Ανάπλαση περιοχής είναι το σύνολο των κατευθύνσεων, µέτρων, παρεµβάσεων και διαδικασιών πολεοδοµικού, κοινωνικού, οικονοµικού, οικιστικού και ειδικού αρχιτεκτονικού χαρακτήρα, που προκύπτουν από σχετική µελέτη και αποσκοπούν κυρίως στη βελτίωση των όρων διαβίωσης των κατοίκων και ανάδειξη των πολιτιστικών, ιστορικών, µορφολογικών και αισθητικών στοιχείων και χαρακτηριστικών της περιοχής. Περιοχές ανάπλασης είναι εκείνες οι περιοχές των εγκεκριµένων σχεδίων πόλεων ή οριοθετηµένων οικισµών, στις οποίες διαπιστώνονται προβλήµατα υποβάθµισης ή αλλοίωσης του οικιστικού περιβάλλοντος που δεν µπορούν να αντιµετωπιστούν µόνο µε τις συνήθεις πολεοδοµικές διαδικασίες αναθεώρησης του σχεδίου πόλεως και των όρων και περιορισµών δόµησης. Η περιοχή ανάπλασης µπορεί να περιλαµβάνει µια ή περισσότερες πολεοδοµικές ενότητες ή τµήµατα πολεοδοµικών ενοτήτων. Για να χαρακτηρισθεί µια περιοχή ανάπλασης πρέπει να συντρέχουν τουλάχιστον οι περισσότερες από τις παρακάτω κατηγορίες προβληµάτων: α) µεγάλες κτιριακές πυκνότητες ή µεγάλες ελλείψεις κοινόχρηστων χώρων και χώρων για κοινωφελείς εγκαταστάσεις. β) Συγκρούσεις χρήσεων γης ή ανάγκη ριζικής αναδιάρθρωσης των χρήσεων γης, ανάλογα µε τις δυνατότητες και προοπτικές της περιοχής. γ) Έλλειψη προστασίας και ανάδειξης των ιστορικών, αρχαιολογικών και πολιτιστικών στοιχείων και δραστηριοτήτων της περιοχής. δ) Εντεινόµενη υποβάθµιση της αισθητικής και γενικότερα της ποιότητας του δοµηµένου περιβάλλοντος της περιοχής και των φυσικών της στοιχείων. ε) Σοβαρά προβλήµατα στο απόθεµα κατοίκων Η περιοχή ανάπλασης καθορίζεται µε ΓΠΣ, ΣΧΟΟΑΠ, ή ρυθµιστικό σχέδιο. Σε διαφορετική περίπτωση η ανάπλαση µπορεί να γίνει µε απόφαση του ΥΠΕΧΩ Ε που δηµοσιεύεται στο ΦΕΚ, εφόσον η ανάπλαση εναρµονίζεται µε τις βασικές κατευθύνσεις του ΓΠΣ, ΣΧΟΟΑΠ, ή ρυθµιστικού σχεδίου. Φορέας ανάπλασης Φορέας της ανάπλασης είναι ο οικείος δήµος ή κοινότητα. Φορέας ανάπλασης µπορεί να είναι επίσης δηµοτική ή κοινοτική επιχείρηση, επιχείρηση Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης, σύνδεσµος δήµων και κοινοτήτων, η ΕΠΟΣ, φορείς προγραµµάτων Ενεργού Πολεοδοµίας ή Αστικού Αναδασµού, σε περίπτωση που εφαρµόζονται τέτοιοι τρόποι ανάπλασης και τέλος οικοδοµικοί συνεταιρισµοί. Στάδια ανάπλασης Η ανάπλαση διεξάγεται σε τρία στάδια. Α. Η Προκαταρκτική Πρόταση Ανάπλασης στοχεύει σε µία πρώτη αναγνώριση της περιοχής καθώς και στον προσδιορισµό των βασικών στοιχείων της ανάπλασης. Ειδικότερα περιέχει: Τοπογραφικό διάγραµµα µε τα όρια της υπό ανάπλασης περιοχής, Ταστοιχείααπόταοποίαπροκύπτειότι συντρέχουν οι προϋποθέσεις για το χαρακτηρισµό της περιοχής ως περιοχής ανάπλασης,
