Titsa Pipinou Freundgasse 13 Essay
Βιέννη: Freundgasse 13. Ένας ολόκληρος μήνας μπροστά μου. Χωρίς πρόγραμμα να δω τα βασικά αξιοθέατα βιαστικά, όπως συνηθίζουν να κάνουν με τους τουρίστες τα τουριστικά πρακτορεία. Χωρίς υποχρεώσεις, μόνο να γράφω αν αυτό είναι που θέλω, να διαβάζω και να περπατώ στην πόλη. Μου αρέσει να περπατώ στις ξένες πόλεις, να αφουγκράζομαι τον παλμό τους, να μυρίζω τις μυρωδιές, να ακούω τους ήχους και τις ομιλίες στους δρόμους και όχι να βλέπω άηχες εικόνες πίσω από τα καλογυαλισμένα τζάμια ενός πούλμαν. Πριν αρκετά χρόνια μία επίσκεψη στην Βιέννη, Χριστούγεννα, με πρόγραμμα να δούμε όλα τα αξιοθέατα σε λίγες ημέρες, μου έχει αφήσει πολύ λίγες αναμνήσεις. Η σκοτεινιά και το κρύο εκείνων των μακρινών Χριστουγέννων έχει αντικατασταθεί τώρα από το λευκό φως του καλοκαιριού των βόρειων χωρών. Σις πρώτες ώρες στο άδειο σπίτι έπαθα κάτι που μοιάζει με πανικό. Δεν μου πήρε παρά λίγα μόνο λεπτά να τοποθετήσω τα ρούχα στη ντουλάπα, το λάπτοπ και τα βιβλία μου στο τραπέζι, και να εξερευνήσω το σπίτι. τι χρειάζομαι υπάρχει εδώ. Και βιβλία, βιβλία πάρα πολλά σε χαμηλές βιβλιοθήκες, που είναι όλα στα γερμανικά, αλλά και αν δε μπορώ να τα διαβάσω πάντα μου αρέσουν οι χώροι που έχουν βιβλία. Είναι ένα ευρύχωρο παλιό διαμέρισμα στην Freundgasse και η πρώτη σκέψη που κάνω είναι αν αυτό το Freundgasse θα πει ο δρόμος του Φρόιντ. ίγουρα ένας τόσο διάσημος Βιεννέζος πρέπει να έχει το δρόμο του, αν και ο δρόμος είναι μικρός ακριβώς για έναν τόσο μεγάλο άνδρα. ύντομα θα μάθαινα ότι ο Freud γράφεται χωρίς n. Δεν μένω λοιπόν στην οδό του ίγκμουντ Φρόιντ! Σις επόμενες ημέρες θα εντόπιζα το σπίτι του στο χάρτη. Σο εντοπίζεις από μια φωτογραφία από το διάσημο πορτραίτο του, αυτό που κρατά στο ένα χέρι ένα πούρο και κοιτά κατάματα το φακό με αυτή την έντονη διαπεραστική ματιά. Μία ίδια φωτογραφία σε κορνίζα έχω στη βιβλιοθήκη στο σπίτι μου. Μου αρέσει αυτό το στοχαστικό βλέμμα. σοι δεν τον αναγνωρίζουν ίσως να νομίζουν ότι είναι κάποιος συγγενής μου, σκέφθηκα όταν τοποθετούσα τη φωτογραφία του στην βιβλιοθήκη. Είμαι στο τέταρτο διαμέρισμα της Βιέννης. ταν το πρώτο απόγευμα περπάτησα μέχρι το κέντρο δηλαδή στο πρώτο διαμέρισμα η απόσταση μου φάνηκε σχετικά μικρή. Αν μπόρεσα να πάω από το τέταρτο διαμέρισμα στο πρώτο σε μισή ώρα περπατώντας χαλαρά με έκανε να σκεφθώ ότι η πόλη έχει ανθρώπινες διαστάσεις. Άνθρωποι σε ποδήλατα και μερικοί σε πατίνια κυκλοφορούν τώρα που ο καιρός είναι καλός και δεν βρέχει. το δρόμο με έπιασαν όλες οι γνωστές ανασφάλειες που με πιάνουν όταν είμαι μακριά από το σπίτι. Αν χάσω το