Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 17 Νοεμβρίου 2017 (OR. en) 14320/17 RECH 359 COMPET 751 ΣΗΜΕΙΩΜΑ Αποστολέας: Αποδέκτης: Θέμα: Προεδρία Επιτροπή των Μονίμων Αντιπροσώπων / Συμβούλιο Προετοιμασία της συνόδου του Συμβουλίου Ανταγωνιστικότητας της 30ής Νοεμβρίου - 1ης Δεκεμβρίου 2017 Η προσανατολισμένη στις αποστολές προσέγγιση στο ένατο ενωσιακό πρόγραμμα-πλαίσιο ΕΑΚ Συζήτηση προσανατολισμού Επισυνάπτεται για τις αντιπροσωπίες σημείωμα της Προεδρίας με θέμα την «προσανατολισμένη στις αποστολές προσέγγιση στο ένατο ενωσιακό πρόγραμμα-πλαίσιο ΕΑΚ», ενόψει της συζήτησης προσανατολισμού στο Συμβούλιο Ανταγωνιστικότητας της 1ης Δεκεμβρίου 2017. 14320/17 ΜΑΚ/νικ/ΘΛ 1 DG G 3 C EL
Η ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΕΝΗ ΣΤΙΣ ΑΠΟΣΤΟΛΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΟ ΕΝΑΤΟ ΕΝΩΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ-ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΑΚ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Το σκεπτικό για μια προσανατολισμένη σε αποστολές προσέγγιση Η μετάβαση από το 7ο πρόγραμμα-πλαίσιο (ΠΠ) στο πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020» σηματοδότησε την εξέλιξη από μια μάλλον τομεακή προσέγγιση σε μια προσέγγιση στηριζόμενη σε προκλήσεις. Επιπλέον, διατηρώντας τη δέουσα στήριξη προς την έρευνα, το πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020» έδωσε νέα ώθηση στην καινοτομία, καθώς και στην ανάπτυξη πρωτότυπων λύσεων για συγκεκριμένες προκλήσεις, με στόχο τον υψηλό αντίκτυπο. Η διάρθρωση της υλοποίησης του προγράμματος «Ορίζοντας 2020» έχρηζε επίλυσης αναδυόμενων προβλημάτων, εφαρμογής πολιτικών προτεραιοτήτων και ανάπτυξης τεχνολογιών με διεπιστημονικό τρόπο. Συνεπώς, ορίστηκαν τομείς εστίασης για την επίτευξη στόχων που διέπουν τις «Κοινωνιακές Προκλήσεις» και την «Πρωτοπορία στις Τεχνολογίες Γενικής Εφαρμογής και στις Βιομηχανικές Τεχνολογίες» (LEIT), όπως για την πρόοδο της κυκλικής οικονομίας και της απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές, κατ εφαρμογή της Συμφωνίας των Παρισίων (COP21). Οι τομείς εστίασης αποδεικνύονται πολύτιμοι καθώς διέπουν ολοένα και περισσότερο προκλήσεις, τομείς και επιστημονικούς κλάδους, εντούτοις υπάρχει ακόμη περιθώριο ώστε να διευρυνθεί ο αντίκτυπος και να καταστούν πιο ευπρόσιτοι στους πολίτες. Στην ενδιάμεση αξιολόγηση του προγράμματος «Ορίζοντας 2020» εξήχθη πράγματι το συμπέρασμα ότι ο αντίκτυπος πρέπει να προβάλλεται καλύτερα και ότι οι δυνατότητες διεπιστημονικότητας πρέπει να αξιοποιούνται, συνεκτιμώντας παράλληλα ότι η έρευνα και η καινοτομία (Έρευνα & Καινοτομία) πρέπει να καταστούν πιο προσιτές από το κοινό. Ως εκ τούτου, η Ομάδα Υψηλού Επιπέδου για τη Μεγιστοποίηση του Αντίκτυπου των Προγραμμάτων Έρευνας και Καινοτομίας της ΕΕ, με επικεφαλής τον κ. Pascal Lamy, συνέστησε την υιοθέτηση προσέγγισης προσανατολισμένης σε αποστολές και επικεντρωμένης στον αντίκτυπο, για την αντιμετώπιση παγκόσμιων προκλήσεων: «Το ενωσιακό πρόγραμμα Έρευνας & Καινοτομίας μετά το 2020 πρέπει, συνεπώς, να μετουσιώσει τις παγκόσμιες κοινωνιακές προκλήσεις (κοινωνικές, οικονομικές, περιβαλλοντικές) σε ολιγάριθμες μεγάλης κλίμακας «αποστολές» έρευνας και καινοτομίας... Για αυτές πρέπει να κινητοποιηθεί πληθώρα παραγόντων και επενδυτών, και σε εθνικό επίπεδο, και να υπάρξει δράση μεταξύ επιστημών, τομέων και μεμονωμένων θεσμικών υπηρεσιών.» 14320/17 ΜΑΚ/νικ/ΘΛ 2
