1 Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον κατά το 2014 και η Ελλάδα

1 Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον κατά το 2014 και η Ελλάδα

1.1. Επισκόπηση διεθνών εξελίξεων και προοπτικών 1 Ο ρυθμός αύξησης της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας διατηρήθηκε μέτριος και σταθερός για τρίτο συνεχόμενο έτος το 2014 στο 3,3%. Παρά τη σταδιακή περαιτέρω βελτίωση των χρηματοπιστωτικών συνθηκών το πρώτο οκτάμηνο του έτους, ιδίως στις χώρες εκείνες που επλήγησαν περισσότερο από την κρίση χρέους, οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι για την παγκόσμια ανάπτυξη αυξήθηκαν στη διάρκεια του έτους και επιβάρυναν τόσο την ανάκαμψη των επενδύσεων παγίου κεφαλαίου όσο και την ανάκαμψη του παγκόσμιου εμπορίου. Ο ρυθμός οικονομικής ανόδου παρέμεινε άνισος μεταξύ των μεγαλύτερων χωρών και οικονομικών περιοχών. Οι προηγμένες οικονομίες επιταχύνθηκαν, ενώ οι αναπτυσσόμενες οικονομίες επιβραδύνθηκαν. Στις προηγμένες οικονομίες η νομισματική πολιτική εξακολούθησε να είναι εξαιρετικά διευκολυντική και υποστηρικτική της ανάκαμψης, ενώ η δημοσιονομική πολιτική συνέβαλε επίσης στη μικρή ανάκαμψη μέσω της σημαντικής επιβράδυνσης στη μείωση των διαρθρωτικών ελλειμμάτων. Οι προηγμένες οικονομίες ως σύνολο επιταχύνθηκαν το 2014 (1,8% από 1,4%), αν και παρατηρήθηκε ετερογένεια στις εξελίξεις σε καθεμία από αυτές. Η ανάπτυξη στο Ηνωμένο Βασίλειο επιταχύνθηκε, στις ΗΠΑ παρέμεινε σταθερή και ικανοποιητική, στην Ιαπωνία επιβραδύνθηκε, ενώ στη Ζώνη του Ευρώ, αν και επέστρεψε, ήταν απογοητευτικά χαμηλή (βλ. Διάγραμμα 1.1). Σε γενικές γραμμές, η τόνωση της εγχώριας ζήτησης (κυρίως των επενδύσεων παγίου κεφαλαίου) υπεραντιστάθμισε την υποτονική εξωτερική ζήτηση, η οποία επηρεάστηκε από την αβεβαιότητα και τις γεωπολιτικές εντάσεις. Η εφαρμογή των προγραμμάτων δημοσιονομικής προσαρμογής (πλην Ιαπωνίας) και οι πιέσεις για απομόχλευση του ιδιωτικού τομέα ήταν ηπιότερες, ενώ το κόστος δανεισμού υποχώρησε περαιτέρω. Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον κατά το 2014 και η Ελλάδα Μέρος 1 Διάγραµµα 1.1 Πραγµατικό ΑΕΠ (ρυθµός ετήσιας µεταβολής) 5,0 3,0 2,0 1,0 0,0-1,0-2,0-3,0 - -5,0-6,0-7,0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Ζώνη Ευρώ Ευρωπαϊκή Ένωση-28 ΗΠΑ Ιαπωνία Κίνα (δεξιός άξονας) 2015 15,0 1 13,0 12,0 11,0 10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 3,0 Πηγές: IMF, Eurostat 1. Κύριες πηγές στοιχείων: International Monetary Fund, World Economic Outlook, Οκτώβριος 2014 και European Commission, European Economic Forecast: Autumn, Νοέμβριος 2014. Το κείμενο βασίζεται σε πληροφόρηση και προβλέψεις που ήταν διαθέσιμες μέχρι τις αρχές Νοεμβρίου του 2014. 25

13,0 Διάγραµµα 1.2 Ποσοστό ανεργίας (%) 12,0 11,0 10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 2014 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου 3,0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Ζώνη Ευρώ Ευρωπαϊκή Ένωση-28 ΗΠΑ Ιαπωνία Κίνα Πηγές: IMF, Eurostat Στις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες το ΑΕΠ επιβραδύνθηκε περαιτέρω στο 4,4% το 2014 από 4,7% το 2013 κυρίως λόγω της επιβράδυνσης σε Κίνα, Ρωσία και Λατινική Αμερική (η Αργεντινή ύστερα από πολλά έτη επέστρεψε στην ύφεση). Τα αίτια για την επιβράδυνση στις αναδυόμενες οικονομίες ποικίλλουν σε κάθε περίπτωση, ωστόσο κοινό γνώρισμα ήταν η μειωμένη διεθνής ζήτηση και η επιβράδυνση του μεταξύ τους εξωτερικού εμπορίου. Η απασχόληση στις προηγμένες ως σύνολο εκτιμάται ότι σημείωσε το 2014 την ταχύτερη αύξηση από το 2007, αντανακλώντας όμως κυρίως τις εξελίξεις στις ΗΠΑ. Η απασχόληση στις ΗΠΑ αυξήθηκε κατά 2,4% από 1,9% το 2013, στο Ηνωμένο Βασίλειο κατά 2,1% από 1,3% το 2013, ενώ στη Ζώνη του Ευρώ, όπου η οικονομική δραστηριότητα ανακάμπτει από την ύφεση που προηγήθηκε, η απασχόληση αυξήθηκε κατά 0,4% το 2014, έναντι μείωσης κατά 0,8% το προηγούμενο έτος. Το ποσοστό ανεργίας συνέχισε να υποχωρεί για τέταρτο συνεχές έτος το 2014 στις ΗΠΑ, στο 6,3% από 7,4% το 2013, και στην Ιαπωνία, στο 3,8% από % το 2013, ως αποτέλεσμα της έντονα επεκτατικής νομισματικής και δημοσιονομικής αντιστοίχως πολιτικής στις δύο χώρες σε θεσμικό περιβάλλον μεγάλης ευελιξίας στην αγορά εργασίας. Αντιθέτως στην Ευρωζώνη, που βρέθηκε σε ύφεση επί διετία και οι αγορές εργασίας συνεχίζουν να χαρακτηρίζονται από ακαμψίες, η ανεργία συνεχίζει να αποτελεί το υπ αριθμόν ένα πρόβλημα, ιδίως σε κάποιες από τις οικονομίες της. Το ποσοστό ανεργίας στη Ζώνη του Ευρώ, αν και υποχώρησε έναντι του ιστορικού υψηλού του 2013 (στο 11,6% από 11,9%), παρέμεινε συγκριτικά πολύ υψηλό (βλ. Διάγραμμα 1.2). Ο πληθωρισμός στις προηγμένες οικονομίες παραμένει χαμηλός, αντανακλώντας τις συνθήκες υποαπασχόλησης των συντελεστών παραγωγής, και ο κίνδυνος αποπληθωρισμού εξακολουθεί να υφίσταται σε κάποιες από αυτές. Ο πληθωρισμός αυξήθηκε το 2014 στις ΗΠΑ στο 1,8% από 1,5% και στην Ιαπωνία στο 2,8% από 0,4%, αλλά υποχώρησε σημαντικά στη Ζώνη του Ευρώ, στο 0,5% από 1,4% το 2013, βρέθηκε δηλαδή πολύ κάτω του μεσοπρόθεσμου στόχου του 2,0% που θέτει η ΕΚΤ. Οι αποπληθωριστικές πιέσεις στη Ζώνη του 2015 26

