Δημιουργία εποπτικού χάρτη διαχείρισης δασών με την χρήση ΓΠΣ Νικόλαος Mέντης 1 - Γιάννης Μελιάδης 2 1 Δασάρχης Δασαρχείου Αριδαίας Ν. Πέλλας 2 Ερευνητής Δασολόγος Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών
Εισαγωγή Το δασικό οικοσύστημα παράγει πολλά αγαθά και υπηρεσίες δίχως τη διαχειριστική επέμβαση του ανθρώπου. Από τότε όμως που ο άνθρωπος άρχισε να διαχειρίζεται εντατικά τα δάση, η σχέση μεταξύ των παραγόμενων αγαθών και απόληψης της παραγωγής άλλαξε. Η πίεση που δέχονται σήμερα τα δάση και οι δασικές περιοχές από τις ανθρωπογενείς επεμβάσεις είναι μεγάλη και αύξουσα με αρνητικές προβλέψεις για τα δασικά οικοσυστήματα στα επόμενα χρόνια. Μέλημα της Δασοπονίας είναι η συλλογή και διατήρηση ακριβών και λεπτομερειακών δεδομένων και πληροφοριών για να μπορέσει να αντεπεξέλθει στις σημερινές ανάγκες αλλά και να προβλέψει (όσο και όπου μπορεί) μελλοντικές καταστάσεις.
Για τη διαμόρφωση μιας συγκεκριμένης Δασικής Πολιτικής και το σωστό προγραμματισμό ανάπτυξης της Εθνικής Δασοπονίας είναι απαραίτητος καταρχήν η βαθιά γνώση της πραγματικής καταστάσεως των φυσικών δασών της χώρας, ιδίως από απόψεως παραγωγής. Και αυτό σημαίνει ότι πρέπει να είναι γνωστά τα ακόλουθα: 1. H κατανομή της δασικής εκτάσεως κατά δασοπονικό είδος και κατά δασοπονική μορφή εκμεταλλεύσεως. 2. Η κατανομή των φυσικών δασών από απόψεως ιδιοκτησίας. 3. Η κατανομή του υπάρχοντος ξυλαποθέματος κατά δασοπονικό είδος καθώς και το μέγεθος της ετήσιας προσαύξησης. 4. Η κατανομή των καρπώσεων, ιδίως σε τεχνικό και καύσιμο ξύλο σε σχέση με την παραγωγικότητα κάθε δάσους κατά περιοχές.
Με δεδομένη την απαίτηση για ορθολογική διαχείριση τωνφυσικώνδασώντηςχώραςπρέπεινα χρησιμοποιηθούν όλες οι σύγχρονες μέθοδοι όπως η παρούσα εφαρμογή με την οποία γίνεται προσπάθεια σύνδεσης των ΓΣΠ και της ξυλοπαραγωγής ενός Δασαρχείου. Η εφαρμογή αυτή δείχνει ότι είναι δυνατόν τα ΓΣΠ να χρησιμοποιηθούν σε όλους τους τομείς της Δασοπονίας με επιτυχία με αποτελέσματα άμεσα και αξιοποιήσιμα από τους δασοδιαχειριστές.
Τοποθέτηση Προβλήματος Η ξυλοπαραγή στη φυσική δασοπονία που εφαρμόζεται στην χώρα μας, πραγματοποιείται με την εφαρμογή διαχειριστικών μελετών που εξυπηρετούν τους δασοκομικούς σκοπούς πάντα με την αρχή της αειφορίας. Ο δασοδιαχειριστής που εφαρμόζει την διαχειριστική μελέτη, καλείται να παράγει ης συγκεκριμένη ποσότητα, ποιότητα και κατηγορία δασικών προϊόντων ανά συστάδα, προσεγγίζοντας το λήμμα (προβλεπόμενη και επιτρεπόμενη παραγωγή δασικών προϊόντων), που αναφέρεται στη μελέτη. Στη διαδικασία αυτή έχει να αντιμετωπίσει κυρίως τις εργασίες των προσημάνσεων, του έλεγχου υλοτομιών, της εξωδάσωσης των προϊόντων, της καταμέτρησης της παραγόμενης ξυλείας και της καλής εκτέλεσης και ολοκλήρωσης των εργασιών του συνόλου της παραγωγής.
