Συμμόρφωση ετικέτας προϊόντων κατά CLP Χριστίνα Τσιτσιμπίκου, MSc, PhD, ERT Νίκος Σπετσέρης, PhD Αγλαΐα Κουτσοδήμου, PhD Δ/νση Περιβάλλοντος ΓΕΝΙΚΟ ΧΗΜΕΙΟ ΚΡΑΤΟΥΣ ΗΜΕΡΙΔΑ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΑΕΡΟΖΟΛ ΕΛΛΑΔΟΣ, Αθήνα 17 Μαρτίου 2014
Νομοθετικό πλαίσιο Απόφαση Α.Χ.Σ. 378/94 - Ουσίες (Οδηγία 67/548/ΕΟΚ) Απόφαση Α.Χ.Σ. 265/2002 - Μείγματα (Οδηγία 1999/45/ΕΚ). Κανονισμός 1272/2008/ΕΚ - Ουσίες & Μείγματα (CLP) Hμερίδα Συνδέσμου Αεροζόλ Ελλάδος, Αθήνα 17 Μαρτίου 2014 2
Κοινοποίηση του κινδύνου με τη μορφή επισήμανσης (τίτλος ΙΙΙ, άρθρα 17-34) Προσδιορισμός επικινδυνότητας ταξινόμηση κοινοποίηση προσδιορισθέντων κινδύνων σε άλλους φορείς της αλυσίδας εφοδιασμού, συμπεριλαμβανομένων των καταναλωτών. Ποιοί; Οι παρασκευαστές, οι εισαγωγείς, οι μεταγενέστεροι χρήστες και οι διανομείς ουσιών και μειγμάτων, καθώς και οι παραγωγοί και εισαγωγείς ορισμένων συγκεκριμένων αντικειμένων. Ποιός επισημαίνει; Ο Π/Ε/ΜΧ/Δ Πότε; ΠΡΙΝ ΤΗ ΔΙΑΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ (άρθρο 4, 4) Hμερίδα Συνδέσμου Αεροζόλ Ελλάδος, Αθήνα 17 Μαρτίου 2014 3
Τί επισημαίνεται? επικίνδυνη ουσία ή μείγμα (εξαιρέσεις τμ. 1.3 παρ/τος Ι του CLP) μείγμα το οποίο μπορεί και να μην ταξινομείται ως επικίνδυνο αλλά περιέχει επικίνδυνη(ες) ουσία(ες) σε C > μέρους 2 του παρ/τος II του CLP (π.χ. μείγματα με Pb > 0.15% κ.β., σε χρώματα & βερνίκια, κυανοακρυλικές ενώσεις σε κόλλες εκρηκτικό αντικείμενο (τμήμα 2.1 του παρ/τος I) 4
Γλώσσες Επισήμανσης Επίσημη γλώσσα του Κ-Μ όπου η ουσία ή το μείγμα διατίθεται στη αγορά. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Περισσότερες γλώσσες? ΝΑΙ Προϋπόθεση ότι τα ίδια στοιχεία αναφέρονται σε όλες τις γλώσσες Πώς γίνεται η επισήμανση? Τίτλος ΙΙΙ του CLP (άρθρα 17-33) Μπορείτε να βρείτε οδηγίες στο καθοδηγητικό έγγραφο του ECHA: http://echa.europa.eu/documents/10162/13562/clp_labelling_el.pdf ECHA: EUROPEAN CHEMICALS AGENCY 5
Ταξινόμηση Απαιτούμενες πληροφορίες στην ετικέτα (CLP) Όνομα, διεύθυνση και τηλέφωνο του/των προμηθευτών Ονομαστική ποσότητα (ευρύ κοινό) Αναγνωριστικοί κωδικοί προϊόντος (άρθρο 18) Εικονογράμματα κινδύνου (άρθρο 19, κανόνες προτεραιότητας) Προειδοποιητική λέξη (άρθρο 20, Κίνδυνος, Προσοχή) Δηλώσεις επικινδυνότητος Η (όλες) (άρθρο 21) Δηλώσεις προφυλάξεως Ρ (μέχρι 6) (άρθρο 22) Συμπληρωματικές πληροφορίες (άρθρο 25) 6