Διάγραµµα 1.3 Πληθωρισµός (µέση ετήσια % µεταβολή του ΕνΔΤΚ ή ΔΤΚ) 7,0 6,0 5,0 3,0 2,0 1,0 0,0-1,0-2,0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Ζώνη Ευρώ Ευρωπαϊκή Ένωση-28 ΗΠΑ Ιαπωνία Κίνα Πηγές: IMF, Eurostat Ευρώ προκαλούνται από τη διατήρηση του μεγάλου παραγωγικού κενού (2,8% του δυνητικού προϊόντος το 2014), από την προηγηθείσα ανατίμηση του ευρώ το 2013 και το 2014 και εσχάτως από την ταχεία αποκλιμάκωση των διεθνών τιμών ενέργειας (βλ. Διάγραμμα 1.3). H δημοσιονομική πολιτική στις προηγμένες οικονομίες συνέχισε να έχει περιοριστική κατεύθυνση, όμως η προσαρμογή έγινε ηπιότερη το 2014. Τα διαρθρωτικά ελλείμματα μειώθηκαν για τέταρτο συνεχόμενο έτος το 2013 με εξαίρεση την Ιαπωνία με στόχο την εξάλειψη των κινδύνων που εγκυμονεί το εξαιρετικά υψηλό και ακόμη αυξανόμενο δημόσιο χρέος σε πολλές από τις χώρες αυτές. 2015 Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον κατά το 2014 και η Ελλάδα Μέρος 1 Σε όλες σχεδόν τις οικονομίες της Ζώνης του Ευρώ συνεχίστηκε αλλά με βραδύτερο ρυθμό έναντι των προηγούμενων ετών η πολιτική περιορισμού των δημοσιονομικών ελλειμμάτων με σκοπό την απομάκρυνση των κινδύνων κρίσης χρέους, την υποχώρηση των αποδόσεων για το κρατικό χρέος, τη ρήξη του φαύλου κύκλου μεταξύ δημοσιονομικής θέσης, πραγματικής οικονομίας και χρηματοπιστωτικού τομέα, αλλά και την επάνοδο στις διεθνείς αγορές κεφαλαίων των οικονομιών εκείνων που είχαν αποκλειστεί την περίοδο 2010-2011. Οι προσπάθειες όλων των κρατών-μελών στο μέτωπο των δημοσίων οικονομικών τα πέντε τελευταία έτη πράγματι πέτυχαν τη σταθεροποίηση του προηγουμένως αυξανόμενου λόγου δημόσιου χρέους προς ΑΕΠ, ενώ οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων των οικονομιών που βρέθηκαν σε δυσκολία υποχώρησαν σημαντικά το 2014 έναντι του 2013, σε μέσα επίπεδα. Οι επόμενες προσπάθειες πρέπει να εστιαστούν τόσο στη συρρίκνωση του δημόσιου χρέους σε ασφαλέστερα επίπεδα όσο και στη δημιουργία πλεονασμάτων για την αντιμετώπιση πιθανών έκτακτων κινδύνων. Το διαρθρωτικό δημοσιονομικό έλλειμμα στο σύνολο της Ζώνης του Ευρώ εκτιμάται ότι περιορίστηκε περαιτέρω το 2014, στο 1,1% του ΑΕΠ από 1,2% το προηγούμενο έτος, ενώ αναμένεται να παραμείνει αμετάβλητο το 2015. Το πρωτογενές αποτέλεσμα της γενικής κυβέρνησης, αφού υπήρξε αρνητικό τα προηγούμενα έτη, εκτιμάται ότι μετατράπηκε σε θετικό 27

2014 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου το 2014 (+0,1% του ΑΕΠ από -0,1% το 2013), ενώ προβλέπεται ότι θα βελτιωθεί περισσότερο το 2015. Η Ελλάδα μαζί με άλλα 10 από τα κράτη-μέλη της Ζώνης του Ευρώ πέτυχαν πρωτογενές πλεόνασμα το 2014. Το συνολικό έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης στη Ζώνη του Ευρώ εκτιμάται ότι υποχώρησε περαιτέρω, στο 2,6% του ΑΕΠ το 2014 από 2,9% το 2013 (και 3,6% το 2012), ενώ προβλέπεται περαιτέρω μικρή υποχώρηση το 2015, στο 2,4%. Το ακαθάριστο δημόσιο χρέος αυξήθηκε ελαφρώς στο 94,5% του ΑΕΠ το 2014 από 93,1% το 2013, ενώ εκτιμάται ότι θα αρχίσει να υποχωρεί ως ποσοστό του ΑΕΠ από το 2015. Το ακαθάριστο δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ ελαφρώς μειώθηκε το 2014 σε Ιρλανδία και Πορτογαλία, ενώ αυξήθηκε σε Ιταλία, Ισπανία και Ελλάδα. Στις ΗΠΑ το δημοσιονομικό έλλειμμα, αν και μειώθηκε, παρέμεινε υψηλό (5,5% του ΑΕΠ από 5,8% το 2013). Ως αποτέλεσμα των συνεχών υψηλών ελλειμμάτων, το ακαθάριστο δημόσιο χρέος των ΗΠΑ εκτιμάται ότι θα αυξηθεί περαιτέρω στο 105,6% του ΑΕΠ το 2014 από 104,2% το 2013, ενώ θα υποχωρήσει ελαφρώς από το 2015. Στην Ιαπωνία η αύξηση των δημοσίων εσόδων επέφερε μείωση του υψηλού δημοσιονομικού ελλείμματος στο 7,1% του ΑΕΠ από 8,2% το προηγούμενο έτος. Συνεπώς το ακαθάριστο δημόσιο χρέος συνέχισε να διογκώνεται και εκτιμάται στο 245% του ΑΕΠ το 2014 από 243% το 2013. Η νομισματική πολιτική στις προηγμένες οικονομίες συνεχίζει να είναι εξαιρετικά χαλαρή, διατηρώντας τα σχεδόν μηδενικά βασικά επιτόκια και υποστηρίζοντας έτσι τις προσπάθειες ανάκαμψης του ιδιωτικού τομέα αλλά και της δημοσιονομικής προσαρμογής. Στις ΗΠΑ η Ομοσπονδιακή Τράπεζα ολοκλήρωσε το Τρίτο Πρόγραμμα Ποσοτικής Χαλάρωσης (QE3) όταν εκπληρώθηκε ο στόχος υποχώρησης του (μηνιαίου) ποσοστού ανεργίας κάτω του 6%. Στη Ζώνη του Ευρώ όπου το ποσοστό ανεργίας είναι ανεπίτρεπτα υψηλό, οι επενδύσεις παγίου κεφαλαίου συνεχίζουν να είναι υποτονικές και οι κίνδυνοι για αποπληθωρισμό και νέα ύφεση αυξήθηκαν σημαντικά από την άνοιξη του 2014 η ΕΚΤ προχώρησε στην εφαρμογή νέων νομισματικών μέτρων, συμβατικών και μη. Μείωσε ακόμη δύο φορές το βασικό της επιτόκιο το 2014, τον Ιούνιο και το Σεπτέμβριο, καθορίζοντάς το στο 0,05%, και στη συνέχεια υιοθέτησε και νέα μέτρα στοχευμένης μακροπρόθεσμης χρηματοδότησης με την αγορά ενυπόθηκων εταιρικών ομολόγων. Για το 2015 προβλέπεται επιτάχυνση του παγκόσμιου ΑΕΠ στο 3,8% από 3,3% το 2014, και μάλιστα σε όλες τις οικονομικές περιοχές πλην Ιαπωνίας. Η σταδιακή υποχώρηση των γεωπολιτικών αβεβαιοτήτων, η επιτάχυνση του διεθνούς εμπορίου, η υποχώρηση των διεθνών τιμών των βασικών εμπορευμάτων, καθώς και η ουσιαστικά ουδέτερη κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής θα συμβάλουν σε αυτό. Το 2015 ο ρυθμός ανόδου προβλέπεται ότι θα επιταχυνθεί στο 2,3% από 1,8% το 2014 στις προηγμένες και στο 5,0% από 4,4% στις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες. Στην Κίνα ωστόσο ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ θα υποχωρήσει στο 7,1% από 7,4% το 2014, δηλαδή στο χαμηλότερο εδώ και περισσότερο από δύο δεκαετίες επίπεδο, ενώ στην Ινδία προβλέπεται ότι θα επιταχυνθεί σε 6,4% από 5,6% το 2014 (βλ. Πίνακα Α1, Παράρτημα Α). 28