λοιπών ιδιωτικών ή δηµόσιων φορέων και χρονοδιάγραµµα υλοποίησης της ανάπλασης, Τον τρόπο ή περισσότερους εναλλακτικώς προτεινόµενους τρόπους ανάπλασης την πρόβλεψή των συνεπειών της ανάπλασης(αν προταθούν περισσότεροι εναλλακτικοί τρόποι συνοδεύονται από συγκριτικές εκτιµήσεις). Στοιχεία ή προκαταρκτικό σχέδιο του προγράµµατος ανάπλασης που περιλαµβάνει τουλάχιστον εκτίµηση του συνολικού κόστους της ανάπλασης, πρόταση για τον τρόπο χρηµατοδότησης, τις υποχρεώσεις των ιδιοκτητών ακινήτων και τυχόν άλλων ενδιαφεροµένων ιδιωτών, δηµοσίων υπηρεσιών και οργανισµών δηµοσίου ή ιδιωτικού δικαίου και χρονοδιάγραµµα υλοποίησης του προγράµµατος ανάπλασης. Υπόδειξη του φορέα που θα έχει την ευθύνη παρακολούθησης και εκτέλεσης της ανάπλασης. Σε περίπτωση ανασυγκρότησης υποβαθµισµένων περιοχών, ή συνδυασµό έργου ανάπλασης µε κάλυψη στεγαστικών αναγκών, συστηµατικά στοιχεία για τις απόψεις των οικιστών και για τα αποτελέσµατα συµµετοχικών διαδικασιών. Η Προκαταρκτική Πρόταση Ανάπλασης εγκρίνεται µε απόφαση του συµβουλίου του ΟΤΑ, του συµβουλίου της περιοχής ή της νοµαρχιακής αυτοδιοίκησης, ανάλογα µε την έκταση που καταλαµβάνει η περιοχή ανάπλασης. Β. Το δεύτερο στάδιο της ανάπλασης είναι το Πρόγραµµα Ανάπλασης µε το οποίο συστηµατοποιείται σε συγκεκριµένο χρονοδιάγραµµα το σύνολο των προβλέψεων και ενεργειών για την υλοποίηση της ανάπλασης. Ειδικότερα, περιλαµβάνει τη χρονική και οικονοµική εκτίµηση και τους σχετικούς προϋπολογισµούς, ιεραρχήσεις και προτεραιότητες για της παρακάτω δραστηριότητες: α) κτηµατογράφηση της περιοχής, β) σύνταξη και έγκριση της πολεοδοµικής µελέτης ανάπλασης της περιοχής καθώς και των τυχόν ειδικότερων µελετών, γ) τρόπο και µέσα πολεοδοµικής επέµβασης, δ) σχετικάέργακοινωνικήςκαιτεχνικής υποδοµής, ε) απόκτηση τυχόν απαιτούµενων ακινήτων, καθώς και διάθεση ή παραχώρηση ή πώληση από το φορέα τυχόν οικοδοµήσιµων χώρων ή οικοδοµών σε τρίτους, στ) για τις περιπτώσεις συνδυασµού του έργου ανάπλασης µε κάλυψη στεγαστικών αναγκών, το Πρόγραµµα Ανάπλασης περιλαµβάνει και τις παροχές και ενισχύσεις που θα δοθούν, τον τρόπο διαχείρισης και χρηµατοδότησης τους και κανονισµό δικαιούχων, παροχών και υποχρεώσεων. Το πρόγραµµα ανάπλασης είναι κυλιόµενο, ετήσιο και µεσοπρόθεσµό. Τη διαχείρισή του έχει ο οικείος Ο.Τ.Α.. Στην περίπτωση λειτουργίας φορέα ανάπλασης πριν την ολοκλήρωση της πολεοδοµικής µελέτης ανάπλασης, ο φορέας προτείνει και διαχειρίζεται το πρόγραµµα ανάπλασης υπό την εποπτεία του Ο.Τ.Α.. Το πρόγραµµα µπορεί να εξειδικεύεται και αναθεωρείται και µετά την έγκριση της πολεοδοµικής µελέτης ανάπλασης της περιοχής.
