Αρ. Φακ.: Α.Κ.Ι. 40/2009 Έκθεση της Αρχής Ισότητας αναφορικά με καταγγελία εργαζόμενης για άσκηση πιέσεων από τον εργοδότη της να παραιτηθεί από τη θέση της λόγω της εγκυμοσύνης της 1. Η κ Μ. Θ., με επιστολή της ημερομηνίας 1 Ιουνίου 2009 μου υπέβαλε καταγγελία αναφορικά με τις πιέσεις που δέχθηκε από το διευθυντή της διαφημιστικής εταιρείας Ε., κ Τ., να παραιτηθεί από τη θέση της λόγω της εγκυμοσύνης της. 2. Η κ Θ. προσλήφθηκε στις 1 Οκτωβρίου 2008 από το διαφημιστικό γραφείο Ε. (στο εξής η Εταιρεία) για να εργασθεί στη θέση της οικονομικής διευθύντριας. Κατά την πρόσληψη της είχε θέσει ως όρο για να αποδεχθεί την πρόταση του εργοδότη να εργασθεί στην εταιρεία του ότι θα της παραχωρούνταν ένα απόγευμα την εβδομάδα ελεύθερο λόγω άλλης ανειλημμένης υποχρέωσης. Συγκεκριμένα, η κ Θ. κάθε Τετάρτη απόγευμα ασκούσε έλεγχο στις λογιστικές καταστάσεις της εταιρείας του συζύγου της. Ο εργοδότης είχε συμφωνήσει με αυτό τον όρο. Κατά την πρόσληψη, εντούτοις, της κ Θ. ο εργοδότης παρέλειψε να την εφοδιάσει με έγγραφο στο οποίο να καταγράφονται οι ουσιώδεις όροι εργασίας κατά παράβαση του περί Ενημέρωσης του Εργοδοτουμένου από τον Εργοδότη για τους Όρους που Διέπουν τη Σύμβαση ή τη Σχέση Εργασίας Νόμου 1. Σημειώνω ότι ο υπό αναφορά νόμος είναι εναρμονιστικός της οδηγίας 91/533/ΕΚ, η δε τήρηση του στοχεύει, μεταξύ άλλων, στο να αποκτά ο μισθωτός με την παροχή έγγραφης πληροφόρησης ως προς τους ουσιώδεις όρους εργασίας ένα ασφαλές αποδεικτικό μέσο. 2.1. Τον Φεβρουάριο του 2009 η καταγγέλλουσα ενημέρωσε τον εργοδότη της ότι ήταν έγκυος προσκομίζοντας του και σχετικό ιατρικό πιστοποιητικό (ημερομηνίας 25 Φεβρουαρίου 2009), στο οποίο αναγραφόταν ότι αναμενόταν να γεννήσει στις 20 Σεπτεμβρίου 2009. Η κ Θ. υποστήριξε ότι όταν ανακοίνωσε στον κ Τ. ότι είναι έγκυος παρατήρησε δυσαρέσκεια από μέρους του. Ακολούθως, στις 15 Μαρτίου 2009 ο εργοδότης της, τής ανακοίνωσε ότι αποφάσισε αλλαγές στο ωράριο του προσωπικού της εταιρείας και ότι στα πλαίσια αυτά θα έπρεπε να εργάζεται και η ίδια όλα τα απογεύματα. Η κ Θ. υποστήριξε ότι αντέδρασε αναφέροντας στον κ Τ. ότι η αρχική τους συμφωνία εργοδότησης της περιλάμβανε ένα ελεύθερο απόγευμα και ότι γνώριζε τους λόγους αυτής της διευθέτησης, οπότε ο κ Τ. της απάντησε ότι αν δεν συμφωνούσε καλό θα ήταν 1 Δυνάμει του άρθρου 4(2)(η) ο εργοδότης υποχρεούται να γνωστοποιεί στον εργοδοτούμενο τους ουσιώδεις όρους της σύμβασης ή σχέσης εργασίας, όπως, μεταξύ άλλων, τη διάρκεια της κανονικής ημερήσιας ή εβδομαδιαίας απασχόλησης του. Η ενημέρωση αυτή, σύμφωνα με το άρθρο 5 πρέπει να γίνεται με γραπτή σύμβαση εργασίας ή επιστολή πρόσληψης ή άλλο έγγραφο υπογραμμένο από τον εργοδότη.