1.2. Διεθνές εμπόριο προϊόντων και τιμές βασικών εμπορευμάτων Ο ρυθμός ανόδου του όγκου του παγκόσμιου εμπορίου αγαθών και υπηρεσιών επιταχύνθηκε το 2014 (άνοδος 3,8% από 3,0% το 2013), με βραδύτερο όμως ρυθμό σε σχέση με τις αρχικές προβλέψεις καθώς το εξωτερικό εμπόριο στις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες όχι μόνο παρέμεινε υποτονικό, αλλά επιβραδύνθηκε περαιτέρω. Για το 2015 προβλέπεται ότι το διεθνές εμπόριο θα επιταχυνθεί στο 5%, ωστόσο θα συνεχίσει να υπολείπεται του μακροχρόνιου μέσου ρυθμού ανόδου (ο μ.ό. την περίοδο 1990-2013 ήταν 5,9%). Οι διεθνείς τιμές του αργού πετρελαίου παρέμειναν υψηλές το πρώτο ήμισυ του έτους και σε μέσα επίπεδα έτους εκτιμάται ότι υποχώρησαν ελαφρώς το 2014 κατά 1,3% (έναντι επίσης μείωσης κατά 0,9% το προηγούμενο έτος) παρά τις σοβαρές γεωπολιτικές εντάσεις στη Μέση Ανατολή και στην Ουκρανία, καθώς η ασθενής διεθνής ζήτηση συνδυάστηκε με την αυξημένη συνολική προσφορά αργού πετρελαίου λόγω της αυξανόμενης εξόρυξης σχιστολιθικών κοιτασμάτων στις ΗΠΑ και τη μειούμενη ενεργειακή της εξάρτηση από το εξωτερικό. Η διεθνής τιμή του αργού πετρελαίου ήδη υποχωρεί ταχύτερα των προβλέψεων αυτών (περί τα 80 δολ. το βαρέλι στις αρχές Νοεμβρίου) λόγω του εντεινόμενου διεθνούς ανταγωνισμού. Οι πετρελαιοπαραγωγικές χώρες του ΟΠΕΚ αναβάλλουν τη μείωση της συνολικής τους παραγωγής, επιθυμώντας τη διατήρηση των μεριδίων τους παγκοσμίως έναντι των ΗΠΑ διά της μείωσης της τιμής πιο κοντά στα επίπεδα μηδενικού κέρδους (break-even) για τις συναφείς νέες επιχειρήσεις των ΗΠΑ (εκτιμάται ότι οι αμερικανικές επιχειρήσεις σχιστολιθικής εξόρυξης είναι βιώσιμες μόνο με διεθνείς τιμές αργού πετρελαίου πάνω από 75 δολ./βαρέλι). Σημαντική υποχώρηση υπήρξε το 2014 και στη διεθνή τιμή του φυσικού αερίου, αν και η αγορά αυτή δεν είναι τόσο ομοιογενής όπως εκείνη του αργού πετρελαίου. Οι διεθνείς τιμές των βασικών εμπορευμάτων πλην καυσίμων εκτιμάται ότι υποχώρησαν περισσότερο (3,0% σε όρους δολαρίου και κατά 4,9% σε όρους ευρώ), με τα μέταλλα να Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον κατά το 2014 και η Ελλάδα Μέρος 1 Διάγραµµα 1.4 Διεθνείς τιµές βασικών εµπορευµάτων (µέσες ετήσιες τιµές, δείκτες 2005 = 100 και τιµή σε δολ. ΗΠΑ) 260,0 240,0 220,0 200,0 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 120,0 110,0 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 Δείκτης βασικών εµπορευµάτων πλην καυσίµων Αργό πετρέλαιο µέσος 3 τύπων, δολ./βαρέλι (δεξιός άξονας) Δείκτης βασικών µετάλλων Δείκτης φυσικού αερίου Ρωσίας Δείκτης ελαιόλαδου, έξτρα παρθένου Πηγή: IMF, World Economic Outlook, Οκτώβριος 2014 29

