ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2014 Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ Δ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β ) ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ (ΘΕΜΑΤΑ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ) ΚΕΙΜΕΝΟ Η «ανθρωπιά» είναι μια λέξη του καιρού μας, ένας όρος κοινόχρηστος, ένα νόμισμα που κυκλοφορεί σ' όλα τα χέρια, γιατί συμβαίνει η ανταλλακτική του αξία να είναι πολύ μεγάλη. Και με την «ανθρωπιά» εννοούμε, φυσικά, τη συμπόνια, τη συμμετοχή, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, στο πάθος του γείτονα. Και όχι μόνο του γείτονα. Του κάθε ανθρώπου. Άλλοτε χρησιμοποιούσαν τον όρο «ανθρωπισμός». Έλεγαν: «αυτός είναι μεγάλος ανθρωπιστής» και με τούτο εσήμαιναν μια προσωπικότητα που ξοδευόταν ολόκληρη για να κάμει το καλό. Ο Ντυνάν, για παράδειγμα, ο ιδρυτής του «Ερυθρού Σταυρού», υπήρξε ένας τέτοιος ανθρωπιστής. Πέρα απ' ό,τι θα μπορούσε να ενδιαφέρει αποκλειστικά το άτομό του, εσυλλογίσθηκε τους ανθρώπους που έπασχαν, έξω από διάκριση φυλής και θρησκείας, «εν πολέμω και εν ειρήνη». Ο «ανθρωπιστής», ένας άνθρωπος με σπουδαίες ικανότητες, που αναλίσκεται με ειλικρίνεια, χωρίς υστεροβουλία, ακόμη και χωρίς τη θεμιτή, επιτέλους, από πολλές απόψεις, επιθυμία της υστεροφημίας, υπήρξε, για πολλούς αιώνες, ένα θαυμάσιο ιδανικό, που οι προγενέστεροι το επρόβαλλαν στους μεταγενέστερους. Ακόμη τότε η «ανθρωπιά», μολονότι δεν έπαυε να είναι κοινή απαίτηση, δεν είχε καταντήσει κοινόχρηστος όρος. Ήταν η σπάνια, η υψηλή παρουσία, όπου μόνο μερικές εκλεκτές φύσεις κατόρθωναν να φτάσουν. Και ακόμη, μια καθημερινή άσκηση που ο καθένας την επιθυμούσε για τον εαυτό του, θεωρώντας την αυτονόητο χρέος του, χωρίς να συλλογίζεται ότι θα μπορούσε και διαφορετικά να την αξιοποιήσει. Το γεγονός ότι η απαίτηση της «ανθρωπιάς» έχει γίνει κοινός τόπος σήμερα δεν είναι χωρίς ιδιαίτερη σημασία. Δείχνει πως η οικουμενική ψυχή αισθάνεται βαθύτερα την ταλαιπωρία του ανθρώπου και αναζητεί διέξοδο. Περιττό να προστεθεί πως και η ανθρωπιά, καθώς κι ένα σωρό άλλοι όροι, έχει υποστεί τρομακτικές διαστρεβλώσεις. Όποιος είπε πως οι ιδέες είναι καθώς τα υγρά, που παίρνουν το σχήμα του μπουκαλιού τους, είχε, βέβαια, πολύ δίκιο. Και με τους όρους το ίδιο συμβαίνει. Αλλάζουν νόημα, αλλάζουν απόχρωση, κατά τον τρόπο που τους μεταχειρίζεται κανείς και κατά τον σκοπό που επιδιώκει χρησιμοποιώντας τους. Έτσι, μπορούμε να μιλούμε όλοι για ανθρωπιά, αλλά να εννοούμε ολωσδιόλου διαφορετικό πράγμα ο καθένας. Επειτα, ένας όρος, μια λέξη, μια έκφραση, που βρίσκεται ολοένα στο στόμα μας, σιγά σιγά φτωχαίνει, αδειάζει, αποστεώνεται, αυτοακυρώνεται. Φοβούμαι πως ίσια ίσια αυτό έχει συμβεί με την ανθρωπιά. Αρκεί μια ματιά ολόγυρά μας, για να το νιώσουμε καλύτερα τούτο. Η καθημερινή ζωή ολοένα και περισσότερο χάνει τη θαλπωρή, τη γλυκιά ζεστασιά της. Είναι ένας χειμώνας χωρίς αλκυονίδες. Η «καλημέρα», αυτό το χαρούμενο άνοιγμα παραθύρου προς τον αίθριο ουρανό, μεταβάλλεται σιγά σιγά σε μορφασμό. Η
