλαίσιο της Σύµβασης για την Βιοποικιλότητα το 1992 µε βασικό σκοπό την προαγωγή της ασφαλούς χρήσης και µεταφοράς Γενετικά Τροποποιηµένων Οργανισµών (εφεξής Γ.Τ.Ο.) που ενδέχεται να έχουν δυσµενείς συνέπειες στην διατήρηση της βιοποικιλότητας και ανθρώπινης υγείας. Στο πλαίσιο αυτό, καθορίζονται δυο τύποι διαδικασιών µια για τους ΓΤΟ που προορίζονται για να αναπτυχθούν ελεύθερα στο περιβάλλον µεταφέροντας στις επόµενες γενεές τα τροποποιηµένα γονίδιά τους, και µια για τους ΓΤΟ που θα διατεθούν για ανθρώπινη ή ζωική τροφοδοσία ή για περαιτέρω επεξεργασία. Βασικό στοιχείο και των δυο τύπων διαδικασιών είναι η παροχή εµπεριστατωµένης πληροφόρησης στις χώρες οι οποίες πρόκειται να δεχθούν ΓΤΟ έτσι ώστε τεκµηριωµένα να αποφασίσουν αν θα επιτρέψουν την εισαγωγή τους στην γεωγραφική τους επικράτεια ή όχι. Η Ελλάδα έχει υπογράψει το Πρωτόκολλο της Καρθαγένης για την Βιοασφάλεια στις 24 Μαΐου του 2000 αλλά ακόµα δεν το έχει κυρώσει και άρα ενσωµατώσει στην ελληνική έννοµη τάξη. Η Ε.Ε. κύρωσε το Πρωτόκολλο στις 27 Αυγούστου 2002 µε την Απόφαση 2002/628, ΕΕ L 201, 31.07.2002. Από τα κράτη µέλη της Ε.Ε., µόνο η Ισπανία, η ανία, η Σουηδία, το Λουξεµβούργο, η Γαλλία και η Ολλανδία. έχουν ήδη κυρώσει το Πρωτόκολλο της Καρθαγένης. 1.1.8. Πρόγραµµα της UNESCO για τον Άνθρωπο και την Βιόσφαιρα (Μan Αnd the Βiosphere/ MAB) 36 Το Πρόγραµµα για τον Άνθρωπο και την Βιόσφαιρα υιοθετήθηκε το 1971 στο πλαίσιο της UNESCO µε σκοπό την δηµιουργία ενός παγκόσµιου δικτύου εθνικών πάρκων το Πρόγραµµα περιλαµβάνει 14 σχέδια/διεθνή θέµατα, εκ των οποίων το 8 ο 34 οπ.π. Σαµιώτης, σελ. 742-743 35 Γιώργος Καριψιάδης, Το Πρωτόκολλο της Καρθαγένης για τη Βιοασφάλεια αρχίζει να ισχύει, Σεπτέµβριος 2003, www.nomosphysis.org.gr 36 www.ornithologiki.gr/gr/sppe/grpbio.htm 18

αναφέρεται στην «ιατήρηση των φυσικών περιοχών και του γενετικού υλικού που περιέχουν». Προκειµένου να ενταχθεί µια περιοχή στο Παγκόσµιο ίκτυο των Βιογενετικών Πάρκων θα πρέπει να ανήκει σε µια από τις ακόλουθες κατηγορίες: Αντιπροσωπευτικό Οικοσύστηµα, Μοναδική κοινότητα ή περιοχή ασυνήθιστων φυσικών χαρακτηριστικών µε εξαιρετικό ενδιαφέρον, για παράδειγµα πληθυσµός ενός παγκοσµίως σπανίου είδους, Παράδειγµα αρµονικού τοπίου ως αποτέλεσµα παραδοσιακών τρόπων χρήσεων γης, Παράδειγµα τροποποιηµένων ή υποβαθµισµένων οικοσυστηµάτων τα οποία έχουν δυνατότητες αποκατάστασης φυσικότερων συνθηκών. Τέλος, κάθε Απόθεµα Βιόσφαιρας το οποίο θα ενταχθεί στο Παγκόσµιο ίκτυο θα πρέπει να έχει αφενός µεν τέτοια έκταση ώστε να περιλαµβάνει µια αποτελεσµατικά προστατευµένη µονάδα, αφετέρου δε να διαθέτει επαρκή και µακροχρόνια προστασία. Η Ελλάδα έχει εντάξει στο ίκτυο δυο περιοχές (Εθνικούς ρυµούς), τον Εθνικό ρυµό του Ολύµπου και τον Εθνικό ρυµό Σαµαριάς, µε αµφισβητήσιµο βέβαια παρεχόµενο καθεστώς προστασίας, γεγονός το οποίο οφείλεται κατά κύριο λόγο στην έλλειψη της απαραίτητης τεχνογνωσίας εκ µέρους του ανθρώπινου δυναµικού το οποίο στελεχώνει τις αρµόδιες υπηρεσίες. 1.1.9 Ευρωπαϊκό ίκτυο Βιογενετικών Πάρκων 37 Στο πλαίσιο του Συµβουλίου της Ευρώπης, θεσµοθετήθηκε το 1976 το Ευρωπαϊκό ίκτυο Βιογενετικών Πάρκων, το οποίο σκοπό έχει την διατήρηση αντιπροσωπευτικών δειγµάτων της χλωρίδας, της πανίδας και των φυσικών περιοχών της Ευρώπης. Κάθε κράτος µέλος ορίζει έναν κατάλογο, ο οποίος εµπεριέχει τους διαφορετικούς τύπος βιοτόπων, βιοκοινωνιών και οικοσυστηµάτων που βρίσκονται εντός της γεωγραφικής τους επικράτειας από τον κατάλογο αυτό, οι περιοχές που χαρακτηρίζονται ως άµεσης προτεραιότητας θα ενταχθούν σε µια ξεχωριστή λίστα ώστε να οριοθετηθούν και να προστατευτούν ως τµήµα του Ευρωπαϊκού ικτύου Βιογενετικών Πάρκων. 37 www.ornithologiki.gr/gr/sppe/grpgene.htm 19

1.2. Κοινοτικό επίπεδο Στο επίπεδο της Ε.Ε. δυο είναι οι Οδηγίες οι οποίες µας αφορούν εν προκειµένω η Οδηγία 79/409 του Συµβουλίου της Ε.Ε. για τη ιατήρηση των Αγρίων Πουλιών και η Οδηγία 92/43 του Συµβουλίου της Ε.Ε. για τη ιατήρηση των Φυσικών Οικοτόπων, της Άγριας Πανίδας και Αυτοφυούς Χλωρίδας. Οι Κοινοτικές Οδηγίες δεσµεύουν άµεσα και ως προς όλα τα µέρη τους τα κράτη µέλη, τα οποία υποχρεούνται στην εφαρµογή των διατάξεών τους επί απειλής επιβολής κυρώσεων σύµφωνα µε την διαδικασία του άρθρου 226 της Συνθήκης του Μάαστριχ. Έτσι, χωρίς να παραγνωρίζεται η συµβολή των ιεθνών Συµβάσεων στην προστασία του περιβάλλοντος γενικά και την διατήρηση των Προστατευοµένων Περιοχών ειδικότερα, αντιλαµβανόµαστε ότι στην περίπτωση των Κοινοτικών Οδηγιών µιλάµε για κείµενα hard law τα οποία θεσπίζουν αυστηρές νοµικές υποχρεώσεις για τα κράτη µέλη της Ε.Ε., για την ορθή τήρηση των οποίων µεριµνά η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. 1.2.1. Οδηγία 79/409 του Συµβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη ιατήρηση των Αγρίων Πουλιών 38 Η έκδοση της Οδηγίας 79/409 του Συµβουλίου της Ε.Ε. για τη ιατήρηση των Αγρίων Πουλιών εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο της ανθρωποκεντρικής θεώρησης του δικαίου του περιβάλλοντος 39. Η Οδηγία 79/409 για τη ιατήρηση των Αγρίων Πουλιών παρουσιάζει σηµαντικές οµοιότητες µε την Σύµβαση της Βέρνης για την ιατήρηση της Ευρωπαϊκής Άγριας Ζωής και των Φυσικών Βιοτόπων βέβαια, το αντικείµενο 38 http://europa.eu.int/eur-lex/el/consleg/pdf/1979/el_1979l0409_do_001.pdf οπ.π. Σαµιώτη σελ. 683-695 39 Σε αυτό το πλαίσιο, οι όποιες νοµοθετικές ρυθµίσεις αποτελούν αποσπασµατικές παρεµβάσεις, οι οποίες στοχεύουν στην προστασία και διατήρηση συγκεκριµένων στοιχείων του περιβάλλοντος, και µάλιστα στοιχείων τα οποία είναι επωφελή για τον άνθρωπο. Παραδείγµατα άλλωστε τέτοιου είδους ad hoc παρεµβάσεων αποτελούν και οι ιεθνείς Συµβάσεις, οι οποίες υπογράφηκαν κατά την διάρκεια των δεκαετιών 1970 και 1980. π.χ ιακήρυξη Αυστροουγγαρίας Αγγλίας για την προστασία των χρήσιµων για την γεωργία πτηνών (1875), Ευρωπαϊκή Σύµβαση για την προστασία των χρήσιµων πτηνών στη γεωργία (1902), Ευρωπαϊκή Σύµβαση για την Προστασία των πτηνών (1950) Σηµειώσεις στο πλαίσιο του µαθήµατος «ιεθνής Προστασία Περιβάλλοντος» στο γ εξάµηνο του ΠΜΣ «Ευρωπαϊκές και ιεθνείς Σπουδές». 20

προστασίας το οποίο θεσπίζει η Σύµβαση της Βέρνης είναι ευρύτερο εκείνου της Οδηγίας. 40 Στο άρθρο 2 της Οδηγίας ορίζεται ο σκοπός της ο οποίος είναι η διατήρηση ή η προσαρµογή, µέσω της λήψης των αναγκαίων µέτρων, του πληθυσµού των ειδών της άγριας ορνιθοπανίδας σε ένα τέτοιο επίπεδο, έτσι ώστε να ανταποκρίνεται στις οικολογικές, επιστηµονικές και πολιτιστικές απαιτήσεις, λαµβάνοντας βέβαια πάντοτε υπόψη τις οικονοµικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες του ανθρώπου. Εµφανής είναι εδώ η ανθρωποκεντρική θεώρηση της περιβαλλοντικής προστασίας σε µια εποχή όπου η προστασία και η βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος δεν συµπεριλαµβάνονται ακόµα στην αποστολή της Κοινότητας. Για την επίτευξη του ανωτέρω στόχου, το άρθρο 3 περιλαµβάνει τα αναγκαία µέτρα προστασίας τα οποία είναι: Η δηµιουργία ζωνών προστασίας, Η συντήρηση και διευθέτηση των οικοτόπων, οι οποίοι βρίσκονται τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό των ζωνών προστασίας, Η αποκατάσταση των κατεστραµµένων βιοτόπων, και Η δηµιουργία νέων βιοτόπων. Στο άρθρο 4 περιγράφονται τα ειδικά µέτρα προστασίας, τα οποία τα κράτη µέλη υποχρεούνται να εφαρµόσουν εντός προθεσµίας δυο ετών. Αναλυτικότερα, τα κράτη πρέπει να καθορίσουν Ζώνες Ειδικής Προστασίας (εφεξής Ζ.Ε.Π.) (Special Protected Areas, SPA) και να κατατάξουν εκεί τις κατάλληλες περιοχές έτσι ώστε να διασφαλιστεί η επιβίωση και αναπαραγωγή των ειδών του Παραρτήµατος Ι σε όλη τη ζώνη εξάπλωσής τους. Η διαδικασία καθορισµού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας είναι διαδικασία για την οποία εξ ολοκλήρου υπεύθυνα είναι τα κράτη. Σε αντίθεση δηλαδή µε την διαδικασία ορισµού των Ειδικών Ζωνών ιατήρησης (εφεξής Ε.Ζ..) της Οδηγίας 92/43 για την οποία θα γίνει λόγος αµέσως παρακάτω, µόνα τους τα κράτη και όχι µε τη συνεργασία της Επιτροπής υποχρεούνται να ορίσουν Ζ.Ε.Π. στο 40 Βασικό εξάλλου σηµείο το οποίο διαφοροποιεί σηµαντικά τα δυο κείµενα είναι το ότι ενώ η Οδηγία αποτελεί κείµενο δεσµευτικό το οποίο έχει άµεση εφαρµογή στα κράτη µέλη, η Σύµβαση της Βέρνης αποτελεί σύµφωνα µε τους ειδικούς ένα κείµενο µειωµένης υποχρεωτικότητας αποτελεί η Σύµβαση της Βέρνης µάλιστα χαρακτηριστικό δείγµα ανενεργούς συνθήκης sleeping treaty, Συνθήκης δηλαδή η οποία παρά την νοµική αρτιότητά της αδυνατεί να παράγει έννοµα αποτελέσµατα λόγω περιορισµένης ή ελλιπούς εφαρµογής οπ.π. Σαµιώτης σελ. 700-701 21

έδαφος της γεωγραφικής τους επικράτειας και να τις γνωστοποιήσουν εν συνεχεία στην Επιτροπή 41. Η Οδηγία συµπληρώνεται από 5 Παραρτήµατα. Τα είδη και υποείδη τα οποία περιλαµβάνονται στο παράρτηµα Ι είτε απειλούνται µε εξαφάνιση είτε είναι ευάλωτα σε αλλαγές των βιοτόπων τους είτε είναι σπάνια λόγω µικρών πληθυσµών ή περιορισµένης τοπικής κατανοµής, είτε απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή λόγω της ειδικής φύσης των οικοτόπων τους. Ο κατάλογος του Παραρτήµατος Ι ο οποίος τροποιήθηκε µε µεταγενέστερη οδηγία του 1985 περιλαµβάνει 144 είδη και υποείδη. Η Ελλάδα ενσωµάτωσε την Οδηγία µε την Υπουργική Απόφαση (εφεξής ΥΑ) 414885/1985 για τα «Μέτρα διαχείρισης της Άγριας Πτηνοπανίδας», ΥΑ η οποία ρυθµίζει κατά κύριο λόγο ζητήµατα θήρας. Σήµερα έχουν οριστεί 151 Ζώνες Ειδικής Προστασίας οι οποίες εντάσσονται σύµφωνα µε το άρθρο 3 της Οδηγίας των Οικοτόπων, στο ίκτυο Natura 2000 42. Σχετικά µε την µεταφορά της Οδηγίας στην ελληνική έννοµη τάξη αλλά και την προστασία των βιοτόπων, σήµερα υφίσταται µια πληθώρα διατάξεων οι οποίες έχουν παράλληλη ισχύ 43. Οι διατάξεις αυτές παρουσιάζουν σηµαντικά νοµοθετικά κενά καθώς είτε προβλέπουν για την εφαρµογή τους την έκδοση άλλων αποφάσεων της διοίκησης, είτε παραλείπουν να ορίσουν τα απαραίτητα µέτρα προστασίας είτε υιοθετούν διατάξεις αντίθετες µε αυτές της Οδηγίας 44. Αναφορικά µε την εφαρµογή της Οδηγίας στην Ελλάδα, καταγράφονται πολυάριθµες παραβιάσεις αυτής, οι οποίες σχετίζονται µε την παραχώρηση αδειών για θήρα, υποβάθµιση και καταστροφή των Οικοτόπων, εµπορευµατική διακίνηση πτηνών κτλ 45. Οι περισσότερες από τις Αποφάσεις οι οποίες εκδίδονται από το αρµόδιο Υπουργείο και οι οποίες ρυθµίζουν ζητήµατα θήρας, επιτρέπουν την θήρα 41 Τάκης Νικολόπουλος, Η Προστασία των Φυσικών Οικοτόπων στο Κοινοτικό ίκαιο, Νόµος και Φύση, Νοέµβριος 1997, σελ. 8 www.nomosphysis.org.gr, 42 Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε. Προστατευόµενες φυσικές περιοχές, προς ένα ολοκληρωµένο σύστηµα διαχείρισης, Αθήνα 2003, σελ.35 43 Η ίδια η ΥΑ η οποία ενσωµατώνει στην εθνική έννοµη τάξη την Οδηγία προβλέπει στο άρθρο 11 ότι ισχύουν παράλληλα οι διατάξεις του ασικού Κώδικα του 1969 όπως αυτός τροποποιήθηκε και ισχύει. Παράλληλα σε ισχύ είναι και οι διατάξεις του Νόµου Πλαισίου 1650/1986 για την προστασία του περιβάλλοντος, καθώς επίσης και η µεταγενέστερη Υ.Α. του 1990 (ΦΕΚ 678/Β/ 25.20.1990) η οποία αφορά στην «Κατάταξη έργων και δραστηριοτήτων σε κατηγορίες, περιεχόµενο µελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων, καθορισµός περιεχοµένου ειδικών περιβαλλοντικών µελετών και λοιπές συναφείς διατάξεις». Βέβαια, το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων κάθε χρόνο εκδίδει αποφάσεις σχετικά µε τις κυνηγετικές περιόδους. 44 Ludwig Krämer, Νέλλη Παλαιολόγου, Η Συνθήκη ΕΟΚ και η προστασία του Περιβάλλοντος, Ο έλεγχος της εφαρµογής των κοινοτικών περιβαλλοντικών κανόνων στα κράτη µέλη, Η εφαρµογή ορισµένων Οδηγιών στην Ελλάδα, Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή 1992, σελ. 208 45 οπ.π. Σαµιώτης σελ. 691-693 22

ειδών µη θηρεύσιµων και µάλιστα χωρίς να συνοδεύονται από εµπεριστατωµένη αιτιολόγηση 46. Ιδιαίτερα σηµαντικό είναι επίσης και το θέµα των επιπτώσεων των πολιτικών της Κοινότητας, ειδικότερα δε της Κοινής Αγροτικής και της ιαρθρωτικής Πολιτικής στις περιοχές οι οποίες εµπίπτουν στο καθεστώς εφαρµογής της Οδηγίας των Πτηνών. Σήµερα, έργα αναπτυξιακά τα οποία χρηµατοδοτούνται στο πλαίσιο υλοποίησης της περιφερειακής πολιτικής της Κοινότητας, εκτελούνται σε περιοχές οι οποίες σύµφωνα µε τις επιταγές της Οδηγίας έχουν χαρακτηριστεί ως Ζ.Ε.Π.. Σε ελτίο Τύπου της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας του 2000 για την «Κατάσταση των Προστατευόµενων περιοχών στην Ελλάδα 21 χρόνια µετά την Εφαρµογή της Οδηγίας για την Προστασία των Πουλιών», η κατάσταση περιγράφεται µάλλον «απογοητευτική» 47 στο σύνολο σχεδόν των περιοχών οι οποίες είναι σηµαντικές για τα πουλιά, λαµβάνουν χώρα δραστηριότητες όπως διανοίξεις δρόµων, µπαζώµατα, αυθαίρετη δόµηση, τουριστικά έργα, καταπατήσεις, ρύπανση των υδάτων, δραστηριότητες δηλαδή οι οποίες οδηγούν κατά παράβαση των διατάξεων της οδηγίας σε υποβάθµιση και καταστροφή των Οικοτόπων των πουλιών 48. «Απελπιστική» χαρακτηρίζεται η κατάσταση εφαρµογής της νοµοθεσίας για τις προστατευόµενες περιοχές στην χώρα µας σε πρόσφατη έκθεση της WWF Ελλάς. Συγκεκριµένα για την Οδηγία των Πουλιών, παρά το γεγονός ότι 151 Ζ.Ε.Π. εντάσσονται στο ίκτυο ΦΥΣΗ 2000, δεν έχουν ακόµα θεσµοθετηθεί µέτρα διαχείρισης για τις εν λόγω περιοχές, µε την εξαίρεση ελάχιστων Ζ.Ε.Π. για τις οποίες έχει εκδοθεί ΚΥΑ χαρακτηρισµού τους. 49 Η υπόθεση Ελλιπούς Καθορισµού Ζ.Ε.Π., βάσει του Άρθρου 4 της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ (υπόθεση C-334/04) παραπέµφθηκε στο.ε.κ., σύµφωνα µε ανακοίνωση της Επιτροπής, τον Απρίλιο του 2004 η Επιτροπή υποστήριζε πως η 46 οπ.π. Krämer, Παλαιολόγου, σελ. 210 47 Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Η Κατάσταση των Προστατευοµένων Περιοχών στην Ελλάδα 21 χρόνια µετά την εφαρµογή της Οδηγίας για την προστασία των πουλιών, ελτίο Τύπου, Αθήνα 31 Μαΐου 2005 http://www.ornithologiki.gr/gr/hos/dt/dt_31_5.htm 48 Σχετικά µε τον κατάλογο των Ζ.Ε.Π. η Ελλάδα δεν έχει συµπεριλάβει βιοτόπους ειδών και µάλιστα κινδυνευόντων, τα οποία συµπεριλαµβάνονται στον κατάλογο των Σηµαντικών Περιοχών για τα Πτηνά της διεθνούς οργάνωσης Birdlife, στον οποίον τα κράτη οφείλουν να συµµορφώνονται σύµφωνα µε την νοµολογία του.ε.κ.. Ο Κατάλογος έχει καταρτιστεί για την Ελλάδα από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία και περιλαµβάνει 196 Περιοχές. 49 WWF Ελλάς, εσµεύσεις χωρίς εφαρµογή: Η περιβαλλοντική νοµοθεσία στην Ελλάδα, Μάιος 2005 23

Ελλάδα έπρεπε να θέσει υπό καθεστώς προστασίας τουλάχιστον 186 περιοχές. Τον εκέµβριο του 2004, απεστάλη στην Ελληνική Κυβέρνηση προειδοποιητική επιστολή 50, η οποία ενηµέρωνε τις ελληνικές αρµόδιες αρχές ότι αυτεπαγγγέλτως άνοιξε φάκελο για την ελλιπή εφαρµογή της Οδηγίας 79/409 51. Ακολούθησε τον εκέµβριο του 2005 αποστολή αιτιολογηµένης γνώµης προς τις ελληνικές αρχές, ενώ η εκδίκαση της υπόθεσης έχει οριστεί για το τέλος Ιουνίου 2006 52. Στο σηµείο αυτό αξίζει να τονίσουµε ότι σηµαντικά προβλήµατα δηµιουργούνται λόγω συναρµοδιότητας µεταξύ των δυο Υπουργείων (ΠΕ.ΧΩ. Ε και Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων 53 ), τα. οποία αφορούν κατά κύριο λόγο στο θέµα της θηρευτικής δραστηριότητας 54. Το µεν πρώτο Υπουργείο είναι αρµόδιο για την συνολική επίβλεψη της εφαρµογής τα Οδηγίας και τον χαρακτηρισµό των Ζ.Ε.Π., το δε δεύτερο είναι υπεύθυνο για την θήρα. Σχετικά µε το ζήτηµα της θήρας, η Επιτροπή κίνησε την προδικαστική διαδικασίας αποστέλλοντας προειδοποιητική επιστολή σχετικά µε την διάρκεια της θηρευτικής περιόδου και την µη ορθή εφαρµογή του άρθρου 7 της Οδηγίας στην ελληνική έννοµη τάξη 55. 50 (C (2004)5150/14.12.2004) 51 Μεταξύ άλλων αναφέρονταν ελλιπή προστασία των Ζ.Ε.Π. της Λιµνοθάλασσας Μεσολογγίου, του έλτα του Νέστου, της Λιµνοθάλασσας Κοτυχίου - Στροφυλιάς, της Λίµνης Κορώνειας, της Λίµνης Καστοριάς και του Αµβρακικού. 52 WWF Eλλάς, εσµεύσεις χωρίς εφαρµογή: Η εφαρµογή της περιβαλλοντικής προστασίας στην Ελλάδα, Ετήσια Έκθεση, Ιούνιος 2006. http://politics.wwf.gr/images/stories/docs/nomothesia/nomoreport2006.pdf Χαρακτηριστική είναι και η περίπτωση καταδίκης της Ελλάδας από το.ε.κ. τον Οκτώβριο του 2005 (Υπόθεση C-166/04) για ελλιπή προστασία της λιµνοθάλασσας του Μεσολογγίου. Η λιµνοθάλασσα του Μεσολογγίου αποτελεί Ζ.Ε.Π. βάσει της Οδηγίας 79/409 για την προστασία των Άγριων Πουλιών, έχει ενταχθεί στον Κατάλογο µε τις προς ένταξη περιοχές στο ίκτυο «ΦΥΣΗ 2000», ενώ προστατεύεται βάσει της Σύµβασης Ραµσάρ ως υγρότοπος διεθνούς σηµασίας. Σύµφωνα µε την απόφαση του.ε.κ., η Ελλάδα δεν έχει θεσπίσει και θέσει σε εφαρµογή τα απαραίτητα µέτρα για τη βιώσιµη διαχείριση και την αποτελεσµατική προστασία της Λιµνοθάλασσας, η οποία αποτελεί σηµαντικό ενδιαίτηµα για τα πουλιά. Τον Απρίλιο του 2006, η Επιτροπή απέστειλε σύµφωνα µε το Άρθρο 228 της Συνθήκης, προειδοποιητική επιστολή για µη συµµόρφωση µε την Απόφαση του.ε.κ.. 53 Το Μάρτιο του 2004 το Υπουργείο Γεωργίας µετονοµάστηκε σε Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων. Για αποφυγή σύγχυσης, στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας χρησιµοποιείται ο όρος Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων και για την περίοδο πριν το Μάρτιο του 2004. 54 Βασικό πρόβληµα το οποίο δηµιουργείται αφορά στην εκπροσώπηση της Ελλάδας στις ειδικές επιτροπές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Έτσι στην επιτροπή ORNIS η οποία προβλέπεται από την Οδηγία των Πουλιών, η Ελλάδα εκπροσωπείται από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων παρά το γεγονός ότι η αρµοδιότητα για την επίβλεψη της Οδηγίας ανήκει στο Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε.. Λόγος είναι ότι στην εν λόγω επιτροπή συζητώνται κυρίως θέµατα τα οποία σχετίζονται µε την θήρα, δραστηριότητα η οποία ρυθµίζεται στην Ελλάδα από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων. Εξάλλου, το γεγονός ότι η Ελλάδα συσχετίζει απόλυτα την προστασία της ορνιθοπανίδας µε την θήρα γίνεται εύκολα αντιληπτό και από το γεγονός ότι η Υ.Α. η οποία ενσωµατώνει την Οδηγία 79/409 ρυθµίζει κατά κύριο λόγο θέµατα τα οποία σχετίζονται µε τη θήρα. 55 WWF Eλλάς, εσµεύσεις χωρίς εφαρµογή: Η περιβαλλοντική νοµοθεσία στην Ελλάδα, Μάιος 2005, σελ. 34 24

1.2.2. Οδηγία 92/43 του Συµβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη ιατήρηση των Φυσικών Οικοτόπων, της Άγριας Πανίδας και Αυτοφυούς Χλωρίδας. Η Οδηγία 92/43 του Συµβουλίου της Ε.Ε. για τη ιατήρηση των Φυσικών Οικοτόπων, της Άγριας Πανίδας και Αυτοφυούς Χλωρίδας (Οδηγία των Οικοτόπων) υιοθετήθηκε τον Μάιο του 1992, έπειτα από µακρά και επίπονη διαδικασία διαπραγµατεύσεων µεταξύ της Επιτροπής, του Συµβουλίου και ποικίλλων οµάδων συµφερόντων. Η Οδηγία υιοθετεί την αρχή της προστασίας ζωνών και φυσικών οικοτόπων ως αυτόνοµων αγαθών, ανεξάρτητα δηλαδή από το να αποτελούν ή όχι οικοτόπους ειδών πανίδας, τα οποία τελούν υπό καθεστώς προστασίας 56. Στο πλαίσιο αυτό, αναγκαία κρίνεται η επείγουσα διατήρηση και προστασία της βιοποικιλότητας, η οποία θεωρείται τµήµα της κοινοτικής φυσικής κληρονοµιάς. Κατ αυτόν τον τρόπο νοµιµοποιείται η λήψη µέτρων για την προστασία των απειλούµενων ειδών και των οικοτόπων τους σε κοινοτικό επίπεδο δεν τίθεται δηλαδή ζήτηµα εφαρµογής της αρχής της επικουρικότητας για την έκδοση σχετικής Οδηγίας 57. Αναφορικά µε την δοµή της Οδηγίας, το πρώτο κεφάλαιο (Άρθρα 1 και 2) περιλαµβάνει τις εννοιολογικές αποσαφηνίσεις των όρων που απαντώνται στο κείµενο της Οδηγίας καθώς και τον στόχο της Οδηγίας, ο οποίος είναι η συµβολή στην προστασία της βιολογικής ποικιλοµορφίας, µέσω της διατήρησης των φυσικών οικοτόπων, και της άγριας χλωρίδας και πανίδας στο ευρωπαϊκό έδαφος των κρατών µελών όπου εφαρµόζεται η Συνθήκη. Επίσης δίνεται µια γενική κατεύθυνση για την εφαρµογή των διατάξεων της Οδηγίας. Οι ειδικές απαιτήσεις τις οποίες θεσπίζει η Οδηγία βρίσκονται στα δυο επόµενα κεφάλαια: Το δεύτερο κεφάλαιο (Άρθρα 3-11) αναφέρεται αφενός µεν σε θέµατα διατήρησης και προστασίας των φυσικών ενδιαιτηµάτων (οικοτόπων) και των ενδιαιτηµάτων των ειδών, αφετέρου δε στην χρηµατοδότηση του εν λόγω καθεστώτος προστασίας. Το κεφάλαιο 3 (Άρθρα 12-16) αφορά στην προστασία συγκεκριµένων αγρίων ειδών, τα οποία απαριθµώνται στα σχετικά Παραρτήµατα, ακολουθώντας εν πολλοίς το πνεύµα της προγενέστερης Σύµβασης της Βέρνης για 56 οπ.π. Νικολόπουλος 57 οπ.π. Νικολόπουλος, σελ.2 25

την ιατήρηση της Ευρωπαϊκής Άγριας Ζωής και των Φυσικών Βιοτόπων. Αναπόσπαστο µέρος της Οδηγίας αποτελούν 6 Παραρτήµατα 58. Η διατήρηση και προστασία των Φυσικών Οικοτόπων επιδιώκεται µέσω της δηµιουργίας Ειδικών Ζωνών ιατήρησης (εφεξής Ε.Ζ..) (Special Areas of Conservation, SAC s) µε σκοπό την δηµιουργία ενός «συνεκτικού ευρωπαϊκού οικολογικού δικτύου ειδικών ζωνών», το δίκτυο NATURA 2000. Στόχος του δικτύου NATURA 2000, σύµφωνα µε το άρθρο 3, παρ.1, είναι να διασφαλίσει την διατήρηση ή αποκατάσταση σε µια ικανοποιητική κατάσταση διατήρησης των τύπων φυσικών οικοτόπων καθώς και των οικοτόπων οικείων ειδών στην περιοχή κατανοµή τους 59. Ο όρος «ικανοποιητική κατάσταση διατήρησης» αποσαφηνίζεται εννοιολογικά στο άρθρο 1 και θεµελιώνει υποχρέωση αποτελέσµατος για τα κράτη-µέλη. Στο εν λόγω δίκτυο περιλαµβάνονται: Τόποι οι οποίοι περιλαµβάνουν τύπους φυσικούς οικοτόπων του Παραρτήµατος Ι, 60 Τόποι οι οποίοι περιλαµβάνουν οικοτόπους των ζωικών και φυτικών ειδών κοινοτικού ενδιαφέροντος, οι οποίοι απαριθµώνται στο Παράρτηµα ΙΙ 61. Ως είδη κοινοτικού ενδιαφέροντος χαρακτηρίζονται σύµφωνα µε το άρθρο 1 της Οδηγίας, εκείνα τα οποία διατρέχουν κίνδυνο, ευπρόσβλητα, σπάνια ή ενδηµικά, Οι Ζώνες Ειδικής Προστασίας τις οποίες καθιέρωσε η Οδηγία 79/409. 58 Στο Παράτηµα Ι περιλαµβάνονται οι τύποι φυσικών οικοτόπων κοινοτικού ενδιαφέροντος για την διατήρηση των οποίων απαιτείται χαρακτηρισµός περιοχών ως Ε.Ζ.., ενώ αντίστοιχα στο Παράρτηµα ΙΙ εµπεριέχεται κατάλογος φυτικών και ζωικών ειδών κοινοτικού ενδιαφέροντος των οποίων η διατήρηση απαιτεί ορισµό περιοχών ως Ε.Ζ... Στο Παράρτηµα ΙΙΙ δίνονται τα κριτήρια τα οποία πρέπει να πληροί µια περιοχή προκειµένου να µπορεί να χαρακτηριστεί ως κοινοτικού ενδιαφέροντας και να υπαχθεί στο καθεστώς των Ε.Ζ.. Το Παράρτηµα IV περιλαµβάνει τα ζωικά και φυτικά είδη κοινοτικού ενδιαφέροντος τα οποία απαιτούν αυστηρή προστασία, ενώ το Παράρτηµα V αφορά σε εκείνα τα ζωικά και φυτικά είδη των οποίων η σύλληψη στη φύση και η εκµετάλλευση υπάγονται ενδεχοµένως σε διαχειριστικά µέτρα. Τέλος, στο Παράρτηµα VI περιλαµβάνονται οι απαγορευµένες µέθοδοι και µέσα σύλληψης και θανάτωσης ειδών αλλά και απαγορευµένα µέσα µεταφοράς αυτών. 59 Για την διαδικασία δηµιουργίας του ικτύου και τα κριτήρια του Παραρτήµατος ΙΙΙ βλέπε στο Παράρτηµα της εργασίας. οπ.π. Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε. σελ. 31-32 οπ.π. Νικολόπουλος σελ. 9-12 60 Το Παράρτηµα Ι περιλαµβάνει 207 τύπους φυσικών οικοτόπων, η κατηγοριοποίηση των οποίων βασίζεται στο σύστηµα Corine.σελ. 5/44 61 Στο παράρτηµα ΙΙ περιλαµβάνονται 508 είδη εκ των οποίων 199 ζωικά (35 θηλαστικά, 19 ερπετά, 19 αµφίβια, 63 ψάρια) και 309 φυτικά. 26

Η Οδηγία των Οικοτόπων ενσωµατώθηκε στο ελληνικό δίκαιο µε την Κ.Υ.Α. 33318/308/28-12-1998 (ΦΕΚ 1289 /Β/28-12-1998) µε καθυστέρηση δυο ετών, και µάλιστα έπειτα από καταδικαστική απόφαση του.ε.κ 62. Βέβαια, αξίζει εδώ να σηµειώσουµε ότι σύµφωνα µε την νοµολογία του ΕΚ περί αµέσου εφαρµογής, η Οδηγία ισχύει στην εθνική έννοµη τάξη ιεραρχικά και συστηµατικά ακόµα και αν παρέλθει άπρακτη η προθεσµία για την ενσωµάτωσή της 63. Βασική αιτία καθυστέρησης της ενσωµάτωσης της Οδηγίας αποτελεί η διαµάχη µεταξύ των δυο συναρµόδιων Υπουργείων, ΠΕ.ΧΩ. Ε και Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων, σχετικά µε το νοµοθετικό πλαίσιο στο οποίο θα εντάσσονταν η πράξη ενσωµάτωσης της Οδηγίας. Τελικά, η ΚΥΑ 33318/308/28-12-1998 συνδέει στενά την Οδηγία µε το Νόµο Πλαίσιο 1650/1986 για την Προστασία του Περιβάλλοντος. Σχετικά µε την εφαρµογή της Οδηγίας 92/43 για την Προστασία των Οικοτόπων, έχουν εκδοθεί δυο καταδικαστικές αποφάσεις από το.ε.κ.. Το 2002 εκδόθηκε καταδικαστική απόφαση για την υπόθεση C-103/00 «Οδηγία 92/43- ιατήρηση των φυσικών Οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας Προστασία των πτηνών». Η απόφαση αναφέρεται στην ελλιπή εφαρµογή µέτρων προστασίας στην περιοχή της Ζακύνθου για την προστασία της θαλάσσιας χελώνας Caretta-Caretta.. Επίσης, καταδικαστική απόφαση έχει εκδοθεί και για την υπόθεση C-518/04 για την ελλιπή προστασία της Οχιάς της Μήλου, προστατευόµενου είδους βάσει της Οδηγίας 92/43. Τέλος, έχει κινηθεί προδικαστική διαδικασία από την Επιτροπή και εκκρεµεί παραποµπή της χώρας στο.ε.κ, λόγω ανεπαρκούς εφαρµογής καθεστώτος νοµικής προστασίας σύµφωνα µε τις Οδηγίες 79/409/ΕΟΚ και 92/43/ΕΟΚ. 64 Η διαδικασία εφαρµογής της Οδηγίας των Οικοτόπων στην χώρα µας ξεκίνησε µε την υλοποίηση του έργου «Καταγραφή, αναγνώριση, χαρτογράφηση και εκτίµηση των τύπων οικοτόπων και των ειδών χλωρίδας και πανίδας των παραρτηµάτων Ι και ΙΙ της Οδηγίας», έργο το οποίο υλοποίησε το Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε. µέσω του Ελληνικού Κέντρου Βιοτόπων Υγροτόπων (εφεξής Ε.Κ.Β.Υ.). Το έργο χρηµατοδοτήθηκε κατά 75% από την Ε.Ε. και κατά 25% από εθνικούς πόρους (Υπουργεία Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων και ΠΕ.ΧΩ. Ε.) 62 Υπόθεση C-329/96 «Παράβαση κράτους µέλους Μη µεταφορά στο εσωτερικό δίκαιο της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ». 63 οπ.π. Νικολόπουλος σελ. 32 64 Γιώργος Κρεµλής, Η εφαρµογή και επιβολή της κοινοτικής περιβαλλοντικής νοµοθεσίας στην Ελλάδα, Νόµος και Φύση, Μάιος 2005 27