2 να παραιτηθεί από την εταιρεία αφού ο ίδιος δεν μπορούσε πλέον να την απολύσει λόγω του ότι ήταν έγκυος. 2.2. Στις 6 Απριλίου 2009 ο γιατρός της κ Θ., Δρ. Μ. Φ., συνέστησε, εκδίδοντας σχετική ιατρική βεβαίωση, την παραμονή της στο σπίτι μέχρι τις 22 Απριλίου 2009, λόγω απειλούμενης αποβολής β τριμήνου. Σύμφωνα με την ίδια, όταν επέστρεψε στις 23 Απριλίου στην εργασία της ο κ Τ. της ζήτησε ξανά να παραιτηθεί αναφέροντας της ότι δεν μπορούσε να αφήνει εκτεθειμένη την εταιρεία όποτε χρειάζεται να παίρνει άδεια, καθώς επίσης, ότι αν γνώριζε ότι σκόπευε να μείνει έγκυος δεν θα την προσλάμβανε στην εταιρεία του. Στις 11 Μαΐου 2009 ο Δρ. Φ. συνέστησε εκδίδοντας σχετική ιατρική βεβαίωση την παραμονή στο σπίτι της κ Θ. μέχρι 11 Ιουνίου 2009, λόγω και πάλι απειλούμενης αποβολής β τριμήνου. Την επόμενη ημέρα, 12 Μαΐου, ο κ Τ. τηλεφώνησε στην κ Θ., και σύμφωνα με την ίδια της ζήτησε για ακόμη μία φορά να παραιτηθεί από την εργασία της. Η κ Θ. έθεσε, τέλος, υπόψη μου ότι ο κ Τ. τηλεφώνησε και στο γιατρό της τόσο κατά την πρώτη όσο και κατά τη δεύτερη άδεια ασθένειας λόγω εγκυμοσύνης που της είχε χορηγήσει. Ο γιατρός της καταγγέλλουσας, Δρ. Φ., επιβεβαίωσε αυτό τον ισχυρισμό και ανέφερε ότι σε αυτές τις τηλεφωνικές επικοινωνίες ο κ Τ. έδειχνε ενοχλημένος με τις άδειες της υπαλλήλου του και τις είχε αμφισβητήσει, η δε συζήτηση τους περιστράφηκε γενικά και στο θέμα των αδειών που χορηγούνται στις εγκύους. 2.3. Τελικά στις 7 Ιανουαρίου 2010, η κ Θ. απέστειλε με τηλεομοιότυπο στον εργοδότη της επιστολή παραίτησης. Κρίνω σκόπιμο να σημειώσω, επίσης, ότι η κ Θ. επικαλέσθηκε για την στήριξη των ισχυρισμών της την μαρτυρία ορισμένων συναδέλφων της, οι οποίοι, ενώ ήταν πρόθυμοι να τοποθετηθούν ανεπίσημα, όταν τους ζητήθηκε να δώσουν γραπτή μαρτυρία αρνήθηκαν να το κάνουν. 3. Ο κ Τ. τοποθετήθηκε σε σχέση με τα πιο πάνω με επιστολή του δικηγόρου του, κ Χριστόφορου Θεοδώρου, ημερομηνίας 26 Ιουνίου 2009. Με την υπό αναφορά επιστολή γίνεται παραδεκτό ότι η κ Θ. κατά την πρόσληψη της είχε ζητήσει να έχει ελεύθερο το απόγευμα της Τετάρτης, υποστηρίζεται, όμως, ότι η διεύθυνση της εταιρείας είχε αποδεχθεί αυτό τον όρο με την επιφύλαξη ότι διατηρούσε το δικαίωμα να αναπροσαρμόσει το ωράριο χωρίς αύξηση των ορών εργασίας. Υποστηρίχθηκε, επίσης, ότι στις 15.3.2009, μετά από αίτημα των υπαλλήλων για μείωση των ωρών εργασίας, η εταιρεία προχώρησε σε αναδιοργάνωση του ωραρίου του