Στις παραπάνω εργασίες, ο δασοδιαχειριστής έχει την ευθύνη όλης της διαδικασίας παραγωγής. Συντονίζει το εμπλεκόμενο ανθρώπινο δυναμικό, έτσι ώστε η παραγωγή να κινείται μέσα στα πλαίσια και όρια που ορίζει η διαχειριστική μελέτη. Συνηθισμένα προβλήματα του δασοδιαχειριστή αποτελούν η υπέρβαση του λήμματος και οι συσχετισμοί παραγωγής μεταξύ των κατηγοριών των δασικών προϊόντων και γενικά ο έλεγχος της πορείας των παραγωγής.
Σκοπός Για την αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών, ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο θα μπορούσε να είναι ένας ψηφιακός χάρτης όπου θα παρουσιάζεται όλη η πορεία παραγωγής. Αυτό μπορεί να γίνει με μια βάση δεδομένων όπου θα εισάγονται τα στοιχεία παραγωγής τα οποία στη συνέχεια θα απεικονίζονται με τον τρόπο που θα επιλέξουμε σε έναν θεματικό χάρτη. Με την εργασία αυτή γίνεται προσπάθεια για την δημιουργία ενός εποπτικού μέσου (βάση δεδομένων με ψηφιακό χάρτη) που θα παρουσιάζει την εξέλιξη της παραγωγής σε όλη την διάρκεια εκμετάλλευσης της συστάδας, ώστε ο δασοδιαχειριστής να παρακολουθεί κάθε στιγμή τις καταμετρήσεις των δασικών προϊόντων και ανάλογα να ρυθμίζει τις υλοτομικές εργασίες και κατά συνέπεια την παραγωγή.
Σκοπός της εργασίας Είναι η παρουσίαση μιας απλής εφαρμογής σύνδεσης των ΓΣΠ και της ξυλοπαραγωγής ενός Δασαρχείου. Η εφαρμογή αυτή δείχνει ότι είναι δυνατόν τα ΓΣΠ να χρησιμοποιηθούν σε όλους τους τομείς της Δασοπονίας με επιτυχία με αποτελέσματα άμεσα και αξιοποιήσιμα από τους δασοδιαχειριστές.
Περιοχή εφαρμογής Το Δασαρχείο Αριδαίας έχει ως κύριο αντικείμενο την εκμετάλλευση των υψηλών δασών, με παραγωγή δασικών προϊόντων που προσεγγίζει τα 70.000 κυβικά μέτρα και απασχολεί 900 υλοτόμους. Η παραγωγή αυτή πραγματοποιείται με την εφαρμογή διαχειριστικών μελετών που εξυπηρετούν τους δασοκομικούς σκοπούς όπως προστασία και αειφορική ανάπτυξη.
Περιοχή μελέτης Το Δασαρχείο Αριδαίας έχει διοικητική περιφέρεια όλη την επαρχία Αλμωπίας, που βρίσκεται στο βόρειο τμήμα του Νομού Πέλλας. Ανατολικό (Δ.Σ.) (Δ.Σ.) Πευκωτού Ανατολικό (Δ.Σ.) Δασικά συμπλέγματα (Δ.Σ.)
Η επαρχία καταλαμβάνει έκταση λιγότερη από 1.000.000 στρεμ. Αποτελεί ένα λεκανοπέδιο που περιβάλλεται από τις οροσειρές Βόρα, Πινόβου, Τζένας και Πάϊκου με υψόμετρα που κυμαίνονται από 120 μέχρι 2.524 μέτρα. Καλύπτεται κατά 70% από δασικές εκτάσεις εκ των οποίων τα 450.000 στρεμ. είναι υψηλά παραγωγικά δάση με συστάδες κυρίως οξιάς και σε μικρά ποσοστά ελάτης και πεύκης. Η ετήσια παραγωγή ανέρχεται στα 70.000 κυβ. μέτρα πρωτογενών δασικών προϊόντων με απασχόληση 1000 περίπου υλοτόμων.