Στο πλαίσιο της πρώτης φάσης της διαδικασίας, η οποία απαιτεί από τα κράτη µέλη να καταγράψουν, έπειτα από τις απαραίτητες διαδικασίες αξιολόγησης, τις περιοχές στις οποίες απαντώνται τύποι φυσικών οικοτόπων του Παραρτήµατος Ι καθώς και ζωικά και φυτικά είδη του Παραρτήµατος ΙΙ, καταρτίστηκε Επιστηµονικός Κατάλογος ο οποίος περιελάµβανε 296 περιοχές, συνολικής έκτασης 30.000.000 στρεµµάτων. Στις περιοχές αυτές καταγράφηκαν 110 τύποι φυσικών οικοτόπων του Παραρτήµατος Ι, 39 είδη χλωρίδας και 76 είδη πανίδας του Παραρτήµατος ΙΙ της Οδηγίας. Ο οριστικοποιηµένος Εθνικός Κατάλογος ο οποίος εστάλη τελικά στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή περιελάµβανε 239 Προτεινόµενους Τόπους Κοινοτικής Σηµασίας και 150 Περιοχές Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας 65. Όπως φαίνεται και από τον Πίνακα 2 που ακολουθεί, οι 26 τύποι φυσικών οικοτόπων είναι οικότοποι προτεραιότητας, ενώ 10 από τα 76 ζωικά είδη και 26 από τα 39 είδη χλωρίδας είναι είδη προτεραιότητας. 65 Σύµφωνα µε τις διατάξεις της Οδηγίας στο πλαίσιο της Β φάσης της διαδικασίας, όλες οι περιοχές οι οποίες περιλαµβάνονται στους εθνικούς καταλόγους των κρατών µελών χαρακτηρίζονται ως Προτεινόµενοι Τόποι Κοινοτικής Σηµασίας. Οι Περιοχές Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας αναφέρονται ξεχωριστά γιατί τα κράτη έχουν υποχρέωση να εφαρµόζουν άµεσα τα κατάλληλα µέτρα προστασίας από την στιγµή της θεσµοθέτησης των περιοχών. Εν αντιθέσει, στους Προτεινόµενους Τόπους Κοινοτικής Σηµασίας, τα απαιτούµενα µέτρα προστασίας εφαρµόζονται µετά την κήρυξη τους ως Τόπων Κοινοτικής Σηµασίας. 28

Οδηγία 92/43/ΕΟΚ ΕΛΛΑ Α Σύνολο Προτεραιότητας(*) Σύνολο Προτεραιότητας(*) % Συνόλου % Προτεραιότητας(*) ΤΥΠΟΙ ΟΙΚΟΤΟΠΩΝ Παράκτιοι και αλοφυτικοί οικότοποι Παράκτιες και ενδοχωρικές θίνες Οικότοποι γλυκέων υδάτων Εύκρατα χέρσα εδάφη και λόχµες Λόχµες µε σκληρόφυλλη βλάστηση (matorrals) Φυσικές και ηµιφυσικές χλοώδεις διαπλάσεις Υψηλοί και χαµηλοί τυρφώνες Βραχώδεις οικότοποι και σπήλαια 255 91 110 26 43 28,6 22 5 14 5 63,6 100 30 12 10 2 33 17 19 2 11 1 58 50 9 5 1-11 - 21 3 13 1 62 33 26 8 17 8 65 100 10 6 4 4 40 67 23 2 12 1 52 50 άση 66 30 31 9 47 30 ΖΩΑ (σύνολο) 199 27 76 10 38,2 37 Θηλαστικά 38 11 22 2 58 18,2 Ερπετά 19 3 10 2 53 67 29

Αµφίβια 19 3 4-21 - Ψάρια 62 5 28 3 45,2 60 Ασπόνδυλα 61 5 12 3 19,7 60 ΦΥΤΑ 433 164 39 26 9 16 Πίνακας 2 66 : Πίνακας τύπων οικοτόπων και ειδών που απαντούν στην Ελλάδα, σε σύγκριση µε αυτά που περιλαµβάνονται στα Παραρτήµατα Ι και ΙΙ της Οδηγίας. ιαγραµµατικά: : ιάγραµµα 2 67 : Τύποι φυσικών Οικοτόπων του Παραρτήµατος Ι, οι οποίοι βρέθηκαν στην Ελλάδα Τύποι φυσικών οικοτόπων Προτεραιότητας. 66 Πηγή: www.minenv.gr/1/12/121/12103/g1210318.htm 67 Πηγή: Εθνικό Κέντρο Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης, Περιβαλλοντικά Σήµατα, Σχέδιο Έκθεσης δεικτών Αειφορίας, Ελλάδα 2003, www.ekpaa.gr, NCESD-GR-Indicators_full_report_pdf. 30

1.3. Εθνικό Επίπεδο Σε εθνικό επίπεδο, διακρίνουµε µεταξύ τριών διαφορετικών τοµέων πολιτικής - δασικής, περιβαλλοντικής και χωροταξικής- στο πλαίσιο των οποίων επιχειρείται η ρύθµιση του θέµατος της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος και της διαχείρισης των Προστατευοµένων Περιοχών. Βέβαια, η ρύθµιση αυτή δεν επιδιώκεται πάντοτε κατά τρόπο απόλυτα συµβατό και συµπληρωµατικό 68. Αρχικά, θα πρέπει να τονίσουµε ότι η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, των δασών και των δασικών εκτάσεων αποτελεί συνταγµατική επιταγή, η οποία ρητώς διατυπώνεται στο Άρθρο 24 του Συντάγµατος 69. Τα εν λόγω άρθρα θεσπίζουν υποχρέωση του Κράτους να προστατεύει το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον, δηµιουργώντας ταυτόχρονα έννοµο δικαίωµα για κάθε πολίτη. Ιδιαίτερα σηµαντική είναι επίσης η αναφορά στο Άρθρο 24 στην αρχής της αειφορίας το κράτος υποχρεούται για πρώτη φορά να ασκεί τις πάσης φύσεως δραστηριότητές του µέσα σε ένα πλαίσιο τήρησης της αρχής της αειφορίας. Θα µπορούσαµε να πούµε ότι η Συνταγµατική αυτή αναφορά αναγνωρίζει στο περιβάλλον και την προστασία του, ρόλο κεντρικό στο πλαίσιο άσκησης της αναπτυξιακής πολιτικής της χώρας. 1.3.1. ασική Νοµοθεσία Το πρώτο νοµοθετικό κείµενο που αναφέρεται στην προστασία ορισµένων περιοχών είναι ο Νόµος 4273/1929, Νόµος ο οποίος αποτελεί και την πρώτη προσπάθεια για την κωδικοποίηση της ασικής Νοµοθεσίας 70. Ο εν λόγω Νόµος εισάγει τον θεσµό των «Προστατευτικών ασών», δασικών εκτάσεων δηλαδή των οποίων κρίνεται απαραίτητη η άνευ όρων φύλαξη 71. 68 Μπεριάτος, στο Σχεδιασµός και ιαχείριση προστατευοµένων περιοχών στην Ελλάδα: Θεσµικές εξελίξεις, προβλήµατα και προοπτικές, αειχώρος, 2 (1) : 58 89,σελ. 70 69 Σύµφωνα µε το άρθρο 24, παρ. 1 του Συντάγµατος: Η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του Κράτους και δικαίωµα του καθενός. Για την διαφύλαξή του το Κράτος έχει υποχρέωση να παίρνει ιδιαίτερα προληπτικά ή κατασταλτικά µέτρα στο πλαίσιο της αρχής της αειφορίας. Νόµος ορίζει τα σχετικά µε την προστασία των δασών και των δασικών εκτάσεων. Η σύνταξη δασολογίου συνιστά υποχρέωση του Κράτους. Απαγορεύεται η µεταβολή των δασών και τω δασικών εκτάσεων, εκτός αν προέχει για την Εθνική Οικονοµία η αγροτική τους εκµετάλλευση ή άλλη τους χρήση, που την επιβάλλει το δηµόσιο συµφέρον. 70 Στο Παράρτηµα της εργασίας υπάρχει πίνακας µε τις κατηγορίες Προστατευοµένων Περιοχών οι οποίες έχουν θεσπιστεί βάσει της ελληνικής νοµοθεσίας. (Πίνακας 3) 71 Μπεριάτος, στο Σχεδιασµός και ιαχείριση προστατευοµένων περιοχών στην Ελλάδα: Θεσµικές εξελίξεις, προβλήµατα και προοπτικές, αειχώρος, 2 (1) : 58 89,σελ. 71 31

Εν συνεχεία, ο Αναγκαστικός Νόµος (εφεξής Α.Ν.) 856/1937 προβλέπει την ίδρυση σε ολόκληρη την επικράτεια (εκτός από τα νησιά) Εθνικών ρυµών οι οποίοι ορίζονται ως περιοχές µε ειδικό καθεστώς προστασίας. Σκοπός είναι η προστασία της χλωρίδας, η βελτίωση και αύξηση της πανίδας, η διατήρηση των γεωµορφολογικών σχηµατισµών, η προστασία των φυσικών καλλονών, η ανάπτυξη του τουρισµού και η διενέργεια επιστηµονικών (ιδιαίτερα φυτογεωγραφικών) και δασικών ερευνών 72. Η ευθύνη για την προστασία και διαχείριση των Εθνικών ρυµών υπάγεται στην Γενική Γραµµατεία ασών και Φυσικού Περιβάλλοντος του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων. Εν αντιθέσει, η αρµοδιότητα για την προστασία και διαχείριση της πλειονότητας των υπολοίπων κατηγοριών Προστατευοµένων Περιοχών ανήκει στην ιεύθυνση ιαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος του Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε.. Το γεγονός αυτό προκαλεί πληθώρα προβληµάτων σύγκρουσης αρµοδιοτήτων µεταξύ των Συναρµόδιων Υπουργείων και των εµπλεκοµένων υπηρεσιών. Ο Α. Ν. 856/1937 ενσωµατώνεται στον ασικό Κώδικα ο οποίος θεσµοθετείται το 1969 µε το Νοµοθετικό ιάταγµα (εφεξής Ν..) 86/1979 και τροποποιείται µε το Ν.. 996/1971. Στο πλαίσιο αυτό, θεσπίζονται δυο ακόµα κατηγορίες Προστατευοµένων Περιοχών, τα «Αισθητικά άση» και τα «ιατηρητέα Μνηµεία της Φύσης». Με τον Νόµο 177/75, ο οποίος τροποποιεί τον ασικό Κώδικα, υιοθετούνται επίσης οι εξής κατηγορίες Προστατευόµενων Περιοχών: «Καταφύγια Θηραµάτων», «Ελεγχόµενες Κυνηγετικές Περιοχές» και «Εκτροφεία Θηραµάτων». Ο Νόµος 2637/1998 τροποποιεί την κατηγορία των «Καταφυγίων Θηραµάτων» η οποία µετονοµάζεται σε «Καταφύγια Άγριας ζωής». Να σηµειώσουµε επίσης εδώ ότι µε τον Νόµο 1469/1950, θεσµοθετείται η δυνατότητα χαρακτηρισµού ορισµένων περιοχών ως «Τοπίων Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους» Τέλος, ο Νόµος 998/1979 προσθέτει στις κατηγορίες των «απολύτως προστατευτικών» και «απλώς προστατευτικών δασών και δασικών εκτάσεων» τις οποίες θεσπίζει ο ασικός Κώδικας, τις ακόλουθες κατηγορίες: «Εκµεταλλεύσιµα ή παραγωγικά άση», «άση και ασικές Εκτάσεις Αναψυχής» και «Λοιπά άση». 72 www.minagric.gr/greek/agro_pol/dasika/drymoi/drymoi.htm Ο πρώτος Εθνικός ρυµός ο οποίος ιδρύθηκε στην Ελλάδα βάσει του εν λόγω Νόµου είναι ο Εθνικός ρυµός του Ολύµπου το 1938. Εν Συνεχεία, ιδρύθηκαν έξι επιπλέον Εθνικοί ρυµοί : Εθνικός ρυµός Παρνασσού (1938), Πάρνηθας (1961), Αίνου(1962), Σαµαριάς(1962), Οίτης (1966), Πίνδου (1966), Βίκου- Αώου (1966), Πρεσπών (1974), Σουνίου(1974) και Βάλια Κάλντα. 32

Κλείνοντας, αυτό το οποίο µπορεί να παρατηρήσει κανείς είναι ότι ως τα µέσα περίπου της δεκαετίας του 1970, όταν εκδίδεται δηλαδή ο πρώτος Νόµος µε βασικό αντικείµενο το περιβάλλον, τα βασικότερα νοµοθετικά κείµενα που αναφέρονται στην προστασία και διαχείριση του περιβάλλοντος και των Προστατευοµένων Περιοχών είναι κείµενα τα οποία ανήκουν στην ασική Νοµοθεσία και για την εφαρµογή των οποίων αρµόδιο είναι το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων. Έτσι, έχουµε πληθώρα διαφορετικών µεταξύ τους διατάξεων, οι οποίες ρυθµίζουν παρόµοια θέµατα και ισχύουν παράλληλα, δηµιουργώντας έτσι σοβαρότατα προβλήµατα στο πλαίσιο διαχείρισης των Προστατευοµένων Περιοχών. 1.3.2. Νόµος 1650/1986 «Για την Προστασία του Περιβάλλοντος» Ο πρώτος Νόµος µε περιβαλλοντικό περιεχόµενο που εκδόθηκε είναι ο Νόµος 360/1976 «Περί Χωροταξίας και Περιβάλλοντος», Νόµος ο οποίος ορίζει το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον αλλά και την προστασία του περιβάλλοντος. Η έλλειψη πολιτικής βούλησης φαίνεται να είναι ο σηµαντικότερος λόγος για τον οποίο ο εν λόγω Νόµος παρέµεινε ανενεργός για 10 περίπου χρόνια, οπότε εκδίδεται ο βασικός Νόµος-Πλαίσιο για το Περιβάλλον, ο Νόµος 1650/1986 «Για την Προστασία του Περιβάλλοντος» 73. Οπωσδήποτε, ο συγκεκριµένος Νόµος αποτελεί το σηµαντικότερο νοµοθετικό κείµενο για την προστασία του περιβάλλοντος γενικά αλλά και των Προστατευοµένων Περιοχών ειδικότερα, αφού υιοθετεί την πρώτη συστηµατική κατηγοριοποίηση αυτών. Συγκεκριµένα, το κεφάλαιο (άρθρα 18-22) για την «Προστασία της φύσης και του τοπίου» ορίζει πέντε κατηγορίες προστασίας µε ταυτόχρονη αναφορά στις δραστηριότητες οι οποίες επιτρέπονται σε κάθε µια από τις κατηγορίες : Περιοχές απόλυτης προστασίας της φύσης, Περιοχές προστασίας της φύσης, Εθνικά Πάρκα, Προστατευόµενοι Φυσικοί Σχηµατισµοί, Τοπία, Στοιχεία του Τοπίου, και Περιοχές Οικοανάπτυξης 74. 73 Μπεριάτος, στο Σχεδιασµός και ιαχείριση προστατευοµένων περιοχών στην Ελλάδα: Θεσµικές εξελίξεις, προβλήµατα και προοπτικές, αειχώρος, 2 (1) : 58 89,σελ. 71 74 Αναλυτικά οι ορισµοί των Κατηγοριών Προστατευοµένων Περιοχών δίνονται στο Παράρτηµα της εργασίας. 33

Παρά το γεγονός ότι ο Νόµος 1650/1986 αποτελεί ένα άρτιο νοµοθετικό κείµενο, υφίστανται µια σειρά προβληµάτων τα οποία σχετίζονται µε την εφαρµογή του. Αναλυτικότερα, η κατηγοριοποίηση που επιχειρείται από τον εν λόγω Νόµο αφενός µεν είναι ασαφής, αφετέρου δε, δεν είναι συµβατή µε την κατηγοριοποίηση της IUCN. Σύµφωνα µε τις απόψεις ειδικών, η κατηγοριοποίηση πραγµατοποιήθηκε µε διαφορετικά κριτήρια για την κάθε κατηγορία, άλλοτε χωροταξικά και άλλοτε οικολογικά, µε αποτέλεσµα να είναι ιδιαίτερα δυσχερής η σαφής διάκριση των περιοχών αλλά και η ταξινόµηση κάθε περιοχής σε συγκεκριµένη κατηγορία. 75 Επιπρόσθετα, ατυχής µάλλον χαρακτηρίζεται η προσπάθεια αντιστοίχησης της εν λόγω κατηγοριοποίησης µε την αντίστοιχη της IUCN, καθώς αποτελεί µια προσπάθεια απλοποίησης και προσαρµογής της κατηγοριοποίησης της IUCN στα ελληνικά δεδοµένα. Ένα άλλο µελανό σηµείο στο πλαίσιο εφαρµογής του Νόµου είναι το γεγονός ότι ακριβώς επειδή πρόκειται για ένα Νόµο-Πλαίσιο, ο οποίος δίνει απλώς ένα γενικό στίγµα περιβαλλοντικής πολιτικής, αναθέτει την θέσπιση ειδικότερων ρυθµίσεων στην έκδοση Προεδρικών ιαταγµάτων (εφεξής Π..) και Υ.Α.. Η έλλειψη πολιτικής βούλησης για την έκδοση των εν λόγω πράξεων αλλά και µια σειρά γραφειοκρατικών δυσκολιών οδήγησαν στην ελλιπή ενεργοποίηση του Νόµου. Τέλος, σχετικά µε την παράλληλη ύπαρξη νοµοθετικών ρυθµίσεων, η προηγούµενη κατηγοριοποίηση της δασικής νοµοθεσίας δεν καταργείται αλλά αντίθετα προβλέπεται η παράλληλη ύπαρξη τους µέχρι την έκδοση Π.. και την υπαγωγή των περιοχών οι οποίες θεσπίστηκαν στο πλαίσιο της ασικής Νοµοθεσίας στην κατηγοριοποίηση που ορίζεται στον Νόµο 1650/1986. Το οξύτατο αυτό πρόβληµα συναρµοδιότητας µεταξύ των καθ ύλην αρµόδιων φορέων έρχεται να επιλύσει ο Νόµος 2742/1999 «Χωροταξικός Σχεδιασµός και Αειφόρος Ανάπτυξη και άλλες διατάξεις», 13 χρόνια αργότερα από την ψήφιση του Νόµου Πλαισίου για την προστασία του περιβάλλοντος. Τελικά, αποδέκτης των προβληµάτων αυτών τα οποία αποτελούν παθογένειες του ελληνικού πολιτικοδιοικητικού συστήµατος είναι το ίδιο το περιβάλλον. 75 Μπεριάτος, στο Σχεδιασµός και ιαχείριση προστατευοµένων περιοχών στην Ελλάδα: Θεσµικές εξελίξεις, προβλήµατα και προοπτικές, αειχώρος, 2 (1) : 58 89, σελ 70-71 34

1.3.3. Νόµος 2742/1999 «Χωροταξικός Σχεδιασµός και Αειφόρος Ανάπτυξη και άλλες διατάξεις» Οι Νόµοι οι οποίοι ακολουθούν ρυθµίζουν ζητήµατα σχετικά µε την σύσταση και διαχείριση των Φορέων ιαχείρισης (εφεξής Φ..) των Προστατευοµένων Περιοχών. Οι εν λόγω διατάξεις εµπίπτουν στην τρίτη κατηγορία δηµόσιας πολιτικής η οποία περιλαµβάνει νοµοθετικές διατάξεις σχετικά µε το περιβάλλον και την προστασία του, την χωροταξική. Το κεφάλαιο Ε του Νόµου 2742/1999 «Χωροταξικός Σχεδιασµός και Αειφόρος Ανάπτυξη και άλλες διατάξεις» τιτλοφορείται «ιοίκηση και ιαχείριση Προστατευοµένων Περιοχών». Στο άρθρο ρυθµίζονται οι διαδικασίες ίδρυσης των Φ.. των Προστατευοµένων Περιοχών, οι αρµοδιότητες αυτών καθώς και ο τρόπος λειτουργίας τους. Έτσι, σύµφωνα µε το άρθρο 15 εκδίδεται Π.. µε το οποίο συνίσταται Νοµικό Πρόσωπο Ιδιωτικού ικαίου (εφεξής Ν.Π.Ι..) το οποίο λειτουργεί ως Φ.. της Προστατευόµενης Περιοχής. Σκοπός του Φ.. είναι η διοίκηση και διαχείριση των περιοχών οι οποίες εµπίπτουν στην κατηγοριοποίηση του Ν. 1650/1986 καθώς και των περιοχών οι οποίες ανήκουν στην κατηγορία των Ε.Ζ.. σύµφωνα µε την Οδηγία των Οικοτόπων. Οι Φορείς ιαχείρισης είναι µη κερδοσκοπικού χαρακτήρα και εποπτεύονται από τον Υπουργό ΠΕ.ΧΩ. Ε.. Εν συνεχεία, αναφέρονται αναλυτικά οι αρµοδιότητες των Φορέων ιαχείρισης (παρ.2), ζητήµατα σχετικά µε την συγκρότηση και λειτουργία του ιοικητικού Συµβουλίου το οποίο θα διοικεί το Φ..(παρ.3), οι πόροι των Φ.. (παρ.5), ζητήµατα σχετικά µε τον οικονοµικό και διαχειριστικό τους έλεγχο (παρ.7) καθώς και οι απαιτούµενοι Κανονισµοί οι οποίοι πρέπει να εκδοθούν για την εύρυθµη λειτουργία του Φορέα (παρ.8). Το άρθρο 17 συµπληρώνει και ενισχύει τις αρµοδιότητες της Επιτροπής «Φύση 2000» την οποία προέβλεπε το άρθρο 5 της ΚΥΑ µε την οποία είχε εναρµονιστεί στο ελληνικό δίκαιο η κοινοτική Οδηγία των Οικοτόπων. Το βασικότερο σηµείο το οποίο αξίζει εδώ να σηµειώσουµε είναι ότι η Επιτροπή δύναται να ενεργεί και ως Εθνική Επιτροπή Προστατευοµένων Περιοχών µε σκοπό τον συντονισµό, την παρακολούθηση και την αξιολόγηση των διαδικασιών προγραµµατισµού οργάνωσης 35

και λειτουργίας του Εθνικού Συστήµατος ιοίκησης και ιαχείρισης Προστατευοµένων Περιοχών. Αναζητώντας κανείς τα βασικότερα προβλήµατα κενά των διατάξεων του Νόµου 2742/1999 παρατηρεί τα ακόλουθα: Οι Φ.., αφενός µεν στερούνται αποφασιστικών αρµοδιοτήτων για την έκδοση πράξεων, οι οποίες σχετίζονται µε την διοικητική και οικονοµική λειτουργία τους, αφετέρου δε στερούνται οικονοµικής αυτοτέλειας, καθώς βασική πηγή εσόδων τους αποτελούν οι επιχορηγήσεις από το Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε. και άλλους φορείς του στενού και ευρύτερου δηµοσίου τοµέα. Ένα δεύτερο σηµείο στο οποίο πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή είναι ότι ο Νόµος 2742/1999 δεν θέτει ένα σαφές χρονοδιάγραµµα για την ίδρυση και λειτουργία των Φ... Το γεγονός αυτό οδήγησε στο να περάσουν πολλά χρόνια έως ότου να εκδοθούν οι απαραίτητες κανονιστικές πράξεις (νοµοθετικές και διοικητικές), οι οποίες είναι αναγκαίες για την λειτουργία των Φορέων, µια διαδικασία, η οποία ακόµη δεν έχει ολοκληρωθεί. Επίσης, εκτός από τον γενικόλογο σκοπό της προστασίας του περιβάλλοντος, απουσιάζει η αναφορά σε σαφώς ποσοτικοποιηµένους και µετρήσιµους στόχους, κάτι τι οποίο θα σαφώς θα διευκόλυνε την επίτευξη του απώτερου σκοπού της δηµιουργίας ενός ολοκληρωµένου Συστήµατος ιαχείρισης των Προστατευοµένων Περιοχών Στο σηµείο αυτό αξίζει να αναφερθούµε συνοπτικά στην µελέτη, η οποία υλοποιήθηκε το 1999 από το Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε. σχετικά µε την διαδικασία θεσµοθέτησης και διαχείρισης των Προστατευοµένων Περιοχών. Στόχος του Εθνικού Σχεδιασµού για το Φυσικό Περιβάλλον (Master Plan) ήταν η ενσωµάτωση του συνόλου των δεσµεύσεων, οι οποίες έχουν αναληφθεί από την χώρα µας για την προστασία της φύσης, σε µια και µοναδική προσέγγιση, η οποία θα κατέτασσε τις Προστατευοµένες Περιοχές σε δυο ξεχωριστές κατηγορίες : Η µια κατηγορία θα περιελάµβανε τις περιοχές του Εθνικού ικτύου Προστατευοµένων Περιοχών ενώ στην δεύτερη θα εντάσσονταν οι περιοχές περιφερειακής και τοπικής σηµασίας. Οι περιοχές αυτές θα οµαδοποιούνταν στην συνέχεια µε βάση την χωρική-γεωγραφική τους συνέχεια ή την λειτουργική τους συσχέτιση, σε 162 ενιαίες Περιοχές Προστασίας µε απώτερο σκοπό την δηµιουργία ενός ολοκληρωµένου Εθνικού Συστήµατος ιαχείρισης και ιοίκησης. Σύµφωνα µε τον Εθνικό Σχεδιασµό για το Φυσικό Περιβάλλον, αναγκαία είναι η ίδρυση 40 Φ.., οι οποίοι θα καλύπτουν 79 Προστατευόµενες Περιοχές στις οποίες θα ανήκει το σύνολο σχεδόν των Περιοχών NATURA. Το κείµενο αυτό δεν χρησιµοποιήθηκε ποτέ από το αρµόδιο Υπουργείο ενώ έντονες επιφυλάξεις έχουν 36

διατυπωθεί σχετικά µε την δυνατότητα υλοποίησης εκ µέρους των ελληνικών αρχών των όσων ορίζει ο Εθνικός Σχεδιασµός για το Φυσικό Περιβάλλον 76. 1.3.4. Νόµος 3044/2002 «Μεταφορά συντελεστή δόµησης και ρυθµίσεις άλλων θεµάτων αρµοδιότητας Υπουργείου Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και ηµοσίων Έργων Τρία χρόνια µετά την ψήφιση του Νόµου 2742/1999 εκδόθηκε ο Νόµος 3044/2002 ο οποίος ιδρύει 25 Φ.. Προστατευοµένων Περιοχών 77. Στους εν λόγω Φ.. προσθέτουµε και τον Οργανισµό Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου ο οποίος είχε εκδοθεί µε Π.. το 1999 καθώς και τον Φ.. Εθνικού Πάρκου Σχοινιά- Μαραθώνα ο οποίος ιδρύθηκε µε Π.. το 2002. Ο Οργανισµός Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου τροποποιήθηκε µε το υπ αριθµ. 1272/2003 Π.. και µετονοµάστηκε σε Φορέα ιαχείρισης Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου. Όπως γίνεται σαφές και από τον τίτλο του, ο Νόµος ρυθµίζει κυρίως ζητήµατα χωροταξικής και πολεοδοµικής πολιτικής του Υπουργείου, αφιερώνοντας µόλις ένα Άρθρο (Άρθρο 13) για το Περιβάλλον. Ο Νόµος προβλέπει επίσης την έκδοση ΚΥΑ για θέµατα µεταβολών των ορίων χωρικής αρµοδιότητας των Φ.., ζωνών προστασίας καθώς και γενικών όρων, απαγορεύσεων και περιορισµών στην χρήση γης στις περιοχές του κάθε Φορέα. Τέλος, ΚΥΑ προβλέπονται και για τον καθορισµό των µελών και την συγκρότηση των ιοικητικών Συµβουλίων των Φ... Βέβαια, όπως πολύ σωστά τονίζεται από τις αρµόδιες αρχές 78, η θεσµοθέτηση των Προστατευόµενων Περιοχών σε καµία περίπτωση δεν ισοδυναµεί µε την επίτευξη του σκοπού της προστασίας αυτών. Οι θεσµικές προϋποθέσεις αποτελούν αδιαµφισβήτητα αναγκαία συνθήκη για την οργάνωση και λειτουργία ενός βιώσιµου καθεστώτος προστασίας σε κάθε περίπτωση όµως και για να µην καταλήξουν τα νοµοθετικά κείµενα απλές ασκήσεις επί χάρτου, απαιτούνται όλες εκείνες οι ενέργειες - πολλές φορές πολιτικά γενναίες παρεµβάσεις- οι οποίες θα εξασφαλίσουν την επίτευξη ενός ολοκληρωµένου συστήµατος προστασίας και διαχείρισης των Προστατευόµενων Περιοχών. 76 οπ.π. Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε. σελ.73-81 77 Βλέπε Πίνακ 4 Παραρτήµατος 78 οπ.π. Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε, σελ. 39 37

2. Φορείς ιαχείρισης Προστατευοµένων Περιοχών. Στο πλαίσιο της πρώτης ενότητας του παρόντος κεφαλαίου καταγράφεται η υφιστάµενη κατάσταση Φ.. των Προστατευοµένων Περιοχών σήµερα, τέσσερα χρόνια µετά την ψήφιση του Ν. 3044/2002 µε τον οποίο ιδρύθηκαν οι 25 Φ.., ενώ στην δεύτερη ενότητα καταγράφονται και σχολιάζονται τα βασικότερα προβλήµατα, τα οποία εντοπίζονται στο πλαίσιο λειτουργίας του Συστήµατος των Προστατευοµένων Περιοχών στην χώρα µας. 79 2.1. Υφιστάµενη κατάσταση. Ο Νόµος 2742/1999 είναι αυτός ο οποίος ρυθµίζει στο Κεφάλαιο Ε θέµατα σχετικά µε την διοίκηση και την διαχείριση των Προστατευοµένων Περιοχών. Με τον Νόµο 3044/2002 ιδρύονται οι 25 Φ.. στους οποίους προστίθενται ο Φ.. Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου και ο Φ.. Εθνικού Πάρκου Σχοινιά- Μαραθώνα, Φορείς οι οποίοι είχαν ιδρυθεί µε προγενέστερα Π.. 80. Σύµφωνα µε την παρ. 4 του Άρθρου 15 του Ν. 2742/1999, η διοίκηση των Φ.. των Προστατευοµένων Περιοχών ανατίθεται σε επταµελή έως ενδεκαµελή.σ.. Όπως φαίνεται από τον Πίνακα 5 του Παραρτήµατος, ο ακριβής αριθµός, η σύνθεση και τα µέλη των.σ. για το σύνολο των Φ.. ορίστηκαν µε Υ.Α. οι οποίες δηµοσιεύτηκαν στην Εφηµερίδα της Κυβερνήσεως. 81 Τον Αύγουστο του 2004, ψηφίστηκε ο Νόµος 3260/2004 «Ρυθµίσεις του συστήµατος προσλήψεων και θεµάτων δηµόσιας διοίκησης» (ΦΕΚ 151/Α / 06.08.2004 ), ο οποίος µεταξύ άλλων έπαυσε την θητεία των µελών όλων των συλλογικών οργάνων, µεταξύ αυτών και των 79 Για την πρώτη ενότητα πηγή των στοιχείων αποτελεί το Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε.. (στοιχεία τα οποία δηµοσιεύονται στην ιστοσελίδα του Υπουργείου και ελτία Τύπου), ενώ για την δεύτερη ενότητα µελετήθηκαν στοιχεία τα οποία προέρχονται κυρίως από περιβαλλοντικές Μ.Κ.Ο., καθώς οι τελευταίες αποτελούν την µοναδική πηγή στοιχείων για το πώς οι επίσηµες διακηρύξεις των κυβερνητικών φορέων µεταφράζονται στην πράξη. 80 Π.. ΦΕΚ 906/Α /22.12.1999 το οποίο τροποποιήθηκε µε το Π.. ΦΕΚ 1272/ /27.11.2003 και Π.. ΦΕΚ 395/ /03.07.2000 αντιστοίχως 81 Θετικό είναι τo γεγονός ότι ενώ σύµφωνα µε την παράγραφο 4 του Άρθρου 25 του Νόµου 2742/1999 η σύσταση και συγκρότηση των.σ. γίνεται µε Π.., οι εν λόγω πράξεις υιοθετήθηκαν µέσω Υ.Α. των καθ ύλην αρµόδιων Υπουργών προκειµένου να αποφευχθούν οι χρονοβόρες διαδικασίες έκδοσης των Π... Βλέπε Πίνακα 5 του Παραρτήµατος 38

Φ... Έτσι, έκτοτε και µέχρι την αντικατάστασή τους τα µέλη των.σ. των Φορέων θεωρούνται προσωρινά. Από τον Αύγουστο του 2004 έως σήµερα, µόλις 12 νέοι Πρόεδροι.Σ. έχουν οριστεί από τον Υπουργό ΠΕ.ΧΩ. Ε., ενώ έχουν εκδοθεί και δηµοσιευτεί 8 Υ.Α. ορισµού νέων.σ.. 82 Τα µέλη των.σ. των Φ.. αποτελούν εκπροσώπους του Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε., άλλων καθ ύλην αρµόδιων Υπουργείων, της αντίστοιχης Περιφέρειας στην οποία ανήκει γεωγραφικά η Προστατευόµενη Περιοχή και των Οργανισµών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (εφεξής Ο.Τ.Α.) α και β βαθµού, κοινωνικών, επιστηµονικών και παραγωγικών φορέων, που δραστηριοποιούνται στην αντίστοιχη περιοχή, ειδικούς επιστήµονες και µέλη Μ.Κ.Ο., οι οποίες έχουν ως αντικείµενο, βάσει καταστατικού, την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Ο Πρόεδρος του.σ. ορίζεται από τον εκάστοτε Υπουργό ΠΕ.ΧΩ. Ε. και πρέπει σύµφωνα µε τις κείµενες διατάξεις να είναι πρόσωπο, το οποίο να διαθέτει επιστηµονικές γνώσεις και εµπειρία σε θέµατα τα οποία σχετίζονται µε την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Βέβαια, δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις κατά τις οποίες στην θέση του Προέδρου του.σ. τοποθετούνται πρόσωπα των οποίων οι ειδικότητες δεν έχουν αποδεδειγµένα σχέση µε το περιβάλλον. Επίσης, σε ορισµένες περιπτώσεις, η θέση του Προέδρου.Σ. ανατίθεται σε αιρετούς (κατά κύριο λόγο δηµάρχους, νοµάρχες και υπερνοµάρχες) ή ακόµα και περιφερειάρχες, οι οποίοι διορίζονται από την ίδια την κυβέρνηση. Εν προκειµένω, προφανής είναι η σύγκρουση που δηµιουργείται µεταξύ των καθηκόντων που απορρέουν από το αξίωµα του Προέδρου του.σ. και των συµφερόντων τα οποία καλείται να προασπίσει ως εκλεγµένος εκπρόσωπος της τοπικής κοινωνίας. 83 Η συγκεκριµένη διάταξη του Νόµου δίνει στον Υπουργό ΠΕ.ΧΩ. Ε. την απόλυτη διακριτική ευχέρεια να ορίσει πρόσωπα που χαίρουν της εύνοιάς του, γεγονός το οποίο συντηρεί την πελατειακή νοοτροπία που σύµφωνα µε 82 Βλέπε Πίνακα 6 Παραρτήµατος. 83 Σύµφωνα µε ελτίο Τύπου του Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε., της 4 ης Αυγούστου 2005, ορίστηκαν µε αποφάσεις του Υπουργού 11 νέοι Πρόεδροι Φ.. Προστατευόµενων Περιοχών. Μεταξύ αυτών: 1 είναι Αρχιτέκτων Μηχανικός, 2 Πολιτικοί Μηχανικοί, 4 Οικονοµολόγοι, 1 Γεωλόγος, 1 ασοπόνος, 1 Μηχανολόγος Μηχανικός ενώ 1 είναι ο Υπερνοµάρχης της αντίστοιχης περιοχής. Σύµφωνα µε σχόλια του ίδιου του Υπουργού, πρόκειται για «καταξιωµένα στελέχη των τοπικών κοινωνιών, µε µεράκι και ευαισθησίες για τα περιβαλλοντικά ζητήµατα» Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε., Γραφείο Τύπου και ηµοσίων Σχέσεων, Ανακοίνωση Τύπου, Αθήνα 4 Αυγούστου 2005 39

την άποψη Μ.Κ.Ο. 84, «διαπερνά κάθε Κυβέρνηση ασχέτως παρατάξεων και αντιλαµβάνεται το περιβάλλον και τον χώρο ως φθηνή πρώτη ύλη για ρουσφέτι.» 85 Στον Πίνακα 7 του Παραρτήµατος, βλέπουµε την σύσταση των.σ. του κάθε Φ... Όπως φαίνεται στην τελευταία γραµµή του Πίνακα, το 52,87% των µελών των.σ. αποτελούν εκπροσώπους της Κεντρικής ιοίκησης (Υπουργεία και Περιφέρειες). Μάλιστα, µόλις το 9,71% είναι εκπρόσωποι των οικείων Περιφερειών, ενώ το 43,16 προέρχονται από τα καθ ύλην αρµόδια Υπουργεία. Σε όλους τους Φ.. εκπροσωπείται το Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε. και το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων, ενώ κατά περίπτωση εκπροσωπούνται και άλλα Υπουργεία.(Υπουργείο Ανάπτυξης, Εµπορικής Ναυτιλίας, Μακεδονίας-Θράκης, Εξωτερικών.) Παρά το γεγονός ότι η αναγκαιότητα συµµετοχής των τοπικών αρχών στη διαχείριση των Προστατευόµενων Περιοχών είναι αδιαµφισβήτητη, µόλις το 28,77% των εκπροσώπων προέρχονται από τους Ο.Τ.Α., ενώ ακόµα µικρότερο είναι το ποσοστό των µη κρατικών φορέων (περιβαλλοντικών Μ.Κ.Ο. και παραγωγικών φορέων). Όπως φαίνεται από τον Πίνακα, ο αριθµός των εκπροσώπων της κεντρικής διοίκησης στα.σ. των φορέων, έχει την πλειοψηφία. ιακρίνεται ως εκ τούτου µια επιφυλακτικότητα εκ µέρους της διοίκησης στην εκχώρηση εξουσίας και ουσιαστικών αρµοδιοτήτων σε τοπικούς φορείς αλλά και στην κοινωνία των πολιτών. Εντούτοις, το ίδιο το γεγονός της θεσµικής αναγνώρισης µη κρατικών φορέων σε όργανα λήψης αποφάσεων είναι ιδιαίτερα σηµαντικό, δεδοµένου του υψηλού βαθµού συγκεντρωτισµού, ο οποίος χαρακτηρίζει το ελληνικό πολιτικοδιοικητικό σύστηµα. 86 Στο σηµείο αυτό, αξίζει να αναφερθούµε και στην σύνθεση της Επιτροπής «ΦΥΣΗ 2000», η οποία σύµφωνα µε το Άρθρο 17 του Νόµου 2742/1999 σκοπό έχει τον συντονισµό, την παρακολούθηση και την αξιολόγηση των διαδικασιών προγραµµατισµού, οργάνωσης και λειτουργίας του Εθνικού Συστήµατος ιοίκησης και ιαχείρισης Προστατευοµένων Περιοχών. Η Επιτροπή «ΦΥΣΗ 2000» θεσµοθετήθηκε µε την KΥΑ 33318/1998 και συγκροτήθηκε µε την ΚΥΑ 84 οπ.π. WWF, εσµεύσεις χωρίς εφαρµογή: Η περιβαλλοντική νοµοθεσία στην Ελλάδα, Μάιος 2005, σελ. 62 85 Ο διορισµός Προέδρων.Σ. αποτελεί συχνά πηγή συγκρούσεων µεταξύ Πολιτείας και φιλοπεριβαλλοντικών φορέων, µε ιδιαίτερα δυσµενή αποτελέσµατα για την ίδια την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Χαρακτηριστικό παράδειγµα η περίπτωση διορισµού Προέδρου στον Φορέα ιαχείρισης Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου. Ο Υπουργός ΠΕ.ΧΩ. Ε. σύντοµα αναγκάστηκε να ζητήσει την παραίτησή του Προέδρου έπειτα από την αποκάλυψη ότι ο τελευταίος είχε συγγενικές σχέσεις µε ιδιοκτήτη αυθαίρετου και κατεδαφιστέου κτίσµατος, το οποίο βρισκόταν σε κύρια παραλία ωοτοκίας της θαλάσσιας χελώνας Caretta-Caretta. 86 Μπεριάτος στο Σχεδιασµός και ιαχείριση προστατευοµένων περιοχών στην Ελλάδα: Θεσµικές εξελίξεις, προβλήµατα και προοπτικές, αειχώρος, 2(1) :58 89, σελ. 82 40