Ταξινόμηση Απαιτούμενες πληροφορίες στην ετικέτα (DPD) Όνομα, διεύθυνση και τηλέφωνο του / των προμηθευτών Ονομαστική ποσότητα (ευρύ κοινό) Εμπορική (χαρακτηριστική) ονομασία παρασκευάσματος Σύμβολα κι ενδείξεις κινδύνου Χημική ονομασία ορισμένων ουσιών (CMR, T, ευαισθητοπ.) Φράσεις κινδύνου R (όλες) Φράσεις ασφαλούς χρήσεως S (μέχρι 6) Συμπληρωματικές πληροφορίες 7
Αναγνωριστικοί κωδικοί προϊόντος (άρθρο 18) Στοιχεία που επιτρέπουν τον προσδιορισμό της ουσίας ή του μείγματος Ουσία: Ανήκει στο μέρος 3 παρ/τος VI του CLP ή στον κατάλογο C & L? (C & L Inventory) NAI : ονομασία & αριθμό αναγνώρισης ΟΧΙ: Αριθμός CAS + IUPAC ή άλλη διεθνή ονομασία ΟΧΙ και δεν έχει CAS: IUPAC ή άλλη διεθνή ονομασία Αν IUPAC > 100 χαρακτήρες: (συνήθης ονομασία ή εμπορική ονομασία ή συντομογραφία) αρκεί η κοινοποίηση σύμφωνα με το άρθρο 40 να περιλαμβάνει και τις δύο IUPAC: International Union of Applied Chemistry C & L Inventory: http://www.echa.europa.eu/web/guest/information-on-chemicals/cl-inventory CAS: Chemical Abstract Service Hμερίδα Συνδέσμου Αεροζόλ Ελλάδος, Αθήνα 17 Μαρτίου 2014 8
Μείγμα Αναγνωριστικοί κωδικοί προϊόντος (άρθρο 18) την εμπορική ονομασία ή την περιγραφή αυτού και την ταυτότητα όλων των ουσιών που συμβάλλουν στην ταξινόμησή του [οξεία τοξικότητα, διάβρωση δέρματος ή σοβαρή οφθαλμική βλάβη, μεταλλαξιγένεση των γεννητικών κυττάρων, καρκινογένεση, τοξικότητα στην αναπαραγωγή, ευαισθητοποίηση του αναπνευστικού ή του δέρματος, ειδική τοξικότητα στα όργανα-στόχους (SΤΟΤ) ή κίνδυνος αναρρόφησης]. Ανώτατο όριο: 4 χημικές ονομασίες (κυρίως υπεύθυνες) Κίνδυνος εμπιστευτικότητος, δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας: αίτηση στον ECHA για χρήση εναλλακτικής ονομασίας (άρθρο 24) Hμερίδα Συνδέσμου Αεροζόλ Ελλάδος, Αθήνα 17 Μαρτίου 2014 9
Εικονογράμματα (άρθρο 19, παρ/μα V) Ένα εικονόγραμμα κινδύνου είναι μια εικονογραφική παρουσίαση με σκοπό την ανακοίνωση πληροφοριών σχετικά με ένα συγκεκριμένο κίνδυνο Σύμβολο κινδύνου Εικονόγραμμα Σχήμα διαμαντιού (τετράγωνο περιστραμμένο κατά 45 ο ) Κόκκινο ευδιάκριτο πλαίσιο Μαύρο σύμβολο σε λευκό υπόβαθρο Προτεινόμενο μέγεθος > 1/15 επιφάνειας της ετικέτας με ελάχιστο 1 cm 2 http://www.unece.org/trans/danger/publi/ghs/pictograms.html 10