Γ. Το τρίτο στάδιο της διαδικασίας ανάπλασης είναι η Πολεοδοµική Μελέτη Ανάπλασης και περιλαµβάνει τυχόν τροποποιήσεις ή αναθεώρηση του εγκεκριµένου σχεδίου, τους ειδικούς όρους ή περιορισµούς δόµησης, τα µέσα επέµβασης, τις συγκεκριµένες τοπικές ή σηµειακές επεµβάσεις καθώς και λοιπές επιβαλλόµενες επεµβάσεις. Εγκρίνεται δε µε απόφαση του οικείου Νοµάρχη. Τα µέσα πολεοδοµικής επέµβασης είναι: ικαίωµα προτίµησης υπέρ του φορέα ανάπλασης για την αγορά ακινήτων, δοµηµένων ή αδόµητων εντός της περιοχής ανάπλασης ή τµήµατός της. Καθορισµός ζωνών αποκατάστασης και ανανέωσης του κτιριακού πλούτου και αναβάθµισης, ανάδειξης και ενοποίησης των ελεύθερων χώρων, στις οποίες επιτρέπεται η χορήγηση ειδικών κινήτρων και ενισχύσεων των ΖΕΕ και ΖΕΚ. Καθορισµός αυξηµένου Σ για ακίνητα εντός ή και εκτός της περιοχής ανάπλασης, για την κατασκευή κοινόχρηστων και κοινωφελών εγκαταστάσεων που προβλέπονται από την πολεοδοµική µελέτη. Χορήγηση δικαιώµατος µεταφοράς Σ σε ιδιοκτήτες αδόµητων οικοπέδων, στα οποία καθορίζεται χρήση υπαίθριου κινηµατογράφου ή υπαίθριου χώρου θεάµατος ή χώρου στάθµευσης. Ανταλλαγή ακινήτων εντός της περιοχής ανάπλασης προς όφελος του φορέα ανάπλασης µε δηµοτικές εκτάσεις γης περιοχών επέκτασης του ίδιου δήµου ή κοινότητας, µετά από ελεύθερες διαπραγµατεύσεις. Απαλλοτρίωση ακινήτων που βρίσκονται στην περιοχή ανάπλασης υπέρ του οικείου Ο.Τ.Α. ή του φορέα ανάπλασης. Για τις περιοχές εντός σχεδίου πόλεως ή εντός οικισµών προ του 1923, που είναι πολεοδοµικά προβληµατικές και υπάρχουν µεγάλες κτιριακές πυκνότητες, µεγάλες ελλείψεις κοινοχρήστων χώρων για κοινωφελείς εγκαταστάσεις (παρ. 3 του άρθρου 8 του ν.2508/1997) ή περιοχές που εντάχθηκαν στο σχέδιο µε τις διατάξεις του ν. δ. της 17.7.1923 και µέχρι τη δηµοσίευση του ν.2508/1997 δεν έγινε εφαρµογή του σχεδίου στο µεγαλύτερο τµήµα της περιοχής για οποιονδήποτε λόγο, µπορεί να συνταχθούν Πολεοδοµικές Μελέτες Αναµόρφωσης. (Άρθρο 15 του ν.2508/1997). Για την εφαρµογή της παραγράφου αυτής, ως εφαρµογή του σχεδίου εννοείται η συντέλεση των σχετικών απαλλοτριώσεων. Πολεοδοµικές µελέτες αναµόρφωσης αποτελούν στην ουσία έναν ειδικό τύπο ανάπλασης, που αποσκοπεί κυρίως στην εξασφάλιση κοινόχρηστων χώρων, µε την επιβολή εισφοράς σε γη ή και µε απαλλοτριώσεις. Η υπαγωγή στις πολεοδοµικές µελέτες αναµόρφωσης προτείνεται µε το Ρ.Σ ή το Γ.Π.Σ ή το Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π. και εγκρίνεται µε την πολεοδοµική µελέτη. Η πρόταση υπαγωγής µπορεί να γίνει επίσης και µετά την κατάρτιση Ρ.Σ. µε απόφαση του ΥΠΕΧΩ Ε και µετά την κατάρτιση Γ.Π.Σ. ή Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π. µε απόφαση του νοµάρχη, εφόσον η υπαγωγή αυτή δεν έρχεταισεαντίθεσηπροςτιςγενικές κατευθύνσεις του το Ρ.Σ ή του Γ.Π.Σ ή του Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π.