προσωπικού. Αποφασίσθηκε, συγκεκριμένα, το προσωπικό να προσέρχεται στην εργασία του στις 08.30 πμ αντί στις 08.00, να αποχωρεί στις 16.30 αντί στις 17.00 και να μειωθεί το διάλειμμα του από μία ώρα που ήταν προηγούμενα σε 30. Με βάση τα στοιχεία που τέθηκαν υπόψη μου αυτή η αναπροσαρμογή του ωραρίου είχε ως αποτέλεσμα οι ώρες εργασίας του προσωπικού να μειωθούν από 40 σε 37½ τη βδομάδα. Μου αναφέρθηκε, επιπρόσθετα, ότι το νέο ωράριο κοινοποιήθηκε στην κ Θ. και ότι η εταιρεία απέρριψε το αίτημα της να συνεχίσει να έχει ελεύθερο ένα απόγευμα, δηλαδή να
3 εργάζεται 34½ ώρες την εβδομάδα. Κρίνω σκόπιμο να παραθέσω πιο κάτω αυτολεξή τα όσα ως προς αυτό το θέμα υποστηρίχθηκαν από το δικηγόρο του κ Τ.: «Η κ Θ. ανέφερε ότι δεν αποδέχεται το νέο ωράριο και ο κ Τ. της απάντησε ότι αν δεν της αρέσει το ωράριο μπορεί να παραιτηθεί. Σε κάθε όμως περίπτωση αυτό είναι το νέο ωράριο της εταιρείας που εφαρμόσθηκε κατ απαίτηση των υπαλλήλων. Επίσης της αναφέρθηκε ότι η θέση της Οικονομικής Διευθύντριας έχει πολλές απαιτήσεις και δεν είναι δυνατό το διευθυντικό προσωπικό να εργάζεται λιγότερο από το κατώτερο προσωπικό. Η δήλωση του κ Τ. δεν συσχετίστηκε κατ ουδένα τρόπο με την εγκυμοσύνη της κας Θ. και ούτε η εγκυμοσύνη ήταν μέρος της συζήτησης στην εν λόγω κουβέντα. Εξάλλου ο κος Τ. δήλωσε ότι δεν σκοπεύει να απολύσει την κα Θ. αλλά από την άλλη το ωράριο της θα είναι ως περιγράφεται ανωτέρω. Επαναλαμβάνουμε ότι η αλλαγή ωραρίου έγινε στα πλαίσια γενικής αναδιάρθρωσης του ωραρίου της εταιρείας και αφορούσε όλο το προσωπικό». 3.1. Σε σχέση με τους υπόλοιπους ισχυρισμούς της κ Θ. από την εταιρεία Ε., με την ίδια πάντα γραπτή τοποθέτηση υποστηρίχθηκαν τα εξής: «Στις 23.4.09, όταν η κ Θ. επανήλθε στην εργασία της (μετά από άδεια ασθένειας λόγω εγκυμοσύνης) ανέφερε ότι το νέο ωράριο και η εργασία της τής προκαλούν υπερβολικό άγχος και πίεση. Ο κ Τ. της είπε ότι πάντοτε τα καθήκοντα Οικονομικού Διευθυντή δημιουργούν άγχος και πίεση. Της επανέλαβε ότι αν δεν μπορεί να ανταπεξέλθει μπορεί να παραιτηθεί. Εν πάση περιπτώσει εάν υπήρχε λόγος μπορούσε να πάρει άδεια ασθενείας και να επανέλθει όποτε νιώσει υγιής. Ουδέποτε της ζητήθηκε να παραιτηθεί και ουδέποτε η εγκυμοσύνη της κας Θ. υπήρξε λόγος παραίτησης ή τερματισμού της απασχόλησης της. Ουδέποτε ο κ Τ. προέβη σε δήλωση ότι δεν θα την προσλάμβανε αν γνώριζε ότι θα τεκνοποιήσει. Επίσης ουδέποτε ειπώθηκε ότι η κ Θ. αφήνει εκτεθειμένη την εταιρεία από την