κλειδί μου, ακόμη και η απίθανη περίπτωση να σπάσει μέσα στην κλειδαρότρυπα όταν το γυρνάω μου πέρασε από το νου, αν μου κλέψουν τα χρήματα, ή χειρότερα όλη τη τσάντα με το διαβατήριο και ότι έχω Ποτέ δεν έχει συμβεί κάτι τέτοιο, ούτε πάντα είμαι τόσο προσεκτική, αλλά μακριά από το σπίτι κάνω τις πιο δυσοίωνες σκέψεις. Κόσμος ξεχυμένος στους δρόμους, τουρίστες, και αυτοσχέδιες μπάντες έξω από την εκκλησία του Αγίου τεφάνου και την όπερα. Και μουσική, μουσική παντού στους δρόμους,
στις πλατείες, στους σταθμούς του τρένου. Ριπές από μουσική σαν αέρας ξεχύνεται από ωδεία τη στιγμή που ανοίγει η εξώπορτα για να μπει ένας μαθητής που κουβαλάει σε θήκη το βιολί του και μετά η πόρτα κλείνει και τότε μπορείς μόνο να παρακολουθείς πίσω από τα διπλά τζάμια τους σπουδαστές με τις στολές τους να παίζουν τα όργανα και να ανοιγοκλείνουν τα στόματα χωρίς ήχο. Ένα ευρύχωρο λοιπόν διαμέρισμα με τρία υπνοδωμάτια, αλλά τελικά χωρίς να το καλοσκεφθώ διάλεξα το πιο μικρό. Μόνο ένα φαρδύ κρεβάτι και ένα μικρό τραπεζάκι για κομοδίνο. Ο τοίχος στην εσωτερική αυλή είναι όλος καλυμμένος από κισσό, τα κιγκλιδώματα είναι κι αυτά καλυμμένα, μόνο τα παράθυρα δημιουργούν τετράγωνα ανοίγματα σε αυτό το πράσινο, ανάγλυφο χαλί. Ο μικρός κήπος με τα δέντρα είναι σκιερός και σου δίνει την αίσθηση του κρύου και της σκοτεινιάς καταμεσής του καλοκαιριού. Έτσι όπως οι τοίχοι που περικλείνουν αυτό το κομμάτι κήπου είναι ψηλοί, ο ήλιος κάνει ένα γρήγορο πέρασμα το μεσημέρι και μετά όλα βυθίζονται πάλι στη σκιά. Ένα βιβλιοπωλείο στη γωνιά απέναντι, μπορώ να το δω και από τα παράθυρα μου, έχει στον τοίχο του μια αφίσα με συγγραφείς που ανάμεσα τους αναγνώρισα τον αγαπημένο μου ποιητή τον Καβάφη. Αυτό το πασίγνωστο πορτρέτο του, σε μια εποχή που οι φωτογραφίες ήταν σπάνιες, με τα χοντρά μυωπικά γυαλιά και το στοχαστικό βλέμμα. Ίσως και ο ίδιος να μην μπορούσε να φανταστεί τότε που πόζαρε για τη φωτογραφία, ίσως σε κάποιο συνοικιακό φωτογραφείο της Αλεξάνδρειας, ότι με αυτή θα περνούσε στην αιωνιότητα. Πάντα βρίσκω τον Καβάφη μπροστά μου. την Αλεξάνδρεια τον έψαξα εκεί στο ίδιο το σπίτι που έζησε χαμένο στα σοκάκια μιας πυκνοκατοικημένης γειτονιάς, ανάμεσα σε φτωχομάγαζα και παλιά, μικρά ξενοδοχεία. Και τώρα εδώ στη Βιέννη στον τοίχο ενός βιβλιοπωλείου στην Freundgasse μέσα από το σκονισμένο τζάμι της βιτρίνας. Η γειτονιά που μένω έχει βιβλιοπωλεία, παλαιοπωλεία, γκαλερί και εστιατόρια που μπορείς να βρεις αραβικό και αφρικανικό φαγητό. Ση νύχτα στα μπαρ, άνδρες κυρίως, παρακολουθούν με μανία ποδοσφαιρικούς αγώνες μιας και είναι η χρονιά του Μουντιάλ. Αυτό