Όµως αυτές οι τροποποιήσεις που προτείνονται µε τις πολεοδοµικές µελέτες αναµόρφωσης πρέπει να είναι εντοπισµένες, προς αντιµετώπιση άµεσων αναγκών, και εναρµονισµένες προς τον σκοπό αναπλάσεως της περιοχής, ώστε να είναι σύµφωνες µε τις κατευθύνσεις του Ρ.Σ ή του Γ.Π.Σ. και να µην υπονοµεύουν µελλοντικές πολεοδοµικές παρεµβάσεις µε τις ειδικές διατάξεις του ν. 2508/1997, οι οποίες θεσπίζουν τις κατά την εκτίµηση του νοµοθέτη αναγκαίες και πρόσφορες για την αντιµετώπιση των προβληµάτων των προς ανάπλαση περιοχών ρυθµίσεις Στην περίπτωση εκείνη που µε τις πολεοδοµικές µελέτες αναµόρφωσης επιχειρούνται τροποποιήσεις του σχεδίου πόλης που δεν είναι εντοπισµένες για την αντιµετώπιση των άµεσων αναγκών στο απολύτως αναγκαίο µέτρο, ούτε προτείνεται µεταβολή όρων όρων δόµησης στην ίδια περιοχή, τότε οι τροποποιήσεις αυτές δεν είναι νόµιµες. ιότι µε την επίκληση της εξαίρεσης αυτής από τον πολεοδοµικό θεσµό της ανάπλασης επιδιώκεται να γίνει εντοπισµένη «αναµόρφωση» µιας πολεοδοµικής ενότητας Μενεµένη Θεσσαλονίκης. ΣτΕ 3867/2008 ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ ΑΣΤΙΚΟΥ ΑΝΑ ΑΣΜΟΥ Αναδασµός ορίζεται «το σύνολο των διαδικασιών οι οποίες αποσκοπούν στην πολεοδοµική ενεργοποίηση µιας περιοχής, µε συνένωση όλων των ιδιοκτησιών για τη διαµόρφωση των οικοδοµήσιµων και κοινόχρηστων χώρων, µε βάση τις προβλεπόµενες χρήσεις γης, παραχωρώντας στους αρχικούς ιδιοκτήτες οικόπεδα κατά το δυνατόν ίσης αξίας µε αυτά που συνεισέφεραν, αφαιρουµένηςτηςυποχρεωτικήςεισφοράςσε γη». Αστικός Αναδασµός µπορεί να γίνει είτε απευθείας από το ηµόσιο, του ηµόσιους Οργανισµούς ή την ηµόσια Επιχείρηση Πολεοδοµίας και Στεγάσεως, είτε από αναγκαστικό οικοδοµικό συνεταιρισµό που αποτελείται από τους ιδιοκτήτες της Ζώνης Αστικού Αναδασµού, είτε και µε συνεργασία των παραπάνω. Σκοπός του αναγκαστικού οικοδοµικού συνεταιρισµού είναι η προώθηση και περάτωση των διαδικασιών, οι οποίες απαιτούνται για την κτηµατογράφηση και τη σύνταξη, έγκριση και εφαρµογή της Πολεοδοµικής Μελέτης. ΖΕΠ, ΖΑΑ Οι Ζώνες Ενεργού Πολεοδοµίας (ΖΕΠ) και Αστικού Αναδασµού (ΖΑΑ) περιλαµβάνονται πάντοτε µέσα στην περιοχή Γ.Π.