Εικονογράμματα GHS-01 GHS-02 GHS-03 GHS-04 GHS-05 GHS-06 GHS-07 GHS-08 GHS-09 Εφαρμογή ανάλογα με τη συγκεκριμένη τάξη και κατηγορία κινδύνου. Παρ/μα V 11
Εικονογράμματα Εκρηκτικά 1.1, 1.2, 1.3, 1.4 Ασταθή Εκρηκτικά, Αυτοαντιδρώντα-ουσίες και μείγματα Τύπ. Α, Β Οργανικά Υπεροξείδια Τύπ.Α, Β Εύφλεκτα: αέρια κατ.1, υγρά κατ.1,2,3, στερεά κατ.1,2, αερολύματα κατ.1,2 Αυτοαντιδρώντα-ουσίες και μείγματα τύπ. B,C,D,E,F, Πυροφορικά: υγρά και στερεά κατ.1, Αυτοθερμαινόμενες/α ουσίες/ μείγματα κατ.1,2, Ουσίες και μείγματα που σε επαφή με νερό εκλύουν εύφλεκτα αέρια κατ. 1,2,3, Οργανικά Υπεροξείδια Τύπ. B,C,D,E,F Οξειδωτικά : Αέρια, κατ.1, Υγρά κατ. 1,2,3 Στερεά 1,2,3 12
Εικονογράμματα Αέρια υπό πίεση: Πεπιεσμένα αέρια, Υγροποιημένα αέρια, Υγροποιημένα αέρια υπό ψύξη, Διαλελυμένα αέρια Διαβρωτικό για τα μέταλλα κατ.1 Διαβρωτικό του δέρματος κατ. 1Α, 1Β, 1C Σοβαρή οφθαλμική βλάβη κατ. 1 Οξεία τοξικότητα κατ. 1, 2, 3 (στόμα, δέρμα, εισπνοή) 13
Εικονογράμματα Οξεία τοξικότητα (στόμα, δέρμα, εισπνοή) κατ.4, Ερεθισμός: δέρματος /Οφθαλμών κατ. 2, Ευαισθητοποίηση δέρματος κατ.1, Ερεθισμός της αναπνευστικής οδού, Ειδ. Τοξικ. σε Όργανα Στόχους (STOT) εφάπαξ έκθ. κατ.3, Ναρκωτική επίδραση Ευαισθητοποίηση αναπνευστικού κατ.1, CMR (κατ. 1A, 1B, 2), Ειδ. Τοξικ. Σε Οργ. Στόχους (STOT) κατ.1,2, Κίνδυνος από αναρρόφηση κατ.1 Επικίνδυνο για το υδάτινο περιβάλλον Οξεία τοξικότητα κατ. 1 Χρόνια τοξικότητα κατ.1, 2 14
Εικονογράμματα στη DSD και στον CLP
Δηλώσεις επικινδυνότητας (άρθρο 21) Περιγράφουν τη φύση & βαθμό των κινδύνων ουσίας ή μείγματος (άρθρο 21) Ορίζονται στους πίνακες των μερών 2 έως 5 του παρ/τος I του CLP Ορθή διατύπωση για ετικέτες: παρ/μα III του CLP Εάν υπάρχει εναρμονισμένη ταξινόμηση χρησιμοποιείται τουλάχιστον αυτή Ισοδύναμες αλλά όχι πάντα ταυτόσημες με τις φράσεις κινδύνου R38 Ερεθίζει το δέρμα Η315 Προκαλεί ερεθισμό του δέρματος Οι δηλώσεις επικινδυνότητας που δεν περιλαμβάνονται στο GHS EUH + 3 ψηφία EUH: European Union Hazards π.χ. EUH066 / R66 Παρατεταμένη έκθεση μπορεί να προκαλέσει ξηρότητα δέρματος ή σκάσιμο Δεν υπήρχαν αρχικά συνδυασμένες δηλώσεις Η όπως στην DSD. Εισήχθησαν στην 2η τροποποίηση του CLP (18.10.2010) Η επισήμανση πρέπει συνήθως να περιλαμβάνει όλες τις δηλώσεις επικινδυνότητας Η Hμερίδα Συνδέσμου Αεροζόλ Ελλάδος, Αθήνα 17 Μαρτίου 2014 16