υποχωρούν κατά 9,3%. Από τα σημαντικά για την Ελλάδα προϊόντα του υποδείκτη τροφίμων, η διεθνής τιμή του έξτρα παρθένου ελαιόλαδου, αφού υποχωρούσε διαρκώς την περίοδο 2006-2011, στη συνέχεια αυξήθηκε κατά 2% το 2012, σημαντικότερα το 2013 (κατά 22%), ενώ το 2014 παρέμεινε περίπου αμετάβλητη (βλ. Διάγραμμα 1.4). 1.3. Μακροοικονομικές εξελίξεις σε οικονομίες εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης 2014 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Στις ΗΠΑ ο ρυθμός ανόδου του ΑΕΠ υπήρξε καλύτερος των προβλέψεων και τελικά παρέμεινε σταθερός στο 2,2% το 2014. Η χειροτέρευση των καθαρών εξαγωγών υπεραντισταθμίστηκε από την επιτάχυνση της εγχώριας ζήτησης. Η μικρότερης έκτασης δημοσιονομική περιστολή υπό συνθήκες εξαιρετικά χαλαρής νομισματικής πολιτικής, η βελτίωση της χρηματοοικονομικής κατάστασης των νοικοκυριών καθώς και η περαιτέρω υποχώρηση του ποσοστού ανεργίας τόνωσαν την καταναλωτική και επενδυτική δαπάνη στην οικονομία. Το εξωτερικό ισοζύγιο είχε αρνητική συμβολή το 2014, καθώς οι εισαγωγές αυξήθηκαν ταχύτερα των εξαγωγών (4,2% και 3,4% αντιστοίχως το 2014). Το ποσοστό ανεργίας, το οποίο προ κρίσης είχε συμπιεστεί στο 4,6%, κατά τη διάρκειά της όμως ανήλθε στο 9,6% το 2010, υποχώρησε εκ νέου και μάλιστα σημαντικά, στο 6,3%, το 2014, οδηγώντας την Ομοσπονδιακή Τράπεζα στην απόφαση για τερματισμό του Τρίτου Προγράμματος Ποσοτικής Χαλάρωσης που είχε υιοθετήσει. Για το 2015 προβλέπεται επιτάχυνση του ΑΕΠ στο 3,1% και περαιτέρω υποχώρηση του ποσοστού ανεργίας στο 5,8%, κυρίως λόγω της εύρωστης εγχώριας ζήτησης. Στην Ιαπωνία ο ρυθμός ανόδου του ΑΕΠ υποχώρησε (1,1250% από 1,5% το 2012 και το 2013), καθώς η αύξηση του φόρου κατανάλωσης από το 5% στο 8% το δεύτερο τρίμηνο του έτους οδήγησε σε συρρίκνωση την ιδιωτική κατανάλωση. Σε περιβάλλον υποτονικής διεθνούς ζήτησης, παρά τη μεγάλη υποτίμηση του ιαπωνικού νομίσματος (σε όρους ονομαστικής σταθμισμένης συναλλαγματικής ισοτιμίας εκτιμάται στο 18,5% το 2013 και στο 5,5% το 2014), το εμπορικό έλλειμμα αυξήθηκε στο 2,1% του ΑΕΠ από 1,9% το 2013. Η αύξηση του φόρου κατανάλωσης οδήγησε ωστόσο όπως είχε σχεδιαστεί σε τόνωση του πληθωρισμού (2,8% από 0,4% το 2013) αλλά και σε βελτίωση των δημοσίων εσόδων και σε μείωση του μεγάλου δημοσιονομικού ελλείμματος. Για το 2015 προβλέπεται διατήρηση του ίδιου χαμηλού ρυθμού ανόδου του ΑΕΠ, με βελτίωση της ιδιωτικής κατανάλωσης και του εξωτερικού ισοζυγίου, αλλά επιβράδυνση των επενδύσεων παγίου κεφαλαίου. Στην Κίνα υπάρχουν ενδείξεις για μονιμότερου και όχι κυκλικού χαρακτήρα επιβράδυνση της οικονομικής της ανόδου σε σχέση με τους υψηλούς ρυθμούς του παρελθόντος, εξέλιξη με μεγάλες και ευρύτερες επιπτώσεις στο διεθνές εμπόριο και στις διεθνείς τιμές των βασικών εμπορευμάτων, αλλά και στην ελληνική ναυτιλία. Η αύξηση του ΑΕΠ, αν και υψηλή, επιβραδύνθηκε περαιτέρω στο 7,4% από 7,7% το προηγούμενο έτος. Η αύξηση του όγκου των εξαγωγών, η οποία την περίοδο 1994-2009 είχε μέσο ρυθμό 16%, επιβραδύνθηκε περαιτέρω στο 4,1% από 8,7% το 2013 και το πλεόνασμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών εκτιμάται ότι επανήλθε στο 2,5% του ΑΕΠ από το 1,9% που είχε υποχωρήσει το 2013. Στη Ρωσία η οικονομική δραστηριότητα επιβραδύνθηκε περαιτέρω το 2014 (0,3% από 1,3% το 2013), υπό το βάρος τόσο της μεγάλης υποτίμησης του ρουβλίου όσο και των εμπορικών κυρώσεων που επιβλήθηκαν από τις ΗΠΑ και την ΕΕ-28 με αφορμή την κρίση στην Ουκρα- 30