Τα δάση αυτά διαχειρίζονται ως 4 δασικά συμπλέγματα με έναν δασολόγο υπεύθυνο (συμπλεγματάρχη) για το καθένα, συνεπικουρούμενο και από άλλους υπαλλήλους του Δασαρχείου. Ο συμπλεγματάρχης έχει την ευθύνη για την παραγωγή του συμπλέγματος, ενώ τον έλεγχο της παραγωγής όλου του Δασαρχείου και τον συντονισμό των συμπλεγματαρχών, τον έχει ο τμηματάρχης διαχείρισης δασών που με την σειρά του εποπτεύεται από τον Δασάρχη.
Μεθοδολογία και Κατασκευή Με την εργασία αυτή γίνεται μια προσπάθεια δημιουργίαςενόςψηφιακούχάρτημετηνχρήσητων ΓΣΠ, ο οποίος θα αποτελέσει το εποπτικού εργαλείο για τον δασοδιαχειριστή (συμπλεγματάρχη, τμηματάρχη και Δασάρχη). Αυτός παρουσιάζεται ως θεματικός χάρτης με βάση δεδομένων που μπορεί να ενημερώνεται συνεχώς και τα νέα δεδομένα να ανανεώνουν τον θεματικό χάρτη. Η κατασκευή του είναι απλή και δεν απαιτεί χρόνο, ακόμα και αν δεν υπάρχει ψηφιακό χαρτογραφικό υπόβαθρο.
ΑπότουπάρχονψηφιακόχαρτογραφικόυπόβαθροτουΔασαρχείου Αριδαίας επιλέχθηκαν για τον χάρτη 1. Τα όρια της διοικητικής περιφέρειας του Δασαρχείου Αριδαίας (απαραίτητο) 2. Τα όρια των διαχειριζόμενων δασών (απαραίτητο) 3. Τα όρια των τμημάτων (απαραίτητο) 4. Τα όρια των συστάδων (απαραίτητο) 5. Οι ισοϋψείς των 100 και 20 μέτρων 6. Οι οικισμοί 7. Τα ποτάμια και ρέματα 8. Το επαρχιακό οδικό δίκτυο 9. Το δασικό οδικό δίκτυο 10. Ορθοφωτοχάρτες Με τα παραπάνω 1,2,3 και 4 δημιουργήθηκε ο χάρτης των συστάδων οι οποίες πήραν ID τον αριθμό της συστάδας όπως αναφέρεται στην διαχειριστική μελέτη. Εφόσον υπάρχουν και άλλα χωρικά δεδομένα εισάγονται και αυτά αλλά μη ορατά.
Βάση δεδομένων: Από τις διαχειριστικές μελέτες επιλέχτηκαν οι συστάδες που θα υλοτομηθούν το 2011 και για κάθε μία το συνολικό λήμμα αλλά και ξεχωριστά ανά είδος και κατηγορία προϊόντος. Με τα στοιχεία αυτά συμπληρώθηκε μερικώς η βάση δεδομένων για την δημιουργία των θεματικών χαρτών. Επίσης σε αυτήν προβλέφθηκε η δυνατότητα συμπλήρωσης με την εξελισσόμενη παραγωγή ώστε να υπάρχει σύγκριση μεταξύ λήμματος και παραγωγής. Στην βάση δεδομένων ενδεικτικά μπήκαν τιμές παραγωγής για λόγους παρουσίασης.