ανθρώπινη λαιμαργία, η δίψα της ευζωίας δεν αφήνει τόπο για ευγενικά αισθήματα. Κάτι περισσότερο: τα ευγενικά αισθήματα θεωρούνται ξεπερασμένα. Λησμονούμε, ωστόσο, πως η ανθρωπιά είναι κυριότατα βούληση, δεν είναι γνώση, δεν είναι μόνο γνώση. Και δεν είναι λόγος, είναι πράξη. Είναι ένας ολόκληρος εσωτερικός κόσμος, στην τελείωσή του, που ακτινοβολεί παντού. Η ανθρωπιά αποκλείει τη μισαλλοδοξία, την καταφρόνηση του άλλου ανθρώπου είναι επιεικής και ήπια. Περιέχει πολλή συγκατάβαση και πολλή κατανόηση. Η ανθρωπιά είναι κυκλική παρουσία. Δεν βρίσκεται στραμμένη προς ένα μονάχα σημείο του ορίζοντα. Εκείνος που είναι αληθινά ανθρώπινος δεν μπορεί παρά να είναι, σε κάθε περίσταση, ανθρώπινος. Η ανθρωπιά δεν είναι επάγγελμα, δεν είναι όργανο αυτοπροβολής και επιτυχίας. Είναι απάρνηση. Πρέπει πολλά ν' αρνηθείς, για να κερδίσεις τα ουσιωδέστερα. Αλλά δεν είναι και παθητική κατάσταση. Ολωσδιόλου αντίθετα, αποτελεί μορφή αδιάκοπης ενέργειας. Είναι πολύ ευκολότερο να γίνεις «μέγας ανήρ» παρά να γίνεις «μεγάλος άνθρωπος». Η Ιστορία είναι γεμάτη παραδείγματα μεγάλων ανδρών. Αλλά έχει πολύ λίγους «ανθρώπους» να παρουσιάσει. I.Μ.Παναγιωτόπουλος, Ο Σύγχρονος Ανθρωπος. Οι Εκδόσεις των φίλων, Αθήνα 1988. 18η έκδοση (Διασκευή). A1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (100-120 λέξεις). Μονάδες 25 Β1. Να αναπτύξετε σε μία παράγραφο 100 έως 120 λέξεων το περιεχόμενο του αποσπάσματος που ακολουθεί: «Η ανθρώπινη λαιμαργία, η δίψα της ευζωίας δεν αφήνει τόπο για ευγενικά αισθήματα. Κάτι περισσότερο: τα ευγενικά αισθήματα θεωρούνται ξεπερασμένα.». Μονάδες 10 Β2. α) Να βρείτε δύο τρόπους ανάπτυξης στην πρώτη παράγραφο του κειμένου (Η «ανθρωπιά» «εν πολέμω και εν ειρήνη») και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. β) Ποια νοηματική σύνδεση εκφράζουν οι διαρθρωτικές λέξεις: έτσι (στην τέταρτη παράγραφο) ωστόσο (στην έκτη παράγραφο). Μονάδες 6 Μονάδες 4
Β3. α) Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: αναλίσκεται, οικουμενική, διαστρεβλώσεις, ολωσδιόλου, ευζωίας. Μονάδες 5 β) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: κοινόχρηστος, συμμετοχή, αυτοακυρώνεται, γνώση, αδιάκοπης. Μονάδες 5 Β4. α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών στις παρακάτω περιπτώσεις: «αυτός είναι μεγάλος ανθρωπιστής» (στην πρώτη παράγραφο) «ΕρυθρούΣταυρού» (στην πρώτη παράγραφο). Μονάδες 2 β) Να εντοπίσετε στο κείμενο τρεις εκφράσεις με μεταφορική σημασία. Μονάδες 3 Γ1. Σε άρθρο σας, που θα δημοσιευτεί σε τοπική εφημερίδα, να αναφερθείτε σε φαινόμενα που αποδεικνύουν το έλλειμμα ανθρωπιάς στην εποχή μας, αλλά και σε δραστηριότητες, ατομικές και συλλογικές, που αποσκοπούν στον περιορισμό αυτού του ελλείμματος (500-600 λέξεις). Μονάδες 40