135286/5447/ΦΕΚ 1589/Β /23.12.2002. Τα µέλη της προέρχονται από το Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε (6), από Πανεπιστηµιακά Ιδρύµατα (6) και από Μ.Κ.Ο.(2). Αναφορικά µε το ζήτηµα της σχέσης µεταξύ κράτους και κοινωνίας των πολιτών, σύµφωνα µε την άποψη των αρµοδίων για θέµατα διαχείρισης Προστατευόµενων Περιοχών υπαλλήλων της Γενικής ιεύθυνσης Περιβάλλοντος του Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε., η συνεργασία µεταξύ των φορέων της ιοίκησης και των εκπροσώπων της κοινωνίας των πολιτών κινείται σε πλαίσια αµοιβαίου σεβασµού και πλήρους συνεννόησης, καθώς και οι δύο πλευρές αντιλαµβάνονται την ανάγκη για από κοινού δράση, προκειµένου να επιτευχθεί ο επιδιωκόµενος σκοπός. Η διαδικασία κήρυξης µιας περιοχής ως προστατευόµενης περιγράφεται αναλυτικά στο Νόµο 1650/1986, όπως αυτός τροποποιήθηκε από τον Νόµο 2742/1999. Το ζήτηµα της οριοθέτησης των Προστατευοµένων Περιοχών αποτελεί ένα από τα σηµαντικότερα προβλήµατα τα οποία καταγράφονται σήµερα στο πλαίσιο λειτουργίας του Συστήµατος των Προστατευοµένων Περιοχών. Παρά το γεγονός ότι έχουν πραγµατοποιηθεί Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες (εφεξής Ε.Π.Μ.), οι οποίες βάσει των κείµενων διατάξεων αποτελούν το πρώτο βήµα για την κήρυξη µιας περιοχής ως Προστατευόµενης, για το σύνολο των 27 Προστατευόµενων Περιοχών δεν έχουν ολοκληρωθεί ακόµα οι διαδικασίες έκδοσης των απαραίτητων Π.. ή/και Κ.Υ.Α., µε αποτέλεσµα την σηµαντική υποβάθµιση της κατάστασης διατήρησης των Προστατευοµένων Περιοχών. Όπως φαίνεται και από τον Πίνακα 6 του Παραρτήµατος από την ίδρυση των Φ.. έως σήµερα, έχουν εκδοθεί µόλις 6 πράξεις οριοθέτησης Προστατευοµένων Περιοχών (4 Π.. και 2 Κ.Υ.Α.), 4 Κ.Υ.Α. έχουν κατατεθεί µετά την υπογραφή τους από το Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε. για υπογραφή από τα συναρµόδια Υπουργεία, και 1 σχέδιο Π.. βρίσκεται στο Συµβούλιο της Επικρατείας για έγκριση. 87 87 Οι Φ.. για τους οποίους έχουν εκδοθεί πράξεις οριοθέτησης είναι οι ακόλουθοι: Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου (Π.. ΦΕΚ 1272/ /27-11-2003), Εθνικό Πάρκο Σχινιά Μαραθώνα (Π.. ΦΕΚ 395/ /03-07-2000),Περιοχή Οικοανάπτυξης Λίµνης Παµβώτιδας Ιωαννίνων (ΚΥΑ 22943 ΦΕΚ649/ /05-06-2003), Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου- Β. Σποράδων (ΚΥΑ 23537 ΦΕΚ 621/ /19-06-2003), Εθνικό Πάρκο Λιµνών Κορώνειας- Βόλβης (ΚΥΑ 6919 ΦΕΚ 248/ /05-03-2004), Βίκου-Αώου και Πίνδου (ΚΥΑ ΦΕΚ 639/ /14-06-2005). Η διαδικασία κήρυξης δεν έχει ολοκληρωθεί ακόµα για τις ακόλουθες περιοχές: Περιοχή Οικοανάπτυξης Κάρλας- Μαυροβουνίου - Κεφαλοβρύσου Βελεστίνου (ΚΥΑ, για υπογραφή από τα συναρµόδια Υπουργεία από το 12/2004, Εθνικό Πάρκο έλτα Αξιού-Λουδία-Αλιάκµονα (ΚΥΑ, για υπογραφή από τα συναρµόδια Υπουργεία από το καλοκαίρι του 2005), Εθνικό Πάρκο Υγροτόπου Κερκίνης (ΚΥΑ, για υπογραφή από τα συναρµόδια Υπουργεία από τον 10/2005), Εθνικό Πάρκο έλτα Έβρου (ΚΥΑ, για υπογραφή από τα συναρµόδια Υπουργεία από τον01/2006), Εθνικός ρυµός Πάρνηθας (Π.., για έγκριση στο ΣτΕ από το τον 02/2006). Σύµφωνα µε ελτίο Τύπου του Υπουργείου του Απριλίου 2005, ολοκληρώνεται η 41

Σύµφωνα µε την παρ. 8 του Άρθρου 15 του Νόµου 2742/1999 προβλέπεται η έκδοση εκ µέρους του.σ. του Φ.. µιας σειράς Κανονισµών Λειτουργίας, οι οποίοι εν συνεχεία εγκρίνονται από το εποπτεύον Υπουργείο 88. Η σηµασία της έκδοσης και έγκρισης των εν λόγω Κανονισµών είναι καταλυτική, καθώς αποτελεί αναγκαία συνθήκη προκειµένου οι Φ.. να χρηµατοδοτηθούν από το Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Περιβάλλον (εφεξής ΕΠ.ΠΕΡ.) του Γ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης (εφεξής Κ.Π.Σ.). Οι διαδικασίες ολοκληρώνονται και σε αυτήν την περίπτωση µε ιδιαίτερα αργούς ρυθµούς. Από την ίδρυση των φορέων µέχρι και την αλλαγή της Κυβέρνησης, τον Μάρτιο του 2004 είχαν εγκριθεί µόλις 8 Κανονισµοί για το σύνολο των 27 Φ..! Η διαδικασία έκτοτε συνεχίζεται σταδιακά και σύµφωνα µε την επίσηµη ανακοίνωση του Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε. σήµερα ο αριθµός των Κανονισµών οι οποίοι έχουν εγκριθεί ανέρχεται στους 84 επί συνόλου 108 89. Φαίνεται λοιπόν ότι στην Ελλάδα η διαχείριση και προστασία του περιβάλλοντος εναπόκειται στην πολιτική βούληση της εκάστοτε ηγεσίας και τις προτεραιότητες τις οποίες αυτή θέτει. Αξιοσηµείωτο είναι το γεγονός ότι από τον Μάρτιο του 2004 µέχρι και τον Ιούνιο του 2005 εγκρίθηκαν 76 Κανονισµοί Λειτουργίας. Έκτοτε όµως, δεν έχει ανακοινωθεί επίσηµα η έγκριση κανενός Κανονισµού, µε αποτέλεσµα το θεσµικό πλαίσιο λειτουργίας των Φ.. να παραµένει ατελές. διαδικασία θεσµοθέτησης για άλλες 5 Προστατευόµενες Περιοχές: Όρος Πάρνωνας, Υγρότοποι Αµβρακικού, Εκβολές Αχέρωντα και Καλαµά, έλτα Νέστου-Βιστωνίδας- Ισµαρίδας, Βλέπε Πίνακα 6 του Παραρτήµατος Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε., Γραφείο Τύπου και ηµοσίων Σχέσεων, ελτία Τύπου, 18-01-2005, 29-12-2004, 28-06-2005, 17-10-2005-19-01-2006, 16-02-2006 16-02-2006. 88 Εσωτερικός Κανονισµός Λειτουργίας Φορέα ιαχείρισης, Κανονισµός Υπηρεσιών και Προσωπικού, Εσωτερικός Κανονισµός Λειτουργίας του ιοικητικού Συµβουλίου, Κανονισµός Οικονοµικής ιαχείρισης, Κανονισµός Ανάληψης ή Εκτέλεσης για τρίτους ή ανάθεσης σε τρίτους επιστηµονικών ή ερευνητικών προγραµµάτων, µελετών, υπηρεσιών τεχνικής βοήθειας και εν γένει έργων και υπηρεσιών. 89 Εν προκειµένω υπολογίζονται για τους 27 Φ.. οι εξής 4 κανονισµοί: Εσωτερικός Κανονισµός Λειτουργίας ιοικητικού Συµβουλίου, Κανονισµός Υπηρεσιών και Προσωπικού, Κανονισµός Οικονοµικής ιαχείρισης, Κανονισµός Ανάληψης ή Εκτέλεσης για τρίτους ή ανάθεσης σε τρίτους επιστηµονικών ή ερευνητικών προγραµµάτων, µελετών, υπηρεσιών τεχνικής βοήθειας και εν γένει έργων και υπηρεσιών, Κανονισµός Οικονοµικής ιαχείρισης. 42

2.2. Κύρια Προβλήµατα Ξεκινώντας την συζήτηση σχετικά µε την αξιολόγηση του Συστήµατος των Προστατευοµένων Περιοχών στην Ελλάδα, χρήσιµο είναι να σηµειώσουµε ότι αναφορές για την κατάσταση του Συστήµατος των Προστατευόµενων Περιοχών στην Ελλάδα, έχουν πολλάκις αποσταλεί από περιβαλλοντικές Μ.Κ.Ο. τόσο στην ηγεσία του Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε. όσο και στον ίδιο τον Πρωθυπουργό της χώρας 90. Η ανταπόκριση των αρµοδίων αρχών ήταν ωστόσο µηδενική, και ως εκ τούτου, παρόµοιες αναφορές απεστάλησαν λόγω αρµοδιότητας, και στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, προκειµένου η τελευταία να αναγκάσει τις αρµόδιες αρχές να αναλάβουν την τήρηση των συµβατικών τους υποχρεώσεων σχετικά µε την προστασία και διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος. Τα βασικότερα προβλήµατα, τα οποία διαπιστώνονται στο πλαίσιο λειτουργίας του Εθνικού Συστήµατος Προστατευοµένων Περιοχών, είναι τα ακόλουθα: 2.2.1. Απουσία επίσηµης εθνικής στρατηγικής για το περιβάλλον. Ένα από τα βασικότερα προβλήµατα το οποίο αναµφισβήτητα αποτελεί πραγµατική τροχοπέδη για την ανάπτυξη ενός ολοκληρωµένου συστήµατος διαχείρισης των Προστατευοµένων Περιοχών είναι η απουσία επίσηµης εθνικής στρατηγικής για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Η έλλειψη µιας συνεπούς και ολοκληρωµένης εθνικής πολιτικής για το περιβάλλον µεταφράζεται σε ανυπαρξία ποσοτικοποιηµένων και µετρήσιµων στόχων για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, των οποίων η επίτευξη να επιδιώκεται σταθερά. Συνεπώς, οι όποιες προσπάθειες για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος εναπόκεινται τελικά στις προεκλογικές δεσµεύσεις και επίσηµες πολιτικές διακηρύξεις, οι οποίες όµως στις πλείστες των περιπτώσεων µένουν ανεφάρµοστες. Στο σηµείο αυτό πρέπει να αναφερθεί και η έλλειψη κεντρικού χωροταξικού σχεδιασµού στην χώρα µας, η 90 MEDASSET-ΕΛΛΑΣ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟΣ ΣΥΝ ΕΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΩΤΗΡΙΑ ΤΩΝ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΧΕΛΩΝΩΝ, EURONATUR - STIFTUNG EUROPÄISCHES NATURERBEE - Ι ΡΥΜΑ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ Ανοιχτή Επιστολή προς τον Πρωθυπουργό της Ελλάδας, Ψήφισµα : 17.000 Υπογραφές από Έλληνες και Πολίτες από όλο τον κόσµο για την Καρέττα Καρέττα, Πέµπτη 10 Μαρτίου 2005, www.medasset.gr/press_no23.htm 43

υιοθέτηση του οποίου δεν έχει ακόµα ολοκληρωθεί. Στο πλαίσιο υιοθέτησης του Σχεδίου Ανάπτυξης του Κοινοτικού Χώρου εκ µέρους των Υπουργών Χωροταξίας της Ε.Ε. το 1999, τονίζεται η σηµασία του χωροταξικού σχεδιασµού προκειµένου να επιτευχθεί ισόρροπη ανάπτυξη του κοινοτικού χώρου, ανάπτυξη η οποία θα βασίζεται στους τρεις βασικούς πυλώνες της αειφορίας: οικονοµία, κοινωνία, περιβάλλον. Στην Ελλάδα, το περιβάλλον δεν εντάσσεται στον συνολικό αναπτυξιακό σχεδιασµό της χώρας, µε αποτέλεσµα την αποσπασµατική χωροθέτηση έργων και δραστηριοτήτων, χωρίς να λαµβάνονται υπόψη οι επιπτώσεις των εν λόγω πράξεων σε τοµείς κρίσιµους για το περιβάλλον. 91 Επιτακτική κρίνεται η ανάγκη για άµεση υιοθέτηση του Εθνικού Πλαισίου και των Ειδικών Πλαισίων Χωροταξικού Σχεδιασµού 92, καθώς και η επαναλειτουργία του Εθνικού Συµβουλίου Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αειφόρου Ανάπτυξης. 93 Επιβεβληµένη θεωρείται επίσης η ανάγκη για υιοθέτηση ολοκληρωµένης εθνικής στρατηγικής για τις Προστατευόµενες Περιοχές. Η ολοκληρωµένη αυτή πολιτική απαιτεί ισχυρή πολιτική βούληση, δηµιουργία και λειτουργία των κατάλληλων δοµών και υποδοµών, οργάνωση και συντονισµό των παρεχοµένων υπηρεσιών καθώς και υψηλή διοικητική τεχνογνωσία 94. Στο πλαίσιο λειτουργίας ενός 91 WWF, Αξιολόγηση του Συστήµατος Προστατευόµενων Περιοχών της Ελλάδας: Από την θεωρία στην πράξη, WWF Ελλάς Σεπτέµβριος 2004, σελ.11 www.wwf.gr/images/stories/docs/04sep%20wwf%20pas520assessment.pdf οπ.π. WWF, εσµεύσεις χωρίς εφαρµογή: Η περιβαλλοντική νοµοθεσία στην Ελλάδα, Μάιος 2005, σελ. 63, ΑΡΧΕΛΩΝ, Σύλλογος για την προστασία της θαλάσσιας χελώνας, ίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ S.O.S., Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Ελληνική Εταιρεία Προστασίας του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Κληρονοµιάς, Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης, ΜΟm, Εταιρεία για τη Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας, WWF Ελλάς, Αναφορά για την κατάσταση του Συστήµατος Προστατευοµένων Περιοχών στην Ελλάδα, Μάιος 2005 WWF «Προστατευόµενες Περιοχές: Γίνε Συµµέτοχος στη λύση» Σύνοψη Συµπερασµάτων Ηµερίδας, 20 Οκτωβρίου 2004 www.wwf.gr/images/stories/docs/pacoclusions2004.pdf 92 WWF, Γνωρίζετε ότι η Ελλάδα είναι το µοναδικό κράτος µέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δεν έχει συνεπή εθνική χωροταξική πολιτική; Αθήνα, Ιανουάριος 2005 93 Η σύσταση του Εθνικού Συµβουλίου Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αειφόρου Ανάπτυξης προβλέπεται στο άρθρο 4 του Νόµου 2742/1999. Το Συµβούλιο το οποίο συνιστάται στο Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε. µε απόφαση του οικείου Υπουργού, αποτελεί όργανο κοινωνικού διαλόγου και διαβούλευσης σχετικά µε θέµατα ιδιαίτερης σηµασίας τα οποία αφορούν στην άσκηση εθνικής χωροταξικής πολιτικής και πολιτικής αειφόρου ανάπτυξης. Αρµοδιότητες του Συµβουλίου είναι η γνωµοδότηση ή η υποβολή εγγράφων παρατηρήσεων ή προτάσεων σχετικά µε τα αναγκαία µέτρα για την εθνική χωροταξική πολιτική και την πολιτική αειφόρου ανάπτυξης. Επίσης, το Συµβούλιο γνωµοδοτεί για το περιεχόµενο του Γενικού και των Ειδικών Πλαισίων Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αειφόρου Ανάπτυξης. Επίσης συµµετέχει µε γνώµες και παρατηρήσεις στην διαδικασία παρακολούθησης, αξιολόγησης και αναθεώρησής τους. 94 οπ.π. WWF, Αξιολόγηση του Συστήµατος Προστατευόµενων Περιοχών της Ελλάδας: Από την θεωρία στην πράξη, WWF Ελλάς Σεπτέµβριος 2004, σελ.8 44

ολοκληρωµένου Εθνικού Συστήµατος Προστατευοµένων Περιοχών, οι Φ.. και οι ανάγκες τους πρέπει να αντιµετωπίζονται ως οριζόντιο «σύστηµα» και όχι αποσπασµατικά, ως µεµονωµένες περιπτώσεις, υιοθετώντας έτσι µια συστηµική προσέγγιση. Σύµφωνα µε το άρθρο 17 του Νόµου 2742/1999, η Επιτροπή «Φύση 2000» ενεργεί ως Εθνική Επιτροπή Προστατευοµένων Περιοχών. Η Επιτροπή «Φύση 2000» αποτελεί βάσει του Νόµου 2742/1999 το αρµόδιο όργανο για τον συντονισµό, την εποπτεία και την αξιολόγηση της λειτουργίας του Εθνικού Συστήµατος ιοίκησης και ιαχείρισης Προστατευοµένων Περιοχών. Παρά το γεγονός ότι η Επιτροπή «Φύση 2000» αποτελεί σύµφωνα µε την κείµενη νοµοθεσία τον εθνικό φορέα, ο οποίος είναι υπεύθυνος για την διατήρηση της οικολογικής συνοχής του δικτύου, στην ουσία σήµερα παραµένει ανενεργή. Τον Απρίλιο του 2004, ένα µήνα µόλις µετά την αλλαγή της κυβέρνησης, ο Πρόεδρος της Επιτροπής υπέβαλε την παραίτησή του και σήµερα, δυο χρόνια αργότερα δεν έχει ακόµα αντικατασταθεί. Άµεση ανάγκη θεωρείται από τις Μ.Κ.Ο. η επανενεργοποίηση της Επιτροπής «Φύση 2000», ως βασικού συντονιστικού οργάνου του συστήµατος ιαχείρισης των Προστατευοµένων Περιοχών. Η προώθηση της αρχής της ενσωµάτωσης αποτελεί χωρίς καµία αµφιβολία ζήτηµα κεντρικό στο πλαίσιο λειτουργίας ενός ολοκληρωµένου Συστήµατος Προστατευοµένων Περιοχών 95. Αδιαµφισβήτητη είναι η ανάγκη της ενσωµάτωσης των στόχων της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος σε όλους τους τοµείς της αναπτυξιακής πολιτικής της χώρας. Ειδικότερα για τις Προστατευόµενες Περιοχές, απαραίτητο είναι να οριοθετηθούν µε σαφήνεια οι σχέσεις που προκύπτουν από τις ανάγκες διαχείρισης µιας Προστατευόµενης Περιοχής και τις πάσης φύσεως ανθρώπινες δραστηριότητες οι οποίες λαµβάνουν χώρα µέσα και έξω από αυτές 96. 95 Σύµφωνα µε την αρχή της ενσωµάτωσης (Άρθρο 6 της Συνθ.ΕΚ) οι απαιτήσεις της περιβαλλοντικής προστασίας πρέπει να ενταχθούν στον σχεδιασµό και την υλοποίηση των πολιτικών της Κοινότητας. 96 Χαρακτηριστικό της µη εφαρµογής της αρχής της ενσωµάτωσης στην Ελλάδα, αλλά και της έλλειψης εθνικής πολιτικής για την προστασία του περιβάλλοντος είναι το ότι το κείµενο της Εθνικής Στρατηγικής για την Βιώσιµη Ανάπτυξη, το οποίο εγκρίθηκε το 2002 λίγο πριν την ιάσκεψη των Ηνωµένων Εθνών για την Βιώσιµη Ανάπτυξη, ουδέποτε θεσµοθετήθηκε επίσηµα. Παρόµοια ήταν και η τύχη της Εθνικής Στρατηγικής για τους Υγροτοπικούς Πόρους, η οποία παραµένει ανεφάρµοστη από το 1999 που υιοθετήθηκε. Την ίδια χρονιά εκπονήθηκε ο Εθνικός Σχεδιασµός για το Φυσικό Περιβάλλον (Master Plan), κείµενο το οποίο ακόµα παραµένει απλή άσκηση επί χάρτου, καθώς ουδέποτε εφαρµόστηκε από την ηγεσία του Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε., ενώ έντονα αµφισβητείται και η πιθανότητα υλοποίησης του στο µέλλον. Τέλος, η διαδικασία κατάρτισης της Εθνικής Στρατηγικής για την Βιοποικιλότητα, η οποία ξεκίνησε το 1992, παρέµεινε ατελής ενώ το Εθνικό Σχέδιο για την καταπολέµηση της ερηµοποίησης αν και θεσµοθετήθηκε επίσηµα (ΚΥΑ 99605/3719/ΦΕΚ 974/Β/27.07.2001), δεν εφαρµόστηκε ποτέ. 45

2.2.2. Εφαρµογή του ισχύοντος θεσµικού πλαισίου. Η εφαρµογή του ισχύοντος θεσµικού πλαισίου αποτελεί ένα από τα κύρια προβλήµατα, τα οποία δυσχεραίνουν σε σηµαντικό βαθµό την υιοθέτηση ενός ολοκληρωµένου συστήµατος διαχείρισης Προστατευοµένων Περιοχών. Έτσι, ενώ το υπάρχον θεσµικό πλαίσιο θα µπορούσε να χαρακτηριστεί επαρκές, η ίδια η εφαρµογή του καθίσταται προβληµατική 97. Αναζητώντας κανείς τα κενά του θεσµικού πλαισίου εντός του οποίου ασκείται η διαχείριση των Προστατευοµένων Περιοχών εύκολα µπορεί να διαπιστώσει ότι αφορούν σε κενά διοικητικά παρά νοµικά-θεσµικά, υπό την έννοια της αδράνειας της ιοίκησης να προβεί στις απαραίτητες ενέργειες για την υιοθέτηση των απαραίτητων πράξεων. Αρχικά, όσον αφορά στην οριοθέτηση των ζωνών προστασίας των Προστατευοµένων Περιοχών, έχουν εκπονηθεί σήµερα 100 περίπου Ε.Π.Μ., οι οποίες υλοποιήθηκαν στο σύνολό τους στο πλαίσιο της δεύτερης προγραµµατικής περιόδου (1994-1999). Μεταξύ αυτών, συµπεριλαµβάνονται Ε.Π.Μ. για τις 27 περιοχές για τις οποίες έχει ιδρυθεί σήµερα στην Ελλάδα Φ... Εντούτοις, όπως είδαµε και στην πρώτη ενότητα του κεφαλαίου, µόνο 6 έχουν εγκριθεί και αποτελούν πράξεις ζωνοποίησης των περιοχών υπό προστασία! Επιτακτική χαρακτηρίζεται η ανάγκη για προώθηση των Π ή/και των ΚΥΑ οριοθέτησης και καθορισµού των ζωνών προστασίας για το σύνολο των Προστατευοµένων Περιοχών για τις οποίες λειτουργεί Φ.., προκειµένου να επιτευχθεί ουσιαστική εφαρµογή ενός καθεστώτος ολοκληρωµένης προστασίας στο πνεύµα της Οδηγίας 92/43 για την προστασία των Οικοτόπων. 97 Μεταξύ των βασικότερων προβλήµατα εφαρµογής του ισχύοντος θεσµικού πλαισίου εντοπίζουµε: αόριστες διατάξεις νόµων, οι οποίοι παραπέµπουν για την εφαρµογή τους στην έκδοση άλλων κανονιστικών πράξεων (χαρακτηριστικό παράδειγµα ο Νόµος-Πλαίσιο για το περιβάλλον αλλά και ο Νόµος 2742/1999), ύπαρξη παράλληλης νοµοθεσίας εκ µέρους των δυο συναρµόδιων Υπουργείων και ασάφεια ως προς το ισχύον καθεστώς προστασίας, µεγάλες χρονικές καθυστερήσεις έκδοσης των απαραίτητων πράξεων για την υλοποίηση των διατάξεων των Νόµων εξαιτίας γραφειοκρατικών δυσκολιών (χαρακτηριστικό παράδειγµα οι Μ.Π.Ε. και οι Ειδικές χωροταξικές Μελέτες), µεγάλες χρονικές καθυστερήσεις στην ενσωµάτωση των Κοινοτικών Οδηγιών και τις περισσότερες φορές έπειτα από την απειλή επιβολής κυρώσεων από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, έλλειψη ειδικευµένου δυναµικού µε υψηλή τεχνογνωσία το οποίο να µπορεί να στελεχώσει τις αρµόδιες υπηρεσίες. 46

Αναφορικά µε τα Σχέδια ιαχείρισης των Προστατευοµένων Περιοχών, ο Νόµος προβλέπει την υιοθέτηση για κάθε Φ.. πενταετών ή επταετών Σχεδίων ιαχείρισης 98. Η υλοποίηση των Σχεδίων ιαχείρισης, διαδικασία η οποία έπεται της οριοθέτησης των ζωνών προστασίας, πραγµατοποιείται είτε από τον ίδιο το Φ.. είτε από το Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε. από το οποίο και εγκρίνεται τελικά. Σήµερα, για τις 27 Προστατευόµενες Περιοχές για τις οποίες έχει ιδρυθεί Φ.. δεν έχει εγκριθεί κανένα Σχέδιο ιαχείρισης, ενώ ορισµένα τα οποία έχουν υιοθετηθεί αφορούν σε περιοχές οι οποίες δεν συµπεριλαµβάνονται στον Κατάλογο µε τις προς ένταξη στο ίκτυο NATURA 2000 περιοχές 99. Ένα από τα βασικότερα προβλήµατα σχετικά µε την θεσµική κατοχύρωση των Προστατευοµένων Περιοχών και των Φ.. τους, αφορά στην έκδοση και την έγκριση των απαραίτητων για την λειτουργία των Φ.. Κανονισµών Λειτουργίας τους, όπως αυτοί περιγράφονται στον Νόµο 2742/1999. Όπως είδαµε, έχει ήδη σηµειωθεί σηµαντική καθυστέρηση στο πλαίσιο υλοποίησης της εν λόγω διαδικασίας, η οποία δεν έχει ακόµα ολοκληρωθεί για το σύνολο των Προστατευοµένων Περιοχών, οι οποίες έχουν θεσµοθετηµένο Φ... Η ανάγκη έκδοσης και έγκρισης των εν λόγω κανονισµών είναι επιτακτική καθώς αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την χρηµατοδότηση των Φ.. από το ΕΠ.ΠΕΡ του Γ Κ.Π.Σ.. Παρά το γεγονός ότι από τον Μάρτιο του 2004 έως και τον Ιούνιο 2005 εκδόθηκε και εγκρίθηκε από την ηγεσία του Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε ένας σηµαντικός αριθµός Κανονισµών Λειτουργίας των Φ.., πραγµατικότητα παραµένει το γεγονός ότι οι τελευταίοι, µε την εξαίρεση του διορισµού 12 νέων Προέδρων.Σ. τον Αύγουστο του 2005, από τον Αύγουστο του 2004 και την έκδοση του Νόµου 3260/2004, δεν έχουν.σ. και προσωπικό το οποίο θα τους εφαρµόσει. Η πλειονότητα των Φ.. σήµερα υπολειτουργούν, τα µέλη των 98 Το Σχέδιο ιαχείρισης µιας Προστατευόµενης Περιοχής αποτελεί το κύριο θεσµικό εργαλείο για την αειφορική διαχείρισή της. Περιλαµβάνει : Πρώτον, ανάλυση (περιγραφή και αξιολόγηση) της κατάστασης της εν λόγω περιοχής (ιδιαίτερα φυσικά, οικονοµικά, κοινωνικά, ιστορικά και πολιτιστικά στοιχεία της περιοχής), δεύτερον, τον σκοπό της διαχείρισης, και τρίτον τον επιχειρησιακό σχεδιασµό, το κόστος, τα µέσα, το χρονοδιάγραµµα και τις επιπτώσεις των απαιτούµενων µέτρων διαχείρισης. Τέλος, το Σχέδιο ιαχείρισης συνοδεύεται από αναλυτικό Σχέδιο Παρακολούθησης για την αξιολόγηση της αποτελεσµατικότητας των µέτρων διαχείρισης τα οποία εφαρµόζονται στην υπό προστασία περιοχή. Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε., Προστατευόµενες Φυσικές Περιοχές: προς ένα ολοκληρωµένο σύστηµα διαχείρισης, Αθήνα 2003, σελ. 83-94 99 Στοιχεία τα οποία προέκυψαν έπειτα από συνέντευξη µε την κ. Εύη Αλεξανδροπούλου, Περιβαλλοντολόγο, ελεύθερο επαγγελµατία. 47

.Σ. τους θεωρούνται προσωρινά µέχρι την αντικατάστασή τους και, ως εκ τούτου, στερούνται αποφασιστικών αρµοδιοτήτων. 100 Σύµφωνα το WWF Ελλάς 101, η κατάσταση των Εθνικών Πάρκων είναι «τραγική». Οι Φ.. πέντε εθνικών Πάρκων 102 δεν λειτουργούν, µε αποτέλεσµα η κατάσταση των φυσικών ενδιαιτηµάτων να υποβαθµίζεται σε µεγάλο βαθµό από µια σειρά παράνοµων ενεργειών, για παράδειγµα λαθροθηρία, αυθαίρετη δόµηση, ανεξέλεγκτη απόρριψη απορριµµάτων. Οι εργαζόµενοι στον Φ.. του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου προχώρησαν, έπειτα από την αποστολή εξωδίκου προς το Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε., τον Απρίλιο του 2004 σε επίσχεση εργασίας για την οφειλή αµοιβών 8 µηνών και των προβλεποµένων επιδοµάτων, µε αποτέλεσµα η Προστατευόµενη Περιοχή να παραµείνει ανεξέλεγκτη καθ όλη την διάρκεια της τουριστικής περιόδου, µε ανυπολόγιστες βέβαια συνέπειες για την κατάσταση του οικοτόπου 103. Η στελέχωση των Φ.. αποτελεί σήµερα ένα από τα βασικότερα προβλήµατα του συστήµατος διαχείρισης των Προστατευοµένων Περιοχών, το οποίο χρήζει άµεσης αντιµετώπισης. Σύµφωνα µε το άρθρο 15 (παρ.6) του Νόµου 2742/1999, σε κάθε Φ.. συνιστώνται µέχρι 20 θέσεις επιστηµονικού και 10 θέσεις διοικητικού-τεχνικού προσωπικού. Η διαδικασία επιλογής του προσωπικού πραγµατοποιείται σύµφωνα µε την διαδικασία την οποία προβλέπει ο Νόµος 2527/1997 (ΦΕΚ 206/Α /8.10.1997). Σύµφωνα µε την παρ. 3 του άρθρου 1, η διαδικασία διενεργείται από τον ίδιο το Φορέα υπό την επίβλεψη πάντοτε του Ανώτατου Συµβουλίου Επιλογής Προσωπικού (εφεξής Α.Σ.Ε.Π.). Εντούτοις, η ανεπαρκής στελέχωση των Φ.. αποτελεί σήµερα µια πραγµατικότητα. Σε αντίθεση µε ότι προβλέπει η νοµοθεσία, κανένας από τους Φ.. δεν διαθέτει σήµερα προσωπικό άνω των 5 ατόµων (εξαιρούνται οι εποχιακοί υπάλληλοι), κάποιοι έχουν µόνο ένα άτοµο γενικών καθηκόντων ενώ άλλοι απολύτως κανένα! Το γεγονός ότι το Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε. δεν έχει ακόµα ολοκληρώσει την διαδικασία έκδοσης των απαραίτητων κανονιστικών πράξεων για την στελέχωση του 100 οπ.π. WWF Eλλάς. εσµεύσεις χωρίς εφαρµογή : Η περιβαλλοντική Νοµοθεσία στην Ελλάδα, Ετήσια Έκθεση Ιούνιος 2006, σελ.8 http://politics.wwf.gr/images/stories/docs/nomothesia/nomoreport2006.pdf 101 WWF, Γνωρίζετε ότι η Ελλάδα είναι το µοναδικό κράτος-µέλος της Ε.Ε. που δεν έχει λειτουργικό εθνικό σύστηµα Προστατευοµένων Περιοχών ; Αθήνα, Φεβρουάριος 2005 102 έλτα Έβρου, Λιµνοθάλασσας Μεσολογγίου, Λιµνών Κορώνειας - Βόλβης, άσους αδιάς, έλτα Αξιού - Αλιάκµονα 103 Ανενεργή παραµένει επίσης από τον Απρίλιο του 2004 και η Επιτροπή «Φύση 2000», υπεύθυνη για τον συντονισµό σε κεντρικό επίπεδο των Φ... 48

Φορέα (Κανονισµός Υπηρεσιών και Προσωπικού) αποτελεί εµπόδιο για την ενεργοποίηση της διαδικασίας των προσλήψεων. Επιπρόσθετα, δεν µπορούν να προσληφθούν άτοµα µε σύµβαση εργασίας αορίστου χρόνου ή µε σύµβαση έργου λόγω του ότι οι χρηµατοδοτήσεις των Φ.. στο πλαίσιο της τρίτης προγραµµατικής περιόδου είναι χρονικά περιορισµένες. 104 Η ανεπαρκής στελέχωση αποτελεί πρόβληµα πολλών υπηρεσιών οι οποίες είναι αρµόδιες για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος του δηµοσίου τοµέα. Το ποσοστό κάλυψης των προβλεποµένων οργανικών θέσεων στις /νσεις Περιβάλλοντος των Νοµαρχιών και των Περιφερειών, τις /νσεις ασών των Νοµαρχιών, τα ασαρχεία και τα Λιµεναρχεία δεν ξεπερνά κατά µέσο όρο το 61,7%! 105 Παρά το γεγονός ότι οι Φ.. διαθέτουν, σε αντίθεση µε τους προαναφερόµενους φορείς, το πλεονέκτηµα ενός πιο ευέλικτου σχήµατος επιλογής προσωπικού, το οποίο δεν εµπίπτει στις χρονοβόρες διαδικασίες του Α.Σ.Ε.Π., το ποσοστό στελέχωσής τους παραµένει πολύ µικρό σε σχέση µε αυτά που προβλέπουν οι κείµενες διατάξεις. Τέλος, σύµφωνα µε τις Μ.Κ.Ο., αναγκαία κρίνεται η υιοθέτηση ενός νέου θεσµικού πλαισίου επιτήρησης και φύλαξης των Προστατευόµενων Περιοχών. 106 Παρά το ότι λειτουργούν σήµερα προγράµµατα φύλαξης των Προστατευόµενων Περιοχών µια σειρά προβληµάτων καταγράφονται στο πλαίσιο λειτουργίας τους τα οποία σχετίζονται κυρίως µε την αδυναµία της ιοίκησης να επιβάλλει κυρωτικά µέτρα αλλά και µε το ότι, οι Φ.. στερούνται των απαραίτητων µέσων προκειµένου να υλοποιήσουν ένα τέτοιο πρόγραµµα 107. Στο σηµείο αυτό πρέπει να τονιστεί και η 104 Στοιχεία τα οποία προέκυψαν έπειτα από συνέντευξη µε την Υπεύθυνη Τµήµατος ηµοσίων Σχέσεων του WWF Ελλάς, κ. Μαρίτα Παντέρη. 105 Αναλυτικότερα, για τις /νσεις Περιβάλλοντος των Νοµαρχιών και των Περιφερειών το ποσοστό κάλυψης των οργανικών θέσεων είναι 59,9%, για τις /νσεις ασών των Νοµαρχιών 54,4%, για τα ασαρχεία 65,5% και για τα Λιµεναρχεία 66,9%. WWF, εσµεύσεις χωρίς εφαρµογή: Η περιβαλλοντική νοµοθεσία στην Ελλάδα, Μάιος 2005, σελ. 72 106 οπ.π. WWF «Προστατευόµενες Περιοχές: Γίνε Συµµέτοχος στη λύση» Σύνοψη Συµπερασµάτων Ηµερίδας, 20 Οκτωβρίου 2004 οπ.π. WWF, εσµεύσεις χωρίς εφαρµογή: Η περιβαλλοντική νοµοθεσία στην Ελλάδα, Μάιος 2005, σελ. 68 107 Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται από την Εταιρεία για τη Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας (εφεξής Mom), ενώ το πρόγραµµα φύλαξης στο Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου και Βορείων Σποράδων (εφεξής Ε.Θ.Π.Α.Β.Σ. ) λειτούργησε µε µεγάλη επιτυχία, η καθυστέρηση επιβολής εκ µέρους του Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε. των διοικητικών προστίµων για παραβάσεις οι οποίες διαπιστώθηκαν στο χώρο του Θαλάσσιου Πάρκου, ήταν τέτοια, ώστε ακυρώθηκε σε σηµαντικό βαθµό η αποτελεσµατικότητα του άρτια οργανωµένου αυτού συστήµατος ελέγχου. Στο Ε.Θ.Π.Α.Β. πάλι, οι περιπολίες των σκαφών του Λιµεναρχείου, κατά την διάρκεια των οποίων καταγράφεται και η πλειονότητα των παράνοµων περιστατικών, διακόπηκαν, καθώς ο Φορέας δεν είχε την οικονοµική δυνατότητα να υποστηρίξει το πρόγραµµα. 49