είναι κάτι που το είχα δει να συμβαίνει στην Ελλάδα πριν φύγω, αλλά δεν σκέφθηκα ότι η ίδια μανία ποδοσφαίρου υπάρχει παντού. Σην πρώτη νύχτα νόμιζα ότι έπαιζε η εθνική ομάδα της Αυστρίας έτσι που έβλεπα τους άνδρες να ανασηκώνονται από τις καρέκλες αναφωνώντας σε κάθε γκολ και άλλοτε να απογοητεύονται, αλλά όταν αυτό επαναλήφθηκε και τις επόμενες νύχτες κατάλαβα ότι δεν ήταν εθνική υπόθεση. Ήταν απλά υπόθεση μπάλας! Σο Halma-network με έστειλε εδώ σαν ένα είδος υποτροφίας καλεσμένη του Alte Schmiede. Απ όλους τους μήνες διάλεξα τον Ιούλιο που ο καιρός είναι καλός και μπορείς να κάθεσαι έξω στα καφέ και τα εστιατόρια. Ο καιρός είναι πράγματι καλός, έχει ζέστη και δεν βρέχει. Σα προγνωστικά της μετεωρολογικής υπηρεσίας για τη βδομάδα λένε ότι η θερμοκρασία δεν θα πέσει κάτω από τους 25βαθμούς Κελσίου. Σο βόρειο καλοκαίρι έχει μπει για καλά στη Βιέννη.
Αργεί να σκοτεινιάσει. Θυμάμαι ότι είμαι στο Βορρά. Αλλά και όταν σκοτεινιάζει ο ουρανός δε γίνεται μαύρος όπως στη δική μου πατρίδα, αλλά αποκτά αυτό το βαθύ μωβ χρώμα που συναντάς στα νυχτερινά τοπία των αναγεννησιακών ζωγράφων. Οι στέγες των ψηλών κτηρίων διαγράφονται σε αυτόν το βαθύ μωβ χωρίς αστέρια ουρανό, σαν σε εικόνα από παλιά έκδοση εικονογραφημένου βιβλίου με παραμύθια των αδελφών Γκριμ. Χθες συνάντησα τον Kurt Νeumann και τη Petra από το Alte Schmiede μαζί με τη Μαρία από την Ελλάδα που διδάσκει εδώ νεοελληνική λογοτεχνία στο πανεπιστήμιο και τη Luna την μεταφράστρια μου. Νύχτα ζεστή εδώ στη Βιέννη και υγρασία, με τον υπολογιστή που τον έχω μεταφέρει σε ένα μικρό τραπεζάκι δίπλα στο παράθυρο με χαμηλή μουσική να έρχεται από το ραδιόφωνο της κουζίνας και την κίνηση του δρόμου από αυτοκίνητα και χαμηλές συζητήσεις από περαστικούς. Ανακάλυψα ξανά την ομορφιά του ραδιοφώνου. Δίχως αυτό η ησυχία στο σπίτι διαπερνάται μόνο από τους ήχους του έξω κόσμου από τα ανοιχτά παράθυρα. Είμαι η μόνη στο δρόμο που έχω διαρκώς τα παράθυρα μου ανοιχτά και τις κουρτίνες τραβηγμένες. Ελληνική συνήθεια. Κάθε τόσο ακούω το ρυθμικό ήχο από οπλές αλόγων και γύρισμα από ρόδες στην άσφαλτο από άμαξες που περνάνε, ίσως ερχόμενες από την πλατεία του Αγίου τεφάνου ή από κάπου αλλού. Σις έχω δει κιόλας με τα πλαϊνά φώτα τους αναμμένα μόνο με τον αμαξά, χωρίς άλλο επιβάτη. την αρχή νόμιζα πως κάποια άμαξα ξέπεσε προς τα δω τυχαία, αλλά είναι τόσο συχνό το πέρασμα τους που σίγουρα κάπου κατευθύνονται. Ρώτησα τον σερβιτόρο στο ιταλικό εστιατόριο μήπως γνώριζε αλλά σήκωσε τους ώμους και είπε ότι δεν ήξερε. «Μάλλον οι αμαξάδες επιστρέφουν από την δουλειά σπίτι τους, ή σε κάποιο