Σ. ή Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π. και καθορίζονται µε τη διοικητική πράξη έγκρισης των σχεδίων αυτών. Σε περίπτωση µη καθορισµού µε την πράξη αυτή ως ΖΕΠ ή ΖΑΑ, ο καθορισµός αυτός µπορεί να γίνει µε προεδρικό διάταγµα, που εκδίδεται µε πρόταση του Υπουργού Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και ηµοσίων Έργων, µετά γνώµη των οικείων δηµοτικών ή κοινοτικών συµβουλίων ή µε το προεδρικό διάταγµα έγκρισης της πολεοδοµικής µελέτης. Η διαδικασία αυτή καθορισµού της περιοχής ως ΖΕΠ ή ΖΑΑ µπορεί να αρχίσει µαζί µε την εκπόνηση του Γ.Π.Σ. ή του Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π. ή και µεταγενέστερα. Στην πρώτη περίπτωση το περίγραµµα της ΖΕΠ ή της ΖΑΑ συµπεριλαµβάνεται στην πρόταση του Γ.Π.Σ ή του Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π.. Οι παραπάνω θεσµικές ρυθµίσεις που προβλέπονται στον οικιστικό νόµο 2508/97 (άρθρο 23 παρ. 1 και 3) για τις ΖΑΑ, διατηρούν ουσιαστικά το πλαίσιο του Ν. 947/79 (άρθρο 35-50)
Ο τρόπος αυτός οικιστικής ανάπτυξής δίνει τη δυνατότητα για µία ελεγχόµενη πολεοδοµική ανάπτυξη, καθώς και µια εκτεταµένη επέµβαση σε περιοχές µε προβληµατικό ιδιοκτησιακό καθεστώς, παρέµεινε ανενεργός για περισσότερα από 10 χρόνια. Η πρώτη ολοκληρωµένη εφαρµογή Ζώνης Αστικού Αναδασµού γίνεται το 1993 για τον οικοδοµικό συνεταιρισµό «Άγιος Γεώργιος» Καφεπωλών στη Γλυφάδα Αττικής (ΦΕΚ 1063 /2.09.93). Οι φορείς προγραµµάτων Αστικού Αναδασµού µπορούν επίσης να οριστούν καις ως φορείς ανάπλασης (άρθρο 10 παρ. 3 του Ν. 2508/97) για έργα αναπλάσεων που αφορούν ανασυγκρότηση δοµηµένης περιοχής ή και µεµονωµένου οικοδοµικού τετραγώνου κατά τις διατάξεις του άρθρου 8 παρ. 5α του Ν. 2508/97. Οι προσπάθειες ενεργοποίησης του θεσµού του Αστικού Αναδασµού ως τεχνικού εργαλείου για πολεοδοµικές επεµβάσεις αναπτύσσεται µέχρι σήµερα µόνο από οικοδοµικούς συνεταιρισµούς και όχι από το ηµόσιο ή άλλους ηµόσιους Φορείς. ΖΩΝΕΣ ΕΙ ΙΚΗΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ (ΖΕΕ) ΖΕΕ καθορίζονται σε πολεοδοµούµενες περιοχές που ορίζονται για το σκοπό αυτό από Γ.Π.Σ. ή Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π. και σε περιοχές µε ήδη εγκεκριµένο ΠΣ ή περιοχές οριοθετηµένων οικισµών προϋφισταµένων του έτους 1923, µε σκοπό την αναµόρφωση, την ανάπλαση ή την ανάπτυξη τους. Οι ζώνες αυτές καθορίζονται µε π.