αναγκαιότητα ανάπτυξης ενός συστήµατος παρακολούθησης των επιπτώσεων από τον τουρισµό και διαχείρισης των επισκεπτών. Εν προκειµένω, ο Φ.. της περιοχής καλείται να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο προβαίνοντας σε ολοκληρωµένο σχεδιασµό της τουριστικής ανάπτυξης της περιοχής. Με τον όρο ολοκληρωµένο σχεδιασµό της τουριστικής ανάπτυξης εννοείται η χωροθέτηση των τουριστικών υποδοµών και η οργάνωση των παρεχοµένων στον τουρίστα υπηρεσιών κατά τέτοιο τρόπο ώστε να επιτυγχάνεται στο µέγιστο δυνατό επίπεδο ο διττός σκοπός της προστασίας του ενδιαιτήµατος, αλλά και της τουριστικής ανάπτυξης της περιοχής. 108 2.2.3. Ανεπαρκής χρηµατοδότηση. Η ανεπαρκής χρηµατοδότηση των Φ.. αναµφισβήτητα αποτελεί ένα από τα σηµαντικότερα προβλήµατα του Συστήµατος των Προστατευοµένων Περιοχών σήµερα 109. Σύµφωνα µε την παράγραφο 5 του Άρθρου 15 του Νόµου 2742/1999, οι Φ.. καλύπτουν τις χρηµατοδοτικές τους ανάγκες (έξοδα πάγια, για παράδειγµα µισθοδοσία προσωπικού, µισθώµατα, δαπάνες για χρήση υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, αλλά και έξοδα για διενέργεια µελετών, έργων, προµηθειών) είτε µέσω εθνικών και κοινοτικών ενισχύσεων είτε µέσω εσόδων από ανταποδοτικές υπηρεσίες. Μπορεί όµως ένας Φ.. Προστατευόµενης Περιοχής να καλύψει το σύνολο των χρηµατοδοτικών του αναγκών στηριζόµενος αποκλειστικά και µόνο σε πηγές αυτοχρηµατοδότησης; Η διεθνής αλλά και ελληνική εµπειρία απαντά αρνητικά. 108 Ελένη Σβορώνου, Μέθοδοι ιαχείρισης του Οικοτουρισµού και του Τουρισµού σε Προστατευόµενες Περιοχές, WWF - Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε, Αθήνα 2003, σελ. 53 109 Σύµφωνα µε την παράγραφο 5 του Άρθρου 15 του Νόµου 2742/1999 οι πόροι των Φ.. είναι οι ακόλουθοι: α) Επιχορηγήσεις από το Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε., άλλα Υπουργεία, Οργανισµούς και Επιχειρήσεις του ευρύτερου δηµόσιου τοµέα, το Ειδικό Ταµείο Εφαρµογής Ρυθµιστικών και Πολεοδοµικών Σχεδίων (εφεξής Ε.Τ.Ε.Ρ.Π.Σ.), νοµικά πρόσωπα τα οποία σχετίζονται µε την χρηµατοδότηση της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος καθώς και τους Ο.Τ.Α. α και β βαθµού. β) Κοινοτικοί και εθνικοί πόροι οι οποίοι διατίθενται για την εκπόνηση ερευνών, προγραµµάτων και µελετών σχετικών µε θέµατα που ανάγονται στους σκοπούς και τις δραστηριότητες του Φ... γ) Πρόσοδοι από την εκµετάλλευση περιουσιακών στοιχείων, επιχορηγήσεις, δωρεές, κληροδοσίες και κάθε είδους τακτικές ή έκτακτες εισφορές ηµεδαπών ή αλλοδαπών, φυσικών ή νοµικών προσώπων δ) Έσοδα από την πώληση εκδόσεων, υλικών, δεδοµένων και κάθε πνευµατικού προϊόντος που παράγει και εκµεταλλεύεται ο Φ.., καθώς και αµοιβές από την εκτέλεση ερευνών, µελετών και κάθε είδους υπηρεσιών στο πλαίσιο των σκοπών του για λογαριασµό τρίτων. Επίσης, έσοδα που προέρχονται από την εκµετάλλευση και προβολή του προστατευόµενου αντικειµένου, όπως έσοδα από εισιτήρια, ξεναγήσεις οµάδων επισκεπτών, προβολή και εκµετάλλευση οπτικοαουστικού υλικού, εκχώρηση σηµάτων ποιότητας και συνεργασίας µε επιχειρήσεις, και ε) Επιχορηγήσεις από άλλες πηγές και κάθε άλλο έσοδο από οποιαδήποτε αιτία. 50

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγµα του Φ.. Αξιού-Λουδία-Αλιάκµονα ο οποίος σύµφωνα µε την Πρόεδρο του.σ. του, κ. έσποινα Βώκου, κατόρθωσε, εκµεταλλευόµενος µη-κρατικές πηγές εσόδων να συγκεντρώσει ποσό συνολικού ύψους 6.122. Το ποσό ήταν βέβαια εξαιρετικά µικρό ώστε να µπορέσει να καλύψει τα έξοδά του, µε αποτέλεσµα ο Φορέας να αναγκαστεί να διακόψει την λειτουργία του. Κατά συνέπεια, η διάθεση εθνικών πόρων, αλλά και η επιχορήγηση µέσω κοινοτικών χρηµατοδοτικών προγραµµάτων είναι απολύτως αναγκαία προκειµένου να εξασφαλιστεί η βιωσιµότητα του συστήµατος διαχείρισης των Προστατευόµενων Περιοχών. Η κείµενη νοµοθεσία προβλέπει την δυνατότητα χρηµατοδότησης των Φ.. τόσο από την κεντρική ιοίκηση όσο και τους ΟΤΑ και των δυο βαθµών. Εντούτοις, µέχρι σήµερα δεν έχει συµπεριληφθεί ούτε στον Κρατικό αλλά ούτε και στους Προϋπολογισµούς των Ο.Τ.Α. κωδικός εξόδων για την κάλυψη των χρηµατοδοτικών αναγκών των Φ.. Σύµφωνα µε τις εκτιµήσεις των Μ.Κ.Ο επιβεβληµένη κρίνεται η χρηµατοδότηση των Φ.. από τον Τακτικό Προϋπολογισµό έστω κατά 70% για τα πρώτα τουλάχιστον 5-8 έτη λειτουργίας τους 110. Σύµφωνα µε την πλούσια διεθνή εµπειρία, ένα σύστηµα προστασίας και διαχείρισης των Προστατευόµενων Περιοχών µπορεί να είναι βιώσιµο µόνο όταν προβλέπεται αντίστοιχο κονδύλι στον Τακτικό Προϋπολογισµό, όταν δηλαδή χρηµατοδοτείται σταθερά και µε συνέπεια από το ίδιο το Κράτος. Σε κάθε περίπτωση, οι υπόλοιπες πηγές τις οποίες προβλέπει ο Νόµος 2742/1999, όπως για παράδειγµα αυτοχρηµατοδότηση, διενέργεια ερευνών και προγραµµάτων, πάσης φύσεως πρόσοδοι, µπορούν και πρέπει να χρησιµοποιηθούν συµπληρωµατικά, προκειµένου να συµβάλουν στην εξασφάλιση των αναγκαίων πόρων για την λειτουργία του Φορέα 111. Το Ε.Τ.Ε.Ρ.Π.Σ., ταµείο, το οποίο βαρύνει τον Προϋπολογισµό ηµοσίων Επενδύσεων, και του οποίου τα έσοδα προέρχονται από την φορολόγηση της τιµής της βενζίνης κατά ένα ποσοστό, αποτελεί στην ουσία την µοναδική αµιγώς εθνική πηγή χρηµατοδότησης των Φ... Εντούτοις, η εν λόγω χρηµατοδότηση υπακούει σε µια λογική αποσπασµατική και όχι συστηµατική, η οποία αντιµετωπίζει τις ανάγκες των φορέων κατά περίπτωση και ανά περιοχή και όχι οριζόντια-συνολικά. Εποµένως, δεν πρόκειται για µια σταθερή, πάγια και συστηµατική χρηµατοδότηση εκ µέρους της 110 οπ.π. WWF «Προστατευόµενες Περιοχές: Γίνε Συµµέτοχος στη λύση» Σύνοψη Συµπερασµάτων Ηµερίδας, 20 Οκτωβρίου 2004 111 WWF Ελλάς, Γνωρίζετε ότι το περιβάλλον στην Ελλάδα είναι «αυτοχρηµατοδοτούµενο»; Αθήνα, Απρίλιος 2005 51

Πολιτείας. Ένα ιδιαίτερα σηµαντικό θέµα, το οποίο προκύπτει εν προκειµένω σχετίζεται µε την ίδια την λειτουργία του Ε.Τ.Ε.Ρ.Π.Σ.. Από την µια πλευρά, δεν είναι γνωστά και επίσηµα θεσµοθετηµένα τα κριτήρια, βάσει των οποίων το Ταµείο αποφασίζει ποιες δράσεις και ποια έργα είναι επιλέξιµα για χρηµατοδότηση από αυτό. Κατά συνέπεια, η αποτελεσµατικότητα της λειτουργίας του αµφισβητείται, καθώς ενδέχεται να χρηµατοδοτεί έργα τα οποία από περιβαλλοντικής απόψεως να είναι ήσσονος σηµασίας 112. Επίσης, σύµφωνα µε τις µαρτυρίες των Μ.Κ.Ο., το Ε.Τ.Ε.Ρ.Π.Σ. λειτουργεί υπό καθεστώς αδιαφάνειας 113 χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι η ιοίκηση του Ταµείου δεν δηµοσιοποιεί τον ετήσιο απολογισµό του. Συνεπώς, άµεση είναι η ανάγκη για την δηµιουργία ενός Ταµείου, το οποίο θα έχει ως αποκλειστικό αντικείµενο την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Λειτουργώντας το εν λόγω ταµείο υπό καθεστώς πλήρους νοµιµότητας, αποτελεσµατικότητας, αλλά και διαφάνειας θα µπορέσει να εξασφαλίσει σε συνδυασµό µε την αντίστοιχη δηµιουργία κωδικών εξόδων στον Προϋπολογισµό την µακροχρόνια βιωσιµότητα του θεσµού των Φ.., αλλά και του Εθνικού Συστήµατος ιαχείρισης Προστατευόµενων Περιοχών 114. Οι κοινοτικοί πόροι αποτελούν σήµερα την βασική πηγή χρηµατοδότησης των Φ... Στο πλαίσιο της τρέχουσας προγραµµατικής περιόδου (2000-2006), οι Φ.. των Προστατευόµενων Περιοχών θεωρούνται επιλέξιµοι για χρηµατοδότηση από µια σειρά Μέτρων Επιχειρησιακών Προγραµµάτων (Τοµεακών και Περιφερειακών) του Γ Κ.Π.Σ., Κοινοτικών Πρωτοβουλιών καθώς και του χρηµατοδοτικού µέσου LIFE- NATURA, το οποίο χρηµατοδοτείται από το ταµείο Συνοχής και του οποίου ειδικός στόχος είναι η συµβολή στην εφαρµογή της Οδηγίας των Πτηνών και της Οδηγίας των Οικοτόπων καθώς και στην υλοποίηση του οικολογικού δικτύου NATURA 2000 115. Ας µην ξεχνάµε άλλωστε ότι στην Οδηγία 92/43 (Άρθρο 8) αναγνωρίζεται η 112 Αρκτούρος, Αρχέλων, Ελληνική Εταιρεία Προστασίας του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Κληρονοµιάς, Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Εταιρεία για την Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας ΜΟm, WWF Ελλάς, Οι Προστατευόµενες Περιοχές στην Ελλάδα, Θέσεις και Προτεραιότητες ράσεις, 2001, σελ. 8 www.mom.gr/unitedngos.htm 113 οπ.π. WWF- Ελλάς, Γνωρίζετε ότι το περιβάλλον στην Ελλάδα είναι «αυτοχρηµατοδοτούµενο»; Αθήνα, Απρίλιος 2005 114 Η προηγούµενη ηγεσία του Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε. είχε καταθέσει στη Βουλή νοµοσχέδιο το οποίο προέβλεπε τη λειτουργία Ταµείου µε αποκλειστικό αντικείµενο την χρηµατοδότηση των Προστατευόµενων Περιοχών. Το νοµοσχέδιο δεν ψηφίστηκε λόγω αλλαγής της κυβέρνησης. 115 Στο πλαίσιο της τρίτης προγραµµατικής περιόδου, οι δράσεις στις οποίες τελικοί δικαιούχοι µπορούν να είναι Φ.. Προστατευοµένων Περιοχών είναι επιλέξιµες στο πλαίσιο των ακόλουθων προγραµµάτων : 52

ανάγκη για κοινοτική χρηµατοδότηση λόγω υψηλής δηµοσιονοµικής επιβάρυνσης σε περιοχές οι οποίες χαρακτηρίζονται από υψηλή βιοποικιλότητα 116. Το Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Περιβάλλον (εφεξής ΕΠΠΕΡ) αποτελεί την κύρια πηγή εσόδων για τους Φ.. Σύµφωνα µε το Συµπλήρωµα Προγραµµατισµού του εν λόγω Ε.Π., βασικός στόχος του Μέτρου 8.1. «Προστασία και διαχείριση Βιοτόπων- Οικοτόπων, προστασία ειδών, περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους» το οποίο ανήκει στον Άξονα Προτεραιότητας 8 «ιαχείριση Προστατευοµένων Περιοχών, Οικότοποι» αποτελεί η εγκαθίδρυση ενός ολοκληρωµένου καθεστώτος προστασίας, διοίκησης και διαχείρισης των περιοχών οι οποίες διαθέτουν Φ.. 117. Σύµφωνα µε την Ετήσια Έκθεση Εκτέλεσης Έτους 2004, ο συνολικός προϋπολογισµός του Προγράµµατος, όπως αυτός διαµορφώθηκε έπειτα από την ενδιάµεση αξιολόγηση, ανέρχεται στα 569.300. 075, δηλαδή µόλις το 1.33% του συνολικού προϋπολογισµού του Κ.Π.Σ.! Με βάσει τα στοιχεία του 2004, το ποσοστό απορρόφησης του ΕΠΠΕΡ στο σύνολό του ανέρχεται µόλις στο 25%. Ειδικότερα για το Μέτρο 8.1 του Άξονα προτεραιότητας 8, ο προϋπολογισµός του ανέρχεται στα 52.901.000 δηλαδή µόλις στο 9.2% του συνόλου του προϋπολογισµού του Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Απασχόληση και Επαγγελµατική Κατάρτιση» του Υπουργείου Απασχόλησης και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, Μέτρο 1.5. «Ανάπτυξη των δεξιοτήτων και προώθηση της απασχόλησης ανέργων στους τοµείς του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος» Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Εκπαίδευση και Αρχική Επαγγελµατική Κατάρτιση», Μέτρο 2.6. «Προγράµµατα Προστασίας Περιβάλλοντος και Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης» Ειδικό Πρόγραµµα Τοπικής Αυτοδιοίκησης του Υπουργείου Εσωτερικών, ηµόσιας ιοίκησης και Αποκέντρωσης, Υποπρόγραµµα 3 «Βελτίωση βασικών τεχνικών και παραγωγικών υποδοµών περιβάλλοντος» Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Κοινωνία της Πληροφορίας», Μέτρο 2.4. «Περιφερειακά Γεωγραφικά Πληροφοριακά Συστήµατα και Καινοτόµες Ενέργειες», Μέτρο 4.2. «Ανάπτυξη υποδοµών δικτύων τοπικής πρόσβασης», Μέτρο 4.3. «Προηγµένες τηλεπικοινωνιακές υπηρεσίες για τον πολίτη» Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Αγροτική Ανάπτυξη και Ανασυγκρότηση της Υπαίθρου» του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων, Μέτρο 6.3. «Σχέδια ιαχείρισης για την Αειφόρο Ανάπτυξη δασικών και οικολογικά ευαίσθητων περιοχών και δηµιουργία τράπεζας γενετικού υλικού», Μέτρο 7.9. «Ενθάρρυνση των τουριστικών και βιοτεχνικών δραστηριοτήτων, Μέτρο 7.10 «Προστασία του περιβάλλοντος σε συνδυασµό µε τη Γεωργία, τη ασοκοµία, τη διατήρηση του τοπίου, καθώς και τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των ζώων» Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα των αντίστοιχων Περιφερειών Κοινοτική Πρωτοβουλία LEADER + Πρόγραµµα Life-Nature 116 οπ.π. WWF, Αξιολόγηση του Συστήµατος Προστατευόµενων Περιοχών της Ελλάδας: Από την θεωρία στην πράξη, WWF Ελλάς Σεπτέµβριος 2004, σελ. 14 117 Εν προκειµένω, όταν µιλάµε για Προστατευόµενες Περιοχές οι οποίες θεωρούνται επιλέξιµες για κοινοτική χρηµατοδότηση αναφερόµαστε αποκλειστικά και µόνο στις 27 περιοχές για τις οποίες έχει ιδρυθεί επίσηµα Φ... Οι περιοχές αυτές καλύπτουν ένα ιδιαίτερα χαµηλό ποσοστό της τάξης του 20% της συνολικής έκτασης των περιοχών οι οποίοι έχουν χαρακτηριστεί ως προτεινόµενοι Τόποι Κοινοτικής Σηµασίας. 53

Προγράµµατος 118. Όπως φαίνεται και στο διάγραµµα που ακολουθεί, ο προϋπολογισµός των ενταγµένων πράξεων ανέρχεται στο 46% του συνολικού προϋπολογισµού, ενώ το ποσοστό απορρόφησης είναι µόλις 9.7% επί του Π/Υ του Μέτρου 60.000.000 100% 50.000.000 Ευρώ 40.000.000 30.000.000 46% 20.000.000 21% 10.000.000 10% 0 Προϋπολογισµός Μέτρου Προϋπ /σµός Ενταγµένων Πράξεων Νοµικές εσµεύσεις απάνες 31/12/2004 ιάγραµµα 3 : Πρόοδος Υλοποίησης Μέτρου 8.1. 119 Βλέποντας κανείς ποιες ήταν οι προβλέψεις των αρµόδιων αρχών για τις χρηµατοδοτικές ανάγκες του δικτύου NATURA 2000 στην Ελλάδα (περίπου 200.000.000. ετησίως) γίνεται αντιληπτή η ανεπάρκεια των ποσών που διατίθενται από το ΕΠΠΕΡ και βέβαια εκείνων που τελικά απορροφήθηκαν για την κάλυψη των αναγκών των Φ.. 118 Ο Π/Υ του Μέτρου αρχικά ανέρχονταν στα 54.880.000 αλλά έπειτα από πρόταση του Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε. για ενδοπρογραµµατική µεταφορά πόρων, πραγµατοποιήθηκε περικοπή του Π/Υ του Μέτρου κατά 1.979.000. Σύµφωνα µε την εκτίµηση των αρµόδιων αρχών η χρηµατοδότηση επαρκεί για την υλοποίηση των έργων τα οποία µπορούν να αναλάβουν οι Φ.. των Προστατευοµένων Περιοχών, οι οποίοι χαρακτηρίζονται από χαµηλή διαχειριστική επάρκεια και τα έργα τους διακρίνονται από µικρό επίπεδο ωριµότητας. Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε., ΕΠΠΕΡ, Ετήσια Έκθεση Εκτέλεσης Έτους 2004, Ιούνιος 2005, σελ. 67-70 www.epper.gr 119 Πηγή: Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε., ΕΠΠΕΡ, Ετήσια Έκθεση Εκτέλεσης Έτους 2004, Ιούνιος 2005 54

Θα µπορούσε κανείς να υποστηρίξει πως λόγοι οι οποίοι σχετίζονται µε την έλλειψη πολιτικής βούλησης οδήγησαν στα χαµηλά αυτά ποσοστά απορρόφησης. Όπως είδαµε και προηγουµένως, προκειµένου ένας Φ. να µπορέσει να καταστεί επιλέξιµος για χρηµατοδότηση και να χρηµατοδοτηθεί τελικά από το ΕΠΠΕΡ πρέπει να έχουν εκδοθεί και εγκριθεί από το Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε. οι απαραίτητοι Κανονισµοί Λειτουργίας που προβλέπει η κείµενη νοµοθεσία. Χωρίς την έγκριση των εν λόγω Κανονισµών δεν µπορεί να γίνει καµία εκταµίευση ποσών, ακόµα και αν τα έργα έχουν ενταχθεί στο Πρόγραµµα. Ακόµα όµως και την περίπτωση που οι Κανονισµοί Λειτουργίας έχουν εγκριθεί, οι Φ.. δεν µπορούν να προχωρήσουν σε υλοποίηση έργου, καθώς έπειτα από πρόσφατη επιστολή του Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε. τα µέλη των Φ.. δεν δύνανται να πάρουν καµία απόφαση οικονοµικής φύσεως η οποία θα δεσµεύσει µελλοντικά την επερχόµενη ηγεσία του 120! Υπενθυµίζουµε ότι µετά την δηµοσίευση του Νόµου 3260/2004, τα µέλη των.σ. των Φ.. θεωρούνται προσωρινά µέχρι την οριστική αντικατάστασή τους. εδοµένης της καθυστέρησης έκδοσης και έγκρισης Κανονισµών Λειτουργίας, οι Φ.. δεν µπορούν να προχωρήσουν σε προσλήψεις προσωπικού, επιστηµονικού και διοικητικού, το οποίο θα ασκήσει στην ουσία τις αρµοδιότητες του φορέα. Εντούτοις, οι αρµόδιες αρχές κατηγορούν τους Φ.. για διαχειριστική ανεπάρκεια και χρησιµοποιούν το εν λόγω επιχείρηµα προκειµένου να προβούν στην µείωση του Π/Υ του Μέτρου 8.1! 121 Συνοψίζοντας, από την µια µεριά, η κρατική συνεισφορά δεν δύναται να καλύψει τις αυξηµένες ανάγκες προστασίας που προκύπτουν από την εφαρµογή της οδηγίας 92/43. Από την άλλη πλευρά, αυτονόητο είναι ότι η αποκλειστική χρηµατοδότηση των αναγκών των Προστατευοµένων Περιοχών από κοινοτικούς πόρους δεν µπορεί να εξασφαλίσει την µακρόχρονη βιωσιµότητα του συστήµατος διαχείρισης και προστασίας των Προστατευοµένων Περιοχών 122. Σηµείο κλειδί εν προκειµένω αποτελεί το ζήτηµα της αυτοχρηµατοδότησης των Προστατευοµένων Περιοχών. Η ανάγκη εξεύρεσης ιδίων πόρων µέσω της εκµετάλλευσης των πηγών, οι οποίες αναφέρονται στο άρθρο 15 του Νόµου 2742/1999 (πρόσοδοι από την εκµετάλλευση περιουσιακών στοιχείων, έσοδα από την προβολή και εκµετάλλευση του προστατευόµενου αντικειµένου, κ.ο.κ) είναι αναµφισβήτητη. Θα µπορούσε η 120 Υπ αριθµ. 253/17.02.2005 Απόφαση Γενικού ιευθυντή Περιβάλλοντος. 121 Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε., ΕΠΠΕΡ, Ετήσια Έκθεση Εκτέλεσης Έτους 2004, Ιούνιος 2005, σελ. 67-70 www.epper.gr 122 Άλλωστε, βασική αρχή η οποία διέπει τον σχεδιασµό και την υλοποίηση της διαρθρωτικής πολιτικής της Ε.Ε. είναι η αρχή της προσθετικότητας, βάσει της οποίας οι κοινοτικοί πόροι θα πρέπει να δρουν συµπληρωµατικά και όχι να υποκαθιστούν τις εθνικές παρεµβάσεις. 55

Πολιτεία, µέσω εθνικής και κοινοτικής χρηµατοδότησης, να αναλαµβάνει την κάλυψη των επενδυτικών δαπανών και των έργων µε ιδιαίτερα µεγάλο κόστος, και οι Φ.. να καλύπτουν µέσω πηγών αυτοχρηµατοδότησης τα έξοδα λειτουργίας και συντήρησής τους. 2.2.4. Έλλειµµα ενηµέρωσης και συµµετοχής της τοπικής κοινωνίας. Η τοπική κοινωνία αναδεικνύεται σε παράγοντα υψίστης σηµασίας στο πλαίσιο λειτουργίας του συστήµατος των Προστατευόµενων Περιοχών στην Ελλάδα σήµερα. Η επίτευξη του σκοπού της προστασίας και βιώσιµης διαχείρισης των Προστατευόµενων Περιοχών, είναι εφικτή µόνο µέσω της ευρείας συναίνεσης άλλωστε η κοινωνική συναίνεση αποτελεί έναν από τους τρεις βασικούς πυλώνες της έννοιας της βιώσιµης ανάπτυξης. Σε αυτό το πλαίσιο, θεωρείται αναγκαία η αποκεντρωτική διαχείριση των Προστατευοµένων Περιοχών καθώς και η υιοθέτηση συµµετοχικών διαδικασιών στο επίπεδο σχεδιασµού και υλοποίησης πολιτικής. Κατά συνέπεια, ένα σύστηµα αποκεντρωµένης διοίκησης, το οποίο επιβάλλεται από τις ιδιαίτερες κοινωνικοοικονοµικές και περιβαλλοντικές συνθήκες που επικρατούν σε κάθε περιοχή, θα επιτρέψει την ανάδειξη των πραγµατικών οικονοµικών, κοινωνικών και αναπτυξιακών αναγκών του τοπικού πληθυσµού. Οι ανάγκες αυτές πρέπει να ληφθούν υπόψη στο πλαίσιο της διαχείρισης των Προστατευοµένων Περιοχών. Μόνο µέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο αποκέντρωσης και συµµετοχικών διαδικασιών είναι δυνατή η επίτευξη της ευρείας κοινωνικής συναίνεσης για την οποία έγινε λόγος αµέσως παραπάνω. Ιδιαίτερα σηµαντικό είναι εν προκειµένω το ζήτηµα της πληροφόρησης και ενηµέρωσης των τοπικών κοινωνιών σχετικά µε το τι συνεπάγεται στην πράξη η κήρυξη µιας περιοχής ως Προστατευόµενης. Σε πολλές περιοχές που τελούν υπό καθεστώς προστασίας, παρατηρούνται έντονες αντιδράσεις εκ µέρους της τοπικής κοινωνίας, καθώς τα µέτρα που λαµβάνονται για την προστασία και διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος µεταφράζονται εκ µέρους του τοπικού πληθυσµού, σε απαγορεύσεις 56

άσκησης των παραγωγικών και επιχειρηµατικών τους δραστηριοτήτων, απαγορεύσεις οι οποίες συνεπάγονται απώλεια κέρδους για τους ίδιους. 123 Η αναγκαιότητα κατανόησης και αποδοχής εκ µέρους των τοπικών παραγόντων της ισχύουσας νοµοθεσίας και των κανονιστικών ρυθµίσεων τις οποίες αυτή ορίζει, προβάλλεται επιτακτική. Σε κάθε περίπτωση, η διενέργεια διαβουλεύσεων µε τοπικούς φορείς (για παράδειγµα αγρότες, τοπικούς επιχειρηµατίες, περιβαλλοντικές Μ.Κ.Ο οι οποίες δραστηριοποιούνται στην περιοχή) και η εν γένει προσπάθεια να εξασφαλιστεί η µέγιστη δυνατή συµµετοχή των εµπλεκοµένων φορέων στην διαδικασία της διαχείρισης των Προστατευόµενων Περιοχών θα συντελέσει στην αλλαγή πάγιων νοοτροπιών και στάσεων εκ µέρους της τοπικής κοινωνίας, οι οποίες ταυτίζουν τα µέτρα προστασίας και διαχείρισης µε την απόλυτη απαγόρευση οποιασδήποτε ανθρώπινης παρέµβασης στην φύση 124. 2.2.5. Υποβάθµιση φυσικού περιβάλλοντος-ελλιπής προστασία ειδών. Τα παραπάνω προβλήµατα έχουν ως συνέπεια την σοβαρή υποβάθµιση του φυσικού περιβάλλοντος στην πλειονότητα των Προστατευόµενων Περιοχών. Αρχικά αξίζει να υπενθυµίσουµε ότι µε την ψήφιση του Νόµου 3044/2002 και την ίδρυση των 25 Φ.. (σύνολο 27 αν προσθέσουµε και τους δυο που προϋπήρχαν ) καλύπτεται έκταση που αντιστοιχεί στο 20% µόνο της συνολικής έκτασης των περιοχών οι οποίες έχουν χαρακτηριστεί ως Προτεινόµενοι Τόποι Κοινοτικής Σηµασίας. Κατά συνέπεια υπάρχει ένα σηµαντικός αριθµός περιοχών για τις οποίες, αν και έχουν ενταχθεί στον Εθνικό Κατάλογο, δεν λαµβάνονται µέτρα διαχείρισης και προστασίας. Σύµφωνα µε το Άρθρο 6 παρ. 2 της Οδηγίας των Οικοτόπων, κάθε κράτος µέλος οφείλει να λαµβάνει τα απαραίτητα µέτρα έτσι ώστε να αποφευχθεί η υποβάθµιση των φυσικών ενδιαιτηµάτων, αλλά και η σηµαντική όχληση των ειδών που βρίσκονται στην εν λόγω περιοχή. Μέχρι την οριστικοποίηση του Καταλόγου των 123 Χαρακτηριστική εν προκειµένω η περίπτωση του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου Το αναπτυξιακό πρότυπο το οποίο ακολουθείται στην περιοχή της Ζακύνθου κατά την διάρκεια των τελευταίων ετών βασίζεται κατά κύριο λόγο στον µαζικό τουρισµό. Μάλιστα, οι αµµώδεις παραλίες του κόλπου του Λαγανά, παραλίες τις οποίες καλείται να διαχειριστεί ο φορέας ως φυσικό ενδιαίτηµα και χώρο αναπαραγωγής της Caretta Caretta, αποτελούν τον βασικό προορισµό των τουριστών. Κατά συνέπεια, σύγκρουση συµφερόντων δηµιουργείται µεταξύ του Φ.. της Προστατευόµενης Περιοχής και των τοπικών επιχειρηµατιών οι οποίοι δραστηριοποιούνται στην εν λόγω περιοχή. 124 οπ.π. WWF «Προστατευόµενες Περιοχές: Γίνε Συµµέτοχος στη λύση» Σύνοψη Συµπερασµάτων Ηµερίδας, 20 Οκτωβρίου 2004 57

Προτεινόµενων Τόπων Κοινοτικής Σηµασίας, πρέπει σύµφωνα µε την Επιτροπή να εξασφαλιστεί το γεγονός ότι οι περιοχές αυτές δε θα υποστούν υποβάθµιση µέσω της λήψης των αναγκαίων προληπτικών µέτρων. Σύµφωνα µε τις Μ.Κ.Ο., η λήψη µέτρων πρόληψης στις περιοχές που τελούν υπό προστασία αποτελεί πάγιο αίτηµα η έγκριση οποιουδήποτε έργου ή δραστηριότητας θα έπρεπε να εξαρτάται απόλυτα από το αν αυτή παρακωλύει µε κάποιο τρόπο και σε κάποιο βαθµό την επίτευξη του σκοπού της διατήρησης της Προστατευόµενης Περιοχής, διαδικασία η οποία θα υπόκειται σε συνεχή αξιολόγηση. Επίσης, αναφορικά µε την προστασία των ειδών, δεν υπάρχει στην Ελλάδα σήµερα Εθνικό Σύστηµα Παρακολούθησης οι µοναδικές περιπτώσεις όπου λειτουργούν προγράµµατα παρακολούθησης και λήψης µέτρων προστασίας για συγκεκριµένα είδη στην φυσική τους περιοχή εξάπλωσης υλοποιούνται κατά κύριο λόγο από περιβαλλοντικές Μ.Κ.Ο., οι οποίες βάσει καταστατικού δραστηριοποιούνται για την προστασία του συγκεκριµένου είδους. Σηµαντική έλλειψη αναφορικά µε την προστασία των ειδών είναι βέβαια και το γεγονός ότι στην χώρα µας δεν έχει εγκριθεί ακόµα ο Κατάλογος των Ιδιαίτερα Προστατευόµενων Πτηνών, η υιοθέτηση του οποίου προβλέπεται από την ΚΥΑ 33318/308/28-12-1998 µε την οποία ενσωµατώθηκε στο εθνικό µας δίκαιο η κοινοτική Οδηγία των Οικοτόπων 125. Συνοψίζοντας τα σηµαντικότερα προβλήµατα τα οποία εντοπίζονται στο πλαίσιο λειτουργίας του συστήµατος Προστατευοµένων Περιοχών (έλλειψη ολοκληρωµένης εθνικής πολιτικής για το περιβάλλον - έλλειψη κεντρικού χωροταξικού σχεδιασµού, κενά ως προς την θεσµική κατοχύρωση των Προστατευόµενων Περιοχών και των Φ.. τους, ελλιπής χρηµατοδότηση, σύγκρουση µε τα συµφέροντα της τοπικής κοινωνίας) θα µπορούσε να διακρίνει κανείς την ελλιπή βούληση εκ µέρους των αρµόδιων αρχών τόσο για την υιοθέτηση µιας βιώσιµης εθνικής πολιτικής για το φυσικό περιβάλλον εν γένει όσο και για την δηµιουργία ενός ολοκληρωµένου και αποτελεσµατικού Συστήµατος ιαχείρισης των Προστατευόµενων Περιοχών ειδικότερα. 125 Εξάλλου, στο πλαίσιο αυτό της υποβάθµισης του περιβάλλοντος των Προστατευοµένων Περιοχών δε µπορούµε να µην αναφέρουµε και πάλι το γεγονός ότι, µόνο για τους 10 από τους 27 Φ.. οι οποίοι έχουν ιδρυθεί και λειτουργούν σήµερα στην Ελλάδα έχουν εγκριθεί Ε.Π.Μ. µέσω Π.. ή Κ.Υ.Α.. Οι Ε.Π.Μ. ορίζουν τις ζώνες προστασίας της φύσης και ποιες δραστηριότητες απαγορεύονται σε κάθε µια από αυτές. Όσον αφορά στα Σχέδια ιαχείρισης των Προστατευοµένων Περιοχών για τις οποίες υπάρχει Φ.., κανένα δεν έχει εκδοθεί και εγκριθεί µέχρι σήµερα, ενώ έχουν εκπονηθεί ορισµένα Σχέδια ιαχείρισης για περιοχές όµως οι οποίες είναι εκτός δικτύου NATURA 2000 58

Συγκρίνοντας µάλιστα τις προεκλογικές δεσµεύσεις των κοµµάτων αλλά και τις επίσηµες πολιτικές διακηρύξεις-ευχολόγια µε την υφιστάµενη κατάσταση, καταλήγει στο συµπέρασµα πως το περιβάλλον σήµερα βρίσκεται µάλλον στο περιθώριο της πολιτική ατζέντα της χώρας η οποία φαίνεται να διαµορφώνεται βάσει των προτεραιοτήτων τις οποίες θέτει ο βραχυπρόθεσµος πολιτικός κύκλος. Σήµερα, η πολιτική της χώρας για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος καθορίζεται από την απειλή παραποµπής της στο.ε.κ. για παράβαση της Κοινοτικής Νοµοθεσίας. 126 126 Greenpeace, WWF, Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης, ίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ S.O.S., Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης, ΑΡΧΕΛΩΝ, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Εταιρεία για τη Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας ΜΟm, Ένα χρόνο µετά τις προεκλογικές δεσµεύσεις, Το Περιβάλλον (εξακολουθεί να) βρίσκεται στο περιθώριο, Αθήνα 15 Μαρτίου 2005 59

3. Μελέτη περίπτωσης: Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου. Αντικείµενο του παρόντος κεφαλαίου αποτελεί η µελέτη του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου (εφεξής Ε.Θ.Π.Ζ). Το Ε.Θ.Π.Ζ. ιδρύθηκε µε το Π.. Φ.Ε.Κ. 906/ /22-12-1999 και τροποποιήθηκε αργότερα µε Π.. του 2003 (ΦΕΚ 1272/ /27.11.2003). Η διαχείριση της περιοχής του Ε.Θ.Π.Ζ. ανατέθηκε στον Οργανισµό Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου, νοµικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου, εποπτευόµενο από τον Υπουργό ΠΕ.ΧΩ. Ε., το οποίο συστάθηκε µε το Π.. του 1999. Με το Π.. του 2003 ο Οργανισµός Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου µετονοµάστηκε σε Φορέα ιαχείρισης Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου. Ο Οργανισµός Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου είναι ο πρώτος Φ.. Προστατευόµενης Περιοχής ο οποίος ιδρύθηκε στην Ελλάδα. Η περιοχή την οποία καλείται να διαχειριστεί ο Φ.. του Ε.Θ.Π.Ζ., αποτελεί νησιωτική περιοχή, η οποία γνωρίζει έντονη τουριστική ανάπτυξη. Μάλιστα, σύµφωνα µε στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος, το ποσοστό το οποίο αντιπροσωπεύει ο κλάδος των ξενοδοχείων-εστιατορίων ως προς το συνολικό Ακαθάριστο Εγχώριο Εισόδηµα του Νοµού ανέρχεται στο 12,85%, ποσοστό το οποίο παρουσιάζει αυξητική τάση (έτη 1995-1999) 127. Το αναπτυξιακό πρότυπο το οποίο ακολουθείται στην περιοχή στηρίζεται κατά κύριο λόγο στον µαζικό τουρισµό. Ειδικότερα, η περιοχή του κόλπου του Λαγανά αποτελεί τον βασικό τουριστικό προορισµό του νησιού, κυρίως λόγω των αµµωδών παραλιών οι οποίες βρίσκονται σε αυτόν. Από την άλλη πλευρά, οι µήνες από τον Μάιο έως και τον Οκτώβριο µήνες κατά τους οποίους καταγράφεται η µεγαλύτερη τουριστική κίνηση - αποτελούν την περίοδο αναπαραγωγής της θαλάσσιας χελώνας Caretta-Caretta επίσης, οι παραλίες του Κόλπου του Λαγανά αποτελούν το σπουδαιότερο ενδιαίτηµα του σπάνιου αυτού είδους στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου. Με δεδοµένα τα ανωτέρω, αντιλαµβάνεται κανείς ότι η περιοχή του Ε.Θ.Π.Ζ. αποτελεί µια περιοχή στην οποία παρατηρούνται έντονες συγκρούσεις ως προς την χρήση της γης µεταξύ αυτών οι οποίοι µάχονται για την διατήρηση της θαλάσσιας χελώνας Caretta-Caretta και αυτών οι οποίοι επιθυµούν την τουριστική εκµετάλλευση της περιοχής προς όφελός τους. 127 Αναλυτικά το ποσοστό αυτό για τα έτη 1995-1999: 1995: 11,11%, 1996:11,87%, 1997: 13,75%, 1998: 14,06%, 1999: 13,5%. www.economics.gr 60