Ορισμένες δραστηριότητες ή μέρη αυτών που θα διεξαχθούν με το επόμενο ΠΠ θα μπορούσαν να μετουσιωθούν σε ολιγάριθμες μεγάλης κλίμακας «αποστολές» έρευνας και καινοτομίας, οι οποίες θα μπορούσαν να περιγραφούν ως εργασίες ανατεθείσες για χαρτοφυλάκιο δράσεων Έρευνας & Καινοτομίας με σκοπό την επίτευξη μετρήσιμων αποτελεσμάτων για συγκεκριμένο αντίκτυπο εντός καθορισμένου χρονικού πλαισίου. Οι αποστολές θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια νέα και δυναμική προσέγγιση για την ενίσχυση του αντίκτυπου της ενωσιακής Έρευνας & Καινοτομίας, τονώνοντας παράλληλα το ενδιαφέρον των πολιτών και φέρνοντας την έρευνα και την καινοτομία πιο κοντά στις προσδοκίες και τις ανησυχίες τους. Συνεπώς, οι αποστολές θα πρέπει να έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο, να καθοδηγούν, να καθιστούν την έρευνα και την καινοτομία πιο ευπρόσιτες στους πολίτες και να έχουν ανοικτό και μη προστακτικό προγραμματισμό. Μεγαλύτερος αντίκτυπος Ο αντίκτυπος του ΠΠ είναι πραγματικός και μεγάλος σε πολλά θέματα, εντούτοις υπάρχει περιθώριο για να διασαφηνιστεί καλύτερα τι αντίκτυπο θέλουμε να επιτύχουμε και τι διαφορά θέλουμε να κάνει το ΠΠ για την οικονομία και την κοινωνία. Ένας τρόπος να επιτευχθεί αυτό είναι να οριστούν αποτελεσματικότερα οι αναμενόμενοι αντίκτυποι σε ολόκληρο το χαρτοφυλάκιο δραστηριοτήτων και όχι σε επίπεδο μεμονωμένων θεμάτων μόνο, ως ίσχυε κατά κανόνα μέχρι τώρα στο πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020». Οι αποστολές Έρευνας & Καινοτομίας θα πρέπει να ενισχύουν τον αντίκτυπο ολόκληρου του ΠΠ με πιο εμφανή τρόπο. Οι αποστολές μπορούν επίσης να καθοδηγούν σε περίπτωση αναμενόμενου αντίκτυπου από τους άλλους πυλώνες του ΠΠ, χωρίς οι εν λόγω πυλώνες να έχουν προγραμματιστεί. Καθοδήγηση Ο στόχος της πολιτικής Έρευνας & Καινοτομίας δεν πρέπει να περιορίζεται στην αντιμετώπιση αδυναμιών της αγοράς πρέπει και να συμβάλλει στη δημιουργία νέων μελλοντικών αγορών για καινοτόμες λύσεις αντιμετώπισης των κοινωνιακών προκλήσεων. Σε ενωσιακό επίπεδο, στόχος πρέπει να είναι η αντιμετώπιση παγκόσμιων ή κοινωνιακών προκλήσεων, οι οποίες χρήζουν διακρατικής κινητοποίησης πόρων και δημιουργικότητας. Προς τούτο πρέπει να καθοριστεί σε ενωσιακό επίπεδο τι επιθυμεί η ΕΕ να επιτύχει μέσω Έρευνας & Καινοτομίας, σε συνδυασμό με επενδύσεις πληθώρας πόρων και, κατά περίπτωση, με συνοδευτικά μέτρα σε άλλους τομείς πολιτικής, προκειμένου να βελτιωθούν στο έπακρο οι βασικές συνθήκες για την αξιοποίηση νέων λύσεων. Για τη μεγιστοποίηση του αντίκτυπου, οι επενδύσεις μέσω αποστολών πρέπει να αποκτήσουν προτεραιότητα σε τομείς όπου η ενωσιακή προστιθέμενη αξία είναι μεγαλύτερη όσον αφορά τον ενυπάρχοντα βαθμό κινδύνου και όπου μπορούν να αποκομιστούν τα οφέλη των οικονομιών ταχύτητας, κλίμακας και εύρους. 14320/17 ΜΑΚ/νικ/ΘΛ 3