δ., που εκδίδεται µε πρόταση του Υπουργού Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και ηµοσίων Έργων, µετά από σχετική ενηµέρωση ή πρόταση του οικείου δήµου ή κοινότητας. Ο καθορισµός αυτός µπορεί να γίνει και µε την πολεοδοµική µελέτη. Μετοπ.δ. µετοοποίοκαθορίζεταιζεεµπορεί ναορίζεταιγιατηζώνηαυτήσυντελεστής δόµησης µεγαλύτερος από τον προβλεπόµενο στην πολεοδοµική ενότητα, ανάλογα µε τη χρήση του κτιρίου, χωρίς όµως υπέρβαση των ανωτάτων ορίων που προβλέπονται στο άρθρο 18 παρ. 1 του Ν. 2508/97. Με π.δ., που εκδίδεται κατά την παραπάνω διαδικασία, µπορεί να προβλέπονται ειδικότερα µέτρα οικονοµικής ενίσχυσης που ισχύουν στην καθοριζόµενη ζώνη, όπως επιδότηση στεγαστικών δανείων, οικονοµική ενίσχυση του οικείουοργανισµούτοπικήςαυτοδιοίκησηςή άλλου αρµόδιου φορέα για την εκτέλεση των βασικών έργων στους κοινόχρηστους χώρους, καθώς και έργων ανάπλασης ή οικιστικής ανάπτυξης, επιδότηση συµβάσεων που συνάπτει ο οργανισµός τοπικής αυτοδιοίκησης ή άλλος αρµόδιος φορέας µε τρίτους για την εκτέλεση των παραπάνω έργων και καθορίζονται οι προϋποθέσεις εφαρµογής των µέτρων αυτών. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ Σε περιοχές που πολεοδοµούνται µε τις διατάξεις του Ν. 1337/83 καθώς και του Ν. 2508/97 που προορίζονται για στεγαστικά προγράµµατα ή προγράµµατα κοινωνικής ωφέλειας µπορεί να καθορίζεται και δεύτερος αυξηµένος συντελεστής δόµησης µέχρι 2,0. Ο αυξηµένος αυτός συντελεστής δόµησης [ονοµάζεται κοινωνικός συντελεστής και τα τµήµατα των περιοχών αυτών στα οποία ορίζεται, Ζώνες Κοινωνικού Συντελεστή (ΖΚΣ)] καθορίζεται από αιτιολογηµένη εκτίµηση των πολεοδοµικών και οικιστικών συνθηκών και
των στεγαστικών αναγκών της περιοχής από την πολεοδοµική µελέτη. (αρθ. 18 παρ. 4 Ν. 2508/97). Οι ιδιοκτήτες των ακινήτων που βρίσκονται µέσα στα προσωρινά όρια της ζώνης κοινωνικού συντελεστή, όπως τα όρια αυτά καθορίζονται από το ΓΠΣ, καλούνται αµέσως µετά την έγκριση του σχεδίου αυτού να εκδηλώσουν κατ αρχήν ενδιαφέρον για συµµετοχή στον κοινωνικό συντελεστή µε αίτηση προς τον οικείο οργανισµό τοπικής αυτοδιοίκησης, περιγράφοντας ταυτόχρονα την