Αρχικά, θα δούµε βασικά στοιχεία τα οποία αφορούν στην περιοχή του Ε.Θ.Π.Ζ. και στον Φ.. του, ενώ στη συνέχεια θα εξετάσουµε την υπόθεση καταδίκης της χώρας µας από το.ε.κ., για την µη εφαρµογή της ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής νοµοθεσίας στην εν λόγω περιοχή (Υπόθεση C-103/00 «Παράβαση κράτους µέλους Οδηγία 9243/ΕΟΚ ιατήρηση των φυσικών οικοτόπων και της άγριας πανίδας και χλωρίδας Προστασία των ειδών»). 3.1. Περιοχή Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου 3.1.1. Χλωρίδα και Πανίδα στην περιοχή του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου Η περιοχή του Ε.Θ.Π.Ζ αποτελείται από την θαλάσσια έκταση και τις νησίδες του Κόλπου του Λαγανά, τον υγρότοπο της Λίµνης Κερίου, τις Νήσους Στροφάδες, οι οποίες βρίσκονται νότια της Ζακύνθου, και την χερσαία έκταση των ήµων Ζακυνθίων και Λαγανά. Η περιοχή του Θαλάσσιου Πάρκου παρουσιάζει εξαιρετικό οικολογικό ενδιαφέρον λόγω της υψηλής βιοποικιλότητάς της. Σε αυτήν απαντώνται ποικίλα είδη σηµαντικών οικοτόπων στους οποίους αναπτύσσονται µοναδικά φυτικά και ζωικά είδη. Η ευρύτερη περιοχή του Θαλάσσιου Πάρκου περιλαµβάνει ποικίλα ενδιαιτήµατα, τα οποία αποτελούν σηµαντικές οικοθέσεις για µια σειρά ειδών πανίδας (είδη ορνιθοπανίδας, ερπετά, αµφίβια και θηλαστικά). Ο κόλπος του Λαγανά που βρίσκεται στο νοτιοανατολικό τµήµα της Ζακύνθου και εκτείνεται µεταξύ των ακρωτηρίων Μαραθιά και Γέρακα, αποτελεί την σηµαντικότερη θέση ωοτοκίας της θαλάσσιας χελώνας Caretta- Caretta στην χώρα µας αλλά και στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου. Η θαλάσσια χελώνα Caretta- Caretta προστατεύεται βάσει της Σύµβασης της Βέρνης για την ιατήρηση της Ευρωπαϊκής Άγριας Ζωής και των Φυσικών Βιοτόπων που υιοθετήθηκε το 1979 στο πλαίσιο του Συµβουλίου της Ευρώπης 128 και βέβαια βάσει της Οδηγίας 92/43 του Συµβουλίου της Ευρωπαϊκής 128 Η Θαλάσσια χελώνα Caretta-Caretta περιλαµβάνεται στο Παράρτηµα ΙΙ της Σύµβασης της Βέρνης ως ζωικό είδος υπό αυστηρό καθεστώς προστασίας. Η Σύµβαση της Βέρνης επικυρώθηκε από την Ελληνική ηµοκρατία µε το Ν. 1335/1983 (ΦΕΚ 32/Α/14-03-1983) «Κύρωση ιεθνούς Σύµβασης για τη διατήρηση της Άγριας Ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης». 61

Ένωσης για τη ιατήρηση των Φυσικών Οικοτόπων, της Άγριας Πανίδας και Αυτοφυούς Χλωρίδας 129. Έξι συνολικά αµµώδεις παραλίες συνολικού µήκους 5 περίπου χιλιοµέτρων αποτελούν το βασικό ενδιαίτηµα αναπαραγωγής της θαλάσσιας χελώνας: το Μαραθονήσι, ο Ανατολικός Λαγανάς, το Καλαµάκι, τα Σεκάνια, η άφνη και ο Γέρακας 130. Στις παραλίες αυτές απαντώνται κάθε χρόνο περίπου 900-1.800 φωλέες. 131 Σύµφωνα µε τους ειδικούς, ενώ στο παρελθόν οι παραλίες του Λαγανά και του Καλαµακίου, παραλίες µε µεγαλύτερο µήκος και πλάτος, αποτελούσαν το βασικό τόπο αναπαραγωγής της χελώνας, σήµερα η αύξηση των ανθρωπογενών παρεµβάσεων στις εν λόγω ακτές οδήγησε σε σηµαντική συρρίκνωση του οικοτόπου αναπαραγωγής. Εν αντιθέσει, µικρότερες παραλίες µε λιγότερη τουριστική κίνηση όπως αυτές των Σεκανίων, της άφνης και του Μαραθονησίου αποτελούν σήµερα τον κύριο τόπο φωλεοποίησης της Caretta-Caretta. 132 Στις δυτικές ακτές του νησιού, βρίσκεται µόνιµος πληθυσµός (15 περίπου άτοµα) της µεσογειακής φώκιας Monachus-Monachus, η οποία κινδυνεύει µε εξαφάνιση στη Μεσόγειο. Από τα 400 άτοµα του είδους τα οποία έχουν αποµείνει παγκοσµίως, τα 200 περίπου βρίσκονται στον ελλαδικό χώρο 133. Εντός του κόλπου του Λαγανά η περιοχή στην οποία συνηθέστερα απαντάται η φώκια Monachus- Monachus είναι ανοιχτά από το Κερί και το Μαραθονήσι. 134 Όσον αφορά στον τύπο της βλάστησης που αναπτύσσεται στην περιοχή, ο Κόλπος του Λαγανά, περιλαµβάνει πολλές, µικρές και αµµώδεις παραλίες µεταξύ των οποίων µεσολαβούν µικροί λόφοι και βραχώδεις ακτές. Εκτός από τις αµµώδεις παραλίες οι οποίες αποτελούν το βασικό τόπο φωλεοποίησης της χελώνας Caretta- Caretta, ένας ιδιαίτερα σηµαντικός τύπος οικοτόπου ο οποίος απαντάται στην περιοχή είναι η θαλάσσια βιοκοινωνία της Ποσειδωνίας (Posidonia oceonica). Τα 129 Η θαλάσσια χελώνα Caretta-Caretta περιλαµβάνεται στο Παράρτηµα IV το οποίο αναφέρεται στα φυτικά και ζωικά είδη κοινοτικού ενδιαφέροντος που απαιτούν αυστηρή προστασία. 130 Σύµφωνα µε το Π.. χαρακτηρισµού της περιοχής ως Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο, η παραλία των Σεκανίων ανήκει στην ζώνη απόλυτης προστασίας της φύσης. Οι υπόλοιπες πέντε παραλίες ωοτοκίας (Μαραθονήσι, Λαγανάς, Καλαµάκι, άφνη και Γέρακας), ανήκουν στην περιοχή προστασίας της φύσης. Στο άρθρο 4 «Ειδικότεροι στόχοι διαχείρισης και µέτρα προστασίας των περιοχών του Ε.Θ.Π.Ζ.» του Π.. ΦΕΚ 906/1999 περιγράφονται µε λεπτοµέρεια για κάθε µια από τις παραπάνω περιοχές αφενός µεν οι στόχοι διατήρησης αφετέρου δε οι δραστηριότητες οι οποίες επιτρέπονται στην περιοχή. 131 Dimitrios Dimopoulos, The National Marine Park of Zakynthos : A Refuge for the Loggerhead Turtle in the Mediterranean, Marina Turtle Newsletter, 93: 5-9, 2001 132 http://www.nmp-zak.org/site_el/?q=node/19 133 Το υψηλό ποσοστό εµφάνισης ενήλικων φωκιών στην Ζάκυνθο (περίπου το 50%) προκαλεί ανησυχίες στους ειδικούς σχετικά µε την επιβίωση του είδους στην περιοχή. 134 http://www.nmp-zak.org/site_el/?q=node/20 62

υποθαλάσσια λιβάδια της Μεσογείου, χαρακτηριστικός τύπος ενδιαιτήµατος της Μεσογείου, αποτελούν περιοχή ιδιαίτερα υψηλής παραγωγικότητας για σηµαντικό αριθµό ασπόνδυλων ειδών και ψαριών. Σήµερα τα υποθαλάσσια λιβάδια της Ποσειδωνίας, τα οποία περιλαµβάνονται τον Κατάλογο του ικτύου «Φύση 2000» θεωρούνται είδος απειλούµενο µε εξαφάνιση λόγω ανθρώπινης παρέµβασης. 135 3.1.2. Χαρακτηρισµός της περιοχής του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου. Τα πρώτα µέτρα τα οποία ελήφθησαν για την προστασία της περιοχής αναπαραγωγής της χελώνας Caretta-Caretta χρονολογούνται ήδη από το 1984, οπότε και ιδρύεται ο Σύλλογος για την Προστασία της Θαλάσσιας Χελώνας. Παράλληλα εκδόθηκε Π.. το οποίο περιελάµβανε µέτρα προστασίας της περιοχής φωλεοποίησης της χελώνας, ενώ για τον ίδιο σκοπό, το 1990 ορίστηκαν µε Π.. Ζώνες Οικιστικού Ελέγχου στην περιοχή. 136 Η Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη για την περιοχή της Ζακύνθου, η οποία εκπονήθηκε από την εταιρεία ENVECO A.E. σε συνεργασία µε την /νση Περιβαλλοντικού Σχεδιασµού της Γενικής ιεύθυνσης Περιβάλλοντος του Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε., ολοκληρώθηκε το 1996 και εγκρίθηκε µε την υπ αριθµ. 55319/2434/17.07.1997 Απόφαση Υπουργού ΠΕ.ΧΩ. Ε.. 137 Εντούτοις, το σχετικό Π.. για την οριοθέτηση της Προστατευόµενης Περιοχής εκδόθηκε τρία χρόνια αργότερα (22.12.1999) και µάλιστα, όπως θα δούµε στη συνέχεια, έπειτα από την απειλή επιβολής κυρώσεων από την Ε.Ε.. Σκοπό της ίδρυσης του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου αποτελεί, σύµφωνα µε το άρθρο 1 του Π.. 906/1999, η διαφύλαξη της σηµαντικότατης φυσικής κληρονοµιάς και η διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας της θαλάσσιας και παράκτιας έκτασης των νησίδων του κόλπου του Λαγανά και των νήσων Στροφάδων του Νοµού 135 http://www.nmp-zak.org/site_el/?q=node/13 136 Π.. «Καθορισµός Ζώνης Οικιστικού Ελέγχου κατώτατου ορίου κατάτµησης και λοιπών όρων και περιορισµών δόµησης στην εκτός εγκεκριµένου σχεδίου περιοχή και εκτός ορίων οικισµών υφιστάµενων προ του 1923 των κοινοτήτων Βασιλικού, Καλαµακίου, Λιθακιάς και Παντοκράτορα (Ν. Ζακύνθου) ΦΕΚ 347/ /16.06.1990. 137 Α. Ραυτοπούλου, Φορέας ιαχείρισης Προστατευόµενης Περιοχής Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου, Εθνική Σχολή ηµόσιας ιοίκησης, Τελική Εργασία, Ι Εκπαιδευτική Σειρά, Τµήµα Γενικής ιοίκησης, 2003, σελ. 7-9 63

Ζακύνθου 138. Παράλληλα επιδιώκεται η ανάπτυξη µιας σειράς δραστηριοτήτων οι οποίες εναρµονίζονται µε την προστασία της φύσης και του τοπίου στην εν λόγω περιοχή. Στα άρθρα 2 και 3 του Π.. ορίζεται ο χαρακτηρισµός του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου και της Περιφερειακής Ζώνης αυτού, και η ακριβής οριοθέτηση και ο χαρακτηρισµός των περιοχών προστασίας. Στο παρακάτω σχήµα φαίνεται ο χάρτης της περιοχής µε την ζώνωση και τον χαρακτηρισµό των περιοχών τις οποίες περιλαµβάνει το Ε.Θ.Π.Ζ. 139. 138 Ειδικότερα, η οριοθέτηση της περιοχής ως Προστατευόµενης στοχεύει στην προστασία και διατήρηση: των σηµαντικότερων παραλιών αναπαραγωγής της θαλάσσιας χελώνας Caretta-Caretta, του πληθυσµού της µεσογειακής φώκιας Monachus-Monachus, ο οποίος απαντάται στην περιοχή, των οικοτόπων των ειδών της προστατευόµενης ορνιθοπανίδας και δη της µεταναστευτικής, των παράκτιων και θαλάσσιων τύπων οικοτόπων οι οποίοι παρουσιάζουν ευρωπαϊκό και µεσογειακό οικολογικό ενδιαφέρον, των θαλάσσιων οικοσυστηµάτων τα οποία απειλούνται τόσο από την ρύπανση όσο και από δραστηριότητες οι οποίες λαµβάνουν χώρα στην θάλασσα, Επίσης, στόχο του Ε.Θ.Π.Ζ. αποτελεί η προώθηση δραστηριοτήτων οι οποίες σχετίζονται µε: την τουριστική ανάπτυξη και αναψυχή, σύµφωνα πάντοτε µε τις αρχές της αειφορίας, την περιβαλλοντική εκπαίδευση, πληροφόρηση και ευαισθητοποίηση του κοινού σε θέµατα προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, την κατάρτιση-απασχόληση δυναµικού στο πλαίσιο διαχείρισης της Προστατευόµενης Περιοχής, την ανάπτυξη φιλικών προς το περιβάλλον µεθόδων πρωτογενούς παραγωγής (γεωργία, αλιεία), την διαφύλαξη του φυσικού και πολιτιστικού τοπίου, την ανάπτυξη δράσεων πολιτιστικού χαρακτήρα. Ε.Θ.Π.Ζ. Πεπραγµένα Φορέα ιαχείρισης Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου, εκέµβριος 2001 139 http://www.nmp-zak.org/site_el/?q=node/5 64

Σχήµα 1: Ζώνωση και χαρακτηρισµός περιοχών προστασίας του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου Στο άρθρο 4 δίνονται µε λεπτοµέρεια οι ειδικότεροι στόχοι διαχείρισης κατά ζώνες και κατά περιοχές. Επίσης περιγράφονται λεπτοµερώς τα µέτρα προστασίας, οι δραστηριότητες δηλαδή οι οποίες επιτρέπονται και εκείνες οι οποίες απαγορεύονται σε κάθε µια από αυτές. Όροι και περιορισµοί δίνονται επίσης και για την Περιφερειακή Ζώνη του Πάρκου (άρθρο 5). Το άρθρο 6 αναφέρεται σε γενικές διατάξεις οι οποίες ισχύουν για το σύνολο της περιοχής του Ε.Θ.Π.Ζ., ενώ το άρθρο 7 ρυθµίζει τα σχετικά µε τον Κανονισµό Λειτουργίας και ιαχείρισης του Πάρκου. Ο τελευταίος περιλαµβάνει ειδικότερα µέτρα προστασίας και διαχείρισης καθώς και ειδικότερους όρους και περιορισµούς ως προς την άσκηση δραστηριοτήτων σύµφωνα πάντοτε µε τα όσα ορίζει η Ε.Π.Μ. της περιοχής. Οι κυρώσεις στις οποίες υπόκεινται εκείνοι οι οποίοι δεν συµµορφώνονται µε τις διατάξεις του Π.., ορίζονται στο άρθρο 8. Τέλος, µε το άρθρο 9 ιδρύεται το αρµόδιο όργανο για την διοίκηση και διαχείριση του Θαλάσσιου Πάρκου, το οποίο καλείται Οργανισµός Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνου, και στο άρθρο 10 ορίζονται τα σχετικά µε την διοίκηση του Οργανισµού. Με το Π.. 1272/ /27.11.2003 τροποποιήθηκαν διατάξεις του Π.. 906/1999, οι οποίες αφορούν στον χαρακτηρισµό της Περιφερειακής Ζώνης του 65

Πάρκου, την οριοθέτηση και το χαρακτηρισµό των περιοχών, τους ειδικότερους στόχους διαχείρισης και τα µέτρα προστασίας αυτών καθώς και τους όρους και περιορισµούς, οι οποίοι ισχύουν στην Περιφερειακή Ζώνη αλλά και σε όλες τις περιοχές του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου. Επίσης, τροποιήσεις έγιναν και στις διατάξεις οι οποίες αφορούν στην διοίκηση του Ε.Θ.Π.Ζ., για τις οποίες θα γίνει λόγος αµέσως παρακάτω. 3.2. Φορέας ιαχείρισης Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου Ο Οργανισµός Ε.Θ.Π.Ζ. αποτελεί όπως ήδη αναφέρθηκε Νοµικό Πρόσωπο Ιδιωτικού ικαίου το οποίο τελεί υπό την εποπτεία του Υπουργού ΠΕ.ΧΩ. Ε.. Σκοπό του Οργανισµού αποτελεί η κατάρτιση και εφαρµογή του Κανονισµού ιαχείρισης και Λειτουργίας του Πάρκου, σύµφωνα µε το άρθρο 7 του Π.. αλλά και η τήρηση των όρων και των περιορισµών τους οποίους αυτό προβλέπει. Ειδικότερες αρµοδιότητες του Οργανισµού περιγράφονται στην παράγραφο 4 του άρθρου. Οι πόροι τους οποίους προβλέπει η παρ. 3, είναι οι ίδιοι σχεδόν µε αυτούς οι οποίοι ορίζονται στον Νόµο 2742/1999, ο οποίος είχε εκδοθεί λίγους µήνες νωρίτερα (Οκτώβριος 1999). Η διοίκηση του Οργανισµού ανατίθεται, σύµφωνα µε το άρθρο 10 του Π.. του 1999, στον Πρόεδρο του Οργανισµού, σε εννεαµελές.σ., και την επιτροπή οικονοµικού ελέγχου η οποία ορίζεται από τον Υπουργό Οικονοµικών. Στο.Σ. του Οργανισµού προβλεπόταν η συµµετοχή του Προέδρου, τον οποίο όριζε ο Υπουργός ΠΕ.ΧΩ. Ε., ενός εκπροσώπου από την Περιφέρεια Ιονίων Νήσων, ενός εκπροσώπου της /νσης Περιβαλλοντικού Σχεδιασµού του Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε. και ενός εκπροσώπου των περιβαλλοντικών οργανώσεων που δραστηριοποιούνται στην περιοχή. Η προέλευση των υπολοίπων µελών του.σ. δεν ορίζεται ακριβώς στο Π.. αλλά σύµφωνα µε την παρ.2 του άρθρου 10, τα άτοµα αυτά τα οποία πρέπει να διαθέτουν γνώσεις ή εµπειρία σε θέµατα διαχείρισης φυσικού περιβάλλοντος, ορίζονται από τον Υπουργό ΠΕ.ΧΩ. Ε.. Σε εφαρµογή των συγκεκριµένων διατάξεων εκδόθηκε το 2000, η υπ αριθµ. 66209/20.07.2000 Απόφαση Υφυπουργού ΠΕ.ΧΩ. Ε. περί «Συγκότησης προσωρινής διοίκησης του Οργανισµού Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου» 140. 140 Σύµφωνα µε τα Πεπραγµένα έτους 2001 του Φ.. Ε.Θ.Π.Ζ., το.σ. το οποίο ορίστηκε µε την Υ.Α. υπ αριθµ. 66209/20.07.2000 αποτελείτο από τους: Ι. Παντή, Πρόεδρο, Α. Αντίοχο, τακτικό µέλος, Χ. 66

Η θητεία της προσωρινής διοίκησης η οποία ορίστηκε µε την εν λόγω απόφαση παρατάθηκε µε την υπ αριθµ. 45510/471/30.01.2001 όµοια απόφαση περί «Παράτασης της προσωρινής ιοίκησης του Οργανισµού Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου». Τέλος, µε την υπ αριθµ. 28553/14.07.2003 (ΦΕΚ 1034/Β /25.07.2003) ανανεώθηκε η θητεία της προσωρινής αυτής διοίκησης του Θαλάσσιου Πάρκου. Τον Αύγουστο του 2004 εκδόθηκε ο Νόµος 3260/2004, από την έναρξη ισχύος των διατάξεων του οποίου (άρθρο 10, παρ.2) έληξε αυτοδίκαια η θητεία των µελών των.σ. των Φ.. των Προστατευοµένων Περιοχών. Σύµφωνα µε την παρ.4 του άρθρου 11 του ίδιου Νόµου, τα µέλη τους θεωρούνται προσωρινά και ασκούν τα καθήκοντά τους µέχρι την αντικατάστασή τους µε νεότερη Απόφαση του Υπουργού ΠΕ.ΧΩ. Ε.. Τον Απρίλιο του 2005, εκδόθηκε η υπ αριθµ. 165734/1518 Απόφαση Υπουργού ΠΕ.ΧΩ. Ε.( ΦΕΚ 528/Β / 20.04.2005), µε την οποία νέος Πρόεδρος του.σ. του Ε.Θ.Π.Ζ. ορίστηκε ο κ. Λαµπράκης Νικόλαος, Αναπληρωτής Καθηγητής Υδρογεωλογίας του Τµήµατος Γεωλογίας του Πανεπιστηµίου Πατρών, ενώ τα υπόλοιπα µέλη του.σ. παρέµειναν τα ίδια. Ο ορισµός του συγκεκριµένου προσώπου στην θέση του Προέδρου του.σ. του Ε.Θ.Π.Ζ., προκάλεσε αντιδράσεις. Η είδηση ότι ο Πρόεδρος του Φ.. του Ε.Θ.Π.Ζ. διατηρεί προσωπικές σχέσεις µε ιδιοκτήτες αυθαιρέτων κτισµάτων, τα οποία βρίσκονται σε παραλίες που αποτελούν βασικό τόπο αναπαραγωγής της θαλάσσιας χελώνας Caretta-Caretta, και σε βάρος των οποίων εκκρεµούν αποφάσεις κατεδάφισης, οδήγησε στην άµεση αποµάκρυνση του Προέδρου από το.σ. του Φ... Ο Υπουργός ΠΕ.ΧΩ. Ε. ζήτησε άµεσα την παραίτηση του Πρόεδρου, ο οποίος την κατέθεσε µε επιστολή του στο Γραφείο του Υφυπουργού ΠΕ.ΧΩ. Ε. στις 25.05.2005. Η πράξη αυτή παραίτησης θεωρήθηκε ιδιαίτερα «γενναία πολιτικά» η ύπαρξη σχέσεων µε πρόσωπα τα οποία έχουν προσωπικό συµφέρον από την διατήρηση στην περιοχή του υφιστάµενου καθεστώτος ανεπαρκούς προστασίας, καθιστά ουσιαστικά αδύνατη την άσκηση των καθηκόντων τα οποία απορρέουν από την θέση του Προέδρου του.σ. του Ε.Θ.Π.Ζ., καθήκοντα Γεωργαρά, τακτικό µέλος, Λ. Κλαδή Καλδή (εκπρόσωπο. Λαγανά ) τακτικό µέλος, Ι. Κοπανά (εκπρόσωπο. Ζακυνθίων) τακτικό µέλος, Σ. Κοπανά (εκπρόσωπος Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε) τακτικό µέλος, Σ. Λαβράνο, Ε. Παπά (εκπρόσωπο Περιβαλλοντικών Οργανώσεων), Σ. Πέττα, Κ. Τσουκαλά (εκπρόσωπο Περιφέρειας Ιονίων Νήσων). Ε.Θ.Π.Ζ. Πεπραγµένα Φορέα ιαχείρισης Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου, εκέµβριος 2001 67

τα οποία στοχεύουν στην διαφύλαξη της φυσικής κληρονοµιάς της Προστατευόµενης Περιοχής 141. Την πράξη παραίτησης του κ. Λαµπράκη ακολούθησε ένα µήνα περίπου αργότερα, ο ορισµός εκ µέρους του Υπουργού ΠΕ.ΧΩ. Ε., νέου Προέδρου.Σ. του Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου. Με την υπ αριθµ. 166154/2318 Υπουργική Απόφαση (ΦΕΚ 803/Β /13.06.2005), νέα Πρόεδρος ορίστηκε η Αµαλία Καραγκούνη - Κύρτσου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Τµήµα Βιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών. Τα υπόλοιπα µέλη του.σ., συνέχισαν να ακούν κανονικά τις αρµοδιότητες τους µέχρι την αντικατάστασή τους. Το νέο.σ. µε Πρόεδρο την κ. Κύρτσου-Καραγκούνη ορίστηκε µε την υπ αριθµ. 166834/3732/28.09.2005 Απόφαση Υπουργού ΠΕ.ΧΩ. Ε., η οποία δηµοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 1400/Β /10.10.2005. Με το Π.. 1272/ / 27.11.2003 το οποίο όπως είδαµε τροποποίησε το Π.. του 1999, καταργήθηκε ο Οργανισµός Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου ενώ όλες ανεξαιρέτως οι υποχρεώσεις, τα δικαιώµατα και οι έννοµες σχέσεις αυτού µεταφέρθηκαν ακέραιες και αυτούσιες στον Φορέα ιαχείρισης Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου, Νοµικό Πρόσωπο Ιδιωτικού ικαίου το οποίο συστάθηκε µε το άρθρο 7. Σχετικά µε την σύσταση, τις αρµοδιότητες, τους πόρους, την στελέχωση και την λειτουργία του Φορέα ιαχείρισης, το Π.. παραπέµπει στις αντίστοιχες διατάξεις του Νόµου 2742/1999 ο οποίος ρυθµίζει ζητήµατα σχετικά µε την διοίκηση και διαχείριση των Προστατευοµένων Περιοχών. Σύµφωνα µε την παρ. 5 του άρθρου 7, ο Φορέας ιαχείρισης διοικείται από 11µελές.Σ. το οποίο συγκροτείται από τα ακόλουθα µέλη: 1) Τον Πρόεδρο, ο οποίος ορίζεται από τον Υπουργό ΠΕ.ΧΩ. Ε., 2) Έναν εκπρόσωπο του Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε., ο οποίος ορίζεται από τον οικείο Υπουργό, 3) Έναν εκπρόσωπο του Υπουργείου Γεωργίας, ο οποίος ορίζεται από τον οικείο Υπουργό, 4) Έναν εκπρόσωπο του Υπουργείου Εµπορικής Ναυτιλίας που ορίζεται από τον οικείο Υπουργό, 5) Έναν εκπρόσωπο της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων ο οποίος ορίζεται από το Γενικό Γραµµατέα της Περιφέρειας, 141 WWF Ελλάς, Ζητούνται γενναίες πολιτικές αποφάσεις για τον βιότοπο της θαλάσσιας χελώνας στη Ζάκυνθο, 8 Ιουνίου 2005 68

6) Έναν εκπρόσωπο της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης Ζακύνθου, 7) Έναν εκπρόσωπο του ήµου Ζακυνθίων, 8) Έναν εκπρόσωπο του ήµου Λαγανά, 9) Έναν εκπρόσωπο της Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισµών Ζακύνθου, 10) Έναν εκπρόσωπο της Ένωσης Ξενοδόχων Ζακύνθου και της Οµοσπονδίας Συλλόγων Ενοικιαζοµένων ωµατίων και Καταλυµάτων Ζακύνθου, ο οποίος ορίζεται µε κοινή απόφαση των.σ. των δυο φορέων, και 11) Έναν εκπρόσωπο περιβαλλοντικής Μ.Κ.Ο. η οποία ορίζεται από την πολιτική ηγεσία του Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε., έπειτα από την πρόταση δυο τουλάχιστον Μ.Κ.Ο. που δραστηριοποιούνται στην περιοχή της Ζακύνθου. Σύµφωνα µε την παρ.6 τα µέλη του.σ. αφενός πρέπει να έχουν την απαιτούµενη ειδική επιστηµονική κατάρτιση και εµπειρία για να ασκήσουν τις αρµοδιότητές τους, αφετέρου δε να διαθέτουν τοπικό δεσµό µε το αντικείµενο υπό προστασία. Αξιοσηµείωτο είναι το γεγονός ότι προβλέπεται µόνο ένας εκπρόσωπος περιβαλλοντικών Μ.Κ.Ο., ενώ προβλέπονται τρεις εκπρόσωποι της τοπικής αυτοδιοίκησης και δυο εκπρόσωποι παραγωγικών φορέων. Μάλιστα ο εκπρόσωπος των Μ.Κ.Ο. πρέπει να εγκριθεί από τον Υπουργό ΠΕ.ΧΩ. Ε.. Σηµαντικό κενό το οποίο εντοπίζεται εν προκειµένω αφορά στις αρµοδιότητες του.σ. του Φ... Συγκεκριµένα, το.σ. δεν διαθέτει ουσιαστικές αποφασιστικές αρµοδιότητες εφαρµογής της νοµοθεσίας για την διαχείριση της Προστατευόµενης Περιοχής, για την οποία υπεύθυνες είναι οι τοπικές αρχές του νησιού. Το.Σ. είναι απλώς αρµόδιο να αναφέρει στις τελευταίες, πράξεις ή παραλείψεις, οι οποίες συνιστούν παραβάσεις των διατάξεων του Π... 142 Επίσης, προβλέπεται η σύσταση, µε απόφαση του Υπουργού ΠΕ.ΧΩ. Ε., Επιστηµονικής και Συµβουλευτικής Επιτροπής µε τριετή θητεία.. Η πρώτη αποτελείται από τρία άτοµα, τα οποία διαθέτουν επιστηµονική γνώση και εµπειρία στο θέµα της διαχείρισης θαλάσσιων και παράκτιων οικοσυστηµάτων καθώς και στην βιολογία της θαλάσσιας χελώνας Caretta-Caretta και άλλων απειλούµενων φυτικών 142 Council Of Europe, T-PVS/Files (2004)10, Convention on the Conservation of European Wildlife and Natural Habits, Standing Committee, 24 th Meeting, Strasbourg, 29 November-3December 2004, Update Report on marine turtle conservation in Zakynthos (Laganas Bay), Greece, September 2004, pp.3 69

και ζωικών ειδών. Αρµοδιότητα της Επιτροπής είναι η εξέταση των επιστηµονικών θεµάτων της διαχείρισης του Θαλάσσιου Πάρκου. Η Συµβουλευτική Επιτροπή, η οποία δρα συµβουλευτικά προς το.σ. σε θέµατα λειτουργίας και αρµοδιοτήτων του Φορέα, αποτελείται από εκπροσώπους των παραγωγικών και κοινωνικών φορέων και των οργανισµών τοπικής αυτοδιοίκησης (α και β βαθµού) του Νοµού Ζακύνθου. Ο Νόµος 2742/1999 προβλέπει, όπως έχει ειπωθεί ήδη, την έκδοση µιας σειράς Κανονισµών οι οποίοι συµπληρώνουν το θεσµικό καθεστώς των Φ.. Προστατευόµενων Περιοχών. Όσον αφορά στο Ε.Θ.Π.Ζ., έχουν εκδοθεί 4 Κανονισµοί οι οποίοι προβλέπονται στην σχετική διάταξη του Νόµου (Άρθρο 15, παρ.8). Τον Φεβρουάριο του 2004 εγκρίθηκαν και δηµοσιεύτηκαν στην Εφηµερίδα της Κυβερνήσεως ο Κανονισµός Λειτουργίας του.σ. του Φορέα ιαχείρισης Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου (ΥΑ 5475 ΦΕΚ 325/Β /11.02.2004), και ο Κανονισµός για την εκτέλεση έργων και την ανάθεση και σύναψη συµβάσεων προµηθειών, µελετών και υπηρεσιών( ΥΑ 5473 ΦΕΚ 322/Β / 11.02.2004 ). Ο πρώτος ρυθµίζει λεπτοµερώς θέµατα σχετικά µε την λειτουργία του.σ. του Φ.. του Ε.Θ.Π.Ζ. (συγκρότηση και σύνθεση, αρµοδιότητες.σ., αρµοδιότητες Προέδρου, Αντιπροέδρου και Γραµµατέων, σύγκληση του.σ., διαδικασία συζήτησης και λήψης αποφάσεων). Ο δεύτερος καθορίζει το νοµοθετικό και κανονιστικό πλαίσιο το οποίο διέπει την εκτέλεση έργων, την ανάθεση και σύναψη συµβάσεων προµηθειών, µελετών και υπηρεσιών του Ε.Θ.Π.Ζ.. Ο Κανονισµός Λειτουργίας, Υπηρεσιών και Προσωπικού εγκρίθηκε 6 χρόνια µετά την ίδρυση του Οργανισµού Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου, µε την υπ αριθµ. 16075/05.04.2005 Απόφαση Υφυπουργού ΠΕ.ΧΩ. Ε., και δηµοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 565/Β /27.04.2005. Αξίζει εδώ να σηµειώσουµε ότι το σχέδιο του εν λόγω Κανονισµού είχε κατατεθεί από τον Φ.. του Ε.Θ.Π.Ζ. στο Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε. ήδη από το 2001. Ο εν λόγω Κανονισµός ρυθµίζει θέµατα σχετικά µε την οργανωτική διάρθρωση των υπηρεσιών του Φορέα, τις αρµοδιότητες των υπηρεσιών αυτών και των προϊσταµένων τους, τα απαιτούµενα προσόντα και τον αριθµό των θέσεων ανά κατηγορία προσωπικού, τις διαδικασίες οι οποίες ακολουθούνται για την πρόσληψή του, τον τρόπο υπολογισµού των αποδοχών των εργαζοµένων, τους όρους εργασίας και εξέλιξής τους, τις διαδικασίες αξιολόγησής τους και κάθε ζήτηµα το οποίο σχετίζεται εν γένει µε τις εργασιακές σχέσεις των εργαζοµένων στον Φ.. Ε.Θ.Π.Ζ.. 70

Τον Ιανουάριο του 2005 εγκρίθηκε επίσης και ο Κανονισµός Οικονοµικής ιαχείρισης του Ε.Θ.Π.Ζ., ο οποίος επίσης είχε κατατεθεί προς έγκριση στο αρµόδιο Υπουργείο σχεδόν τέσσερα χρόνια πριν (2001). Αντικείµενο του Κανονισµού είναι ο καθορισµός των κανόνων οι οποίοι πρέπει να διέπουν την οικονοµική διαχείριση του Φορέα και το λογιστικό σύστηµα αυτού. 3.2.1 Στελέχωση του Φορέα ιαχείρισης Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου. Σύµφωνα µε το Νόµο 2742/1999 (Άρθρο 15, παρ. 6) σε κάθε Φ.. συνιστώνται µέχρι 20 θέσεις επιστηµονικού και 10 θέσεις διοικητικού και τεχνικού προσωπικού, το οποίο προσλαµβάνεται µε απόφαση του.σ. του Φορέα και απασχολείται µε σύµβαση εργασίας ιδιωτικού δικαίου αορίστου χρόνου. Ο Κανονισµός Λειτουργίας, Υπηρεσιών και Προσωπικού, ο οποίος εγκρίθηκε όπως είδαµε τον Απρίλιο του 2005 (ΥΑ 16075/ΦΕΚ 565/Β /27.04.2005), προβλέπει λεπτοµερώς την οργανωτική διάρθρωση του Φορέα, την ακριβή κατανοµή του προσωπικού στις συνιστώµενες µονάδες καθώς και τα ειδικά προσόντα, τα οποία πρέπει να διαθέτουν τα άτοµο τα οποία θα στελεχώσουν τον Φορέα. Όπως φαίνεται και παρακάτω, συνιστώνται 19 θέσεις συνολικά οι οποίες κατανέµονται ως εξής: ΘΕΣΕΙΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΑΝΑ ΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Αριθµός Θέσεων Κατηγορία 143 ΙΕΥΘΥΝΣΗ ιευθυντής 1 ΕΕΠ Νοµικός Σύµβουλος- ικηγόρος 1 ΠΕ ιοικητική Υπηρεσιών Υποστήριξη 1 Ε Οικονοµική ιαχείριση και Λογιστική Υποστήριξη/Προµήθειες, Μισθοδοσία/ Θέµατα Προσωπικού 1 ΠΕ ή ΤΕ ΣΥΝΟΛΟ : 4 143 ΕΕΠ: Ειδικό Επιστηµονικό Προσωπικό, ΠΕ: Πανεπιστηµιακής Εκπαίδευσης, ΤΕ: Τεχνολογικής Εκπαίδευσης, Ε: ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης, ΥΕ: Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης. 71

ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟΥ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ, ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Προγραµµατισµός, προγραµµάτων υποβολή 1 ΕΕΠ Προγραµµατισµός, και υποβολή προτάσεων σε θέµατα αγροτικής ανάπτυξης Μηχανογράφηση-Βάσεις εδοµένων Σχεδιασµός, συντονισµός εφαρµογής και παρακολούθηση Σχεδίων ιαχείρισης, Γνωµοδοτήσεις Μ.Π.Ε. Σχεδιασµός και Οργάνωση προγραµµάτων Παρακολούθησης παραµέτρων περιβάλλοντος Τεχνική Υποστήριξη, Γνωµοδοτήσεις (Μ.Π.Ε. κτλ.), Εποπτεία Πολεοδοµικών Ρυθµίσεων κλπ. Εκπόνηση και Επίβλεψη τεχνικών µελετών/επίβλεψη τεχνικών έργων 1 ΕΕΠ 1 ΠΕ ή ΤΕ 2 ΕΕΠ 1 ΠΕ 1 ΕΕΠ Υποστήριξη Προγραµµάτων Εποπτεία Φύλαξης Οργάνωσης Φύλαξης- 1 Ε Συντήρηση εξοπλισµού 1 Ε ή ΥΕ ΣΥΝΟΛΟ : 9 ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑΣ Σχεδιασµός, οργάνωση και λειτουργία Κέντρων Πληροφόρησης 1 ΠΕ ή ΤΕ Λειτουργία Πληροφόρησης Ανεύρεση Πόρων/Οικονοµικός Κέντρων Οικονοµικών Σχεδιασµός 2 Ε 1 ΠΕ 72

και Ανάλυση/Αξιολόγηση επενδύσεων Περιβαλλοντική εκπαίδευση, οργάνωση οικοτουριστικών προγραµµάτων και σχεδιασµός προγραµµάτων εθελοντών ηµόσιες σχέσεις, εκδόσεις, δελτία τύπου, διοργάνωση εκδηλώσεων 1 ΠΕ 1 ΠΕ ΣΥΝΟΛΟ : 6 ΣΥΝΟΛΟ ΘΕΣΕΩΝ Φ.. Ε.Θ.Π.Ζ. : 19 Πίνακας 8: Οργανωτική ιάρθρωση Κατανοµή προσωπικού Ε.Θ.Π.Ζ. Άρα συγκεντρωτικά: ΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΕΠ ΠΕ/ΤΕ Ε/ΥΕ Σύνολο ΙΕΥΘΥΝΣΗ 1 2 1 4 ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟΥ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ, ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑΣ 5 2 2 9-4 2 6 ΣΥΝΟΛΑ 6 8 5 19 Πίνακας 9 144 : Συγκεντρωτική κατάσταση συνόλου προσωπικού Φ.. Ε.Θ.Π.Ζ. 144 Πηγή των Πινάκων 8 και 9 αποτελούν τα Παραρτήµατα του Κανονισµού Λειτουργίας, Υπηρεσιών και Προσωπικού (ΥΑ 16075/ΦΕΚ 565/Β /27.04.2005) 73