απουσία της (η οποία ήταν δικαιολογημένη λόγω απειλούμενης αποβολής). Εκείνο που επανειλημμένα ειπώθηκε είναι ότι οι απαιτήσεις της θέσης του Οικονομικού Διευθυντή είναι πολλές και πρέπει να μάθει να αντιμετωπίζει το άγχος και την πίεση της δουλειάς. Στις 12.5.09 ο κος Τ. τηλεφώνησε στην κα Θ. για να ενημερωθεί για την κατάσταση της υγείας της και να λάβει πληροφορίες ώστε να αναπληρώσει την απουσία της καθ όσον χρονικό διάστημα θα απουσιάσει. Καμία έκκληση για παραίτηση δεν έγινε και καμία πίεση δεν ασκήθηκε στην κα Θ.».
4 4. Δυνάμει του άρθρου 5(1), σε συνδυασμό με το άρθρο 3 των περί Ίσης Μεταχείρισης Ανδρών και Γυναικών στην Απασχόληση και την Επαγγελματική Εκπαίδευση Νόμων του 2002 έως 2009, άνδρες και γυναίκες απολαμβάνουν ίσης μεταχείρισης στην απασχόληση και μεταξύ άλλων όσον αφορά τους όρους και συνθήκες της απασχόλησης, απαγορευόμενης οποιασδήποτε άμεσης ή έμμεσης διάκρισης λόγω φύλου, σε συσχετισμό ιδίως με την έγγαμη ή οικογενειακή κατάσταση. Στο άρθρο 8(1)(β) προνοείται ότι άνδρες και γυναίκες απολαμβάνουν ίσης μεταχείρισης ως προς τον καθορισμό και την εφαρμογή των όρων και συνθηκών της απασχολήσεως. Στο εδάφιο (1) του άρθρου 11 διευκρινίζεται ότι η πρόνοια του πιο πάνω αναφερόμενου άρθρου 8 εφαρμόζεται και σε περίπτωση οποιασδήποτε άμεσης ή έμμεσης δυσμενούς μεταχείρισης γυναικών λόγω εγκυμοσύνης, τοκετού, γαλουχίας, μητρότητας ή ασθένειας οφειλόμενης στην εγκυμοσύνη ή στον τοκετό. 4.1. Στις ερμηνευτικές διατάξεις, του υπό αναφορά νόμου ορίζεται ότι διάκριση λόγω φύλου σημαίνει κάθε άμεση ή έμμεση διάκριση, περιλαμβανομένης και οποιασδήποτε δυσμενούς μεταχείρισης γυναίκας που σχετίζεται με την εγκυμοσύνη, τον τοκετό, τη μητρότητα, τη γαλουχία ή ασθένεια οφειλόμενη στην εγκυμοσύνη ή στον τοκετό. Στις ίδιες διατάξεις ορίζεται ότι υπάρχει άμεση διάκριση λόγω φύλου όταν ένα πρόσωπο υφίσταται λιγότερο ευνοϊκή μεταχείριση λόγω φύλου από ότι ένα άλλο πρόσωπο υφίσταται, έχει υποστεί ή θα υφίστατο σε ανάλογη κατάσταση. 4.2. Ο πιο πάνω νόμος θεσπίσθηκε για σκοπούς εναρμόνισης της εθνικής νομοθεσίας με το κοινοτικό δίκαιο και συγκεκριμένα με την οδηγία 76/207/ΕΟΚ 2 η οποία τροποποιήθηκε και αντικαταστάθηκε με την οδηγία 2006/54/ΕΚ 3. Στο προοίμιο 23 της οδηγίας 2006/54 αναφέρεται ότι από τη νομολογία του Δικαστηρίου Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων καθίσταται σαφές ότι η δυσμενής μεταχείριση λόγω εγκυμοσύνης ή μητρότητας συνιστά άμεση διάκριση λόγω φύλου 4. 