έκταση και τη θέση του οικοπέδου τους. (άρθρο 216 ΚΒΠολΝ). Για τα τµήµατα που προορίζονται για την εκτέλεση στεγαστικών προγραµµάτων ή προγραµµάτων κοινής ωφέλειας τηρείται η παρακάτω διαδικασία: α) Οι ιδιοκτήτες ακινήτων που βρίσκονται µέσα στη ΖΚΣ µε αίτησή τους προς τον ΟΤΑ δηλώνουν την επιθυµία τους να συµµετέχουν στον κοινωνικό συντελεστή καθώς και τη θέση και έκταση του οικοπέδου τους. Εφόσον το πρόγραµµα δεν εκτελείται από τον ΟΤΑ, αυτός διαβιβάζει την αίτηση στο φορέα που πραγµατοποιεί το κοινωνικό πρόγραµµα. β) Οι ιδιοκτήτες εκχωρούν στον Ο.Τ.Α. ή στον αρµόδιο φορέα για την υλοποίηση στη ζώνη αποκλειστικά στεγαστικών ή κοινής ωφέλειας προγραµµάτων ποσοστό από 60% έως και 80% της ωφελείας που προκύπτει από τη διαφορά των δύο συντελεστών (βασικού και κοινωνικού) και το υπόλοιπο της παραπάνω διαφοράς το χρησιµοποιούν οι ίδιοι. Το παραπάνω ποσοστό καθορίζεται ειδικότερα µε τη σχετική σύµβαση. ΒΕΡΟΛΙΝΟ Μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου τέθηκαν τρία βασικά πολεοδοµικά ζητήµατα: α. Πώς µπορούν να συνδεθούν οι πόλεις, το Ανατολικό και το υτικό Βερολίνο,(νοµοθεσία) β. Πώς µπορούν να καλυφθούν οι κενοί χώροι του κέντρου πάνω στην τοποθεσία του Τείχους και γ. Ένα καθαρά αρχιτεκτονικό και αισθητικό ζήτηµα: εάν υπάρχει µία αρχιτεκτονική που µπορεί να χαρακτηριστεί ως Βερολινέζικη, µία αρχιτεκτονική που µπορεί να δώσει µια πολιτιστική ταυτότητα πέρα από µοντέρνες λύσεις. ΧΩΡΙΣ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟ ΣΧΕ ΙΟ Ο πιο µεγάλος σε µήκος δρόµος στο ιστορικό κέντρο είναι η Friedrichstrasse. Η Friedrichstrasse αποτελεί τον βόρειο νότιο άξονα του Μπαρόκ σχεδιασµού κατά τον 17 ο αιώνα. Κατά µήκος της Friedrichstrasse προς τα ανατολικά είναι ορατή µία ολόκληρη σειρά καινούριων κτιρίων. Η Friedrichstrasse άρχισε να αναπτύσσεται το 1992, ενώ το πρώτο ρυθµιστικό του Βερολίνου θεσµοθετήθηκε το 1994. Η γερµανική νοµοθεσία προϋποθέτει ένα ρυθµιστικό της πόλης, για να δηµιουργηθούν µετά οι Ειδικοί Οικοδοµικοί Κανονισµοί, τα πολεοδοµικά σχέδια, είτε σε κλίµακα οικοδοµικού τετραγώνου, είτε ευρύτερης περιοχής. Μία εξαίρεση στο νόµο επέτρεψε τελικά να κτιστεί όλη η Friedrichstrasse, λόγω της πίεσης των επενδυτών.