Δηλώσεις επικινδυνότητας ΠΙΝΑΚΕΣ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗΣ (παρ. VII του CLP) Ταξινομήσεις DSD και DPD Ταξινομήσεις CLP Φράσεις ειδικών κινδύνων R R35 : Προκαλεί σοβαρά εγκαύματα R43 : Μπορεί να προκαλέσει ευαισθητοποίηση σε επαφή με το δέρμα R14 : Αντιδρά βίαια με το νερό R9: Εκρηκτικό όταν αναμιχθεί με καύσιμα υλικά. R22: Επιβλαβές σε περίπτωση κατάποσης Δηλώσεις Επικινδυνότητας Η Η314: Προκαλεί σοβαρά δερματικά εγκαύματα και οφθαλμικές βλάβες H317: Μπορεί να προκαλέσει αλλεργική δερματική αντίδραση EUH014: Αντιδρά βίαια με το νερό / Η271: Μπορεί να προκαλέσει πυρκαγιά ή έκρηξη ισχυρό οξειδωτικό. Η302: Επιβλαβές σε περίπτωση κατάποσης. 17
Δηλώσεις προφύλαξης (άρθρο 22) Συμβουλές: μέτρα πρόληψης ή ελαχιστοποίησης των δυσμενών επιδράσεων για την ανθρώπινη υγεία ή το περιβάλλον Επιλογή σύμφωνα με το άρθρο 28 και μέρος 1 του παρ/τος VI Κατάλογος: μέρος 2 του παραρτήματος IV του CLP Μπορεί να είναι πολλές! ΟΧΙ πάνω από 6 δηλώσεις προφύλαξης (εκτός αν είναι αναγκαίο) Πλεονάζουσες παραλείπονται από την ετικέτα Ευρύ κοινό: μία δήλωση προφύλαξης για την απόρριψη προϊόντος καθώς και της συσκευασίας (ΟΧΙ αν δεν απαιτείται από άρθρο 22) Υπάρχουν συνδυασμοί δηλώσεων Ρ 18
Κωδικοί δηλώσεων επικινδυνότητας και προφύλαξης Περιοχές των κωδικών για τις δηλώσεις επικινδυνότητας και προφύλαξης σύμφωνα με τον CLP Δηλώσεις επικινδυνότητας: H 200 299 Επικινδυνότητα από φυσικούς 100 Γενικά παράγοντες 300 399 Επικινδυνότητα για την υγεία 200 Πρόληψη 400 499 Επικινδυνότητα για το περιβάλλον 300 Απόκριση Δηλώσεις προφύλαξης: P 400 Αποθήκευση *EUH Συμπληρωματικές δηλώσεις εκτός GHS 500 Απόρριψη (απόβλητο) 19
Προειδοποιητικές λέξεις (άρθρο 20) ΟΧΙ ενδείξεις κινδύνου σχετιζόμενες με εικονόγραμμα, είναι ανεξάρτητα στοιχεία επισήμανσης Κίνδυνος Προσοχή Η σχετική προειδοποιητική λέξη δίδεται στους πίνακες του παρ/τος Ι Κίνδυνος > Προσοχή 20