στάβλο», αποφάνθηκε αβέβαια. Πριν λίγο γύρισα από το Alte Schmiede όπου έγινε το reading του τελευταίου μου βιβλίου. Ένας χώρος καταπληκτικός, ένα όντως παλιό σιδηρουργείο, σκοτεινό με όλα τα σύνεργα των παλιών σιδηρουργών. αν βγαλμένο από παλιά γκραβούρα. Σο κοινό ζεστό, ανάμεσα τους φοιτητές από το τμήμα νεοελληνικής λογοτεχνίας που ήθελαν να ακούσουν την ελληνική γλώσσα. Ο Δρ Kurt Neumann πολύ ευγενής. Με έκαναν να νιώσω βαθειά ευγνωμοσύνη για την φιλοξενία τους. το τρένο στην επιστροφή ένας άνδρας απέναντι μου είχε αγκαλιά με το ένα χέρι ένα βιολοντσέλο και με το άλλο μία ξανθή γυναίκα. Ο άνδρας αρχικά ήταν μόνος. Η γυναίκα μπήκε από άλλο σταθμό και ήρθε και κάθισε στην άδεια θέση μέσα στην άδεια του μισή αγκαλιά γιατί ή άλλη μισή είχε καταληφθεί από το βιολοντσέλο. Σέτοιος συγχρονισμός! Πάντα μου άρεσαν τα ραντεβού μέσα στα βαγόνια των τρένων. Η γυναίκα είχε μια στάση παράδοσης. Ο άνδρας κάθε τόσο της ψιθύριζε στο αυτί λόγια και ανεβοκατέβαζε το χέρι του απαλά στο γυμνό της μπράτσο. Είχε τα μάτια της μισόκλειστα αδιαφορώντας για τα
βλέμματα. Κατέβηκα στον σταθμό Karlsplatz και ακόμη η γυναίκα είχε τα μάτια μισόκλεισα. Περπάτησα στους δρόμους με τον ζεστό αέρα αλλά μόλις άνοιξα την εξωτερική πόρτα της Freundgasse 13 μυρωδιά μούχλας και μια φθινοπωρινή ψύχρα με υποδέχτηκε. Σο σπίτι που μένω εδώ είναι σαν να ζει σε ένα δικό του μικροκλίμα. Μόνο ένα άλλο μέρος ξέρω που ζει στο δικό του μικροκλίμα. Είναι ένας θερινός κινηματογράφος στη Ρόδο, κοντά στο σπίτι μου, κτισμένος από τους Ιταλούς που όσο ζέστη και να έχει έξω από τους ψηλούς πέτρινους τοίχους του μέσα πάντα χρειάζεσαι κάτι ζεστό για να προστατευτείς από τα ρεύματα που σε διαπερνούν ερχόμενα από παντού. Άθελα μου έχω αποκτήσει κι εδώ ένα πρόγραμμα. ηκώνομαι λίγο αργά, πίνω το καφέ μου στο διαμέρισμα και ανοίγω ταυτόχρονα το ραδιόφωνο και τον υπολογιστή. Η μέρα αρχίζει. Γράφω δύο ώρες συνέχεια και μετά κάνω περίπατο στην πόλη. Πότε κατευθύνομαι προς τον Άγιο τέφανο, και πότε προς το Καρτιέ των Μουσείων. Καμιά φορά αφήνομαι να περιπλανηθώ σε νέους δρόμους και νέες περιοχές. Έχω αρχίσει να εξοικειώνομαι με την πόλη. ταν κουραστώ πίνω τον καφέ μου όπου βρεθώ. υνεχίζω τον περίπατο μέχρι αργά το μεσημέρι που τρώω στο κέντρο και μετά γυρνώ στο σπίτι για να ξαναβρεθώ με τον υπολογιστή μου. υνεχίζω το γράψιμο μέχρι τα βράδυ. Μια σύντομη έξοδος για φαγητό και πάλι μετά γράψιμο μέχρι αργά. Η ζέστη συνεχίζεται ίσως και πιο πολύ από τις προηγούμενες ημέρες. πως περνώ κάθε μέρα από την Karlsplatz και κοιτώ στα παρτέρια τις ανθισμένες λεβάντες βλέπω ότι η παρατεταμένη