5. Συνοψίζοντας τα πιο πάνω, η θέση της εταιρείας είναι ότι μετά από αίτημα των υπαλλήλων της προχώρησε στις 15.3.2009 σε αναδιοργάνωση και μείωση του ωραρίου του προσωπικού, την οποία κοινοποίησε στην κ Θ., και ότι απέρριψε το αίτημα της να συνεχίσει να έχει ένα ελεύθερο απόγευμα, δηλαδή να εργάζεται λιγότερο από το υπόλοιπο προσωπικό. Η εταιρεία υποστήριξε, επίσης, ότι τα πιο 2 Περί της εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών, όσον αφορά την πρόσβαση στην απασχόληση, την επαγγελματική εκπαίδευση και προώθηση και τις συνθήκες εργασίας. 3 Στην οδηγία 2006/54/ΕΚ συγκεντρώθηκαν σε ένα ενιαίο κείμενο όλες οι διατάξεις των οδηγιών που αποσκοπούν στην εξάλειψη των διακρίσεων λόγω φύλου καθώς και οι εξελίξεις που απορρέουν από τη νομολογία του Δικαστηρίου Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. 4 Σχετική η Υπόθεση C-421/92.
5 πάνω δεν σχετίζονταν με την εγκυμοσύνη της κ Θ., η δε αλλαγή του ωραρίου αφορούσε όλο το προσωπικό. 5.1. Έχω την άποψη ότι η εταιρεία με την πιο πάνω τοποθέτηση της συνδέει ηθελημένα, ενώ δεν θα έπρεπε, δύο ξεχωριστά μεταξύ τους ζητήματα. Το ένα αφορά το γενικό ωράριο εργασίας του προσωπικού, και το άλλο αφορά το ωράριο που ίσχυε μόνο για την κ Θ. με βάση τους όρους πρόσληψης της. Αναφέρομαι ειδικότερα, στο ότι, όπως και από τα δύο μέρη είναι παραδεκτό, η πρόσληψη της κ Θ. έγινε με τον όρο να έχει ένα ελεύθερο απόγευμα, ως αποτέλεσμα του οποίου η κ Θ. εργαζόταν ευθύς εξαρχής λιγότερες ώρες από το υπόλοιπο προσωπικό. Έχω δε την άποψη, με βάση τα δεδομένα της περίπτωσης, ότι ο όρος να μην εργάζεται την Τετάρτη το απόγευμα αποτελεί ουσιώδη όρο της σχέσης εργασίας που δημιουργήθηκε με την πρόσληψη της. 5.2. Σε σχέση με το επιχείρημα της εταιρείας ότι είχε κατά την πρόσληψη της κ Θ. αποδεχθεί τον όρο να μην εργάζεται την Τετάρτη απόγευμα με την επιφύλαξη, όμως, να διατηρήσει το δικαίωμα αναπροσαρμογής του ωραρίου χωρίς αύξηση των ωρών εργασίας, έχω να παρατηρήσω τα εξής. Αναμφίβολα ο εργοδότης έχει το διευθυντικό δικαίωμα να παίρνει κάθε μέτρο σχετιζόμενο με τη διαχείριση της εργασίας, που κρίνει κατάλληλο για την καλή οργάνωση της επιχείρησης. Τα όρια άσκησης εντούτοις αυτού του διευθυντικού δικαιώματος περιορίζονται από τις προσδιοριστικές πηγές των όρων εργασίας, δηλαδή τον νόμο, τις συλλογικές συμβάσεις, και τη σύμβαση εργασίας ή τους ουσιώδεις όρους απασχόλησης που συμφωνήθηκαν κατά την πρόσληψη 