Οι µοναδικοί όροι ήταν: α) να παραµείνουν τα νέα κτίρια µέσα στο ιστορικό ύψος της πόλης, το οποίο είναι 22µ., β) να ενθαρρυνθεί µία µίξη χρήσεων µε 10-20% κατοικία και γ) να γίνει σεβαστή η υπάρχουσα ρυµοτοµία της πόλης. Στον Ειδικό Οικοδοµικό Κανονισµό µε 60 Κανονισµούς διαφορετικοί αρχιτέκτονες δώσανε διαφορετικές απαντήσεις, όπως ο Frank Gehry που ακολουθεί τον Κανονισµό ως προς την πρόσοψη. Όµως ο Frank Gehry πιστοποιεί τη χαρακτηριστική υπογραφή του στο εσωτερικό του κτιρίου. Επίσης, οι Patschke und Klotz που ξαναχτίζουν το προπολεµικό ξενοδοχείο Adlon µιµούµενοι το ιστορικό τους σχέδιο και τον Christian de Portzampare, που παίζει µε τα χρώµατα και τα υλικά για την πρόσοψη της Γαλλικά Πρεσβείας. Ποιος, όµως, λαµβάνει αυτές τις αποφάσεις; Στο Υπουργείο ηµόσιων Έργων του Βερολίνου υπάρχει µια επιτροπή που ονοµάζεται «αρχιτεκτονικό εργαστήριο» (Architekturwerkstatt), µε επικεφαλής το διευθυντή κατασκευών του Βερολίνου, τον πολεοδόµο Hans Stimmann. Το «αρχιτεκτονικό εργαστήριο» αποτελείται από αρχιτέκτονες, πολεοδόµους, καθώς και από κοινωνιολόγους, φιλοσόφους, ανθρωπολόγους κ.λπ.. 7
ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟ Οι πολεοδοµικές παρεµβάσεις στο Βερολίνο γίνονται µετά από διαγωνισµούς. Μετά το ρυθµιστικό σχέδιο (1994) θεσπίστηκε ο Ειδικός Οικοδοµικός Κανονισµός, ο οποίος προβλέπει αυστηρές προδιαγραφές, όπως πολυάριθµα αισθητικά κριτήρια που αφορούν τα υλικά, τα χρώµατα, τις γωνίες, τα ύψη και πολλές λεπτοµέρειες για την ανοικοδόµηση κάθε κτιρίου. Χαρακτηριστικό παράδειγµα ανάπλασης στο Βερολίνο αποτελεί η Potsdamer Platz, το οκτάγωνο, η µεγαλύτερη πολεοδοµική παρέµβαση στο Βερολίνο, µετά το 1990. Η περιοχή αυτή, 200 περίπου στρεµµάτων, σχεδιάστηκε αποκλειστικά µε αρχιτεκτονικούς και πολεοδοµικούς διαγωνισµούς. Σε πρώτη φάση προκηρύχθηκε ένας πολεοδοµικός διαγωνισµός, του οποίου τα αποτελέσµατα αποτέλεσαν τη βάση για ένα Ειδικό Οικοδοµικό Κανονισµό που ακολούθησε. Η ιδιαιτερότητα εδώ είναι ότι, σε αντίθεση µε τη συνηθισµένη διαδικασία, οι νέοι ιδιοκτήτες συνεργάστηκαν στη δηµιουργία του κανονισµού αντί να προσαρµοσθούν σε έναν ήδη υπάρχοντα. Υπήρξε δηλαδή µια από κοινού απόφαση στην οποία συµµετείχε η πόλη, οι ιδιοκτήτες και άλλοι ειδικοί, ενώ ο κανονισµός δουλεύτηκε από το «αρχιτεκτονικό εργαστήριο». Με τη δουλειά της προβολής που έγινε στην Potsdamer Platz για 5 περίπου χρόνια, κατάφερανναέχουνµιαπάραπολύζωντανή πόλη είτε αποδέχεται κανείς την αρχιτεκτονική της ποιότητα είτε όχι. Οι Βερολινέζοι αγκάλιασαν αυτήν την πλατεία και τη γέµισαν. Είναι µέρα νύχτα ζωντανή, τα µαγαζιά είναι γεµάτα, τα διαµερίσµατα νοικιασµένα, οι κινηµατογράφοι πλήρεις, και αυτό είναι που έχει τελικά σηµασία. ΥΠΑΡΧΕΙ ΒΕΡΟΛΙΝΕΖΙΚΗ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ; Εντελώς διαφορετική όµως είναι η αισθητική του Axel Schultes (Bundeskanzleramt), του Jean Nouvel(Galeries Lafayette) ή του Sir Richard Rogers, Oswald Mathias Ungers (Friedrichstraasse) ενώ ο Aldo Rossi ως µεταµοντέρνος αναλύει την ιστορική δοµή και δανείζεται στοιχεία της. Σχεδιάζει ένα ολόκληρο οικοδοµικό τετράγωνο, δηµιουργώντας όµως, «πλαστά» µεµονωµένα κτίρια και εσωτερικές αυλές.