Συμπληρωματικές πληροφορίες (άρθρο 25) Μέρος 2 παρ/τος ΙΙ «Μείγματα που περιέχουν κυανοκρυλικές ενώσεις» Η ετικέτα της άμεσης συσκευασίας κολλών με βάση κυανοκρυλική ένωση φέρει την ακόλουθη ένδειξη: EUH202 «Κυανοκρυλική ένωση. Κίνδυνος. Κολλάει στην επιδερμίδα και στα μάτια μέσα σε δευτερόλεπτα. Να φυλάσσεται μακριά από παιδιά» Hμερίδα Συνδέσμου Αεροζόλ Ελλάδος, Αθήνα 17 Μαρτίου 2014 21
Τοποθέτηση ετικέτας (άρθρα 31-34) Να τοποθετούνται σταθερά στην συσκευασία - Να διαβάζονται οριζόντια - Στοιχεία ευδιάκριτα, ανεξίτηλα και ευανάγνωστα (επαρκές μέγεθος, αποστάσεις). Μπορεί να εκτυπωθεί απευθείας στη συσκευασία. Απαιτούμενες διαστάσεις ετικέτας (τμήμα 1.2.1 παρ/τος Ι) Χωρητικότητα συσκευασίας Δεν υπερβαίνει τα 3 L Yπερβαίνει τα 3 L αλλά δεν υπερβαίνει τα 50 L Yπερβαίνει τα 50 L αλλά δεν υπερβαίνει τα 500 L Διαστάσεις ετικέτας (mm) 2 η ATP:Διαστάσεις εικονογράμματος Εάν είναι δυνατόν, τουλάχιστον Όχι < από 10 x 10 Εάν είναι 52 x 74 δυνατόν, τουλάχιστον 16 x 16 Τουλάχιστον 74 x 105 Τουλάχιστον 23 x 23 Τουλάχιστον 105 x 148 Τουλάχιστον 32 x 32 Yπερβαίνει τα 500 L Τουλάχιστον 148 x 210 Τουλάχιστον 46 x 46 22
Εξαιρέσεις επισήμανσης συσκευασίας (άρθρο 29) Μικρές συσκευασίες: οι πληροφορίες μπορεί να αναγράφονται σε ετικέτες που ξεδιπλώνουν, σε δετές ετικέτες ή στην εξωτερική συσκευασία (εσωτ: Εικον/μα, αναγν. κωδ. πρ., όνομα-τηλ. προμηθ.) < 125 ml δυνατότητα μη αναγραφής ορισμένων δηλώσεων επικινδυνότητος και προφύλαξης για ορισμένες κατηγ. κινδύνου Διάθεση στο ευρύ κοινό χωρίς συσκευασία αντίγραφο στοιχείων επισήμανσης) Τα σύμβολα για τη μεταφορά μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις να αντικαθιστούν τα εικονογράμματα (άρθρο 33) Hμερίδα Συνδέσμου Αεροζόλ Ελλάδος, Αθήνα 17 Μαρτίου 2014 23
Εφαρμογή κανόνων προτεραιότητας (άρθρο 26) Χρήση αυτών των εικονογραμμάτων που επισημαίνουν την σοβαρότερη ταξινόμηση κινδύνων σε κάθε τάξη επικινδυνότητας Επικινδυνότητα από φυσικούς παράγοντες Προαιρετικό Προαιρετικό εκτός αν περισσότερα του ενός από αυτά τα εικονογράμματα είναι υποχρεωτικά π.χ. οργανικά υπεροξείδια τύπου Β Επικινδυνότητα για την υγεία GHS-06 GHS-07 Hμερίδα Συνδέσμου Αεροζόλ Ελλάδος, Αθήνα 17 Μαρτίου 2014 24
Εφαρμογή κανόνων προτεραιότητας (άρθρο 26) GHS-05 GHS-07 όχι για ερεθισμό ματιών ή δέρματος.μπορεί ωστόσο να χρησιμοποιηθεί για άλλους κινδύνους GHS-08 ευαισθητοποίηση του αναπνευστικού GHS-07 όχι για ευαισθητοποίηση του δέρματος, ερεθισμό ματιών ή δέρματος.μπορεί ωστόσο να χρησιμοποιηθεί για άλλους κινδύνους ΣΟΣ: Όχι λόγω κινδύνου αναρρόφησης στα αερολύματα 25