Βάση δεδομένων κάθε συστάδας
Κατασκευή θεματικών χαρτών: Με τη βοήθεια του λογισμικού ArcMap ver9.2 δημιουργήθηκε ο χάρτης που προαναφέρθηκε και περιλαμβάνει τις συστάδες που θα υλοτομηθούν. Αξιοποιώντας τις δυνατότητες προγραμματισμού δημιουργήθηκε ένα αυτοτελές πρόγραμμα το οποίο επιτρέπει την θεματική απεικόνιση των στοιχείων της βάσης δεδομένων επί του χάρτη. Αρχικά στον χάρτη συστάδων και με την βοήθεια του λήμματος (από την βάση δεδομένων) χρωματιστήκαν οι συστάδες ανάλογα με το μεγέθος του λήμματος τους. Με τον τρόπο αυτό ο χρήστης έχει συνεχή επαφή με το μέγεθος του λήμματος κάθε συστάδας. Στην συνέχεια και μέσα σε κάθε συστάδα απεικονίστηκε γραφικά με «μπάρες» το λήμμα και η παραγωγή έτσι ώστε να είναι δυνατή η σύγκρισή τους κάθε στιγμή.
O χάρτης των υπό μελέτη συστάδων
Η βάση δεδομένων συμπληρώνεται με κάθε καταμέτρηση των δασικών προϊόντων και συγχρόνως εμφανίζει τα μεγέθη στον θεματικό χάρτη με τις «μπάρες». Η βάση δεδομένων εμφανίζεται στο προσκήνιο όποτε την επιλέξουμε. Το μεγάλο πλεονέκτημα της όλης εργασίας είναι το γεγονός ότι ο δασοδιαχειριστής και γενικά ο χρήστης έχει την δυνατότητα να παρατηρεί την κίνηση της παραγωγής και να ελέγχει γραφικά την σχέση λήμματος και παραγωγής. Έτσι ανάλογα με τα όρια που έχει θέσει μπορεί να πάρει τα κατάλληλα μέτρα και να πετύχει τους στόχους παραγωγή κατά ορθολογικό τρόπο.
Παράλληλες δυνατότητες Εφόσον υπάρχουν ορθοφωτοχάρτες σε μορφή raster αλλά και άλλα ψηφιοποιημένα χωρικά δεδομένα (υπάρχουν στο Δασαρχείο Αριδαίας), ο παραπάνω εποπτικός χάρτης, μπορεί να εμπλουτιστεί με αυτά και ο δασοδιαχειριστής να έχει ένα πλουσιότερο εποπτικό εργαλείο. Το ίδιο μπορεί να κάνει και με άλλα υπάρχοντα χωρικά δεδομένα που στην περίπτωση του Δασαρχείου Αριδαίας είναι οι επαρχιακοί και δασικοί δρόμοι, οι ισοϋψείς των 100 ή και 20 μέτρων, τριγωνομετρικά σημεία, τα ποτάμια και τα ρέματα καθώς και οι οικισμοί. Τα δεδομένα αυτά ανάλογα με τις τρέχουσες ανάγκες με τις εντολές εμφάνισης και απόκρυψης μπορούν να βοηθήσουν σε διάφορες φάσεις της διαδικασίας παραγωγής όπως προγραμματισμού των προσημάνσεων, σχεδιασμού χάραξης τρακτεροδρόμων κ.α.
Συζήτηση - Συμπεράσματα Η τεχνολογία των ΓΣΠ επιτρέπει την καλύτερη επεξεργασία των περιβαλλοντικών δεδομένων και πληροφοριών. Η δυνατότητα προγραμματισμού επιτρέπει την δημιουργία μικρών, ευέλικτων προγραμμάτων (macros) τα οποία είναι προσαρμοσμένα στις ανάγκες των χρηστών Σε πολλές υπηρεσίες δημιουργούνται ψηφιακές βάσεις δεδομένων, οι οποίες έχουν περιβαλλοντικές πληροφορίες
Για να γίνει πλήρης αξιοποίηση των ΓΣΠ σε θέματα περιβάλλοντος θα πρέπει να συνεργαστούν άτομα που έχουν γνώσεις πεδίου, άτομα με γνώσεις προγραμματισμού, άτομα με περιβαλλοντικές γνώσεις, και τέλος άτομα με διοικητικές ικανότητες.