ζέστη και ο ήλιος έχει ξεθωριάσει το γλυκό μωβ χρώμα τους. Καμιά φορά περνώ απαλά το χέρι μου ανάμεσα και η ανάδευση ξεχύνει το άρωμα τους στον αέρα. Σο γρασίδι που τώρα οικογένειες και παρέες από νεαρά άτομα είναι ξαπλωμένα πάνω του, κατά τούφες εδώ κι εκεί, έχει κιτρινίσει. ήμερα στην οδό Graben είδα ένα νεαρό άνδρα με το πρόσωπο βαμμένο με λευκή μπογιά σαν κλόουν και ντυμένο με κάτι που θύμιζε ράσο φραγκισκανού καλόγερου που δεν κατάλαβα αν διαφήμιζε κάτι ή αποτελούσε μία ακόμη ατραξιόν από τις πολλές που είναι γεμάτες το κέντρο της πόλης, να τρέχει να μαζεύει το ράσο φραγκισκανού και να βυθίζει τα πόδια του στο νερό του σιντριβανιού και να κάθεται σαν να μην υπήρχε πιο φυσικό μέρος για να δροσιστεί. Αμέσως ένα άλλος παίρνοντας θάρρος βούτηξε κι αυτός στα νερά και βγήκε βρεγμένος από το κεφάλι έως τα νύχια ενώ οι φίλοι του το διασκέδαζαν με φωνές και γέλια. Με έκανε να αναλογιστώ έναν άλλο Ιούλιο στο Λονδίνο πριν λίγα χρόνια με μια ζέστη αποπνικτική και υγρή, σαν αυτές τις απρόσμενες ζέστες που συναντάς στις βόρειες πόλεις που σε ξαφνιάζουν. Είδα δύο άνδρες να πετούν ένα προς ένα τα ρούχα τους μέχρι που γυμνώθηκαν εντελώς και τρέχοντας να βουτούν στο σιντριβάνι της Marble Arch. Σότε όπως και σήμερα μου έφερε στο νου ένα διήγημα του Ασίμοφ που μιλούσε για έναν λαό που ζούσε πάντα στο φως. τη χώρα τους δεν υπήρχε νύχτα. Δεν ήξεραν τι θα πει σκοτάδι. λη τους η ζωή ήταν πάντα μες το άπλετο φως. Μόνο μια μέρα κάθε εκατό ή χίλια χρόνια- δεν θυμάμαι- έπεφτε ένα πηκτό σκοτάδι στη χώρα τους. Οι άνθρωποι δεν ήξεραν τι είναι αυτό το παράξενο φαινόμενο. Ξαφνικά όλα βυθίζονταν στο σκοτάδι. ίγουρα δεν υπήρχε ούτε ένας ζωντανός που να έχει ξαναζήσει αυτό το μοναδικό φαινόμενο. σο κρατούσε αυτή η
σύντομη νύχτα στη χώρα του φωτός οι άνθρωποι έκαναν τα πιο παράξενα πράγματα και αντιδρούσαν με τον πιο παράδοξο τρόπο καταστρέφοντας τον πολιτισμό τους. ταν βλέπω τους ανθρώπους εδώ ή στο Λονδίνο να τρέχουν στα σιντριβάνια για να δροσιστούν με αυτή την αφύσικη ξαφνική ζέστη πάντα θυμάμαι το διήγημα του Ασίμοφ. Η τηλεόραση λέει ότι ολόκληρη η Ευρώπη διανύει μέρες καύσωνα. Σριάντα βαθμούς στην Αγγλία, πάνω από τριάντα πέντε η Ισπανία, 35 βαθμούς Κελσίου στη Μόσχα, ψήνεται η Κεντρική Ευρώπη. Ζέστη και εδώ αφόρητη. Σσούζουν τα μάτια μου από τον αλάτι του ιδρώτα που δεν μπορώ να το εμποδίσω να κυλά μέσα τους. Θυμήθηκα στη ανθρωπολογία στο σχολείο που μάθαμε ότι τα φρύδια χρησιμεύουν να εμποδίζουν τον ιδρώτα να κυλά στα μάτια. Η ζέστη έχει καταργήσει τους κανόνες της ανθρωπολογίας που θυμόμουν. Ευγνωμονώ αυτό που λέω μικροκλίμα