νία. Αρνητικά επίσης επέδρασε η πτώση των διεθνών τιμών των βασικών εμπορευμάτων στις εξαγωγές, οι οποίες επιβραδύνθηκαν στο 0,4% από 4,2% το 2013. Για το 2015 προβλέπεται ότι το ΑΕΠ θα παραμείνει σταθερό, καθώς οι αρνητικές μακροοικονομικές συνθήκες και οι γεωπολιτικές αβεβαιότητες θα παραμείνουν ίδιες στην περιοχή. 1.4. Μακροοικονομικές εξελίξεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση Ύστερα από δύο έτη ύφεσης, η Ζώνη του Ευρώ ανέκαμψε το 2014. Το ΑΕΠ στη Ζώνη του Ευρώ αυξήθηκε κατά 0,8% έναντι μείωσης κατά 0,5% το 2013, ενώ στην Ευρωπαϊκή Ένωση αυξήθηκε κατά 1,3% έναντι μηδενικής μεταβολής το 2013. Η συμβολή της ιδιωτικής κατανάλωσης και των επενδύσεων στην ανάκαμψη υπήρξε μεγαλύτερη εκείνης των καθαρών εξαγωγών λόγω της αναιμικής εξωτερικής ζήτησης. Ωστόσο, η ανάκαμψη της Ζώνης του Ευρώ από τη ύφεση του 2012-2013 είναι αφενός βραδύτερη των προσδοκιών, αφετέρου εύθραυστη και άνιση μεταξύ των επιμέρους οικονομιών. Η ανάπτυξη επισκιάζεται τόσο από τις αδυναμίες που κληροδότησε η κρίση στον ιδιωτικό χρηματοπιστωτικό και μη τομέα αλλά και στον δημόσιο, κυρίως τον υψηλό δανεισμό και τον κατακερματισμό των αγορών, όσο και από τα έκτακτα μέτρα εμπορικού αποκλεισμού που έλαβαν Ευρώπη και Ρωσία για το μεταξύ τους διεθνές εμπόριο με αφορμή την κρίση στην Ουκρανία. Στη διάρκεια του έτους, ο ρυθμός ανάκαμψης της Ζώνης του Ευρώ αποδυναμώθηκε, ενώ αυξήθηκαν οι πιθανότητες να οδηγηθεί σε τρίτη ύφεση μετά το ξέσπασμα της διεθνούς κρίσης, παρά την ουσιαστικά ουδέτερη πλέον κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής και την ακόμα πιο επεκτατική νομισματική πολιτική που αποφάσισε η ΕΚΤ μετά το Σεπτέμβριο. Το δεύτερο τρίμηνο του 2014, μεταξύ των μεγαλύτερων οικονομιών καταγράφηκε αύξηση του ΑΕΠ μόνο στην Ισπανία, ενώ η Γαλλία είχε στασιμότητα και η Γερμανία και η Ιταλία είχαν πτώση του ΑΕΠ. Το τρίτο τρίμηνο όλες οι χώρες της Ευρωζώνης επέστρεψαν σε θετικό πρόσημο, πλην Ιταλίας και Κύπρου. Οι εξελίξεις διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των οικονομιών-μελών. Σε ύφεση βρέθηκαν 4 χώρες από τις 28 της ΕΕ το 2014 έναντι 11 χωρών το προηγούμενο έτος. Από τις χώρες που αντιμετώπισαν σοβαρές μακροοικονομικές ανισορροπίες κατά τη διάρκεια της κρίσης, η Ελλάδα, η Ισπανία και η Πορτογαλία εξήλθαν από την ύφεση, ενώ Κύπρος και Ιταλία αντιμετώπισαν μείωση του ΑΕΠ για τρίτο συνεχόμενο έτος (βλ. Πίνακα Α2, Παράρτημα Α). Η ιδιωτική κατανάλωση, η οποία σε σημαντικό βαθμό προσδιορίζεται από τις εξελίξεις στη ζήτηση στο λιανικό και το χονδρικό εμπόριο, ύστερα από δύο έτη υποχώρησης, εκτιμάται ότι αυξήθηκε ελαφρώς το 2014, κατά 1,1% στην ΕΕ-28 και κατά 0,7% στη Ζώνη του Ευρώ (σε σταθερές τιμές), ενώ προβλέπεται περαιτέρω μικρή ανάκαμψη για το 2015. Μεταξύ των χωρών της Ευρώπης, μόνον η Ελλάδα, η Κύπρος, η Κροατία και η Φινλανδία αντιμετώπισαν, όπως αναμενόταν, υποχώρηση της κατανάλωσης (βλ. Πίνακα Α3, Παράρτημα Α). Η συνολική προστιθέμενη αξία του κλάδου του λιανικού και χονδρικού εμπορίου, σύμφωνα με τα αναθεωρημένα ετήσια στοιχεία, σημείωσε είτε στάση είτε υποχώρηση το 2013 στις τρεις μεγαλύτερες οικονομίες της Ζώνης του Ευρώ, δηλαδή στη Γερμανία, στη Γαλλία και στην Ιταλία (βλ. Πίνακα Α4, Παράρτημα Α). Η αβεβαιότητα, η πιστωτική στενότητα, η δημοσιονομική προσαρμογή και η απομόχλευση του ιδιωτικού τομέα, χρηματοπιστωτικού και μη, οδήγησαν σε ύφεση και ραγδαία αύξηση Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον κατά το 2014 και η Ελλάδα Μέρος 1 31

2014 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου 12,0 10,0 8,0 6,0 2,0 0,0-2,0 - -6,0-8,0-10,0 28,0 26,0 2 22,0 20,0 18,0 16,0 1 12,0 10,0 8,0 6,0 2,0 Ελλάδα Κύπρος Διάγραµµα 1.5 Χώρες Ευρωζώνης σε οικονοµική δυσχέρεια: Πραγµατικό ΑΕΠ (ετήσιος ρυθµός µεταβολής) 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Ελλάδα Ιρλανδία Πορτογαλία Ισπανία Ζώνη Ευρώ Ιταλία Πηγές: IMF, European Commission, ΕΛΣΤΑΤ Διάγραµµα 1.6 Χώρες Ευρωζώνης σε οικονοµική δυσχέρεια: Ποσοστό ανεργίας (%) 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Κύπρος Ιρλανδία Πορτογαλία Ισπανία Ζώνη Ευρώ Ιταλία Πηγές: IMF, European Commission του ποσοστού ανεργίας στις οικονομίες της Ζώνης του Ευρώ που αντιμετώπισαν τις μεγαλύτερες δυσχέρειες κατά τη διάρκεια της κρίσης, δηλαδή εκείνες με τις σοβαρότερες προϋπάρχουσες της κρίσης εσωτερικές και εξωτερικές ανισορροπίες (Ελλάδα, Ισπανία, Κύπρος και Πορτογαλία). Το υψηλό αυτό ποσοστό άρχισε ελαφρώς να υποχωρεί το 2014 (βλ. Διάγραμμα 1.6). Ο πληθωρισμός στην ΕΕ-28 συνέχισε να υποχωρεί παρά την εξαιρετικά επεκτατική νομισματική πολιτική από την ΕΚΤ και την Τράπεζα της Αγγλίας, κυρίως επειδή διατηρήθηκε υψηλό το παραγωγικό κενό στις περισσότερες οικονομίες αλλά και επειδή υποχώρησαν οι διεθνείς τιμές των βασικών εμπορευμάτων, ενώ εκτιμάται ότι θα αυξηθεί ελαφρώς το 2015 (1,0% από 0,6% το 2014). 32