Επικαιροποίηση ετικέτας (άρθρο 30) Σε ποιές περιπτώσεις; Ύστερα από οιαδήποτε μεταβολή στην: ταξινόμηση, επισήμανση Όταν ο νέος κίνδυνος είναι σοβαρότερος ή απαιτούνται νέα συμπληρωματικά στοιχεία επισήμανσης (άρθρο 25) Πότε; Χωρίς αδικαιολόγητες καθυστερήσεις (συνεργασία προμηθευτών για την ολοκλήρωση των αλλαγών της επισήμανσης, άρθρο 4 παρ. 9) Μη σημαντικές μεταβολές (π.χ. αλλαγή αριθμού τηλ., προμηθευτή, αναθεώρηση ταξινόμησης σε κατηγ. μικρότερης επικινδυνότητος) εντός 18 μηνών Hμερίδα Συνδέσμου Αεροζόλ Ελλάδος, Αθήνα 17 Μαρτίου 2014 26
Ετικέτα Παράδειγμα εσωτερικής συσκευασίας Προειδοποιητική λέξη Αναγνωριστικοί κωδικοί προϊοντος Ταυτότητα προμηθευτή Εικονογράμματα Δηλώσεις επικινδυνότητας & προφύλαξης 27
Ετικέτα Παράδειγμα ετικέτας με πληροφορίες σε πολλές γλώσσες Δηλώσεις επικινδυνότητος & προφύλαξης σε πολλές γλώσσες. Οι δηλώσεις σε κάθε γλώσσα αναγράφονται ομαδικά. 28
Ετικέτα 29
Ετικέτα μονής συσκευασίας προϊόντος επικίνδυνου και κατά ADR 30
Συσκευασία (άρθρο 35) Σχεδιασμός και κατασκευή για αποφυγή απώλειας περιεχομένου Αδρανές υλικό συσκευασίας (να μην αντιδρά με το περιεχόμενο) Σχήμα και σχεδιασμός να μην έλκει ή να διεγείρει την περιέργεια των παιδιών ή να παραπλανεί τους καταναλωτές Συσκευασία, πώμα στέρεα & ανθεκτικά Όπου απαιτείται Πώμα ασφαλείας για παιδιά Ανάγλυφη προειδοποιητική ένδειξη 31
Πώμα ασφαλείας για παιδιά Οξεία τοξικότητα κατηγ. 1-3 STOT εφάπαξ έκθεση κατηγ. 1 STOT επανειλημένη έκθεση κατηγ. 1 Διαβρωτικό για το δέρμα κατηγ. 1 Κίνδυνος αναρρόφησης κατηγ. 1 (εξαιρούνται τα αερολύματα) Μεθανόλη 3% Διχλωρομεθάνιο 1% Συσκευασία ανεξαρτήτως χωρητικότητος Διάθεση στο ευρύ κοινό ΕΝ ISO 8317 32
Ανάγλυφη προειδοποιητική ένδειξη Προϊόντα που διατίθενται στο ευρύ κοινό ανεξαρτήτως χωρητικότητος εάν: Οξεία τοξικότητα κατηγ. 1-4 Διαβρωτικό για το δέρμα CMR κατηγ. 2 Ευαισθητοποίηση του αναπνευστικού STOT κατηγ. 1-2 Κίνδυνος αναρρόφησης Εύφλεκτο κατηγ. 1-2 (εξαιρούνται τα εξαιρετικά εύφλεκτα ή εύφλεκτα αερολύματα) Τεχνικές προδιαγραφές: ΕΝ ISO 11683 Συσκευασία-Απτικά σήματα κινδύνου-απαιτήσεις 33