Σε αντίθεση µε ότι προβλέπουν οι κείµενες διατάξεις, σήµερα, το προσωπικό το οποίο υπηρετεί στον Φ.. Ε.Θ.Π.Ζ. αποτελείται από 5 άτοµα 145. Και οι 5 υπάλληλοι απασχολούνται στον Φορέα µε σχέση εργασίας ιδιωτικού δικαίου αορίστου χρόνου. Επίσης, στον Φορέα απασχολούνται περίπου 30 άτοµα τα οποία προσλαµβάνονται ετησίως µε σχέση εργασίας ιδιωτικού δικαίου ορισµένου χρόνου ως εποχιακοί Φύλακες. Έργο των Εποχιακών Φυλάκων είναι η φύλαξη των περιοχών ωοτοκίας της θαλάσσιας χελώνας Caretta-Caretta, καθηµερινά, επί 24ωρου βάσεως για την περίοδο από τον Μάιο έως τα µέσα Οκτωβρίου. Προσεχώς θα προσληφθούν άτοµα ως οικοξεναγοί. Αναλυτικότερα, από τα 5 άτοµα τα οποία υπηρετούν στον Φ.. Ε.Θ.Π.Ζ., 4 ανήκουν στο επιστηµονικό προσωπικό και 1 ανήκει στο διοικητικό προσωπικό του Φορέα. Όσον αφορά στο επιστηµονικό προσωπικό του Φορέα, και τα 4 άτοµα είναι Πανεπιστηµιακής Εκπαίδευσης, κάτοχοι µεταπτυχιακού τίτλου σπουδών, ενώ 1 εξ αυτών εκπονεί διδακτορική διατριβή. Αναφορικά µε τις ειδικότητες του προσωπικού, στον Φορέα απασχολούνται : 1 βιολόγος, 1 οικονοµολόγος και 2 γεωπόνοι. Τέλος, ως εξωτερικός συνεργάτης απασχολείται ένας αρχιτέκτονας ο οποίος είναι υπεύθυνος για την εποπτεία των πολεοδοµικών παραµέτρων και των τεχνικών παρεµβάσεων στο Ε.Θ.Π.Ζ.. 3.3. Ε.Θ.Π.Ζ. : Ένα παράδειγµα µη εφαρµογής της Ευρωπαϊκής Περιβαλλοντικής Νοµοθεσίας. Η περίπτωση του Ε.Θ.Π.Ζ. αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγµα µη εφαρµογής της Ευρωπαϊκής Περιβαλλοντικής Νοµοθεσίας. Το 2002, το.ε.κ. εξέδωσε σε βάρος της χώρας µας καταδικαστική απόφαση, κρίνοντας ότι, κατά παράβαση των υποχρεώσεών της, οι οποίες απορρέουν από την Οδηγία 92/43 για τη ιατήρηση των Φυσικών Οικοτόπων, της Άγριας Πανίδας και Αυτοφυούς Χλωρίδας, δεν έλαβε τα κατάλληλα µέτρα έτσι ώστε να διασφαλίσει την προστασία των τόπων αναπαραγωγής της θαλάσσιας χελώνας Caretta-Caretta. Σήµερα, η χώρα µας βρίσκεται αντιµέτωπη 145 Τα στοιχεία τα οποία αφορούν στην παρούσα στελέχωση του Φορέα αποτελούν προϊόν συνέντευξης µε την κ. Κολοκοτσά, στέλεχος του Φ.. Ε.Θ.Π.Ζ.. 74

µε την απειλή επιβολής χρηµατικού προστίµου από το.ε.κ. λόγω µη-συµµόρφωσης µε τη δικαστική απόφαση του 2002 146. Σε εφαρµογή του άρθρου 226 της Συνθήκης του Μάαστριχ, το οποίο εξουσιοδοτεί την Επιτροπή να προσφεύγει σε έννοµα µέσα κατά κρατών µελών, τα οποία δεν τηρούν τις συµβατικές τους υποχρεώσεις, η τελευταία κατέθεσε στις 17 Μαρτίου του 2000 προσφυγή κατά της Ελληνικής ηµοκρατίας µε την οποία ζητούσε να αναγνωριστεί ότι οι ελληνικές αρχές δεν υιοθέτησαν, εντός της ταχθείσας προθεσµίας, ένα αποτελεσµατικό σύστηµα προστασίας της θαλάσσιας χελώνας Caretta-Caretta στην περιοχή της Ζακύνθου. Έπειτα από την αποστολή καταγγελίας εκ µέρους οικολογικών οργανώσεων σχετικά µε τις συνθήκες διατήρησης της θαλάσσιας χελώνας 147, η Επιτροπή απέστειλε, στις 3 Ιουλίου του 1998, επιστολή στις ελληνικές αρχές µε την οποία ζητούσε ενηµερωτικά στοιχεία σχετικά µε τα µέτρα τα οποία είχαν ληφθεί για την προστασία της θαλάσσιας χελώνας στην περιοχή της Ζακύνθου. Ακολούθησε, στις 16 και 17 Ιουλίου 1998, αποστολή εκ µέρους της Επιτροπής κλιµακίου επιτόπιου ελέγχου το οποίο διαπίστωσε ότι πράγµατι δεν λαµβάνονταν µέτρα προστασίας στους τόπους αναπαραγωγής της θαλάσσιας χελώνας 148. Σε απάντηση της από 3 Ιουλίου επιστολή της Επιτροπής των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, οι ελληνικές αρχές απέστειλαν στην αρµόδια υπηρεσία, κατάλογο µε τις διατάξεις οι οποίες ήταν σε ισχύ για την προστασία της θαλάσσιας χελώνας. Σύµφωνα όµως µε την άποψη της Επιτροπής, οι εν λόγω διατάξεις δεν ήταν σε θέση να διασφαλίσουν το αυστηρό καθεστώς προστασίας το οποίο προβλέπεται στο άρθρο 12, παράγραφος 1 στοιχεία β και δ της Οδηγίας των Οικοτόπων 149. 146 Κύρια πηγή των στοιχείων τα οποία παρατίθενται στην παρούσα ενότητα αποτελεί η Απόφαση του.ε.κ. στην Υπόθεση C- 103/00 Failure by a Member State to fulfill its obligations Directive 92/43/EEC Conservation of natural habitats and of wild fauna and flora Protection of species) Judgment of 30/01/2002 Commission / Greece (Rec. 2002, p. I-1147) http://curia.europa.eu. 147 Ανακοινωθέν Τύπου, αρ.8/02, Απόφαση στην Υπόθεση C- 103/00, Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων κατά Ελληνικής ηµοκρατίας. «Η Ελλάδα δεν θέσπισε ένα αποτελεσµατικό σύστηµα προστασίας της θαλάσσιας χελώνας Caretta- Caretta στη Ζάκυνθο», 30 Ιανουαρίου 2002 http://curia.europa.eu./el/actu/communiques/cp02/aff/cp0208el.htm 148 Ειδικότερα, παντελής ήταν η απουσία φύλαξης και σήµανσης στις παραλίες ενώ διαπιστώθηκε η ύπαρξη θαλάσσιων ποδηλάτων και σκαφών στη θαλάσσια περιοχή του Κόλπου του Λαγανά. Επίσης, στις παραλίες άφνη, Καλαµάκι και Γέρακας ήταν τοποθετηµένες οµπρέλες θαλάσσης και ξαπλώστρες, ενώ στην παραλία της άφνης βρέθηκαν παράνοµα κτίσµατα. 149 Σύµφωνα µε τις εν λόγω διατάξεις, τα κράτη µέλη πρέπει να λαµβάνουν τα αναγκαία µέτρα προστασίας ώστε να θεσπιστεί ένα αυστηρό καθεστώς προστασίας των ζωικών ειδών τα οποία αναφέρονται στο Παράρτηµα IV της Οδηγίας (µεταξύ αυτών και η θαλάσσια χελώνα Caretta-Caretta) στην περιοχή φυσικής κατανοµής τους. Στο πλαίσιο του εν λόγω καθεστώτος, απαγορεύεται η εκ προθέσεως παρενόχληση των ειδών αυτών, ιδιαίτερα κατά την περίοδο αναπαραγωγής τους, την 75

Ως εκ τούτου, η Επιτροπή ενεργοποιώντας την διαδικασία του άρθρου 226 της Συνθήκης, απέστειλε στις 2 εκεµβρίου του 1998 την πρώτη έγγραφη ειδοποίηση όχληση µε την οποία ζητούσε από τις ελληνικές αρχές να υποβάλλουν τις παρατηρήσεις τους επί του θέµατος. Η απάντηση της Ελληνικής Κυβέρνησης στην πρώτη αυτή έγγραφη προειδοποίηση εστάλη στην αρµόδια υπηρεσία της Επιτροπής στις 17 Μαρτίου του 1999. Συνοπτικά, σύµφωνα µε την εν λόγω επιστολή, η Κυβέρνηση είχε προχωρήσει στην σύνταξη Σχεδίου Π.. για τον χαρακτηρισµό της περιοχής ως Προστατευόµενης, Σχέδιο το οποίο βρίσκονταν στο Συµβούλιο της Επικρατείας για έγκριση. Επίσης, η επιστολή αναφερόταν στην κατάρτιση δυο ακόµα Π.. το πρώτο αφορούσε στην χρηµατοδότηση των Προστατευόµενων Περιοχών στην Ελλάδα γενικά, ενώ το δεύτερο προέβλεπε ειδικά µέτρα αποζηµίωσης για το Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου. Ειδικά για την περιοχή της Ζακύνθου, αναφέρονταν µια σειρά µέτρων τα οποία η Ελληνική Κυβέρνηση προτίθετο να λάβει : κατεδάφιση παράνοµων κτισµάτων από τις παραλίες, απαγόρευση πρόσβασης µηχανοκίνητων οχηµάτων στις παραλίες, αντικατάσταση του υπάρχοντος φωτισµού, ο οποίος παρενοχλεί την διαδικασία αναπαραγωγής της θαλάσσιας χελώνας Caretta-Caretta, αποµάκρυνση από τις παραλίες οµπρελών και ξαπλώστρων. Τέλος, σύµφωνα µε τις ελληνικές αρχές είχε πρόσφατα υπογραφεί συµβόλαιο για την προµήθεια ταχυπλόου, το οποίο θα χρησιµοποιούνταν από το Λιµενικό Σώµα Ζακύνθου µε σκοπό την διενέργεια περιπολιών για την καταγραφή τυχόν παράνοµων περιστατικών. Η απάντηση αυτή της Ελληνικής Κυβέρνησης δεν ικανοποίησε την Επιτροπή, η οποία στις 15 Ιουνίου 1999 απέστειλε στις ελληνικές αρχές αιτιολογηµένη γνώµη. Η αιτιολογηµένη γνώµη, στην οποία η Επιτροπή περιγράφει µε λεπτοµέρεια τους λόγους για τους οποίους θεωρεί ότι το κράτος µέλος έχει παραβιάσει την κοινοτική νοµοθεσία, αποτελεί την τελευταία έγγραφη ειδοποίηση πριν την παραποµπή του στο.ε.κ.. Στην αιτιολογηµένη γνώµη της η Επιτροπή έθετε προθεσµία δυο µηνών, δηλαδή ως τις 14.08.1999, προκειµένου να υιοθετηθεί από τις ελληνικές αρχές ένα σύστηµα προστασίας σύµφωνα µε τους σκοπούς του άρθρου 12 της Οδηγίας 92/43 για τη ιατήρηση των Φυσικών Οικοτόπων, της Άγριας Πανίδας και Αυτοφυούς Χλωρίδας. περίοδο κατά την οποία τα νεογνά εξαρτώνται από την µητέρα, την χειµερία νάρκη και την µετανάστευση. Επίσης, απαγορεύεται η βλάβη ή η καταστροφή των τόπων αναπαραγωγής ή των τόπων ανάπαυσης. 76

1998. 150 Κατόπιν τούτων και παρελθούσης άπρακτης της δίµηνης προθεσµίας την Μάλιστα, στις 24 και 25 Αυγούστου 1999, µετά τη λήξη δηλαδή της προθεσµίας την οποία η Επιτροπή είχε θέσει στην αιτιολογηµένη γνώµη της, πραγµατοποιήθηκε και δεύτερος επιτόπιος έλεγχος εκ µέρους της Επιτροπής προκειµένου να διαπιστωθεί το ισχύον καθεστώς προστασίας στις παραλίες οι οποίες αποτελούν τον βασικό τόπο αναπαραγωγής της θαλάσσιας χελώνας Caretta-Caretta. Με την εξαίρεση ορισµένων µέτρων προστασίας τα οποία ελήφθηκαν µεν αλλά κρίθηκαν ανεπαρκή (λειτουργία υπηρεσίας φυλάκων, διανοµή ενηµερωτικών φυλλαδίων, τοποθέτηση πινακίδων σήµανσης), η κατάσταση στις παραλίες ωοτοκίας ήταν περίπου η ίδια µε αυτήν η οποία είχε καταγραφεί στο πλαίσιο του πρώτου ελέγχου, στις 16 και 17 Ιουλίου οποία όριζε η αιτιολογηµένη γνώµη, η Επιτροπή προσέφυγε κατά των ελληνικών αρχών, µε δικόγραφο το οποίο κατέθεσε στη Γραµµατεία του ικαστηρίου στις 17.03.2000, ζητώντας να αναγνωριστεί ότι η Ελληνική ηµοκρατία παρέβη τις συµβατικές υποχρεώσεις της οι οποίες προκύπτουν από την Συνθήκη των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και την Οδηγία 92/43 για τη ιατήρηση των Φυσικών Οικοτόπων, της Άγριας Πανίδας και Αυτοφυούς Χλωρίδας (Άρθρο 12, παράγραφος 1, στοιχεία β και δ ). Κατά παράβαση των διατάξεων αυτών, οι ελληνικές αρχές δεν έλαβαν και δεν κοινοποίησαν στην Επιτροπή, εντός της προβλεπόµενης προθεσµίας, τα αναγκαία µέτρα έτσι ώστε να υιοθετηθεί και να τεθεί σε εφαρµογή ένα αποτελεσµατικό σύστηµα προστασίας της θαλάσσιας χελώνας Caretta-Caretta στη Ζάκυνθο, προκειµένου να αποφευχθεί οποιαδήποτε παρενόχληση του είδους κατά την περίοδο αναπαραγωγής του, αλλά και οποιαδήποτε δραστηριότητα ενδέχεται να επιφέρει καταστροφή των τόπων αναπαραγωγής του. Αναλυτικότερα, όσον αφορά στο ισχύον νοµικό πλαίσιο, µέχρι το τέλος της ταχθείσας προθεσµίας (14.08.1999), το Π.. µε το οποίο ιδρύθηκε το Ε.Θ.Π.Ζ., δεν είχε ακόµα εκδοθεί, άρα δεν υπήρχε ουσιαστικά σαφώς οριοθετηµένη Προστατευόµενη Περιοχή 151. Οι διατάξεις οι οποίες ήταν σε ισχύ την εν λόγω 150 Αναλυτικά, στην θαλάσσια περιοχή του Καλαµακίου, του Γέρακα και της άφνης συνέχιζαν να πλέουν σκάφη και ποδήλατα θαλάσσης, ενώ ο αριθµός των αυθαίρετων κτισµάτων στην παραλία της άφνης είχε αυξηθεί. Επίσης, στην παραλία του Ανατολικού Λαγανά, διαπιστώθηκε και η κυκλοφορία µοτοποδηλάτων, ενώ στις παραλίες του Γέρακα, της άφνης, του Καλαµακίου και του Λαγανά, ο αριθµός των τοποθετηµένων οµπρελών και ξαπλώστρων ξεπερνούσε κατά πολύ το επιτρεπόµενο όριο το οποίο καθοριζόταν στο Π.. χαρακτηρισµού της περιοχής (ΦΕΚ 906/ /1999). 151 Το Π.. µε το οποίο η περιοχή χαρακτηρίστηκε ως Προστατευόµενη, η έγκριση του οποίου θα µπορούσε, σύµφωνα µε τις ελληνικές αρχές να υλοποιήσει τους σκοπούς προστασίας του άρθρου 12 77

περίοδο δεν περιλάµβαναν καµία ειδική διάταξη, η οποία θα µπορούσε να εξασφαλίσει την αυστηρή προστασία της θαλάσσιας χελώνας Caretta-Caretta και των τόπων αναπαραγωγής της και άρα να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις τις οποίες επέβαλλε η Οδηγία 92/43 για την Προστασία των Οικοτόπων. Αναφορικά µε την λήψη συγκεκριµένων µέτρων για την προστασία της θαλάσσιας χελώνας Caretta-Caretta, η Επιτροπή διαπίστωσε στο πλαίσιο των επιτόπιων ελέγχων της, την κυκλοφορία µοτοποδηλάτων στην παραλία αναπαραγωγής του Ανατολικού Λαγανά, την ύπαρξη θαλάσσιων ποδηλάτων και µικρών σκαφών στη θαλάσσια ζώνη του Γέρακα και της άφνης καθώς και την παρουσία παράνοµων κτισµάτων στην παραλία της άφνης. Τα παραπάνω συνιστούν πράξεις εκ προθέσεως παρενόχλησης της θαλάσσιας χελώνας Caretta-Caretta κατά την περίοδο αναπαραγωγής της, κατά παράβαση του άρθρου 12, παράγραφος 1, στοιχεία β και δ. Η Απόφαση της Υπόθεσης C -103/00 «Παράβαση κράτους µέλους Οδηγία 9243/ΕΟΚ ιατήρηση των φυσικών οικοτόπων και της άγριας πανίδας και χλωρίδας Προστασία των ειδών» εκδόθηκε στις 30-01-2002, κάνοντας αποδεκτή την προσφυγή της Επιτροπής σε όλα τα σηµεία της και καταδικάζοντας την Ελληνική ηµοκρατία στα δικαστικά έξοδα. Σύµφωνα µε το Ανακοινωθέν Τύπου αριθ. 08/02 «Απόφαση στην Υπόθεση C-103/00», το ικαστήριο διαπίστωσε ότι όσον αφορά στο νοµικό πλαίσιο προστασίας της θαλάσσιας χελώνας Caretta-Caretta, η Ελλάδα δεν θέσπισε, εντός της προβλεπόµενης προθεσµίας, τις διατάξεις εκείνες οι οποίες θα ήταν ικανές να διασφαλίσουν την αυστηρή προστασία του είδους αυτού από κάθε εκ προθέσεως παρενόχληση κατά την περίοδο αναπαραγωγής του, καθώς και από κάθε βλάβη των τόπων αναπαραγωγής του. Επιπρόσθετα, όσον αφορά στα συγκεκριµένα µέτρα προστασίας, έχοντας υπόψη τα όσα διαπιστώθηκαν στο πλαίσιο των επιτόπιων ελέγχων της Επιτροπής, η Ελλάδα δεν έλαβε, εντός της ταχθείσας προθεσµίας τα αναγκαία µέτρα προκειµένου να αποφευχθούν αφενός µεν η εκ προθέσεως παρενόχληση της Caretta-Caretta κατά την περίοδο αναπαραγωγής της, αφετέρου δε η καταστροφή του φυσικού οικοτόπου της. Ένα χρόνο σχεδόν µετά την έκδοση της καταδικαστικής απόφασης του.ε.κ., τον εκέµβριο του 2002, η Επιτροπή, σε εφαρµογή του άρθρου 228 της Συνθήκης της Οδηγίας, εκδόθηκε τέσσερις µήνες µετά το πέρας της προθεσµίας την οποία η Επιτροπή είχε θέσει. ( εκέµβριος 1999). 78

του Μάαστριχ, απέστειλε στην Ελληνική ηµοκρατία µια πρώτη προειδοποίηση για µη συµµόρφωση προς την εκδοθείσα απόφαση του ικαστηρίου 152. Ακολούθησε ανταλλαγή απόψεων και παρατηρήσεων µεταξύ των δυο πλευρών σύµφωνα µε την προβλεπόµενη διαδικασία, ενώ σύµφωνα µε την άποψη της Επιτροπής είχαν σηµειωθεί αξιόλογα βήµατα προόδου (έκδοση του Π.. χαρακτηρισµού της περιοχής, λειτουργία του Φ.. Ε.Θ.Π.Ζ.). Αρνητικό σηµείο στην εξέλιξη της υπόθεσης υπήρξε η διακοπή της λειτουργίας του Φ.. του Ε.Θ.Π.Ζ., τον Απρίλιο του 2004 153. Οι εργαζόµενοι στον Φ.., προχώρησαν έπειτα από την αποστολή εξωδίκου προς το Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε., σε επίσχεση εργασίας τον Απρίλιο του 2004 καθώς παρέµεναν απλήρωτοι από τον Αύγουστο του 2003. Ο Φ.. Ε.Θ.Π.Ζ. παρέµεινε εκτός λειτουργίας από τον Απρίλιο του 2004 έως και τον Αύγουστο του 2005, µε ανυπολόγιστες πραγµατικά συνέπειες για την προστασία τόσο της ίδιας της θαλάσσιας χελώνας Caretta-Caretta όσο και για τις παραλίες οι οποίες αποτελούν τους κύριους τόπους αναπαραγωγής της. Κατά την διάρκεια της τουριστικής περιόδου του 2004, η οποία συµπίπτει µε την περίοδο ωοτοκίας της θαλάσσιας χελώνας Caretta-Caretta (Μάιος Οκτώβριος), σηµειώθηκε µια σειρά παράνοµων περιστατικών στην περιοχή του Θαλάσσιου Πάρκου. Ο Φ.. δεν διέθετε καθόλου προσωπικό, γεγονός το οποίο σηµαίνει ότι, αφενός µεν δεν υπήρξε επαρκής ενηµέρωση του κοινού σχετικά µε τους τρόπους αποφυγής παρενόχλησης των τόπων αναπαραγωγής της χελώνας, αφετέρου δε δεν πραγµατοποιήθηκε κατάλληλη περιπολία της θαλάσσιας περιοχής και επιτήρηση των παραλιών ωοτοκίας από τους εποχιακούς φύλακες 154 152 Το Άρθρο 228 εξουσιοδοτεί την Επιτροπή να λαµβάνει µέτρα κατά κράτους - µέλους που δεν συµµορφώνεται µε ληφθείσα απόφαση του ικαστηρίου. 153 Το Μάιο του 2004 κατατέθηκε στη Βουλή η υπ αριθµ. 129/17.05.2004 επίκαιρη ερώτηση της Βουλευτού του Συνασπισµού Ριζοσπαστικής Αριστεράς κ. Ασηµίνας Ξηροτύρη Αικατερινάρη προς τον Υπουργό ΠΕ.ΧΩ. Ε. σχετικά µε την λειτουργία του Ε.Θ.Π.Ζ., η οποία συζητήθηκε στην ΚΕ Συνεδρίαση της Βουλής στις 20.05.2004. Την εν λόγω περίοδο οι εργαζόµενοι στο Φ.. είχαν ήδη προχωρήσει σε επίσχεση εργασίας λόγω µη καταβολής των δεδουλευµένων για οκτώ µήνες, ενώ η τουριστική περίοδος είχε ήδη ξεκινήσει και είχαν καταγραφεί τα πρώτα παράνοµα περιστατικά στην περιοχή. Στην ερώτηση του τι µέτρα προτίθετο να λάβει η ηγεσία του Υπουργείου για την επαναλετουργία του Φορέα και την αποφυγή παραποµπής της χώρας στο.ε.κ., ο Υφυπουργός κ. Καλογιάννης αναφέρθηκε στα προγράµµατα της Ε.Ε. τα οποία χρηµατοδοτούν την λειτουργία του Ε.Θ.Π.Ζ. (Life Environment, Interreg III και ΕΠΠΕΡ ). Ειδικότερα για το ΕΠΠΕΡ, σηµείωσε ότι στο Μέτρο 8.1. η εγκεκριµένη πίστωση ανέρχεται στα 1.614.467. Βέβαια, όπως σωστά επισηµάνθηκε από την Μ.Κ.Ο. MEDASSET στις 25.05.2004, προκειµένου να χρηµατοδοτηθούν από το ΕΠΠΕΡ οι επιλέξιµες πράξεις, το Ελληνικό ηµόσιο πρέπει να καταβάλλει την εθνική συµµετοχή, το 50 % δηλαδή του συνολικού προϋπολογισµού των έργων. Και βέβαια υπενθυµίζουµε ότι η ύπαρξη εγκεκριµένης πίστωσης δεν συνεπάγεται αυτόµατα την απορρόφηση των διαθέσιµων κονδυλίων. 154 Κατά συνέπεια, καταγράφηκαν τα ακόλουθα περιστατικά : Στην παραλία των Σεκανίων, η οποία σύµφωνα µε το Π.. του 1999 αποτελεί αυστηρώς προστατευόµενη περιοχή σηµειώθηκαν περιστατικά 79

Κατόπιν τούτων, η Επιτροπή απηύθυνε στις 15 Οκτωβρίου 2004 στην Ελληνική ηµοκρατία αιτιολογηµένη γνώµη, την τελευταία δηλαδή έγγραφη ειδοποίηση πριν την παραποµπή της και πάλι στο.ε.κ. και την επιβολή χρηµατικού προστίµου 155. Στην εν λόγω επιστολή, η Επιτροπή ζητά από τις ελληνικές αρχές να συµµορφωθούν εντός δυο µηνών προς την απόφαση την οποία εξέδωσε το.ε.κ. στις 30.01.2002 156. Για την κατάσταση την οποία επικρατούσε στην περιοχή του Ε.Θ.Π.Ζ. την εν λόγω περίοδο, ενηµερώθηκε και η τότε Επίτροπος για το Περιβάλλον, κα. Margot Wallstrom, µε ανοιχτή επιστολή, η οποία απεστάλη από την περιβαλλοντική Μ.ΚΟ. MEDASSET στις 30.06.2004. Μεταξύ άλλων γίνεται λόγος για περιστατικά βασανισµού θαλάσσιων χελώνων από τουριστικά σκάφη τα οποία πλέουν στην περιοχή µε σκοπό την περιήγηση των τουριστών στην χώρο φυσικής κατανοµής της θαλάσσιας χελώνας αλλά και βίαιης συµπεριφοράς εκ µέρους ντόπιων επιχειρηµατιών εναντίον εθελοντών οι οποίοι πραγµατοποιούσαν πρόγραµµα ενηµέρωσης-ευαισθητοποίησης των τουριστών στις παραλίες του νησιού. Σύµφωνα µε την εκτίµηση των ειδικών, «τα αναγκαία µέτρα και οι υποχρεώσεις που απορρέουν από τις Οδηγίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής όχι µόνο δεν εφαρµόζονται αλλά ούτε καν λαµβάνονται υπόψη από την Ελληνική Πολιτεία.» Η απάντηση των ελληνικών αρχών στην αιτιολογηµένη γνώµη εστάλη στην Επιτροπή εµπρόθεσµα, τον εκέµβριο του 2004. Η Ελληνική Κυβέρνηση δήλωσε την πρόθεσή της για άµεση χορήγηση 90.000 στο Ε.Θ.Π.Ζ. προκειµένου να καλύψει παράνοµης αλιείας και αγκυροβολίας µικρών σκαφών, ενώ στην παραλία της άφνης διαπιστώθηκε η ύπαρξη παράνοµων κτισµάτων (bar, ταβέρνες). Στην παραλία του Καλαµακίου διαπιστώθηκε η συνεχής διέλευση µοτοποδηλάτων, αυτοκινήτων και αλόγων, ενώ ο αριθµός των ξαπλωστρών και οµπρελών οι οποίες ήταν τοποθετηµένες στις παραλίες του Καλαµακίου και του Γέρακα είχε κατά πολύ ξεπεράσει το επιτρεπόµενο, βάσει του Π.. 906/99 όριο. Αίσθηση προκαλεί άρθρο σε βρετανική εφηµερίδα το οποίο κάνει λόγο για τον κίνδυνο τον οποίο διατρέχουν οι θαλάσσιες χελώνες από Βρετανούς τουρίστες οι οποίοι κατακλύζουν µεθυσµένοι τις παραλίες οι οποίες αποτελούν τόπο αναπαραγωγής της Caretta-Caretta (The Observer, Sex antics of UK tourists scare turtles to death, Sunday August 1, 2004 ) Στο Παράρτηµα της εργασίας υπάρχουν φωτογραφίες από παραλίες του κόλπου του Λαγανά κατά την διάρκεια της θερινής περιόδου 2004. MEDASSET, Χάος επικρατεί στο Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου!, ελτίο Τύπου Νο. 19, 30.06.2004, http:// www.medasset.gr/press_no.19.htm MEDASSET, Open Letter to Mrs Margot Wallstrom EC Commissioner for the Environment, 22.06.2004 155 ΙΡ/ 04/1233, Η Επιτροπή συνεχίζει τη διαδικασία προσφυγής κατά της Ελλάδας µε σκοπό την προστασία σπάνιου είδους θαλάσσιας χελώνας, Βρυξέλλες, 15 Οκτωβρίου 2004 156 Ένα µήνα πριν την αποστολή της αιτιολογηµένης γνώµης (15.09.2004), η Επιτροπή απέστειλε στις ελληνικές αρχές έγγραφο µε το οποίο ζητούσε να ενηµερωθεί σχετικά µε την πορεία συµµόρφωσης της χώρας προς την απόφαση του ικαστηρίου. Το έγγραφο, το οποίο έκανε λόγο για σειρά καταγγελιών εκ µέρους πολιτών και Ευρωπαίων Βουλευτών κατά την διάρκεια της περιόδου Μαΐου - Οκτωβρίου 2004, έπρεπε να απαντηθεί ως τις 22 Σεπτεµβρίου. Σε διαφορετική περίπτωση, η Επιτροπή θα προχωρούσε την διαδικασία για την εκ νέου παραποµπή της χώρας στο.ε.κ. και την επιβολή προστίµου. 80

µέρος των χρεών του, αλλά και την χορήγηση ποσού ύψους περίπου 1,6 εκ. από το ΕΠΠΕΡ. Επίσης, σύµφωνα µε τις ελληνικές αρχές είχαν υποβληθεί κυρώσεις σε ορισµένες περιπτώσεις παράνοµων δραστηριοτήτων στην περιοχή οι οποίες καταγγέλθηκαν από Μ.Κ.Ο.. Τέλος, αναφορά έγινε και στην διαδικασία καθορισµού της οριογραµµής αιγιαλού και παραλίας για την αποζηµίωση των ιδιοκτητών γης στα όρια του Θαλάσσιου Πάρκου, διαδικασία η οποία σύµφωνα µε την επίσηµη ενηµέρωση βρισκόταν στο τελικό στάδιο υλοποίησης. 157 Στο σηµείο αυτό αξίζει να σηµειωθούν τα συµπεράσµατα της έκθεσης για την διατήρηση της θαλάσσιας χελώνας Caretta-Caretta στην Ζάκυνθο, έκθεση η οποία παρουσιάστηκε στο πλαίσιο της 24 ης Συνάντησης της ιαρκούς Επιτροπής της Συνθήκης της Βέρνης (Στρασβούργο, 29 Νοεµβρίου - 3 εκεµβρίου 2004). Η έκθεση περιγράφει µε λεπτοµέρεια την κατάσταση η οποία επικρατούσε στην περιοχή του κόλπου του Λαγανά (θαλάσσια περιοχή και παραλίες Λαγανά, Καλαµακίου, Γέρακα, Σεκανίων και άφνης) κατά την διάρκεια της περιόδου Μαρτίου - Σεπτεµβρίου 2004. Σύµφωνα µε τα συµπεράσµατα της εν λόγω έκθεσης, τόσο οι εθνικές όσο και οι τοπικές αρχές δεν επέδειξαν το παραµικρό ενδιαφέρον για την εφαρµογή της περιβαλλοντικής νοµοθεσίας στην περιοχή του κόλπου του Λαγανά. Η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων οφείλει να παραπέµψει την υπόθεση στο.ε.κ. για την επιβολή χρηµατικού προστίµου, κατ εφαρµογή του άρθρου 228 της Συνθήκης του Μάαστριχ. Στις 9 Μαρτίου 2005 δηµοσιεύτηκε η Έκθεση Επιθεώρησης στη Ζάκυνθο από κλιµάκιο του Γραφείου του Γενικού Επιθεωρητή ηµόσιας ιοίκησης (εφεξής Γ.Ε...) µε θέµα τον έλεγχο του βαθµού συµµόρφωσης των εµπλεκοµένων τοπικών φορέων µε την απόφαση που εξέδωσε το ικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων στην υπόθεση C-103/00. Ο έλεγχος διενεργήθηκε αυτεπάγγελτα από 21 έως και 23 Φεβρουαρίου 2005. Κατά την διάρκεια της επιθεώρησης πραγµατοποιήθηκε σύσκεψη µε την συµµετοχή όλων των εµπλεκοµένων φορέων της τοπικής κοινωνίας 158, αυτοψία στις Ζώνες Προστασίας του Θαλάσσιου Πάρκου και έλεγχος της /νσης Πολεοδοµίας της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης Ζακύνθου. Η έκθεση περιλαµβάνει αναλυτικά στοιχεία για τις πράξεις οι οποίες έχουν υλοποιηθεί αλλά και εκείνες οι 157 Council Of Europe, T-PVS/Files (2004)10, Convention on the Conservation of European Wildlife and Natural Habits, Standing Committee, 24 th Meeting, Strasbourg, 29 November-3December 2004, Update Report on marine turtle conservation in Zakynthos (Laganas Bay), Greece, September 2004 158 Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ζακύνθου, ήµος Ζακυνθίων, ήµος Λαγανά, Εισαγγελία Πρωτοδικών, Αστυνοµία Ζακύνθου, Λιµενικό Σώµα Ζακύνθου, Κτηµατική Υπηρεσία Ζακύνθου, /νση Πολεοδοµίας της Νοµαρχίας Ζακύνθου, Φ.. Ε.Θ.Π.Ζ.. 81

οποίες ακόµα εκκρεµούν προς την κατεύθυνση της συµµόρφωσης των τοπικών αρχών µε τα όσα ορίζει η Απόφαση του ικαστηρίου αλλά και προηγούµενη έκθεση του Γ.Ε... του 2001. Τρεις είναι σύµφωνα µε τα συµπεράσµατα της έκθεσης οι καταλυτικοί παράγοντες για την πλήρη συµµόρφωση της χώρας µε την απόφαση του.ε.κ. και την τήρηση των συµβατικών υποχρεώσεών της οι οποίες απορρέουν από την Οδηγία των Οικοτόπων. Πρώτον, η εξασφάλιση εκ µέρους του Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε. της αποτελεσµατικής λειτουργίας του Φ.. του Ε.Θ.Π.Ζ., ειδικότερα δε της οικονοµικής βιωσιµότητάς του. Υπενθυµίζουµε ότι κατά την διάρκεια διεξαγωγής του ελέγχου, ο Φ.. δεν λειτουργούσε, ήδη από τον Απρίλιο του 2004, λόγω οικονοµικών δυσχερειών. εύτερον, η αποτελεσµατική λειτουργία των εµπλεκοµένων υπηρεσιών αλλά και η εφαρµογή εκ µέρους της ιοίκησης των αποφάσεων, κανονιστικών και εκτελεστικών, οι οποίες έχουν ληφθεί για την προστασία της θαλάσσιας χελώνας Caretta-Caretta και των τόπων αναπαραγωγής της. ιαπιστώθηκε η έλλειψη εφαρµογής τόσο της κείµενης νοµοθεσίας όσο και των αποφάσεων της ιοίκησης (για παράδειγµα δεν έχουν εφαρµοστεί αποφάσεις κατεδάφισης 13 αυθαίρετων κτισµάτων στην παραλία της άφνης για τα οποία υπάρχουν από το 1995 τελεσίδικες αποφάσεις Νοµάρχη για κατεδάφιση). Τέλος, σύµφωνα µε την Έκθεση, ανάγκη είναι να καταστεί σαφές στην τοπική κοινωνία της Ζακύνθου ότι η πιστή εφαρµογή της νοµοθεσίας για την διαχείριση της Προστατευόµενης Περιοχής αποτελεί όχι µόνο απαρέγκλιτη υποχρέωση την οποία υπέχει η χώρα αλλά και τον µοναδικό τρόπο για την βιώσιµη ανάπτυξη της περιοχής, µια ανάπτυξη η οποία θα βασίζεται στις αρχές της αειφορίας και δεν θα έχει ως µόνο στόχο την οικονοµική µεγέθυνση. 159 Με την εξαίρεση ορισµένων θετικών εξελίξεων οι οποίες ακολούθησαν τον διορισµό της νέας Προέδρου του.σ του Φ.. του Θαλάσσιου Πάρκου, τον Αύγουστο του 2005 (πρόσληψη πέντε φυλάκων 160, τοποθέτηση εµποδίων στην είσοδο των παραλιών ωοτοκίας, προσωρινή λειτουργία σκάφους του Λιµενικού Σώµατος για την διενέργεια περιπολιών), η κατάσταση η οποία επικράτησε κατά της διάρκεια της θερινής περιόδου του 2005, σύµφωνα µε την περιβαλλοντική Μ.Κ.Ο. 159 Γενικός Επιθεωρητής ηµόσιας ιοίκησης, Έκθεση Επιθεώρησης στη Ζάκυνθο, Έλεγχος του βαθµού συµµόρφωσης των εµπλεκοµένων τοπικών φορέων µε την Απόφαση που εξέδωσε το ικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων στις 30 Ιανουαρίου 2002, στην υπόθεση C- 103/00, 9.03.2005 http:// www.medasset.org/pdf/znmp/openletter/inspector.pdf 160 Αξίζει βέβαια να σηµειωθεί ότι ο ελάχιστος απαιτούµενος αριθµός ατόµων για την αποτελεσµατική φύλαξη των 6 παραλιών οι οποίες αποτελούν βασικό τόπο αναπαραγωγής της θαλάσσιας χελώνας Caretta-Caretta, ανέρχεται στους 30. 82