Για το 2015 προβλέπεται μικρή επιτάχυνση της οικονομικής ανόδου, στο 1,1%, ωστόσο η ανάπτυξη θα παραμείνει βραδεία και εύθραυστη και σε μεγάλο βαθμό χωρίς δημιουργία θέσεων εργασίας. Όλες οι οικονομίες που βρέθηκαν σε οικονομική δυσχέρεια και αναγκάστηκαν να εφαρμόσουν πρόγραμμα προσαρμογής προβλέπεται ότι θα πετύχουν θετικούς και ικανοποιητικούς ρυθμούς οικονομικής ανόδου, ενώ Γαλλία και Ιταλία θα συνεχίσουν να αποτελούν τροχοπέδη στην ισχυρή ανάκαμψη (βλ. Διάγραμμα 1.5). Η άνιση και ασύμμετρη προσαρμογή των εξωτερικών ανισορροπιών που παρατηρείται μεταξύ των οικονομιών της Eυρωζώνης (όλες οι «ελλειμματικές» έγιναν πλέον «πλεονασματικές», αλλά οι «πλεονασματικές» δεν μείωσαν τα υπερβολικά πλεονάσματά τους) και η απροθυμία για δημοσιονομική προσαρμογή και διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις από όλα τα κράτη-μέλη (βλ. παρελκυστική πολιτική Γαλλίας και Ιταλίας), καθώς και τα ανεπίτρεπτα υψηλά ποσοστά ανεργίας σε ορισμένα κράτη-μέλη αποτελούν τα κυριότερα εμπόδια για μια περισσότερο εύρωστη ανάκαμψη. Στο Ηνωμένο Βασίλειο σημειώθηκε υψηλότερη των προσδοκιών επιτάχυνση της οικονομίας, στο 3,1% από 1,7% το 2013, προερχόμενη από την ισχυρή ανάκαμψη της κατανάλωσης και των ιδιωτικών επενδύσεων, ενώ οι προσπάθειες δημοσιονομικής προσαρμογής και μείωσης του υψηλού δημοσιονομικού ελλείμματος (-5,4% του ΑΕΠ το 2014) χαλάρωσαν το τρέχον έτος. Η μεγάλη ανατίμηση της στερλίνας (περί το 7% το 2014) συνέβαλε στη διατήρηση του υψηλού ελλείμματος στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (4% του ΑΕΠ) και οδήγησε σε πτώση του πληθωρισμού στο 1,5% από 2,6% το προηγούμενο έτος. 1.5. Μακροοικονομικές εξελίξεις στην Ελλάδα Η ελληνική οικονομία, έπειτα από έξι έτη πρωτοφανούς σε βάθος και διάρκεια ύφεσης και διανύοντας το πέμπτο έτος της μεγαλύτερης δημοσιονομικής προσαρμογής που έχει πραγματοποιηθεί σε προηγμένη χώρα τις τελευταίες 4 δεκαετίες, επέστρεψε το 2014 σε μικρό μεν, αλλά θετικό ρυθμό μεταβολής του προϊόντος. Η επιβράδυνση της υποχώρησης της εγχώριας ζήτησης συνοδεύτηκε από τη θετική συμβολή και τη βελτίωση των καθαρών εξαγωγών, κυρίως από τον τουρισμό και τις μεταφορές, σε περιβάλλον υποτονικής ακόμη διεθνούς ζήτησης. Σύμφωνα με τα αναθεωρημένα στοιχεία της Eurostat (ESA 2010), 2 η μεταβολή του πραγματικού ΑΕΠ έγινε θετική ήδη από το πρώτο τρίμηνο του έτους (έναντι του προηγούμενου τριμήνου), ενώ διατηρήθηκε υπερδιπλάσια του μέσου ρυθμού ανόδου της Ζώνης του Ευρώ ως συνόλου τα τρία πρώτα τρίμηνα του 2014. Το δε τρίτο τρίμηνο η Ελλάδα σημείωσε τον υψηλότερο ρυθμό οικονομικής ανόδου μεταξύ των χωρών-μελών της Ζώνης του Ευρώ (0,7%). Η εκτίμηση για το 2014 είναι αύξηση του ΑΕΠ κατά 0,6%, έναντι μείωσης κατά 3,9% το 2013. Ακολουθώντας τη σχεδόν συνεχή βελτίωση του δείκτη καταναλωτικής εμπιστοσύνης από τις αρχές του 2013, ο όγκος των λιανικών πωλήσεων αυξήθηκε το πρώτο οκτάμηνο του 2014 κατά 2,4%, έναντι της ίδιας περιόδου πέρυσι, ωστόσο απέχει ακόμη περί το 26% από τα επίπεδα του 2010. Το 2013 ο δείκτης αυτός είχε υποχωρήσει κατά 8,1%. Το πρώτο οκτάμηνο Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον κατά το 2014 και η Ελλάδα Μέρος 1 2. http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ity_public/2-14112014-ap/en/2-14112014-ap-en.pdf. 33

2014 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου 34 οι κατηγορίες ένδυση-υπόδηση και βιβλία-χαρτικά κ.λπ. αυξήθηκαν σημαντικά (6,7% και 10,9% αντίστοιχα), ενώ η κατηγορία των διαρκών καταναλωτικών αγαθών (έπιπλα, ηλεκτρικά είδη, οικιακός εξοπλισμός κ.λπ.) συνέχισε να υποχωρεί έντονα κατά 7,2%. Ο αριθμός νέων επιβατικών αυτοκινήτων που τέθηκαν σε κυκλοφορία, αφού μειωνόταν ραγδαία επί πολλά έτη, το 2013 αυξήθηκε κατά 3,1% και το πρώτο εννεάμηνο του 2014 σημείωνε εντυπωσιακή αύξηση κατά 29,8%. Από την πλευρά της συνολικής προσφοράς, η εξέλιξη και η δομή της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας της οικονομίας αποτυπώνουν τον εν εξελίξει μετασχηματισμό της παραγωγικής βάσης. Η βραδεία αλλά σταδιακή απομάκρυνση της ελληνικής οικονομίας από τη στρεβλή δομή της εγχώριας ζήτησης (71,2% του ΑΕΠ εξακολουθούσε το 2013 να αφορά ιδιωτική κατανάλωση, έναντι 56% του μέσου της Ζώνης του Ευρώ) εξακολουθεί να επιβάλλει βαρύ τίμημα στον κλάδο του εμπορίου. Σύμφωνα με τα αναθεωρημένα αναλυτικά στοιχεία για 64 κλάδους παραγωγής, ο πρωτογενής τομέας, η βιομηχανία, οι μεταφορές και τα καταλύματα αύξησαν περαιτέρω το εκατοστιαίο μερίδιό τους στο σύνολο της παραγωγής το 2013 έναντι του 2012 (στο 3,8%, 11,2%, 8,1% και 5,3% αντιστοίχως), ενώ οι κατασκευές και το χονδρικό και λιανικό εμπόριο το ελάττωσαν στο 2,2% και 11,0% αντιστοίχως (βλ. Πίνακα Α5, Παράρτημα Α). Η συνολική απασχόληση της οικονομίας, μετά τη δραματική μείωση η οποία καταγράφηκε την περίοδο 2011-2013, σταθεροποιήθηκε το 2014, αφού εκτιμάται ότι αυξήθηκε κατά 0,6% έναντι μείωσης 3,8% το 2013. Λόγω της συνεχιζόμενης υπερβολικής προστασίας του δημόσιου τομέα, η μείωση της απασχόλησης την περίοδο της κρίσης δυστυχώς επικεντρώθηκε στον ιδιωτικό τομέα, καίτοι δεν ευθυνόταν αυτός για τον δημοσιονομικό εκτροχιασμό. Αντιθέτως, η μείωση των κατά κεφαλήν αποδοχών, η οποία αφορά το σύνολο της εξαρτημένης εργασίας, συνεχίστηκε και το 2014, όμως σε μικρότερη έκταση (-1,5% έναντι -7,1% το 2013). Το ποσοστό ανεργίας σταθεροποιήθηκε στη διάρκεια του έτους και σε μέσα επίπεδα έτους εκτιμάται πως υποχώρησε ελαφρώς από το περσινό ιστορικά υψηλό επίπεδο (στο 26,8% από 27,5%). Στην ανακοπή της αλματώδους αύξησης της ανεργίας συνέβαλαν η σημαντική περιστολή του κόστους εργασίας για τις επιχειρήσεις (μείωση κατώτατου μισθού, αποκέντρωση συλλογικών διαπραγματεύσεων κ.λπ.) και η βελτίωση των επιχειρηματικών προσδοκιών. Η Ελλάδα συνεχίζει να έχει το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας στην ΕΕ-28, ακολουθούμενη από την Ισπανία. Ο πληθωρισμός παρέμεινε αρνητικός για δεύτερο συνεχόμενο έτος το 2014 (-1,0% από -0,9% το 2013) υπό την πίεση του υψηλού παραγωγικού κενού (περί το 11% του δυνητικού προϊόντος), της συνεχιζόμενης πτώσης του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος (-1,5% από -7,6% το 2013), της ανατίμησης του ευρώ, αλλά και της μείωσης του φόρου κατανάλωσης στο πετρέλαιο θέρμανσης. Για το 2015 προβλέπεται σταθεροποίηση του γενικού επιπέδου τιμών και ελαφρώς θετικός πληθωρισμός (0,3% με βάση τον ΕνΔΤΚ), επίπεδο που προβλέπεται ότι θα είναι το χαμηλότερο στη Ζώνη του Ευρώ (βλ. Διάγραμμα 1.7). Τα δημόσια οικονομικά βελτιώθηκαν περαιτέρω το 2014 επιβαρύνοντας όμως εκ νέου την ήδη κακή κατάσταση του ιδιωτικού τομέα, τόσο των νοικοκυριών όσο και των επιχειρήσεων. Το καθαρό διαθέσιμο εισόδημα υποχώρησε υπό το βάρος περαιτέρω μείωσης των αποδοχών και περαιτέρω αύξησης των φορολογικών επιβαρύνσεων, ενώ καθυστερούν ακόμη οι ουσιαστικές διαρθρωτικές παρεμβάσεις για τη βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών.