του διαμερίσματος μου στην Freundgasse 13. Με το που ανοίγω την εξωτερική πόρτα αυτό το γνώριμο πια αίσθημα φθινοπώρου με τυλίγει. Η σκάλα είναι στενή, απότομη και δροσερή. Ο μικρός εσωτερικός κήπος σκιερός ακόμη και με τόσο έντονο φως έξω στο δρόμο. Μέρα με τη μέρα η πόλη μου έγινε πιο οικεία. Αρχίζω να αναγνωρίζω και τους ανθρώπους. Κάθε πρωί χαιρετώ τη βιβλιοπώλισσα απέναντι από το σπίτι μου που στέκεται στην είσοδο του βιβλιοπωλείου για να καπνίσει ένα τσιγάρο. Σον εφημεριδοπώλη που περνά μετά τις εννέα τη νύχτα πουλώντας τις βραδινές εφημερίδες στους πελάτες των εστιατορίων της Margaretenstraβε ενώ αντίθετα αυτός ποτέ δεν θυμάται ότι εγώ δεν παίρνω εφημερίδα και πάντα με πλησιάζει με μια στο τεντωμένο χέρι του. Σον Μεμέτ που με σερβίρει στο ιταλικό εστιατόριο που δειπνώ τα περισσότερα βράδια και ανταλλάσουμε λίγες κουβέντες κι έτσι έμαθα το όνομα του και ότι είναι Σούρκος και όχι Ιταλός όπως νόμιζα. Σον μελαψό άνδρα που γυρνά στα μπαρ της περιοχής και ζητά ένα τσιγάρο από τους θαμώνες. Σους ανθρώπους αγάλματα στην κεντρική εμπορική οδό που είναι πάντα οι ίδιοι και στο ίδιο σημείο περιμένοντας το κουδούνισμα από τα κέρματα στο τσίγκινο κουτί τους για να κάνουν τις ίδιες κουρδισμένες κινήσεις, τους κάνα δυο κλοσάρ που τριγυρίζουν τη μέρα αποδιωγμένοι από τα παγκάκια τους που τα καταλαμβάνουν τουρίστες φορτωμένοι τσάντες από καταστήματα. Σελευταία βδομάδα στη Βιέννη. Δευτέρα και ξέρω ότι μετά από τόσες Δευτέρες εδώ, σήμερα είναι η τελευταία Δευτέρα στη Βιέννη. Αύριο θα είναι η τελευταία Σρίτη κι έτσι θα τελειώσει η βδομάδα. Η ζέστη των προηγούμενων ημερών έχει κοπάσει. Έχω αρχίσει να συνηθίζω εδώ, μου αρέσει αυτή η ανθρώπινη πόλη, χωρίς εξάρσεις, χωρίς θορύβους, αυτή η παλιά πρωτεύουσα μιας αυτοκρατορίας. Είναι στιγμές που στεναχωριέμαι που θα την αφήσω. Έχω βρει το ρυθμό μου. Έχω βρει το ρυθμό της πόλης. Απολαμβάνω την ηρεμία του διαμερίσματος με το ραδιόφωνο ανοιχτό στο ράδιο Αραμπέλα. Ακούω τον εκφωνητή να το επαναλαμβάνει και καταλαβαίνω ότι είναι το όνομα του σταθμού, που με συντροφεύει τόσες μέρες με παλιά τραγούδια. Μία τελευταία βόλτα στο
κέντρο πριν λίγο. Αποχαιρέτησα τα καφέ, τα καταστήματα και τα εστιατόρια που κάθε μέρα για έναν ολόκληρο μήνα έπινα τον καφέ μου, έτρωγα ή ψώνιζα. Σίτσα Πιπίνου Βιέννη-Ρόδος, Ιούλιος 2010 Titsa Pipinou received a HALMA grant in 2010 and stayed as a writer-in-residence at the Alte Schmiede in Vienna (Austria) and at the Arts Institute in Prague (Czech Republic) for two months. The HALMA grant for Titsa Pipinou was made possible by funding of the European Commission.