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (Οι απαντήσεις είναι ενδεικτικές και προσαρμοσμένες στις δυνατότητες γραφής των μαθητών της Γ Λυκείου.) (Πλαγιότιτλοι - κύρια σημεία του κειμένου στα οποία θα μπορούσαν να στηριχθούν οι υποψήφιοι, για να γράψουν την περίληψή τους.) 1 - Ορισμός της ανθρωπιάς ανθρωπισμού 2 - Ο ανθρωπισμός στο παρελθόν 3 - Ο ανθρωπισμός σήμερα 4 - Αλλοτρίωση του όρου σήμερα 5 - Παραδείγματα αλλοτρίωσης στην καθημερινότητα του ανθρώπου 6 - Η φύση του ανθρωπισμού στην πράξη και η σπανιότητά του. Α1. Ο Ι.Μ.Παναγιωτόπουλος στο συγκεκριμένο κείμενο αναφέρεται στην έλλειψη της ανθρωπιάς. Δίνει τον ορισμό της, τη συσχετίζει με τον ανθρωπισμό και επισημαίνει την αξία της. Παρουσιάζει τα χαρακτηριστικά του ανθρωπιστή ανθρώπου που κάποτε αποτελούσε πρότυπο για τις μελλοντικές γενιές και δυσεύρετη αξία, την οποία κατείχαν εκλεκτοί άνθρωποι. Επισημαίνει ότι σήμερα η ανθρωπιά έχει χάσει την αξία της, γεγονός που αποδεικνύει το αδιέξοδο, στο οποίο έχει περιέλθει ο άνθρωπος. Τονίζει την αλλοτρίωση που έχει υποστεί ο όρος, όπως και κάθε άλλος όρος στην εποχή μας. Δίνει παραδείγματα από την καθημερινότητα του ανθρώπου, στα οποία φαίνεται ότι έχει χαθεί σήμερα η ανθρωπιά. Τέλος, μέσα από αντιθετικά παραδείγματα παρουσιάζει τη φύση της ανθρωπιάς και τη σπανιότητά της. Β.1. Ο ατομικισμός και υλισμός έχουν παραγκωνίσει σήμερα την ευγενική συμπεριφορά. Πράγματι, οι αυξημένες απαιτήσεις της εποχής, ο ανταγωνισμός, ο καταναλωτισμός, οι γρήγοροι ρυθμοί της ζωής, η κυριαρχία της τεχνολογίας, τα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα έχουν κάνει τον άνθρωπο να ενδιαφέρεται μόνο για τον εαυτό του, το
συμφέρον του και την προσωπική του προβολή και επιτυχία. Ο άνθρωπος από «άνθρωπος» έχει γίνει απάνθρωπος, αυτοσκοπός του έχει γίνει το χρήμα. Οι πνευματικές αξίες έχουν υποχωρήσει μποστά στα οικονομικά συμφέροντα. Ιδανικά, όπως η αγάπη για τον συνάνθρωπο, η αλληλεγγύη, ο εθελοντισμός και η φιλαλληλία, θεωρούνται πολλές φορές στις μέρες μας ρομαντικά, με όλους τους κινδύνους που κρύβει ένα τέτοιο γεγονός για τον άνθρωπο και το μέλλον του. Β2.α) Η πρώτη παράγραφος αναπτύσσεται με ορισμό και παράδειγμα. Αρχικά δίνεται ο ορισμός της ανθρωπιάς. Φράσεις που τεκμηριώνουν την απάντηση είναι: «η ανθρωπιά είναι...ένας όρος κοινόχρηστος...με την ανθρωπιά εννοούμε... Οριστέα έννοια: ανθρωπιά Γένος: είδος συμπεριφοράς (συμπόνια, συμμετοχή) Ειδοποιός διαφορά: «με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο...άλλοτε χρησιμοποιούσαν τον όρο ανθρωπισμός» Η πρώτη παράγραφος αναπτύσσεται και με παράδειγμα. Συγκεκριμένα δίνεται το παράδειγμα του «Ντυνάν», ιδρυτή του «Ερυθρού Σταυρού» (Ο Ντυνάν...εν ειρήνη) Φράση που τεκμηριώνει την απάντηση:...«για παράδειγμα»... Β2.β) έτσι: συμπέρασμα ωστόσο: αντίθεση Β3. α) αναλίσκεται: αφιερώνεται (αφοσιώνεται/ξοδεύεται) οικουμενική: καθολική (παγκόσμια) διαστρεβλώσεις: αλλοιώσεις (αλλαγές) ολωσδιόλου: εντελώς (ολοκληρωτικά)
ευζωίας: ευμάρειας (τρυφής/καλοζωίας) Β3. β) κοινόχρηστος ατομικός (ιδιωτικός) συμμετοχή αποχή αυτοακυρώνεται αυτοεπιβεβαιώνεται γνώση άγνοια αδιάκοπης στιγμιαίας (σταδιακής) Β4. α) «Αυτός είναι μεγάλος ανθρωπιστής»: η φράση βρίσκεται εντός εισαγωγικών, γιατί το περιεχόμενό της αποτελεί αυτούσια μεταφορά λόγων των ανθρώπων του παρελθόντος (ευθύς λόγος). «Ερυθρού Σταυρού»: ονομασία Ιδρύματος/Διεθνούς Οργανισμού. Β. 4. β) Τρεις φράσεις με μεταφορική σημασία είναι: 1.«Η ανθρωπιά είναι μια λέξη του καιρού μας, ένας όρος κοινόχρηστος, ένα νόμισμα που κυκλοφορεί σ όλα τα χέρια» 2.«(Η ανθρώπινη ζωή) είναι ένας χειμώνας χωρίς αλκυονίδες» 3.«Η ανθρώπινη λαιμαργία, η δίψα της ευζωίας»