5. Όταν ο εργοδότης επιχειρεί την τροποποίηση των όρων εργασίας ενός μισθωτού με την άσκηση του διευθυντικού του δικαιώματος, ξεπερνώντας, όμως, τα συμβατικά όρια, αυτή είναι εξορισμού παράνομη γιατί είναι αντισυμβατική 6. Κάθε φορά που ο εργοδότης επιβάλλει στο μισθωτό όρο εργασίας που αντίκειται σε σαφή και ρητό όρο, η μεταβολή είναι παράνομη χωρίς να χρειάζεται καν να διερευνηθεί αν είναι βλαπτική ή όχι. 5.3. Σημειώνω, τέλος, ότι δεν μου διαφεύγει το γεγονός ότι λόγω της μείωσης των ωρών εργασίας του υπόλοιπου προσωπικού μειώθηκαν περεταίρω και οι ώρες εργασίας της κ Θ.. Ο εργοδότης θα μπορούσε εν πάση περιπτώσει να επιλύσει αυτό το ζήτημα προτείνοντας στην κ Θ. να προσθέσει ώρες εργασίας στο ημερήσιο πρόγραμμα της, εκτός της Τετάρτης το απόγευμα, ώστε να καλυφθεί η διαφορά. 5.4. Με βάση το σύνολο των πιο πάνω έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η εταιρεία, επικαλούμενη την αναδιοργάνωση του ωραρίου του προσωπικού της, προχώρησε και σε μονομερή τροποποίηση των όρων εργασίας της κ Θ. λίγες μέρες αφότου ανακοίνωσε την εγκυμοσύνη της, θέτοντας της μάλιστα το εκβιαστικό δίλημμα να παραιτηθεί αν δεν της αρέσει η νέα αυτή ρύθμιση. Είναι 5 Ιωάννης Κουκιάδης, Εργατικό Δίκαιο, σελ.368 επ. 6 Ι. Κουκιάδης, Εργατικό Δίκαιο, σελ. 806 επ.
6 κατά την άποψη μου προφανές ότι αυτή η μεταχείριση την οποία υπέστη η κα Θ. σχετιζόταν με την εγκυμοσύνη της και στόχευε στον εξαναγκασμό της σε παραίτηση. Κατά τούτο στοιχειοθετεί απαγορευμένη με νόμο άμεση διάκριση λόγω φύλου. 6. Διευκρινίζω ότι δεν έχω αρμοδιότητα να επιδικάζω αποζημιώσεις στα θύματα διάκρισης λόγω φύλου. Την αρμοδιότητα αυτή έχει δυνάμει του άρθρου 15 του περί Ίσης Μεταχείρισης Ανδρών και Γυναικών στην Απασχόληση και την Επαγγελματική Εκπαίδευση Νόμου το Δικαστήριο Εργατικών Διαφορών, στο οποίο η καταγγέλλουσα μπορεί να προσφύγει. 6.1. Επειδή εξετάζω το ενδεχόμενο να επιβάλω πρόστιμο στην Εταιρεία Ε. και προτίθεμαι να προβώ σε Σύσταση, και επειδή δυνάμει του άρθρου 22 του περί Καταπολέμησης των Φυλετικών και Ορισμένων Άλλων Διακρίσεων (Επίτροπος) Νόμου του 2004 πρέπει να προηγηθούν διαβουλεύσεις τόσο με το πρόσωπο που υπέβαλε την καταγγελία όσο και με το πρόσωπο εναντίον του οποίου η καταγγελία στρέφεται πριν καταλήξω στην τελική μου Σύσταση, διαβιβάζω μαζί με την παρούσα Έκθεση και Πρόσκληση για Διαβουλεύσεις στα δύο εμπλεκόμενα μέρη. Ηλιάνα Νικολάου Επίτροπος Διοικήσεως Λευκωσία 22 Ιανουαρίου 2010