Ευπρόσιτες στους πολίτες Οι αποστολές μπορούν να είναι ένας τρόπος να εξηγηθεί σε πιο απλή γλώσσα ποιος είναι ο στόχος της ενωσιακής Έρευνας & Καινοτομίας, ποιοι πρέπει να συμμετέχουν σε αυτή την προσπάθεια και τι αποτέλεσμα αναμένεται από το ΠΠ. Είναι δυνατόν να συμμετέχουν παράγοντες πέραν των συνήθων ενδιαφερόμενων φορέων στον καθορισμό των προτεραιοτήτων των αποστολών και στην εφαρμογή τους, σύμφωνα με τους στόχους της ανοικτής επιστήμης (επίσης της επιστήμης των πολιτών) και της ανοικτής καινοτομίας. Αυτό συνεπάγεται μετάβαση από την αντιδραστική διαβούλευση στον διαδραστικό σχεδιασμό αποστολών, με τη συμβολή των ενδιαφερόμενων φορέων και του ευρύτερου κοινού. Πρέπει επίσης να ενθαρρύνεται η συμμετοχή των πολιτών στη διαμόρφωση ερευνητικών θεματολογίων και τη συνδημιουργία νέων λύσεων. Ανοικτός, μη προστακτικός προγραμματισμός Όταν οριστεί η κατεύθυνση και διασαφηνιστεί ο απώτερος στόχος, οι προσκλήσεις υποβολής προτάσεων μπορούν να είναι πιο ανοικτές σε σχέση με τη σημερινή πρακτική στα προγράμματα εργασίας του προγράμματος «Ορίζοντας 2020». Έτσι θα μπορούν να υποβληθούν πιο δημιουργικές ιδέες σε διάφορα επίπεδα της αλυσίδας των επιστημών και της καινοτομίας. Με τις αποστολές θα προκύψει ένα χαρτοφυλάκιο συμπληρωματικών συλλογικών έργων και άλλων παρεμβάσεων, με χρήση των καταλληλότερων μέσων για την εκάστοτε αποστολή και τα αντίστοιχα έργα. Χαρακτηριστικά των αποστολών Έρευνας & Καινοτομίας σε ενωσιακό επίπεδο Στα χαρακτηριστικά των αποστολών Έρευνας & Καινοτομίας που υποστηρίζονται από το 9ο πρόγραμμα-πλαίσιο θα μπορούσαν να περιλαμβάνονται κυρίως τα εξής: Να επιδέχονται δράσεις στο πεδίο της έρευνας και της ανάπτυξης από το ενωσιακό επίπεδο Να μπορούν να μετασχηματίζουν την επιστήμη, την τεχνολογία, τη βιομηχανία και/ή την κοινωνία Να έχουν σαφείς, κατανοητούς στόχους, που επιφέρουν τον αναμενόμενο αντίκτυπο εντός χρονικού διαστήματος πέραν των μεμονωμένων θεμάτων ή έργων Να προβάλλονται εύκολα, να αιχμαλωτίζουν τη φαντασία του κοινού και να περιλαμβάνουν συμμετοχή του κοινού (σχεδιασμός από κοινού και συνδημιουργία) Να ευνοούν τη συστημική προσέγγιση (καινοτομία σε επίπεδο τεχνολογίας, επιχειρηματικών μοντέλων, οικονομικών, κανόνων, διακυβέρνησης, κοινωνίας, δεξιοτήτων) Να επιφέρουν δράση μεταξύ επιστημών, τομέων και τμημάτων πολιτικής 14320/17 ΜΑΚ/νικ/ΘΛ 4
Να είναι ανοικτές σε όλους τους παράγοντες της αλυσίδας Έρευνας & Καινοτομίας (π.χ. πόλεις) που προσφέρονται προς πειραματισμό Να επιστρατεύουν όλους τους παράγοντες και τα προγράμματα Έρευνας & Καινοτομίας σε όλα τα επίπεδα (διεθνές, ευρωπαϊκό, εθνικό, περιφερειακό κ.λπ.) Να επιδεικνύουν ένα επίπεδο ανάλυσης ή πεδίο εφαρμογής προσαρμοσμένο στην πρόκληση (επιτάχυνση ή μετασχηματισμός) Να υλοποιούνται μέσω μη προστακτικών προσκλήσεων υποβολής προτάσεων (συμπεριλαμβανομένης, ενδεχομένως, της επιλογής του μέσου) που οδηγούν σε χαρτοφυλάκιο ενωσιακών παρεμβάσεων Να καθιστούν δυνατή την εξακρίβωση, τη μέτρηση και την προβολή του βαθμού εκπλήρωσης της αποστολής εντός του προβλεπόμενου χρονικού διαστήματος Να καθιστούν δυνατή την καθοδήγηση και την ευελιξία για την επιτυχία, την αντοχή στην αποτυχία και να επωφελούνται από απρόβλεπτες δευτερογενείς επιπτώσεις Να προκύπτουν από συμμετοχική διαδικασία με τα κράτη μέλη, τους ενδιαφερόμενους φορείς, τους τελικούς χρήστες, τους πολίτες και άλλους σημαντικούς παράγοντες. Ερωτήματα προς συζήτηση Ενδείκνυνται τα χαρακτηριστικά των αποστολών ώστε αυτές να έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο και να καταστούν η έρευνα και η καινοτομία πιο ευπρόσιτες στους πολίτες; Πώς πρέπει να προσδιορίζονται και να σχεδιάζονται οι αποστολές; 14320/17 ΜΑΚ/νικ/ΘΛ 5