Γ1. Επικοινωνιακό πλαίσιο: άρθρο Χρήση τίτλου Θέμα: έλλειμμα ανθρωπιάς Τριμελής ανάπτυξη (Πρόλογος κύριο μέρος επίλογος) Ύφος πληροφοριακό Γλώσσα απλή, κυριολεκτική Χρήση (κυρίως) γ προσώπου ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στον πρόλογο οι μαθητές θα μπορούσαν να αποδώσουν περιληπτικά το περιεχόμενο του του άρθρου τους τονίζοντας το πρόβλημα της έλλειψης της ανθρωπιάς στις μέρες μας και τη σοβαρότητα του φαινομένου. ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ Α) Φαινόμενα που αποδεικνύουν το έλλειμμα της ανθρωπιάς στην εποχή μας: > Κοινωνικές ανισότητες, επιβολή του δικαίου του ισχυρού από τους ισχυρούς (κράτη ανθρώπους) προς τους αδύνατους > Ατομικισμός και αδιαφορία για τον συνάνθρωπο > Πόλεμοι, βία, εγκληματικότητα > Ρατσισμός και εθνικισμός
Β) Δραστηριότητες ατομικές και συλλογικές που αποσκοπούν στον περιορισμό του ελλείμματος αυτού: Ατομικές δραστηριότητες: Ο σύγχρονος άνθρωπος πρέπει: - να κάνει την αυτοκριτική του, να αλλάξει στάση ζωής και να βελτιώσει τη συμπεριφορά του προς τον συνάθρωπο. - να αποτελέσει ο ίδιος πρότυπο για τους άλλους συμμετέχοντας εθελοντικά και με ανιδιοτέλεια σε δράσεις που αποσκοπούν στη στήριξη (οικονομική, ψυχολογική, ηθική) των ευπαθών ομάδων. - να μεταλαμπαδεύσει την αξία της ανθρωπιάς στις επόμενες γενιές. Συλλογικές δραστηριότητες: Πολιτεία: Μπορεί: - να χρηματοδοτεί και υποστηρίζει οργανώσεις, συλλόγους και κάθε προσπάθεια συγκέντρωσης ανθρωπιστικής βοήθειας. - να μεριμνά για τις ευπαθείς ομάδες (άστεγους, άνεργους, μετανάστες). - να δημιουργεί κοινωνικές υπηρεσίες, όπως το κοινωνικό παντοπωλείο, το κοινωνικό ιατρείο, φαρμακείο, το κοινωνικό φροντιστήριο. Σχολείο: Μπορεί: - να καλλιεργεί την αξία του ανθρωπισμού. - να διαμορφώνει πεπαιδευμένους πολίτες με ευαισθησία στα προβλήματα της εποχής μας. -να καλλιεργεί αξίες, όπως ο εθελοντισμός, η φιλαλληλία, η ανιδιοτέλεια, η αγάπη για τον συνάθρωπο. Ανθρωπιστικές οργανώσεις/σύλλογοι: Μπορούν: - να προβάλλουν την έλλειψη ανθρωπισμού και τα προβλήματα που συχνά ανακύπτουν. - να διοργανώνουν δράσεις για τη συγκέντρωση χρημάτων, φαρμάκων και λοιπών αγαθών. Πνευματικοί άνθρωποι: Μπορούν: - να γράφουν άρθρα, βιβλία, συμμετέχουν σε εκπομπές. - να διοργανώνουν δράσεις αγάπης και συμπαράστασης για τον συνάνθρωπο.
ΜΜΕ: Μπορούν: - να προβάλλουν τα προβλήματα των ευπαθών ομάδων. - να προσπαθούν να ευαισθητοποιήσουν τους τηλεθεατές με διαφημιστικά σποτ. - να διοργανώνουν τηλεμαραθώνιους και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις για ανθρωπιστικούς σκοπούς. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Ο επίλογος θα μπορούσε να είναι ανακεφαλαιωτικός. Οι μαθητές θα μπορούσαν ν α κλείσουν το κείμενό τους με ευχή για τη λύση του προβλήματος. ΕΥΧΟΜΑΣΤΕ ΣΕ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΥΠΟΨΗΦΙΟΥΣ ΚΑΛΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