MEDASSET ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟΣ ΣΥΝ ΕΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΩΤΗΡΙΑ ΤΩΝ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΧΕΛΩΝΩΝ, δεν παρουσίασε σηµαντικές διαφοροποιήσεις από αυτήν του προηγούµενου έτους 161. Σηµαντικό θέµα εν προκειµένω είναι αυτό της λειτουργίας του Χ.Υ.Τ.Α. ο οποίος βρίσκεται εντός της ευρύτερης περιοχής του Ε.Θ.Π.Ζ, κατά παράβαση των διατάξεων της ΥΑ 114218 ΦΕΚ 1016/Β /1997 «Όροι και κριτήρια καταλληλότητας και επιλογής θέσεως εγκατάστασης διαχείρισης αποβλήτων». Ο ΧΥΤΑ σήµερα είναι υπερπλήρης και το χρονοδιάγραµµα χρήσης του έχει λήξει από το 2001. Εντούτοις συνεχίζει να λειτουργεί και να ρυπαίνει την θαλάσσια περιοχή του Κόλπου του Λαγανά. Μάλιστα, πρόσφατα, το.σ. του Φ.. Ε.Θ.Π.Ζ., γνωµοδότησε θετικά για την επέκταση του Χ.Υ.Τ.Α., αντίθετα µε την άποψη των οικολογικών οργανώσεων. Σήµερα, σηµείο κλειδί στην υπόθεση αποτελεί η ύπαρξη των παράνοµων κτισµάτων στην παραλία της άφνης. Όπως ήδη αναφέρθηκε, εκκρεµεί από το 1995 η εκτέλεση τελεσίδικων αποφάσεων Νοµάρχη για την κατεδάφιση 13 αυθαίρετων κατασκευών οι οποίες λειτουργούσαν ως εξοχικές κατοικίες ή ως bar-ταβέρνες. Ο ίδιος ο Νοµάρχης Ζακύνθου όµως, ο οποίος αν και έχει προσυπογράψει τις αποφάσεις κατεδάφισης, αρνείται να τις εφαρµόσει, δηλώνοντας ότι η εφαρµογή των εν λόγω αποφάσεων ανήκει στην ίδια την Κυβέρνηση. Πιο συγκεκριµένα δηλώνει ότι ρόλος 161 Αναλυτικότερα, δεν υπήρχε ουσιαστική αστυνόµευση του Κόλπου του Λαγανά από το Λιµενικό Σώµα αλλά ούτε και επαρκής σήµανση των θαλάσσιων και παράκτιων περιοχών υπό προστασία. Παράλληλα, η ύπαρξη βράχων και πέτρινων τοίχων στις παραλίες, η τοποθέτηση µεγάλου αριθµού οµπρελών και ξαπλωστρών στις παραλίες, η δηµιουργία ξύλινων διαβάσεων για τους λουόµενους πάνω στην άµµο, η δηµιουργία χώρων στάθµευσης αυτοκινήτων πάνω στις παραλίες, αλλά και η συνεχής διέλευση αλόγων και τροχοφόρων κατά µήκος των ακτών έχει καταστήσει ιδιαίτερα δύσκολη έως αδύνατη την πρόσβαση της Caretta-Caretta στις παραλίες ωοτοκίας. Ιδιαίτερα σηµαντικό πρόβληµα είναι αυτό της ρύπανσης στην περιοχή: οι αµµόλοφοι είναι γεµάτοι σκουπίδια, ενώ η θαλάσσια περιοχή ρυπαίνεται από τα απόβλητα τουριστικών σκαφών και κότερων τα οποία αγκυροβολούν στις περιοχές. Τέλος, σηµαντικό είναι το γεγονός ότι τον Αύγουστο του 2005 βρίσκονταν σε λειτουργία αυθαίρετο κτίσµα την διακοπή της ανέργεσης του οποίου ζήτησε το κλιµάκιο ελέγχου του Γενικού Επιθεωρητή ηµόσιας ιοίκησης, στο πλαίσιο επίσκεψης του τον Φεβρουάριο του ίδιου. ηµοτική Κίνηση Πρωτοβουλία Πολιτών για τη Ζάκυνθο, Ανοικτή Επιστολή (για τα σκουπίδια και τα τρωκτικά στη Ζάκυνθο), http:// www.medasset.org/pdf/znmp/openletter/protovoulia_openletter.pdf, Ανοιχτή επιστολή προς τον Υπουργό ΠΕΧΩ Ε για το ΧΥΤΑ Ζακύνθου, Αθήνα, 22.05.2006 http:// www.medasset.org/pdf/znmp/openletter/open_letter_xita_050506.pdf Ριχάρδος Σωµερίτης, Χελώνες και Σκουπίδια, Νόµος και Φύση,Μάιος 2006 http://www.nomosphysis.org/gr/articles.php?artid=2483&lang=1&catpid=2 MEDASSET, Εθνικό θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου: Ξεχάστε τις χελώνες! Σώστε την Ελλάδα από το πρόστιµο του Ευρωπαϊκού ικαστηρίου!, ελτίο Τύπου Νο.24, 03.08.2005 http:// www.medasset.gr/press_no.24.htm WWF International, Europe s biodiversity conservation failing endangered Sea Turtles, The Loggerhead Turtle (Caretta-Caretta) still under threat despite conviction by the European Court of Justice, Report 2005, A situation Analysis of the Dramatic Developments affecting one of Europe s Priority Species (Hab Dir EEC 92/43) on Zakynthos, Greece. 83

του είναι η προστασία των συµφερόντων των κατοίκων της άφνης και η προώθηση της αναπτυξιακής πορείας της Ζακύνθου και όχι η καταστροφή. 162 Επίσης, στο ηµοτικό ιαµέρισµα Βασιλικού του ήµου άφνης έχει κατασκευαστεί από τον Μάρτιο του 2004 αυθαίρετη κατοικία. 163. Ερωτηµατικά προκαλεί η πρόσφατη ενέργεια (17.04.2006) της Προέδρου του.σ. του Φ.. του Ε.Θ.Π.Ζ., να υπογράψει «Μνηµόνιο Συνεργασίας και Κατανόησης» µε ιδιοκτήτη αυθαίρετων κτισµάτων στην παραλία της άφνης. Στο Μνηµόνιο γίνεται λόγος για αισθητικές και άλλες παρεµβάσεις τις οποίες θα επιφέρει µε δικά του έξοδα ο ιδιοκτήτης στα κτίσµατά του, σύµφωνα πάντοτε µε τις υποδείξεις του Φορέα και τις οικείες πολεοδοµικές και ρυµοτοµικές ρυθµίσεις. Μεταξύ άλλων συµφωνείται ότι η παραλία θα παραµείνει τελείως ανέπαφη από παρεµβάσεις, καθώς ο εξοπλισµός των επιχειρήσεων τις οποίες θα αναπτύξει ο ιδιοκτήτης δε θα βρίσκεται πάνω στην παραλία. Κάθε δραστηριότητα η οποία θα αναπτύσσεται στην περιοχή της άφνης θα υπόκειται στους όρους και τις προδιαγραφές τις οποίες θέτει ο Φορέας. Η εν λόγω πράξη θεωρήθηκε από τις Μ.Κ.Ο. ως πράξη νοµιµοποίησης των αυθαίρετων κτισµάτων στην περιοχή. Σύµφωνα µε καταγγελία τριών περιβαλλοντικών Μ.Κ.Ο., ΑΡΧΕΛΩΝ, MEDASSET και WWF Ελλάς, η σύναψη του Μνηµονίου για τον «εξωραϊσµό» των αυθαιρέτων κτισµάτων της άφνης ισοδυναµεί µε νοµιµοποίηση της αυθαιρεσίας και της παράνοµης δόµησης. Τα παράνοµα 162 MEDASSET, Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου: Η απειλή επιβολής προστίµου εκατοµµυρίων κάνει θαύµατα!!! Τέλος της τουριστικής περιόδου αρχή της προστασίας της Καρέτα-Καρέτα! ελτίο Τύπου Νο.25, 04.10.2005 http:// www.medasset.gr/press_no.25.htm 163 Στο πλαίσιο αυτό, εγείρονται δυο σηµαντικά ζητήµατα: Αφενός µεν, αναγκαία κρίνεται η έκδοση Απόφασης Νοµάρχη για την ανασυγκρότηση και επαναλειτουργία της Επιτροπής Κρίσεως και Εκδίκασης Ενστάσεων Αυθαίρετων Κτισµάτων η λειτουργία της οποίας θα επιτρέψει την ολοκλήρωση των διαδικασιών οριστικού χαρακτηρισµού των κτισµάτων ως αυθαιρέτων και άρα κατεδαφιστέων. Αφετέρου δε, ιδιαίτερα σηµαντικό είναι το ζήτηµα της αποζηµίωσης των θιγοµένων από τα µέτρα προστασίας, η ευθύνη του οποίου ανήκει στην Πολιτεία. Σχετικά, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η πρόσφατη Απόφαση του ΣτΕ (ΣτΕ 2601/2005, Τµ. Ε, Caretta-Caretta, 26.08.2005) η οποία εκδόθηκε στο πλαίσιο εκδίκασης αίτησης ακυρώσεως απόφασης κατεδάφισης εκ µέρους εταιρείας στην ιδιοκτησία της οποίας ανήκε ακίνητο στην Περιφερειακή Ζώνη Προστασίας του Πάρκου, αίτηση η οποία τελικά απορρίφθηκε. Συνοπτικά: «Για να επιτευχθεί ο συνταγµατικός στόχος της διαφύλαξης του περιβάλλοντος επιτρέπεται η λήψη µέτρων, τα οποία συνίστανται τόσο στη µεταβολή του προορισµού των ακινήτων όσο και στον περιορισµό της χρήσης τους. Τα µέτρα αυτά πρέπει όµως να τηρούνται την αρχή της αναλογικότητας. Εάν έχουν ως αποτέλεσµα την ουσιώδη στέρηση της χρήσης ακινήτου κατά τον προορισµό του, γεννάται αξίωση του θιγόµενου ιδιοκτήτη να του καταβληθεί αποζηµίωση ανάλογα µε την έκταση, την ένταση και τη χρονική διάρκεια της ανωτέρω στέρησης. Το θέµα της αποζηµίωσης ρυθµίζεται πάντως αυτοτελώς, σύµφωνα µε το άρθρο 22 παρ. 1 του ν. 1650/1986, και δεν επηρεάζει την κρίση σχετικά µε τον χαρακτηρισµό έκτασης ως περιοχής προστασίας ή ως περιφερειακής ζώνης προστασίας. http://www.nomosphysis.org.gr/category.php?catid=98&lang=1 84

κτίσµατα τα οποία αποτελούν την «πέτρα του σκανδάλου», όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, στην υπόθεση της παραποµπής της χώρας µας στο.ε.κ. για την διατήρηση της θαλάσσιας χελώνας Caretta-Caretta, αντί να αποµακρύνονται, σύµφωνα µε τις κοινοτικές και εθνικές επιταγές, «βελτιώνονται», ενώ οι σχετικές εργασίες εκτελούνται στην περιοχή υπό πλήρη µυστικότητα 164. Σε πρόσφατο δηµοσίευµα της εφηµερίδας Ελευθεροτυπία (Σάββατο 24.06.2004), 165 λόγος γίνεται για ένα νέο είδος αυθαιρέτων κτισµάτων, «των αυθαιρέτων σε αυστηρά προστατευόµενες περιοχές, και µάλιστα µε την κάλυψη της Προέδρου του Φορέα ιαχείρισης του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου, την ανοχή της πολιτικής ηγεσίας του Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε. και την «προστασία» της αυθαιρεσίας και παρανοµίας από «φύλακες» που αµείβονται µε χρήµατα του Έλληνα φορολογούµενου πολίτη». Σύµφωνα µε το δηµοσίευµα, το οποίο επικαλείται έγγραφο καταγγελίας του MEDASSET προς το Ε.Θ.Π.Ζ., εκτός από τις αισθητικές παρεµβάσεις στις οποίες αναφερόταν το Μνηµόνιο, διαπιστώθηκαν: κοπή δέντρων και θάµνων, ρίψη τόνων µπετόν από µπετονιέρες, κατασκευή νέων τσιµεντένιων θεµελίων και βάσεων κτιρίων, ανέγερση νέων κτισµάτων και επέκταση των ήδη υπαρχόντων. Επίσης, σύµφωνα µε το εν λόγω έγγραφο 166, κατά την διάρκεια επιτόπιου ελέγχου από µέλη της MEDASSET, από 9-11.06.2006, φύλακες τους απαγόρευσαν την είσοδο στην προστατευόµενη παραλία της άφνης, ενώ την ίδια στιγµή µπετονιέρες έριχναν τόνους µπετόν µέσα στο φυλασσόµενο χώρο των εργασιών! Οι οδηγοί των φορτηγών οδηγήθηκαν άµεσα στον Εισαγγελέα. Τελικά, η λήψη φωτογραφιών και video από ψηλά µαρτύρησε την τοποθέτηση νέων κατασκευών σε τσιµεντένιες βάσεις που προϋπήρχαν, την κατασκευή νέων θεµελίων κτιρίων, την ανέγερση νέων κτισµάτων και την επέκταση παλαιότερων, την αποψίλωση της παραλίας, τη χρήση της άµµου της παραλίας σαν οικοδοµικό υλικό, την ύπαρξη εµποδίων στην παραλία που αποτρέπουν την διαδικασία αναπαραγωγής της θαλάσσιας χελώνας καθώς και την τοποθέτηση επιπλέον οµπρελών στην παραλία. Κλείνοντας το παρόν κεφάλαιο, την σπουδαιότητα του θέµατος για την χώρα καταδεικνύει το γεγονός ότι ο Υπουργός ΠΕ.ΧΩ. Ε. επισκέφτηκε στο πλαίσιο του φετινού εορτασµού της Παγκόσµιας Ηµέρας Περιβάλλοντος, στις 5 Ιουνίου 2006, το 164 Αρχέλων, MEDASSET, WWF, Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου : Ανίερες συµµαχίες για να γλιτώσουµε τη νέα ευρωκαταδίκη, 31/05/2006 165 Μάκης Νοδάρος, Εθνικό Πάρκο Αυθαιρέτων, Ελευθεροτυπία, 24.06.2006 166 Το ίδιο το κείµενο δεν έχει δοθεί ακόµα από την MEDASSET στην δηµοσιότητα. Αποσπάσµατα αυτού δηµοσιεύονται στο άρθρο της Ελευθεροτυπίας. 85

Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου. Σύµφωνα µε τις δηλώσεις του κυρίου Σουφλιά τέθηκε για πρώτη φορά σε εφαρµογή µια ολοκληρωµένη πολιτική για την προστασία της θαλάσσιας χελώνας Caretta-Caretta. Τα βασικότερα σηµεία της πολιτικής αυτής σύµφωνα µε τον Υπουργό, αφορούν στην µερική αντιµετώπιση των οικονοµικών προβληµάτων του Φ.., στον ορισµό νέου.σ., στην έγκριση Κανονισµών Λειτουργίας Υπηρεσιών και Οικονοµικής ιαχείρισης, στην υιοθέτηση συστηµατικού διαλόγου µε την τοπική κοινωνία, στο σχεδιασµό ενός ολοκληρωµένου προγράµµατος φύλαξης και διαχείρισης, στην εφαρµογή ειδικών προγραµµάτων για την αποτελεσµατικότερη διαχείριση της Περιοχής 167. Αποµένει να δούµε ποια θα είναι η άποψη της Επιτροπής επί του θέµατος, καθώς η χώρα µας βρίσκεται ακόµα αντιµέτωπη µε την απειλή επιβολής µεγάλου χρηµατικού προστίµου για παράβαση των συµβατικών της υποχρεώσεων και µη συµµόρφωση προς την απόφαση του.ε.κ.. 167 Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε., ελτίο Τύπου: ηλώσεις Υπουργού ΠΕ.ΧΩ. Ε. κ. Γιώργου Σουφλιά κατά την επίσκεψή του στο Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου, Αθήνα, 05.06.2006 86

Συµπερασµατικές Παρατηρήσεις Στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας εξετάστηκε το καθεστώς εφαρµογής του θεσµού των Προστατευόµενων Περιοχών στην Ελλάδα σήµερα. Η υιοθέτηση ενός Συστήµατος Προστατευοµένων Περιοχών αποτελεί συµβατικό υποχρέωση της χώρας, η οποία προκύπτει σε κοινοτικό επίπεδο, από τις Οδηγίες 79/49 για τη ιατήρηση των Αγρίων Πουλιών και 92/43 για τη ιατήρηση των Φυσικών Οικοτόπων, της Άγριας Πανίδας και Αυτοφυούς Χλωρίδας. Οι Οδηγίες αυτές υιοθετούν µια ολιστική προσέγγιση της προστασίας της βιολογικής ποικιλότητας, η οποία στηρίζεται στην in situ διαχείριση των ειδών, µέσα δηλαδή στο ενδιαίτηµα στο οποίο αυτά βρίσκονται. Στο πλαίσιο εφαρµογής της Οδηγίας των Οικοτόπων στην χώρα µας, διαδικασία η οποία ξεκίνησε µε την υλοποίηση του έργου «Καταγραφή, αναγνώριση, χαρτογράφηση και εκτίµηση των τύπων οικοτόπων και των ειδών χλωρίδας και πανίδας των παραρτηµάτων Ι και ΙΙ της Οδηγίας», η Ελλάδα έχει προτείνει για ένταξη στο ίκτυο NATURA 2000, 239 περιοχές, συνολικής έκτασης 30.000.000 στρεµµάτων στις οποίες καταγράφηκαν 110 τύποι φυσικών οικοτόπων του Παραρτήµατος Ι, 39 είδη χλωρίδας και 76 είδη πανίδας του Παραρτήµατος ΙΙ της Οδηγίας των Οικοτόπων. Εντούτοις, περιορισµένα µέτρα έχουν ληφθεί για την αποτροπή της υποβάθµισης των εν λόγω οικοτόπων και ειδών. Παρά την ύπαρξη ενός σηµαντικού αριθµού Κανονιστικών Πράξεων, οι οποίες θέτουν το θεσµικό και λειτουργικό πλαίσιο λειτουργίας και διατήρησης των Προστατευόµενων Περιοχών, η έλλειψη ικανοποιητικής προστασίας και διαχείρισης της φύσης στις περιοχές αυτές, αποτελεί σήµερα γεγονός. Η υιοθέτηση του θεσµού των Προστατευοµένων Περιοχών και των Φ.. ως βασικού εργαλείου για την διοίκηση και διαχείρισή τους, αποτελεί σηµαντικό βήµα προς την κατεύθυνση της ενσωµάτωσης της περιβαλλοντικής διάστασης στο αναπτυξιακό πρότυπο της χώρας και την προώθηση της βιώσιµης ανάπτυξης. Μολαταύτα, µια σειρά προβληµάτων, τα οποία σχετίζονται αφενός µεν µε το ισχύον θεσµικό πλαίσιο, αφετέρου δε µε τις δοµές διαχείρισης των Προστατευοµένων Περιοχών, καθιστούν την λειτουργία του Εθνικού Συστήµατος Προστατευοµένων Περιοχών στην Ελλάδα αναποτελεσµατική. Όσον αφορά στο θεσµικό πλαίσιο, τα κυριότερα προβλήµατα συνοψίζονται στα εξής: ασαφείς και αόριστες διατάξεις Νόµων οι οποίες για την εφαρµογή τους παραπέµπουν στην έκδοση άλλων 87

κανονιστικών πράξεων, ασάφεια ως προς το ισχύον καθεστώς προστασίας λόγω της ύπαρξης παράλληλης νοµοθεσίας εκ µέρους των Υπουργείων ΠΕ.ΧΩ. Ε. και Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων, σύγκρουση αρµοδιοτήτων και έλλειψη συντονισµού µεταξύ των συναρµόδιων Υπουργείων και υπηρεσιών για θέµατα προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος και διαχείρισης των Προστατευοµένων Περιοχών, σηµαντικές καθυστερήσεις υλοποίησης των απαραίτητων διαδικασιών για την υλοποίηση των διατάξεων των Νόµων εξαιτίας γραφειοκρατικών δυσκολιών, µεγάλες χρονικές καθυστερήσεις στην ενσωµάτωση των Κοινοτικών Οδηγιών. Η θεσµοθέτηση ωστόσο των Προστατευόµενων Περιοχών σε καµία περίπτωση δεν ταυτίζεται µε την ίδια την επίτευξη του σκοπού της διατήρησης της βιολογικής ποικιλότητας σοβαρά προβλήµατα καταγράφονται στο πλαίσιο θεσµικής κατοχύρωσης και λειτουργίας των δοµών διαχείρισης, οι οποίες καλούνται να διαχειριστούν τις Προστατευόµενες Περιοχές. Μεταξύ άλλων, εστιάζουµε στην ταχύτητα έγκρισης και έκδοσης των απαραίτητων νοµοθετηµάτων και κανονισµών για τον χαρακτηρισµό των περιοχών ως Προστατευόµενων αλλά και για την λειτουργία των Φ.., στην ύπαρξη συναρµοδιοτήτων µεταξύ διαφόρων υπηρεσιών οι οποίες εµπλέκονται στην διαχείριση της περιοχής υπό προστασία, στην ανεπαρκή χρηµατοδότηση των Φ.. προκειµένου να εξασφαλιστεί η οικονοµική βιωσιµότητά τους τόσο βραχυπρόθεσµα όσο και µακροπρόθεσµα, στις αντιδράσεις εκ µέρους της τοπικής κοινωνίας στην εφαρµογή των µέτρων διαχείρισης στην περιοχή υπό προστασία. Όπως προκύπτει από τα ανωτέρω, σηµείο κλειδί αποτελεί η πολιτική θέση και βούληση η οποία επηρεάζει άµεσα την ποιοτική δράση και λειτουργία του Συστήµατος των Προστατευοµένων Περιοχών. Η υιοθέτηση επίσηµης εθνικής πολιτικής για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος αλλά και µιας ολοκληρωµένης εθνικής στρατηγικής για τις Προστατευόµενες Περιοχές αποτελεί στοιχείο εκ των ων ουκ άνευ για την αντιµετώπιση των διαδικαστικών και οργανωτικών προβλήµατα των Φ... Όπως έχει εύστοχα παρατηρηθεί απαιτείται µια οργανωµένη επιχείρηση περιβαλλοντικής ανασυγκρότησης 168 προκειµένου να επιτευχθεί ο σκοπός της αειφορικής διαχείρισης των Προστατευοµένων Περιοχών στο πνεύµα των διεθνών και κοινοτικών επιταγών και υποχρεώσεων τις οποίες υπέχει η χώρα µας. 168 Μπεριάτος, στο Σχεδιασµός και ιαχείριση προστατευοµένων περιοχών στην Ελλάδα: Θεσµικές εξελίξεις, προβλήµατα και προοπτικές, αειχώρος, 2(1) :58 89 σελ. 87 88

Κλείνοντας, η αποτελεσµατική λειτουργία του Εθνικού Συστήµατος Προστατευοµένων Περιοχών απαιτεί αποφάσεις πολιτικά γενναίες. Οι αποφάσεις αυτές συχνά θυσιάζονται στο βωµό του βραχυπρόθεσµου πολιτικού κύκλου, καθώς συνεπάγονται συγκρούσεις και υψηλό πολιτικό κόστος το οποίο η πολιτική ηγεσία, ανεξαρτήτως παράταξης, δεν επιθυµεί να αναλάβει. Η εφαρµογή µέτρων αποτελεσµατικής προστασίας και διαχείρισης στις Προστατευόµενες Περιοχές επιβάλλει τη ρήξη µε κατεστηµένα συµφέροντα και παγιωµένες νοοτροπίες. Η προστασία του περιβάλλοντος αποτελεί αίτηµα κοινωνικό, ενώ καθοριστικός είναι ο ρόλος τον οποίο καλείται να παίξει η κοινωνία των πολιτών, οργανωµένη και µη, στο πλαίσιο µιας συµµετοχικής και ευνοµούµενης δηµοκρατίας. Επιτακτική είναι η ανάγκη για «αναβάθµιση» στην πολιτική και κοινωνική ατζέντα, του αιτήµατος για αποτελεσµατική προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Η ορθή εφαρµογή της περιβαλλοντικής νοµοθεσίας στην Ελλάδα θα πρέπει να επιδιώκεται συστηµατικά και όχι µόνο υπό την πίεση της απειλής επιβολής κυρώσεων από το ικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων για παράβαση των συµβατικών της υποχρεώσεων. 89

Βιβλιογραφία Πρωτογενής βιβλιογραφία Σύνταγµα της Ελλάδας, όπως αναθεωρήθηκε µε το Ψήφισµα της 6ης Απριλίου 2001 της Ζ Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων. Οδηγία 79/409 του Συµβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη ιατήρηση των Αγρίων Πουλιών. Οδηγία 92/43 του Συµβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη ιατήρηση των Φυσικών Οικοτόπων, της Άγριας Πανίδας και Αυτοφυούς Χλωρίδας. Ν. 4273/1929 (ΦΕΚ 205 Α/19.6.1929) «Περί κυρώσεως και τροποποιήσεως του από 11 Μαΐου 1929 Νοµοθετικού ιατάγµατος περί δασικού κώδικος». Α.Ν. 856/1937 (ΦΕΚ 368/Α/1937) «Περί Εθνικών ρυµών». Ν.. 86/1969 (ΦΕΚ 7 Α/ 18.11969) «ασικός Κώδιξ». Ν.. 996/1971 (ΦΕΚ 192 Α/6.10.1971) «Περί αντικαταστάσεως και συµπληρώσεως διατάξεων τινών του Ν.. 86/1969 «Περί ασικού Κώδικος». Ν. 191/1974 (ΦΕΚ 350 Α/20.1.1974) «Περί κυρώσεων της εν Ραµσάρ του Ιράν κατά την 2αν Φεβρουαρίου 1971 υπογραφείσης ιεθνούς Συµφωνίας περί προστασίας των διεθνούς ενδιαφέροντος υγροτόπων ιδία ως υγροβιοτόπων». Ν. 177/1975 (ΦΕΚ 205/Α ): «Περί αντικαταστάσεως και συµπληρώσεως διατάξεών τινών του Ν..86/69 "περί ασικού Κώδικος». Ν. 360/1976 (ΦΕΚ 151/Α/22.6.1976) «Περί Χωροταξίας και Περιβάλλοντος». Ν. 855/1978 (ΦΕΚ 235 Α/23.12.1978): «Περί κυρώσεως της υπογραφείσης εις Βαρκελώνην το 1976 ιεθνούς Συµβάσεως περί προστασίας της Μεσογείου Θαλάσσης εκ της ρυπάνσεως µετά του συνηµµένου εις αυτήν Παραρτήµατος, ως και των Πρωτοκόλλων αυτής περί προλήψεως ρυπάνσεως της Μεσογείου Θαλάσσης εκ της απορρίψεως ουσιών εκ των πλοίων και αεροσκαφών και περί συνεργασίας δια την καταπολέµησιν ρυπάνσεως της Μεσογείου Θαλάσσης εκ πετρελαίου και άλλων επιβλαβών ουσιών µετά των συνηµµένων εις αυτά Παραρτηµάτων». Ν. 998/1979 (ΦΕΚ 289/Α/28/29.12.1979) «Περί προστασίας των δασών και των δασικών εν γένει εκτάσεων της Χώρας». 90

N. 1126/1981 (ΦΕΚ 32/Α /10.2.1981) «Περί κυρώσεως της εις Παρισίους την 23 ην Νοεµβρίου 1972 υπογραφείσης ιεθνούς Συµβάσεως δια την προστασίαν της Παγκοσµίου Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονοµιάς». Ν. 1335/1983 (ΦΕΚ 32 /Α /14.3.1983) «Κύρωση ιεθνούς Σύµβασης για τη διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης». Ν. 1634/1986 (ΦΕΚ 104 /Α /18.7.1986) Κύρωση των πρωτοκόλλων 1980 Για την προστασία της Μεσογείου Θαλάσσης από τη ρύπανση από χερσαίες πηγές και 1982 Περί των ειδικά προστατευοµένων περιοχών της Μεσογείου». Ν. 1650/1986 (ΦΕΚ 160/Α/16.10.1986) «Για την προστασία του περιβάλλοντος». Ν. 2204/1994 (ΦΕΚ 59 /Α/15.4.1994) «Κύρωση Σύµβασης για τη βιολογική ποικιλότητα». Ν. 2527/1997 (ΦΕΚ 206/Α/08.10.1997) «Τροποποίηση και συµπλήρωση διατάξεων του Ν. 2190/1994 και άλλες διατάξεις». Ν.2637/1998 (ΦΕΚ 200/Α') «Σύσταση Οργανισµού Πιστοποίησης Λογαριασµών, Οργανισµού Πληρωµών και Ελέγχου Κοινοτικών Ενισχύσεων Προσανατολισµού και Εγγυήσεων, Οργανισµοί Πιστοποίησης και Επίβλεψης Γεωργικών Προϊόντων, Γενικών ιευθύνσεων και Θέσεων προσωπικού στο Υπουργείο Γεωργίας και Εταιρείας Αξιοποίησης Αγροτικής Γης Α.Ε. και άλλες διατάξεις». Ν. 2719/1999 (ΦΕΚ 106/Α/26.05.1999) «Κύρωση της ιεθνούς Σύµβασης για την ιατήρηση των Αποδηµητικών Ειδών της Άγριας Πανίδας και άλλες διατάξεις». Ν. 2742/1999 (ΦΕΚ 207 /Α/ 7.10.1999) «Χωροταξικός Σχεδιασµός και Αειφόρος Ανάπτυξη και άλλες διατάξεις». Ν. 3044/2002 (ΦΕΚ 197 /Α/ 27-8-2002) «Μεταφορά Συντελεστή όµησης και ρυθµίσεις άλλων θεµάτων αρµοδιότητας Υπουργείου Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και ηµοσίων Έργων» Ν. 3260/2004 (ΦΕΚ 151/Α/06.08.2004) «Ρυθµίσεις του συστήµατος προσλήψεων και θεµάτων δηµόσιας διοίκησης». Προεδρικό ιάταγµα 906/22-12-1999 Προεδρικό ιάταγµα 1272/27-11-2003 91

Κοινή Υπουργική Απόφαση 414985/1985 (ΦΕΚ 757 Β/ 18-12-1985): «Μέτρα διαχείρισης της άγριας Πτηνοπανίδας Κοινή Υπουργική Απόφαση 33318/3028/28.12.1998 (ΦΕΚ 1289 Β/28-12- 1998) «Καθορισµός µέτρων και διαδικασιών για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων (ενδιαιτηµάτων) καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας.» Κοινή Υπουργική Απόφαση 135286/5447/ΦΕΚ 1589/Β / 23.12.2002 «Συγκρότηση Επιτροπής ΦΥΣΗ 2000, σύµφωνα µε τις διατάξεις της Κοινή Υπουργικής Απόφασης 33318/3028/28-12-1998 (ΦΕΚ 1289 Β/28-12-1998). Κοινές Υπουργικές Αποφάσεις και Υπουργικές Αποφάσεις σύνθεσης και σύστασης ιοικητικών Συµβουλίων Φορέων ιαχείρισης, όπως παρουσιάστηκαν στο κεφάλαιο 2 και στους πίνακες 5, 6 και 7 της εργασίας. Υ.Α. 28553/14.07.2003 (ΦΕΚ 1034/Β/25.07.2003) «Ανανέωση της θητείας της προσωρινής διοίκησης του Οργανισµού Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου». Υ.Α. 165734/1518(ΦΕΚ 528/Β /20.04.2005) «Ορισµός του Προέδρου του ιοικητικού Συµβουλίου του Φορέα ιαχείρισης Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου». Υ.Α. 166154/2318(ΦΕΚ 803/Β /13.06.2005 ) «Ορισµός του Προέδρου του ιοικητικού Συµβουλίου του Φορέα ιαχείρισης Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου». Υ.Α. 166834/3732/28.09.2005 (ΦΕΚ 1400/Β /10.10.2005) Συγκρότηση του Φορέα ιαχείρισης Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου». Υ.Α. 5475/2004 (ΦΕΚ 325/Β/11.02.2004) «Έγκριση Κανονισµού Λειτουργίας του ιοικητικού Συµβουλίου του Φορέα ιαχείρισης Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου». Υ.Α. 5473/2004 (ΦΕΚ 322/Β/11.04.2004) «Έγκριση Κανονισµού για την εκτέλεση έργων και την ανάθεση και σύναψη προµηθειών του Φορέα ιαχείρισης Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου». Υ.Α. 870/07.01.2005 (ΦΕΚ 65/21.01.2005) «Έγκριση Κανονισµού Οικονοµικής ιαχείρισης του Φορέα ιαχείρισης Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου». 92

Υ.Α. 16075/05.04.2005 (ΦΕΚ 565/Β/27.04.2005) «Έγκριση Κανονισµού Λειτουργίας, Υπηρεσιών και Προσωπικού του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου». Η υπ αριθµ. 129/17.05.2004 επίκαιρη ερώτηση της Βουλευτού του Συνασπισµού Ριζοσπαστικής Αριστεράς κ. Ασηµίνας Ξηροτύρη Αικατερινάρη προς τον Υπουργό ΠΕ.ΧΩ. Ε. (ΚΕ Συνεδρίαση της Βουλής, 20.05.2004) Απόφαση 2601/2005 του Συµβουλίου της Επικρατείας (Τµήµα Ε ), Caretta- Caretta, 26.08.2001 Ανακοινωθέν Τύπου, αρ.8/02, Απόφαση στην Υπόθεση C- 103/00, Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων κατά Ελληνικής ηµοκρατίας. «Η Ελλάδα δεν θέσπισε ένα αποτελεσµατικό σύστηµα προστασίας της θαλάσσιας χελώνας Caretta- Caretta στη Ζάκυνθο», 30 Ιανουαρίου 2002 Ανοιχτή επιστολή προς τον Υπουργό ΠΕΧΩ Ε για το ΧΥΤΑ Ζακύνθου, Αθήνα, 22.05.2006 Αρκτούρος, Αρχέλων, Ελληνική Εταιρεία Προστασίας του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Κληρονοµιάς, Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Εταιρεία για την Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας ΜΟm, WWF Ελλάς, Οι Προστατευόµενες Περιοχές στην Ελλάδα, Θέσεις και Προτεραιότητες ράσεις, 2001 Αρχέλων Σύλλογος για την προστασία της θαλάσσιας χελώνας, ίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ S.O.S., Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Ελληνική Εταιρεία Προστασίας του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Κληρονοµιάς, Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης, ΜΟm-Εταιρεία για τη Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας, WWF Ελλάς, Αναφορά για την κατάσταση του Συστήµατος Προστατευοµένων Περιοχών στην Ελλάδα, Μάιος 2005 Αρχέλων, MEDASSET, WWF, Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου : Ανίερες συµµαχίες για να γλιτώσουµε τη νέα ευρωκαταδίκη, 31.05.2006 Γενικός Επιθεωρητής ηµόσιας ιοίκησης, Έκθεση Επιθεώρησης στη Ζάκυνθο, Έλεγχος του βαθµού συµµόρφωσης των εµπλεκοµένων τοπικών φορέων µε την Απόφαση που εξέδωσε το ικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων στις 30 Ιανουαρίου 2002, στην υπόθεση C- 103/00, 09.03.2005. 93

ηµοτική Κίνηση Πρωτοβουλία Πολιτών για τη Ζάκυνθο, Ανοικτή Επιστολή (για τα σκουπίδια και τα τρωκτικά στη Ζάκυνθο) Εθνικό Κέντρο Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης, Περιβαλλοντικά Σήµατα, Σχέδιο Έκθεσης δεικτών Αειφορίας, Ελλάδα 2003 Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου, Πεπραγµένα Φορέα ιαχείρισης Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου, εκέµβριος 2001 Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Η Κατάσταση των Προστατευοµένων Περιοχών στην Ελλάδα 21 χρόνια µετά την εφαρµογή της Οδηγίας για την προστασία των πουλιών, ελτίο Τύπου, 31.05. 2005 Greenpeace, WWF, Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης, ίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ S.O.S., Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης, ΑΡΧΕΛΩΝ, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Εταιρεία για τη Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας ΜΟm, Ένα χρόνο µετά τις προεκλογικές δεσµεύσεις, Το Περιβάλλον (εξακολουθεί να) βρίσκεται στο περιθώριο, 15.03.2005 MEDASSET, Χάος επικρατεί στο Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου!, ελτίο Τύπου Νο. 19, 30.06.2004 MEDASSET, Εθνικό θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου: Ξεχάστε τις χελώνες! Σώστε την Ελλάδα από το πρόστιµο του Ευρωπαϊκού ικαστηρίου!, ελτίο Τύπου Νο.24, 03.08.2005 MEDASSET, Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου: Η απειλή επιβολής προστίµου εκατοµµυρίων κάνει θαύµατα!!! Τέλος της τουριστικής περιόδου αρχή της προστασίας της Καρέτα-Καρέτα! ελτίο Τύπου Νο.25, 04.10.2005 MEDASSET-ΕΛΛΑΣ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟΣ ΣΥΝ ΕΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΩΤΗΡΙΑ ΤΩΝ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΧΕΛΩΝΩΝ, EURONATUR - STIFTUNG EUROPÄISCHES NATURERBEE - Ι ΡΥΜΑ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ Ανοιχτή Επιστολή προς τον Πρωθυπουργό της Ελλάδας, Ψήφισµα : 17.000 Υπογραφές από Έλληνες και Πολίτες από όλο τον κόσµο για την Καρέττα Καρέττα, 10.03.2005 Ο.Ο.Σ.Α., Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε., Εκθέσεις Περιβαλλοντικών Επιδόσεων, Ελλάδα, 2000 94

Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε., Γραφείο Τύπου και ηµοσίων Σχέσεων, ελτίο Τύπου, 29.12.2004 Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε., Γραφείο Τύπου και ηµοσίων Σχέσεων, ελτίο Τύπου, 18.01.2005 Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε., Γραφείο Τύπου και ηµοσίων Σχέσεων, ελτίο Τύπου, 28.06.2005 Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε., Γραφείο Τύπου και ηµοσίων Σχέσεων, ελτίο Τύπου, 04.08.2005 Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε., Γραφείο Τύπου και ηµοσίων Σχέσεων, ελτίο Τύπου, 17.10.2005 Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε., Γραφείο Τύπου και ηµοσίων Σχέσεων, ελτίο Τύπου, 19.01.2006 Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε., Γραφείο Τύπου και ηµοσίων Σχέσεων, ελτίο Τύπου, 16.02.2006 Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε., Γραφείο Τύπου και ηµοσίων Σχέσεων, ελτίο Τύπου, 16.02.2006 Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε., Γραφείο Τύπου και ηµοσίων Σχέσεων, ελτίο Τύπου : ηλώσεις Υπουργού ΠΕ.ΧΩ. Ε. κ. Γιώργου Σουφλιά κατά την επίσκεψή του στο Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου, Αθήνα, 05.06.2006 Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε., ΕΠΠΕΡ, Ετήσια Έκθεση Εκτέλεσης Έτους 2004, Ιούνιος 2005 WWF Ελλάς, Αξιολόγηση του Συστήµατος Προστατευόµενων Περιοχών της Ελλάδας: Από την θεωρία στην πράξη, Σεπτέµβριος 2004 WWF Ελλάς «Προστατευόµενες Περιοχές: Γίνε Συµµέτοχος στη λύση» Σύνοψη Συµπερασµάτων Ηµερίδας, 20.10.2004 WWF Ελλάς, Γνωρίζετε ότι η Ελλάδα είναι το µοναδικό κράτος µέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δεν έχει συνεπή εθνική χωροταξική πολιτική; Αθήνα, Ιανουάριος 2005 WWF Ελλάς, Γνωρίζετε ότι η Ελλάδα είναι το µοναδικό κράτος-µέλος της Ε.Ε. που δεν έχει λειτουργικό εθνικό σύστηµα Προστατευοµένων Περιοχών ; Αθήνα, Φεβρουάριος 2005 WWF Ελλάς Γνωρίζετε ότι το περιβάλλον στην Ελλάδα είναι «αυτοχρηµατοδοτούµενο»; Αθήνα, Απρίλιος 2005 95