Διάγραµµα 1.7 Χώρες Ευρωζώνης σε οικονοµική δυσχέρεια: Πληθωρισµός (% µεταβολή του ΕνΔΤΚ) 5,0 3,0 2,0 1,0 0,0-1,0-2,0 5,0 2,5 0,0-2,5 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Ελλάδα Κύπρος Ιρλανδία Πορτογαλία Ισπανία Ζώνη Ευρώ Διάγραµµα 1.8 Χώρες Ευρωζώνης σε οικονοµική δυσχέρεια: Δηµοσιονοµικό έλλειµµα (% του ΑΕΠ) Ιταλία Πηγές: IMF, European Commission 5,0 0,0-5,0-10,0 Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον κατά το 2014 και η Ελλάδα Μέρος 1-5,0-7,5-10,0-12,5-15,0-20,0-25,0-30,0-15,0-35,0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Ελλάδα Κύπρος Ιρλανδία (δεξιός άξονας) Πορτογαλία Ισπανία Ζώνη Ευρώ Ιταλία Πηγή: European Commission Το έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης είχε χειροτερέψει το 2013 (12,2% του ΑΕΠ από 8,6% το 2012) λόγω της έκτακτης επιβάρυνσης με τις δαπάνες αναδιάρθρωσης και ανακεφαλαιοποίησης του τραπεζικού συστήματος (ύψους 10,4% του ΑΕΠ το 2013 και 2,9% το 2012). Αυτό είχε σοβαρά πληγεί το 2011 και το 2012 από την απόφαση του κράτους για απομείωση του κρατικού χρέους (PSI), το οποίο οι τράπεζες διακρατούσαν ως περιουσιακό στοιχείο και είχε ως συνέπεια το μηδενισμό των ιδίων κεφαλαίων τους. Ωστόσο, χωρίς αυτό το έκτακτο κόστος, η εξέλιξη της δημοσιονομικής κατάστασης συνέχισε να βελτιώνεται σημαντικά, και για το 2014 το συνολικό δημοσιονομικό έλλειμμα εκτιμάται ότι περιορίζεται στο 1,6% του ΑΕΠ (βλ. Διάγραμμα 1.8). 35

Διάγραµµα 1.9 Χώρες Ευρωζώνης σε οικονοµική δυσχέρεια: Ακαθάριστο δηµόσιο χρέος (% του ΑΕΠ) 180 170 160 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 180 170 160 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 2014 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Ελλάδα Κύπρος Ιρλανδία Πορτογαλία Ισπανία Ζώνη Ευρώ Το ακαθάριστο δημόσιο χρέος, παρά την απομείωσή του το Μάρτιο του 2012 και την επαναγορά ενός τμήματός του το Δεκέμβριο του 2012, λόγω των υψηλών ελλειμμάτων της περιόδου 2010-2013 αυξανόταν αλματωδώς μέχρι το 2013. Η επίτευξη πρωτογενών πλεονασμάτων σε συνδυασμό με το πολύ χαμηλό μέσο επιτόκιο (περί το 2,1% από το 3,6% του πρώτου Μνημονίου) και την αναστολή πληρωμής σοβαρού τμήματος των τόκων έως το 2022 που εξασφάλισε η Ελλάδα το Νοέμβριο του 2012 από τα κράτη-πιστωτές της σταθεροποίησε τη δυναμική του δημόσιου χρέους, το οποίο όμως παραμένει ακόμη εξαιρετικά υψηλό (175,5% του ΑΕΠ το 2014, έναντι 174,9% το 2013), το υψηλότερο στη Ζώνη του Ευρώ (βλ. Διάγραμμα 1.9). Ιταλία Πηγή: European Commission 6,0 2,0 0,0-2,0 - -6,0-8,0-10,0-12,0-1 -16,0-18,0 Διάγραµµα 1.10 Χώρες Ευρωζώνης σε οικονοµική δυσχέρεια: Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (% του ΑΕΠ) 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 Ελλάδα Ιρλανδία Ισπανία Ιταλία Κύπρος Πορτογαλία Ζώνη Ευρώ 6,0 2,0 0,0-2,0 - -6,0-8,0-10,0-12,0-1 -16,0-18,0 Πηγή: IMF 36

Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών παρέμεινε αμετάβλητο και πλεονασματικό το 2014 (στο 0,7% του ΑΕΠ), όπως έγινε για πρώτη φορά στη μεταπολεμική ιστορία της Ελλάδας το 2013 (βλ. Διάγραμμα 1.10). Η σημαντική βελτίωση του ισοζυγίου υπηρεσιών λόγω ταξιδιωτικού και μεταφορών αντιστάθμισε την επιδείνωση του ισοζυγίου πλοίων, που οφείλεται στις αγορές νέων ή μεταχειρισμένων πλοίων από τη δραστήρια ελληνική ναυτιλία. Το εμπορικό ισοζύγιο αγαθών και υπηρεσιών εκτιμάται πως βελτιώθηκε το 2014, αφού οι εξαγωγές εκτιμάται ότι αυξήθηκαν κατά 5,3%, ενώ οι εισαγωγές κατά 0,4%. Οι εξαγωγές πλέον αποτελούν το 31,6% του ΑΕΠ από το 19-23% της δεκαετίας του 2000, ωστόσο ακόμη υπολείπονται των εξαγωγών άλλων κρατών παρόμοιου μεγέθους. Είναι σημαντικό το ότι η συνεχής βελτίωση του ισοζυγίου αγαθών, πλην πλοίων και καυσίμων, που σημειώνεται προέρχεται από μια συρρικνούμενη παραγωγική βάση και επιτυγχάνεται παρά τις μεγάλες δυσκολίες χρηματοδότησης και παρά την αύξηση των φορολογικών επιβαρύνσεων και του κόστους ενέργειας που αντιμετώπισαν οι περισσότερες επιχειρήσεις. 1.6. Ελληνική οικονομία: Ανταγωνιστικότητα και προοπτικές Για το 2015 προβλέπεται σημαντική επιτάχυνση του ΑΕΠ (στο 2,9% σύμφωνα με το πρόγραμμα προσαρμογής) μέσα σε περιβάλλον σχεδόν μηδενικού πληθωρισμού, η οποία θα προέλθει τόσο από την ανάκαμψη της ιδιωτικής κατανάλωσης και των επενδύσεων όσο και από τις καθαρές εξαγωγές. Η απόσταση (απόκλιση) του κατά κεφαλήν εισοδήματος σε όρους αγοραστικής δύναμης από το μέσο της ΕΕ των 15, μετά τη συνεχή της διεύρυνση από το 2010, προβλέπεται ότι θα αρχίσει να συρρικνώνεται από το 2015. Η Ελλάδα θα παραμείνει όμως συγκριτικά φτωχότερη σε σχέση με την Πορτογαλία, τη Σλοβακία, την Εσθονία και τη Λιθουανία (βλ. Διάγραμμα 1.11). Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον κατά το 2014 και η Ελλάδα Μέρος 1 Διάγραµµα 1.11 Πραγµατική σύγκλιση/απόκλιση Ελλάδας-EE: 1991-2014 (κατά κεφαλήν ΑΕΠ της ΕΕ-15 = 100, σε ισοτιµίες αγοραστικής δύναµης) 150 145 140 135 130 125 120 115 110 105 100 95 90 85 80 75 70 65 60 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Ελλάδα Κύπρος Ιρλανδία Πορτογαλία Ισπανία ΗΠΑ Ιαπωνία ΕΕ-15 Πηγή: European Commission, Νοέµβριος 2014 37

2014 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Ωστόσο οι προβλέψεις αυτές τελούν υπό προϋποθέσεις αφού οι πιθανότητες πολιτικής αστάθειας ή ακυβερνησίας αυξάνουν την αβεβαιότητα και εγκυμονούν τον κίνδυνο εκ νέου επιδείνωσης του επιχειρηματικού κλίματος και της επιστροφής σε ύφεση. Τα δίδυμα πλέον πλεονάσματα (δημοσιονομικό και ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών) προβλέπεται ότι θα αυξηθούν περαιτέρω λόγω της ανάκαμψης της εγχώριας και διεθνούς ζήτησης, παρέχοντας στη χώρα επιπλέον αξιοπιστία και διαπραγματευτική ισχύ στην προσπάθειά της να εξέλθει από τα προγράμματα στήριξης και να σταθεί και πάλι αυτόνομη στις διεθνείς αγορές κρατικών χρεογράφων. Η ελάφρυνση του δημόσιου χρέους, το οποίο είναι πλέον κατά 80% «επίσημο» (OSI), δηλαδή προς άλλα κράτη και όχι προς ιδιώτες, είναι δίκαιο αίτημα της Ελλάδας, αλλά δεν αποτελεί πανάκεια. Η ετήσια επιβάρυνση του προϋπολογισμού για την εξυπηρέτηση του χρέους δεν αποτελεί από μόνη της ανασχετικό παράγοντα για την οικονομική ανάκαμψη αφού μετά το 2012 είναι ανάλογη με εκείνη άλλων χωρών. Οι δαπάνες τόκων δημοσίου χρέους το 2014 εκτιμώνται στο 4,3% του ΑΕΠ για την Ελλάδα, στο 4,1% για την Ιρλανδία (η οποία κατέγραψε άνοδο του ΑΕΠ κατά 4,6%), στο 4,7% για την Ιταλία και στο 5,0% για την Πορτογαλία. Η διαμόρφωση φιλικού (σταθερού, διαφανούς, ανταγωνιστικού) επιχειρηματικού περιβάλλοντος, που θα κινητοποιήσει τις εγχώριες και ξένες ιδιωτικές επενδύσεις, είτε σε εξοπλισμό είτε σε κατασκευές είτε σε έρευνα και τεχνολογία, πρέπει να αναδειχθεί σε ύψιστη προτεραιότητα της πολιτείας και των κοινωνικών φορέων της. Μόνο με τις επενδύσεις παγίου κεφαλαίου και όχι με δανεικά και μεταβιβάσεις από την ΕΕ-28 ή με την απλή μεταβίβαση περιουσιακών στοιχείων του Δημοσίου στον ιδιωτικό τομέα θα καταστεί εφικτή η διατήρηση και η αύξηση των ρυθμών οικονομικής μεγέθυνσης, του δυνητικού προϊόντος και τελικά η διατηρήσιμη βελτίωση της απασχόλησης και του εισοδήματος. Προαπαιτούμενο αποτελεί όμως η ουσιαστική και όχι «στα χαρτιά» μόνο βελτίωση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας. Η διεθνής ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας παραμένει σε χαμηλά, συγκριτικά, επίπεδα, εμφανίζει όμως ενδείξεις βελτίωσης. Ως προς την ανταγωνιστικότητα τιμών και κόστους εργασίας, έχει σημειωθεί μεγάλη βελτίωση μετά το 2009. Σύμφωνα με σειρά δεικτών πραγματικής σταθμισμένης συναλλαγματικής ισοτιμίας (της Τράπεζας της Ελλάδος, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της ΕΚΤ), η σωρευτική απώλεια ανταγωνιστικότητας κόστους εργασίας της ελληνικής οικονομίας σε σχέση με τους κυριότερους εμπορικούς της εταίρους μετά το 2000 (από 20% έως 32%) εξαλείφθηκε πλήρως ήδη από το 2013. Το 2014 σημειώθηκε περαιτέρω βελτίωση στη διεθνή ανταγωνιστικότητα κόστους εργασίας, η οποία εκτιμάται στο 2%. Παράλληλα, η συνολική διεθνής ανταγωνιστικότητα της οικονομίας, αν και παραμένει πολύ χαμηλή, φαίνεται ότι συνεχίζει να βελτιώνεται. Σύμφωνα με τον σύνθετο δείκτη της Παγκόσμιας Τράπεζας «Ευχέρεια προς το Επιχειρείν», η Ελλάδα φέτος βελτίωσε τη σχετική της θέση (61η από 65η και 89η τα προηγούμενα έτη), ενώ σύμφωνα με τον σύνθετο δείκτη του World Economic Forum η Ελλάδα βελτίωσε τη σχετική της θέση (81η από 91η το 2013). Σύμφωνα με τις μελέτες αυτών, αλλά και άλλων φορέων, επιβεβαιώνεται ότι η πρόσβαση στη χρηματοδότηση, η κακής ποιότητας γραφειοκρατία του κράτους και το ασταθές φορολογικό περιβάλλον παραμένουν τα σοβαρότερα εμπόδια για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής επιχείρησης. 38