WWF Ελλάς, εσµεύσεις χωρίς εφαρµογή: Η περιβαλλοντική νοµοθεσία στην Ελλάδα, Μάιος 2005 WWF Ελλάς, Ζητούνται γενναίες πολιτικές αποφάσεις για τον βιότοπο της θαλάσσιας χελώνας στη Ζάκυνθο, 08.06.2006 WWF Ελλάς, εσµεύσεις χωρίς εφαρµογή: Η εφαρµογή της περιβαλλοντικής προστασίας στην Ελλάδα, Ετήσια Έκθεση, Ιούνιος 2006 Case C- 103/00 Failure by a Member State to fulfill its obligations Directive 92/43/EEC Conservation of natural habitats and of wild fauna and flora Protection of species) Council Of Europe, T-PVS/Files (2004)10, Convention on the Conservation of European Wildlife and Natural Habits, Standing Committee, 24 th Meeting, Strasbourg, 29 November-3December 2004, Update Report on marine turtle conservation in Zakynthos (Laganas Bay), Greece, September 2004 ΙΡ/ 04/1233, Η Επιτροπή συνεχίζει τη διαδικασία προσφυγής κατά της Ελλάδας µε σκοπό την προστασία σπάνιου είδους θαλάσσιας χελώνας, Βρυξέλλες, 15.10.2004 IUCN, Guidelines for Protected Area Management Categories, Cambridge, IUCN,1994 MEDASSET, Open Letter to Mrs Margot Wallstrom EC Commissioner for the Environment, 22.06.2004 WWF International, Europe s biodiversity conservation failing endangered Sea Turtles, The Loggerhead Turtle (Caretta-Caretta) still under threat despite conviction by the European Court of Justice, Report 2005, A situation Analysis of the Dramatic Developments affecting one of Europe s Priority Species (Hab Dir EEC 92/43) on Zakynthos, Greece. 96

ευτερογενής Βιβλιογραφία Βιβλία Πέτρος Πατρώνος, Το ιεθνές Νοµικό Πλαίσιο για τις Θαλάσσιες Προστατευόµενες Περιοχές και τα Θαλάσσια Πάρκα, στο: Η Προστασία των Εθνικών Θαλάσσιων Πάρκων, Πρακτικά Συνεδρίου, Νόµος και Φύση, Βιβλιοθήκη Περιβαλλοντικού ικαίου 5, Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα- Κοµοτηνή 2000 Γιώργος Σαµιώτης, Το ιεθνές ίκαιο της Άγριας Ζωής, Οι ιεθνείς Ρυθµίσεις για την Προστασία της Βιολογικής Ποικιλοµορφίας, Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα-Κοµοτηνή 1996 Ελένη Σβορώνου, Μέθοδοι ιαχείρισης του Οικοτουρισµού και του Τουρισµού σε Προστατευόµενες Περιοχές, WWF - Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε, Αθήνα 2003 Μαρία Φλώρου, Φορείς ιαχείρισης των Θαλάσσιων Πάρκω, Η Προστασία των Εθνικών Θαλάσσιων Πάρκων, στο: Η Προστασία των Εθνικών Θαλάσσιων Πάρκων, Πρακτικά Συνεδρίου, Νόµος και Φύση, Βιβλιοθήκη Περιβαλλοντικού ικαίου 5, Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα- Κοµοτηνή 2000 Ludwig Krämer, Νέλλη Παλαιολόγου, Η Συνθήκη ΕΟΚ και η προστασία του Περιβάλλοντος, Ο έλεγχος της εφαρµογής των κοινοτικών περιβαλλοντικών κανόνων στα κράτη µέλη, Η εφαρµογή ορισµένων Οδηγιών στην Ελλάδα, Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή 1992. Άρθρα- ηµοσιεύσεις Γιώργος Καριψιάδης, Το Πρωτόκολλο της Καρθαγένης για τη Βιοασφάλεια αρχίζει να ισχύει, Νόµος και Φύση, Σεπτέµβριος 2003 Γιώργος Κρεµλής, Η εφαρµογή και επιβολή της κοινοτικής περιβαλλοντικής νοµοθεσίας στην Ελλάδα, Νόµος και Φύση, Μάιος 2005 Θάλεια Λαζαρίδου, Πέτρος Κακούρος, Μαρία Παπαγεωργίου, Ο Θεσµός των Προστατευοµένων Περιοχών στην Ελλάδα, ΑΜΦΙΒΙΟΝ, Τεύχος 38, Μάιος Ιούνιος 2001. 97

Χρυσούλα Λιόντα, Βιολογική Ποικιλότητα. Η σωτηρία της φύσης είναι πολύ µεγάλο πράγµα, Αφιέρωµα στο ίκτυο Φύση 2000, ΑΜΦΙΒΙΟΝ, Τεύχος 56, Μάιος Ιούνιος 2004 Χριστίνα Μπαριτάκη, Οι Φορείς ιαχείρισης Προστατευοµένων Περιοχών : Συγκριτική Εξέταση των Εθνικών Πάρκων Ζακύνθου και Σαµαριάς, Εθνική Σχολή ηµόσιας ιοίκησης, Τελική Εργασία, ΙΕ Εκπαιδευτική Σειρά, Τµήµα Περιφερειακής ιοίκησης, 2004 Ηλίας Μπεριάτος, Σχεδιασµός και ιαχείριση προστατευοµένων περιοχών στην Ελλάδα: Θεσµικές εξελίξεις, προβλήµατα και προοπτικές, αειχώρος, 2(1) :58 89 Ηλίας Μπεριάτος, Νέες Προσεγγίσεις στο σχεδιασµό και την πολιτική προστασία της πολιτιστικής και φυσικής κληρονοµιάς, ΤΟΠΟΣ, Επιθεώρηση Χωρικής Ανάπτυξης, Σχεδιασµού και Περιβάλλοντος, 18-19/2002 Ηλίας Μπεριάτος, Τρίτη Άποψη, Βιολογική και Πολιτιστική Ποικιλότητα, υο µείζονα διακυβεύµατα ου 21 ου Αιώνα, ΤΑ ΝΕΑ, 28.05.2004 Τάκης Νικολόπουλος, Η Προστασία των Φυσικών Οικοτόπων στο Κοινοτικό ίκαιο, Νόµος και Φύση, Νοέµβριος 1997 Μάκης Νοδάρος, Εθνικό Πάρκο Αυθαιρέτων, Ελευθεροτυπία, 24.06.2006 Α. Ραυτοπούλου, Φορέας ιαχείρισης Προστατευόµενης Περιοχής Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου, Εθνική Σχολή ηµόσιας ιοίκησης, Τελική Εργασία, Ι Εκπαιδευτική Σειρά, Τµήµα Γενικής ιοίκησης, 2003 Ριχάρδος Σωµερίτης, Χελώνες και Σκουπίδια,Μάιος 2006, Νόµος και Φύση Dimitrios Dimopoulos, The National Marine Park of Zakynthos : A Refuge for the Loggerhead Turtle in the Mediterranean, Marina Turtle Newsletter, 93: 5-9, 2001 98

ιαδικτυακοί Τόποι http://www.archelon.gr http://www.economics.gr http://ekpaa.gr http://ekby.gr http://www.epper.gr http://europa.eu.int http:// www.greenpeace.gr http://www.iucn.org http:// www.medasset.org. http:// www.minagric. http:// www.minenv.gr http://www.mom.gr http:// http://www.nmp-zak.org http://www.nomosphysis.org.gr http://www.oecd.org http:// www. ornithologiki.gr/ http:// www.ramsar.org http:// www.wwf.gr http://www.wwf.com 99

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Πίνακας 1 : Κατάσταση υπογραφών και κυρώσεων των πρωτοκόλλων για τις Ειδικά Προστατευόµενες Περιοχές * Πρωτόκολλο για τις Ειδικά Προστατευόµενες Περιοχές (Υιοθετήθηκε στις 3.04.82 και τέθηκε σε ισχύ στις 23.03.86) Νέο Πρωτόκολλο για τις Ειδικά Προστατευόµενες Περιοχές και τη Βιοποικιλότητα της Μεσογείου (Υιοθετήθηκε στις 10.06.95 ) Συµβαλλόµενο Μέρος Υπογραφή Κύρωση Υπογραφή Κύρωση Αλβανία - 30.05.90/AC 10.06.95 - Αλγερία - 16.05.85/AC 10.06.95 - Βοσνία & Ερζεγοβίνη - 22.10.94/SUC - - Κροατία - 12.06.92/SUC 10.06.95 - Κύπρος - 28.06.88/AC 10.06.95 - Ε.Ε. 30.03.83 30.06.84/AP 10.06.95 - Αίγυπτος 16.02.83 08.07.83 10.06.95 - Γαλλία 03.04.82 02.09.86/AP 10.06.95 - Ελλάδα 03.04.82 26.01.87 10.06.95 - Ισραήλ 03.04.82 28.10.87 10.06.95 - Ιταλία 03.04.82 04.07.85 10.06.95 - Λίβανος - 27.12.94/AC - - Λιβύη - 06.06.89/AC 10.06.95 - Μάλτα 03.04.82 11.01.88 10.06.95 - Μονακό 03.04.82 29.05.89 10.06.95 03.06.97 Μαρόκο 02.04.83 22.06.90 10.06.95 - * Πηγή: Η Προστασία των Εθνικών Θαλάσσιων Πάρκων, Πρακτικά Συνεδρίου, Νόµος και Φύση, Βιβλιοθήκη Περιβαλλοντικού ικαίου 5, Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα- Κοµοτηνή 2000, σελ. 245 100

Σλοβενία - 16.09.93/AC - - Ισπανία 03.04.82 22.12.87 10.06.95 - Συρία - 11.09.92/AC - - Τηνυσία 03.04.82 26.05.83 10.06.95 27.02.98 Τουρκία - 06.11.86/AC 10.06.95-101

Κριτήρια Παραρτήµατος ΙΙΙ Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ για την αξιολόγηση της σηµασίας των περιοχών ως Προτεινόµενων Τόπων Κοινοτικής Σηµασίας. Σύµφωνα µε το Παράρτηµα ΙΙΙ, τα κριτήρια τα οποία χρησιµοποιούνται από τα κράτη προκειµένου να αξιολογήσουν την σχετική σηµασία των περιοχών για κάθε τύπο φυσικού οικοτόπου του Παραρτήµατος Ι και κάθε ζωικό και φυτικό είδος του Παραρτήµατος ΙΙ, είναι τα ακόλουθα: Κριτήρια αξιολόγησης περιοχών που περιλαµβάνουν τύπους φυσικών οικοτόπων του Παραρτήµατος Ι: α) βαθµός αντιπροσωπευτικότητας του τύπου του φυσικού οικότοπου στην περιοχή, β) Έκταση της περιοχής που καλύπτεται από τον τύπο φυσικού οικοτόπου σε σχέση µε την συνολική επιφάνεια η οποία καλύπτεται από αυτό τον τύπο φυσικού οικοτόπου στο εθνικό έδαφος. γ)βαθµός διατήρησης της δοµής και των λειτουργιών του συγκεκριµένου τύπου φυσικού οικοτόπου και δυνατότητα αποκατάστασης, δ)συνολική αξιολόγηση της αξίας της περιοχής για τη διατήρηση του συγκεκριµένου τύπου φυσικού οικοτόπου. Κριτήρια αξιολόγησης περιοχών που περιλαµβάνουν είδη του Παραρτήµατος ΙΙ: α) Μέγεθος και πυκνότητα του πληθυσµού του είδους που είναι παρών στην περιοχή σε σχέση µε τους πληθυσµούς που είναι παρόντες στο εθνικό έδαφος β)βαθµός διατήρησης των στοιχείων του οικοτόπου που είναι σηµαντικά για το συγκεκριµένο είδος και δυνατότητα αποκατάστασης, γ)βαθµός αποµόνωσης του πληθυσµού που είναι παρών στην περιοχή σε σχέση µε τον ευρύτερο χώρο φυσικής κατανοµής του είδους, δ)συνολική αξιολόγηση της αξίας της περιοχής για τη διατήρηση του συγκεκριµένου είδους. 102

Ακολουθητέα διαδικασία για την δηµιουργία του ικτύου «NATURA 2000» Η διαδικασία για την δηµιουργία του ικτύου είναι η ακόλουθη: Σε ένα πρώτο επίπεδο, τα κράτη µέλη, αξιολογούν βάσει των κριτηρίων του Παραρτήµατος ΙΙΙ αλλά και σχετικές επιστηµονικές πληροφορίες την σχετική σηµασία των περιοχών που περιλαµβάνουν τόσο τύπους φυσικών οικοτόπων του Παραρτήµατος Ι όσο και φυτικά και ζωικά είδη προτεραιότητας του Παραρτήµατος ΙΙ. Οι περιοχές αυτές διαβιβάζονται εντός τριετίας στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε µορφή καταλόγου, ο οποίος περιλαµβάνει πληροφορίες για κάθε περιοχή (χάρτη του τόπου, ονοµασία, θέση, έκταση καθώς και δεδοµένα τα οποία προκύπτουν από την εφαρµογή των κριτηρίων του Παραρτήµατος. Το δεύτερο στάδιο της διαδικασίας περιλαµβάνει την κατάρτιση εκ µέρους της Επιτροπής και των κρατών- µελών ενός Σχεδίου Καταλόγου Τόπων Κοινοτικής Σηµασίας (Sites of Community Importance- SCI) ο οποίος οριστικοποιείται από την Επιτροπή έπειτα από διαδικασία αξιολόγησης εντός έξι ετών από την κοινοποίηση της Οδηγίας. Ο κατάλογος αυτός περιλαµβάνει τις περιοχές οι οποίες πρέπει, σύµφωνα µε το τρίτο στάδιο της διαδικασίας να χαρακτηριστούν από τα εθνικά κράτη ως Ε.Ζ.. µέσα σε προθεσµία έξι ετών. Αξίζει εδώ να σηµειώσουµε ότι προβλέπεται σύµφωνα µε το Άρθρο 5 εξαιρετική διαδικασία χαρακτηρισµού Ε.Ζ.. σύµφωνα µε την οποία η Επιτροπή δύναται να κινήσει διαδικασία για την ένταξη στον Κατάλογο Τόπων Κοινοτικής Σηµασίας περιοχές οι οποίες αν και περιλαµβάνουν τύπους φυσικών οικοτόπων ή είδη προτεραιότητας και οι οποίες βάσει επιστηµονικών πληροφοριών χρήζουν προστασίας, δεν έχουν συµπεριληφθεί από τις αρµόδιες εθνικές αρχές στον Κατάλογο. 103

Πίνακας 3 : Κατηγορίες Προστατευοµένων Περιοχών στην Ελλάδα * Κανονιστική Πράξη Τίτλος Κατηγορία Προστατευόµενης Περιοχής N. 4137/1929 «Περί κυρώσεως και τροποποιήσεως του από 11 Μαΐου 1929 Νοµοθετικού ιατάγµατος περί δασικού κώδικος». Προστατευτικά άση Α.Ν. 856/1937 Περί Εθνικών ρυµών Εθνικός ρυµός Ν. 5351/1932 όπως αυτός τροποποιήθηκε µε το Ν. 1465/1950 Ν. 86/1969 όπως αυτός τροποποιήθηκε µε τον Ν. 996/1971 Ν. 177/75 όπως αυτός τροποποιήθηκε µε τον Ν.2637/1998 Περί Αρχαιοτήτων ασικός Κώδικας Περί ρύθµισης της θήρας Τοπίο Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους Αισθητικό άσος ιατηρητέο Μνηµείο της Φύσης Ελεγχόµενη Κυνηγετική Περιοχή Εκτροφείο Θηραµάτων Καταφύγιο Άγριας Ζωής (νέα ονοµασία για τα Καταφύγια Θηραµάτων) Ν. 998/1979 «Περί προστασίας των δασών και των δασικών εν γένει εκτάσεων της Χώρας». Εκµεταλλεύσιµα ή παραγωγικά δάση άση και δασικές εκτάσεις αναψυχής Λοιπά δάση * Πηγή : Θάλεια Λαζαρίδου, Πέτρος Κακούρος, Μαρία Παπαγεωργίου, Ο Θεσµός των Προστατευοµένων Περιοχών στην Ελλάδα, ΑΜΦΙΒΙΟΝ, Τεύχος 38, Μάιος Ιούνιος 2001, Ιδία Επεξεργασία 104

Ν. 1650/1986 Για την Προστασία του Περιβάλλοντος Περιοχή Απόλυτης Προστασίας της Φύσης Περιοχή Προστασίας της Φύσης Εθνικό Πάρκο Προστατευόµενος Φυσικός Σχηµατισµός, Προστατευόµενο Τοπίο και Προστατευόµενο Στοιχείο του Τοπίου. Περιοχή Οικοανάπτυξης Κ.Υ.Α. 414885/1985 Κ.Υ.Α. 33318/3028/28-12- 1998 Ενσωµάτωση της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ «Για τη διατήρηση των Άγριων Πτηνών» Ενσωµάτωση της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ «Για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας χλωρίδας και πανίδας» Ζώνες Ειδικής Προστασίας (Ζ.Ε.Π.) Ειδικές Ζώνες ιατήρησης (Ε.Ζ..) 105

Κατηγορίες Προστατευοµένων Περιοχών στην Ελλάδα *. * Πηγή: Θάλεια Λαζαρίδου, Πέτρος Κακούρος, Μαρία Παπαγεωργίου, Ο Θεσµός των Προστατευοµένων Περιοχών στην Ελλάδα, ΑΜΦΙΒΙΟΝ, Τεύχος 38, Μάιος Ιούνιος 2001. 106

Κατηγορίες Προστατευοµένων Περιοχών του Νόµου-Πλαισίου 1650/1986 για την Προστασία του Περιβάλλοντος. Περιοχές απόλυτης προστασίας της φύσης. Ως περιοχές απόλυτης προστασίας της φύσης ορίζονται οι περιοχές που χαρακτηρίζονται από εκτάσεις µε εξαιρετικά ευαίσθητα οικοσυστήµατα, βιότοποι ή οικότοποι σπάνιων ή απειλούµενων µε εξαφάνιση ειδών της αυτοφυούς χλωρίδας ή άγριας πανίδας ή εκτάσεις που έχουν αποφασιστική θέση στον κύκλο ζωής σπάνιων ή απειλούµενων µε εξαφάνιση ειδών της άγριας πανίδας. Στις περιοχές απόλυτης προστασίας της φύσης απαγορεύεται κάθε δραστηριότητα. Περιοχές προστασίας της φύσης. Στην εν λόγω κατηγορία εντάσσονται οι εκτάσεις µεγάλης οικολογικής ή βιολογικής αξίας. Στις περιοχές προστασίας της φύσης προστατεύεται το φυσικό περιβάλλον από κάθε δραστηριότητα ή επέµβαση που δύναται να µεταβάλει ή να αλλοιώσει τη φυσική κατάσταση, σύνθεση ή εξέλιξή του. Κατ εξαίρεση µπορούν να επιτρέπονται, η εκτέλεση εργασιών, ερευνών και η άσκηση ασχολιών και δραστηριοτήτων, κυρίως παραδοσιακών, εφόσον δεν έρχονται σε αντίθεση µε τους σκοπούς προστασίας. Εθνικά Πάρκα. Τα Εθνικά Πάρκα χαρακτηρίζονται από χερσαίες, υδάτινες ή µικτού χαρακτήρα περιοχές οι οποίες παραµένουν ανεπηρέαστες ή έχουν ελάχιστα επηρεαστεί από τις ανθρώπινες δραστηριότητες και στις οποίες διατηρείται µεγάλος αριθµός και ποικιλία αξιόλογων βιολογικών, οικολογικών γεωµορφολογικών και αισθητικών στοιχείων. Σύµφωνα µε τα οριζόµενα στην εν λόγω παράγραφο, στην περίπτωση που το εθνικό πάρκο ή µεγάλο τµήµα αυτού αποτελεί θαλάσσια περιοχή ή έκταση δασικού χαρακτήρα τότε δύναται να χαρακτηρίζεται ως θαλάσσιο πάρκο ή εθνικός δρυµός αντίστοιχα. Στις περιοχές οι οποίες έχουν χαρακτηριστεί ως εθνικά πάρκα επιτρέπεται η εκτέλεση έργων, η διενέργεια ερευνών και η άσκηση δραστηριοτήτων, κυρίως παραδοσιακού χαρακτήρα, τηρώντας πάντοτε τους όρους και τους περιορισµούς οι οποίοι ορίζονται στους οικείους Κανονισµούς Λειτουργίας και ιαχείρισης. Προστατευόµενοι Φυσικοί Σχηµατισµοί, Τοπία, Στοιχεία του Τοπίου. Ως προστατευόµενοι φυσικοί σχηµατισµοί χαρακτηρίζονται εκείνες οι περιοχές που περιλαµβάνουν λειτουργικά τµήµατα της φύσης ή µεµονωµένα δηµιουργήµατα αυτής τα οποία έχουν ιδιαίτερη επιστηµονική, οικολογική ή αισθητική αξία ή τα οποία 107

συµβάλλουν στην διατήρηση των φυσικών διεργασιών και στην προστασία φυσικών πόρων. Προστατευόµενα Τοπία χαρακτηρίζονται οι περιοχές οι οποίες έχουν µεγάλη αισθητική ή πολιτιστική αξία αλλά και εκτάσεις οι οποίες προσφέρονται για αναψυχή του κοινού ή συµβάλλουν στην προστασία ή στην αποδοτικότητα φυσικών πόρων λόγω των ιδιαίτερων φυσικών ή ανθρωπογενών χαρακτηριστικών τους. Τέλος, ως προστατευόµενα στοιχεία του τοπίου χαρακτηρίζονται τα τµήµατα ή τα συστατικά στοιχεία του τοπίου τα οποία έχουν ιδιαίτερη αισθητική ή πολιτιστική αξία ή τα οποία συµβάλλουν στην προστασία ή αποδοτικότητα λόγω των ιδιαίτερων φυσικών ή ανθρωπογενών χαρακτηριστικών τους. Στους Προστατευόµενους Φυσικούς Σχηµατισµούς, τα Τοπία και τα Στοιχεία του Τοπίου απαγορεύεται κάθε δραστηριότητα ή ενέργεια που µπορεί να επιφέρει καταστροφή φθορά ή αλλοίωσή τους. Περιοχές Οικοανάπτυξης. Ως περιοχές Οικοανάπτυξης χαρακτηρίζονται εκτεταµένες περιοχές οι οποίες µπορούν να περιλαµβάνουν οικισµούς ή χωριά εφόσον αυτά παρουσιάζουν ιδιαίτερη αξία και ενδιαφέρον λόγω της ποιότητας των φυσικών και πολιτιστικών τους χαρακτηριστικών ενώ προσφέρουν παράλληλα σηµαντικές δραστηριότητες για ανάπτυξη δραστηριοτήτων που εναρµονίζονται µε την προστασία της φύσης και του τοπίου. Στις περιοχές οικοανάπτυξης µπορούν να ασκούνται παραγωγικές δραστηριότητες µικρής κλίµακας οι οποίες προσαρµόζονται στο φυσικό περιβάλλον και την τοπική αρχιτεκτονική. Οι βιοµηχανικές δραστηριότητες επιτρέπονται µόνο στην περίπτωση που ευνοούν την οικονοµική αναζωογόνηση των αγροτικών περιοχών και.δεν προκαλούν υποβάθµιση του περιβάλλοντος ασυµβίβαστη µε τον χαρακτήρα τους. 108

Πίνακας 4: Φορείς ιαχείρισης που ιδρύθηκαν µε το Νόµο 3044/2002 (ΦΕΚ 197/Α/27.8.2002) Α/α ΦΟΡΕΑΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ 1 έλτα Έβρου 2 άσους αδιάς 3 Λίµνης Κερκίνης 4 Λιµ/σας Μεσολογγίου 5 έλτα Αξιού - Λουδία - Αλιάκµονα 6 Λιµνών Κορώνειας- Βόλβης 7 Εθνικού Θαλασσίου Πάρκου Αλοννήσου - Β. Σποράδων 8 έλτα Νέστου - Βιστωνίδας Ισµαρίδας 9 Όρους Πάρνωνα και Υγροτόπου Μουστού 10 Λίµνης Παµβώτιδος Ιωαννίνων 11 Υγροτόπων Αµβρακικού 12 Υγροτόπων Κοτυχίου- Στροφυλιάς 13 Εθνικών ρυµών Βίκου Αώου και Πίνδου 14 Εθνικού ρυµού Πρεσπών 15 Εθνικού ρυµού Αίνου 16 Εθνικού ρυµού Ολύµπου 17 Εθνικού ρυµού Σαµαριάς 18 Εθνικού ρυµού Παρνασσού 19 Εθνικού ρυµού Πάρνηθας 20 Εθνικού ρυµού Οίτης 21 Στενών και Εκβολών Καλαµά 22 Χελµού Βουραϊκού 23 Οροσειράς Ροδόπης 24 Καρπάθου - Σαρίας 25 Κάρλας - Μαυροβουνίου - Κεφαλόβρυσου Βελεστίνου 109

Πίνακας 5 : Συγκρότηση και Στελέχωση Φορέων ιαχείρισης Προστατευοµένων Περιοχών *. Α/α ΦΟΡΕΑΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ (προέλευση µελών.σ.) ΣΤΕΛΕΧΩΣΗ (ονόµατα µελών.σ.) 1 έλτα Έβρου ΚΥΑ 125188/361 ΦΕΚ 126/Β /17.02.2003 2 άσους αδιάς ΚΥΑ 125187/360 ΦΕΚ 126/Β /17.02.2003 3 Λίµνης Κερκίνης ΚΥΑ 125564/994 ΦΕΚ 364/Β /28.03.2003 4 Λιµ/σας Μεσολογγίου 5 έλτα Αξιού - Λουδία - Αλιάκµονα 6 Λιµνών Κορώνειας- Βόλβης 7 Εθνικού Θαλασσίου Πάρκου Αλοννήσου - Β. Σποράδων 8 έλτα Νέστου - Βιστωνίδας Ισµαρίδας 9 Όρους Πάρνωνα και Υγροτόπου Μουστού 10 Λίµνης Παµβώτιδος Ιωαννίνων 11 Υγροτόπων Αµβρακικού ΚΥΑ 125735/1282 ΦΕΚ 473/Β /18.04.2003 ΚΥΑ 125191/364 ΦΕΚ 126/Β/07.02.2003 ΚΥΑ 125192/365 ΦΕΚ 126/Β /07.02.2003 ΚΥΑ 23537 ΦΕΚ 621/ / 19.06.2003 ΚΥΑ 125208/394 ΦΕΚ 140/Β /11.02.2003 ΚΥΑ 125186/359 ΦΕΚ 126/Β /07.02.2003 ΚΥΑ 135074/5193 ΦΕΚ 1531/Β /09.12.2002 ΚΥΑ125566/996 ΦΕΚ 364/Β /28.03.2003 Τροποποιήθηκε: ΚΥΑ 126866/3017 ΦΕΚ 1072/Β /01.08.2003 ΥΑ126440/2468 ΦΕΚ 894/Β /03.07.2003 ΥΑ 126435/2463 ΦΕΚ 918/Β /04.07.2003 ΥΑ 126433/2461 ΦΕΚ 894/Β /03.07.2003 Τροποποιήθηκε : ΥΑ 155318/485 ΦΕΚ 334/Β /11.02.2004 ΥΑ 126432/2460 ΦΕΚ 918/Β /04.07.2003 ΥΑ 126441/2469 ΦΕΚ 918/Β/04.07.2003 ΥΑ 126439/2467 ΦΕΚ 894/Β /03.07.2003 ΥΑ 126517/2773 ΦΕΚ 939/Β /08.07.2003 Τροποποιήθηκε: ΥΑ 55318/485 ΦΕΚ 334/Β /11.02.2004 ΥΑ 126431/2459 ΦΕΚ 894/Β /03.07.2003 Τροποποιήθηκε: ΥΑ 155318/485 ΦΕΚ 334/Β /11.02.2004 ΥΑ 126438/2466 ΦΕΚ 894/Β /03.07.2003 Τροποποιήθηκε: ΥΑ 155318/485 ΦΕΚ 334/Β /11.02.2004 ΥΑ 135389/5670 εν δηµοσιεύτηκε στην Εφηµερίδα της Κυβερνήσεως. ΥΑ 127381/3793 ΦΕΚ 1419/Β /01.10.2003 12 Υγροτόπων ΚΥΑ 125565/995 ΥΑ 126518/2574 * Πηγή : ΦΕΚ ηµοσίευσης Υ.Α. Ιδία Επεξεργασία 110

Κοτυχίου- Στροφυλιάς 13 Εθνικών ρυµών Βίκου Αώου και Πίνδου 14 Εθνικού ρυµού Πρεσπών 15 Εθνικού ρυµού Αίνου 16 Εθνικού ρυµού Ολύµπου ΦΕΚ 364/Β /28.03.2003 ΚΥΑ 125184/357 ΦΕΚ 126/Β /07.02.2003 ΚΥΑ 125811/1416 ΦΕΚ 566/Β /09.05.2003 ΚΥΑ 125190/363 ΦΕΚ 126/Β /07.02.2003 ΚΥΑ 125914/1553 ΦΕΚ 566/Β /09.05.2003 ΦΕΚ 907/Β /04.07.2003 Τροποποιήθηκε: ΥΑ 128269/5293 ΦΕΚ 41/Β /16.01.2004 ΥΑ 126438/2466 ΦΕΚ 894/Β /03.07.2003 Τροποποιήθηκε: ΥΑ 155318/485 ΦΕΚ 334/Β /11.02.2004 ΥΑ 126445/2473 ΦΕΚ 918/Β/04.07.2003 Τροποποιήθηκε: ΥΑ 128269/5293 ΦΕΚ 41/Β /16.01.2004 ΥΑ 126436/2464/26.06.2003 ΦΕΚ 918/Β /04.07.2003 ΥΑ 126639/2640 ΦΕΚ 968/Β /15.07.2003 17 Εθνικού ρυµού Σαµαριάς 18 Εθνικού ρυµού Παρνασσού 19 Εθνικού ρυµού Πάρνηθας 20 Εθνικού ρυµού Οίτης 21 Στενών και Εκβολών Καλαµά ΚΥΑ 125189/362 ΦΕΚ 126/Β /07.02.2003 Τροποποιήθηκε: ΚΥΑ 126866/3017 ΦΕΚ 1072/Β /01.08.2003 ΚΥΑ 125913/1552 ΦΕΚ 566/Β /09.05.2003 ΚΥΑ 125736/1283 ΦΕΚ 473/Β /18.04.2003 ΚΥΑ 125734/1281 ΦΕΚ 473/Β /18.04.2003 ΚΥΑ 125185/358 ΦΕΚ 126/Β /07.02.2003 ΥΑ 155029/44 ΦΕΚ 41/Β /16.01.2004 ΥΑ 126443/2471 ΦΕΚ 894/Β /03.07.2003 ΥΑ 126444/2472 ΦΕΚ 918/Β /04.07.2003 ΥΑ 126434/2462 ΦΕΚ 918/Β /04.07.2003 Τροποποιήθηκε: ΥΑ 128269/5293 ΦΕΚ 41/Β /16.01.2004 ΥΑ 126437/2465 ΦΕΚ 918/Β /04.07.2003 22 Χελµού Βουραϊκού ΚΥΑ 125207/393 ΦΕΚ 140/Β /11.02.2003 23 Οροσειράς Ροδόπης ΚΥΑ 125810/1415 ΦΕΚ 566/Β /09.05.2003 24 Καρπάθου - Σαρίας ΚΥΑ 125914/1553 ΦΕΚ 566/Β /09.05.2003 25 Κάρλας - Μαυροβουνίου - Κεφαλόβρυσου Βελεστίνου ΚΥΑ 126885/3051 ΦΕΚ 1141/Β /11.08.2003 ΥΑ 127651/4197 ΦΕΚ 1538/Β /17.10.2003 ΥΑ 126442/2470 ΦΕΚ 894/Β /03.07.2003 Τροποποιήθηκε: ΥΑ 128269/5293 ΦΕΚ 41/Β /16.01.2004 ΥΑ 126639/2640 ΦΕΚ 968/Β /15.07.2003 ΥΑ 127889/4560 ΦΕΚ 1604/Β /30.10.2003 111

26 Εθνικού Πάρκου Σχινιά-Μαραθώνα 27 Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου ΦΕΚ 793/ /13.09.2002 ΥΑ 646 ΦΕΚ 31/Β /17.01.2003 ΦΕΚ 906/ /22.12.1999 ΦΕΚ 1272/ /27.11.2003 ΥΑ 66209/20.07.2000 ΥΑ 45510/471/30.01.2001 ΥΑ 28553/14.07.2003 112

Πίνακας 6 * : Θεσµικό Πλαίσιο Φορέων ιαχείρισης Προστατευοµένων Περιοχών (τελευταία ενηµέρωση : Απρίλιος 2006) * Πηγή :WWF Ελλάς, Αδηµοσίευτα Στοιχεία 113

114

Πίνακας 7 * : Προέλευση των µελών των.σ. των Φορέων ιαχείρισης Προστατευοµένων Περιοχών Α/α ΦΟΡΕΑΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΣΥΝΟΛΟ ΑΡΙΘΜΟΥ ΜΕΛΩΝ.Σ. ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ (Υπουργεία και Περιφέρειες) Υπουργεία Περιφέρειες ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ( ήµοι και Νοµαρχίες) ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ ΜΗ ΚΡΑΤΙΚΩΝ ΦΟΡΕΩΝ (Μ.Κ.Ο., ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΙ ΦΟΡΕΙΣ, ΚΤΛ. 1 έλτα Έβρου 10 4 1 2 3 2 άσους αδιάς 9 4 1 2 2 3 Λίµνης Κερκίνης 11 5 1 2 3 4 Λιµ/σας Μεσολογγίου 11 5 1 3 2 5 έλτα Αξιού - Λουδία - Αλιάκµονα 6 Λιµνών Κορώνειας- Βόλβης 7 Εθνικού Θαλασσίου Πάρκου Αλοννήσου - Β. Σποράδων 9 4 1 2 2 11 4 1 4 2 10 5 1 2 2 8 έλτα Νέστου - Βιστωνίδας Ισµαρίδας 9 Όρους Πάρνωνα και Υγροτόπου Μουστού 11 4 1 4 2 11 4 1 3 3 * Πηγή : ΦΕΚ δηµοσίευσης ΥΑ συγκρότησης των.σ. των Φ.. Ιδία επεξεργασία 115

10 Λίµνης Παµβώτιδος Ιωαννίνων 9 4 1 2 2 11 Υγροτόπων Αµβρακικού 11 5 1 3 2 12 Υγροτόπων Κοτυχίου- Στροφυλιάς 11 4 1 4 2 13 Εθνικών ρυµών Βίκου Αώου και Πίνδου 11 4 2 3 2 14 Εθνικού ρυµού Πρεσπών 9 5-2 2 15 Εθνικού ρυµού Αίνου 9 5 1 2 1 16 Εθνικού ρυµού Ολύµπου 11 4 2 3 2 17 Εθνικού ρυµού Σαµαριάς 11 5 1 4 1 18 Εθνικού ρυµού Παρνασσού 19 Εθνικού ρυµού Πάρνηθας 11 5 1 4 1 9 4 1 3 1 20 Εθνικού ρυµού Οίτης 9 4 1 3 1 21 Στενών και Εκβολών Καλαµά 9 4 1 3 1 22 Χελµού Βουραϊκού 11 4 1 5 1 23 Οροσειράς Ροδόπης 11 4 1 4 2 24 Καρπάθου - Σαρίας 10 5 1 2 2 25 Κάρλας - Μαυροβουνίου - 11 4 1 4 2 116

Κεφαλόβρυσου Βελεστίνου 26 Εθνικού Πάρκου Σχινιά- Μαραθώνα 27 Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου 11 7-2 2 11 4 1 3 3 ΣΥΝΟΛΟ 278 120 27 80 51 ΠΟΣΟΣΤΑ (%) 100 43,16 9,71 28,77 18,34 117

Φωτογραφίες από παραλίες του Κόλπου του Λαγανά στις οποίες διακρίνεται η άσκηση παράνοµων δραστηριοτήτων. 169 Παράνοµα κτίσµατα και χώροι στάθµευσης αυτοκινήτων στην παραλία της άφνης. Παράνοµη διάνοιξη δρόµων οι οποίοι οδηγούν στην παραλία(ιούλιος 2004) Τοποθέτηση υπεράριθµων οµπρελών, ξαπλώστρων και ποδηλάτων θαλάσσης στην παραλία του Καλαµακίου (Ιούλιος 2004) 169 Πηγή: WWF, Europe s biodiversity conservation failing endangered Sea Turtles, The Loggerhead Turtle (Caretta-Caretta) still under threat despite conviction by the European Court of Justice, A situation Analysis of the Dramatic Developments affecting one of the Europe s Priority Species (HabDir EEC 92/43) on Zakynthos, Greece, Report 2005 118

Κατεδαφισµένη πινακίδα σήµανσης στην παραλία του Καλαµακίου η οποία είχε τοποθετηθεί από το Φ.. Ε.Θ.Π.Ζ.. (Μάιος 2004) Φωτογραφία από παραλία του Καλαµακίου. ιακρίνεται ο πέτρινος τοίχος ο οποίος εµποδίζει την διαδικασία αναπαραγωγής της θαλάσσιας χελώνας. Στα σηµεία τα οποία δείχνουν τα βέλη, υπάρχουν φωλιές για την διατήρηση των οποίων έχουν τοποθετηθεί προστατευτικά. (Ιούλιος 2004) 119