ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η σωστή και αποτελεσματική διδασκαλία είναι μια δύσκολη υπόθεση. Απαιτεί γνώση, φαντασία και προσεκτική προετοιμασία. Το Βιβλίο του καθηγητή έχει στόχο να βοηθήσει τον καθηγητή στην προετοιμασία του μαθήματος. Για το λόγο αυτό είναι σκόπιμο να γίνουν ορισμένες παρατηρήσεις σχετικά με τη χρήση του. Η πρώτη παρατήρηση που πρέπει να γίνει είναι ότι το Βιβλίο του καθηγητή δεν υποκαθιστά το εγχειρίδιο. Οι μαθητές έχουν το εγχειρίδιο ως σημείο αναφοράς και συνεπώς αυτό πρέπει να είναι η βάση της διδασκαλίας και των συζητήσεων μεταξύ καθηγητή και μαθητών. Η δεύτερη παρατήρηση είναι ότι το Βιβλίο του καθηγητή δεν είναι τυφλοσούρτης, αλλά περιέχει προτάσεις τις οποίες ο καθηγητής -ανάλογα με την κρίση του- μπορεί να χρησιμοποιήσει, να τροποποιήσει ή να απορρίψει εν όλω ή εν μέρει. Η τρίτη παρατήρηση είναι ότι, όταν ο καθηγητής επιλέγει τον τρόπο της διδασκαλίας του, τα παραδείγματα που θα χρησιμοποιήσει, το χρόνο που θα αφιερώσει σε κάθε θέμα κτλ., καλό είναι να λαμβάνει υπόψη του το επίπεδο των μαθητών της τάξης του, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον κτλ. Είναι πιθανόν για τη διδασκαλία ενός ορισμένου θέματος άλλο παράδειγμα να είναι κατάλληλο, αν το σύνολο των μαθητών προέρχεται από αγροτική περιοχή, και άλλο, αν ζει στο κέντρο μιας μεγάλης πόλης. Η τέταρτη παρατήρηση είναι ότι, για να μπορεί κανείς να διδάξει ένα, πρέπει να ξέρει δέκα. Συνεπώς το Βιβλίο του καθηγητή (όπως και το εγχειρίδιο) είναι μόνο ένα από τα πολλά βιβλία που ο καθηγητής πρέπει να συμβουλευτεί. Γι αυτό στο τέλος κάθε κεφαλαίου δίνονται και άλλα εγχειρίδια που μπορεί να είναι χρήσιμα. Ο αυτοσχεδιασμός στη διδασκαλία καλό είναι να αποφεύγεται. Ο επιτυχής αυτοσχεδιασμός απαιτεί γνώση και ταλέντο, και αν ο καθηγητής δεν τα διαθέτει, μπορεί να βρεθεί σε πολύ δύσκολη θέση μπροστά στους μαθητές. Συνεπώς η καλή, προσεκτική και λεπτομερής προετοιμασία είναι απαραίτητη.
Πριν μπει στην αίθουσα διδασκαλίας, ο καθηγητής πρέπει να αυτοσυγκεντρωθεί και να ξέρει πώς θα αρχίσει, τι θα πει στη συνέχεια και πώς θα τελειώσει. Σ αυτή την προετοιμασία το Βιβλίο του καθηγητή ευελπιστούμε ότι θα φανεί χρήσιμο.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΕΙΝΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ Η Πολιτική Οικονομία είναι κοινωνική επιστήμη. Στην ανάπτυξη και την εξέλιξή της βοήθησαν σημαντικά τα Μαθηματικά και η Στατιστική. Με τη βοήθεια των Μαθηματικών η οικονομική θεωρία απέκτησε ακρίβεια και σαφήνεια στη διατύπωση των προτάσεών της. Με τη βοήθεια της Στατιστικής απέκτησε πλούσιο εμπειρικό περιεχόμενο. ύο σημαντικοί κλάδοι της οικονομικής επιστήμης σήμερα είναι η Μαθηματική Οικονομική και η Οικονομετρία. Αυτή η εξέλιξη δεν αλλάζει την ουσία της οικονομικής επιστήμης, που είναι η ανάλυση των οικονομικών και συνεπώς των κοινωνικών φαινομένων. Είναι επομένως ανάγκη η διδασκαλία της οικονομικής θεωρίας να δίνει μεγάλη έμφαση κυρίως στα οικονομικά φαινόμενα και στην ερμηνεία τους και όχι στα τεχνικά μέρη της ανάλυσης ενός φαινομένου. Η κατανόηση του τεχνικού μέρους μιας ανάλυσης είναι απαραίτητη, αλλά η ουσία βρίσκεται στην οικονομική ερμηνεία του φαινομένου. Ο καθηγητής μπορεί να καλλιεργήσει αυτή την πλευρά του μαθήματος χρησιμοποιώντας απλά παραδείγματα και δείχνοντας την οικονομική τους υπόσταση. Ιδού μερικά παραδείγματα. Παράδειγμα 1ο Όλοι βλέπουμε καθημερινά οδηγούς αυτοκινήτων να πετούν στο δρόμο τα αποτσίγαρά τους, χαρτομάντιλα, άδεια κουτιά, κτλ. Τι μπορούμε να πούμε γι αυτή τη συμπεριφορά; O κοινωνιολόγος μπορεί να διαπιστώσει αντικοινωνική συμπεριφορά, ενώ ο γιατρός μπορεί να διακρίνει κινδύνους για τη δημόσια υγεία. Ο στατιστικός μπορεί να το εκλάβει ως στατιστικό στοιχείο της "συμπεριφοράς" ενός ορισμένου πληθυσμού, ενώ ο οικονομολόγος μπορεί να επικεντρώσει την προσοχή του στη σπατάλη πόρων, ως αποτέλεσμα της αύξησης των
σκουπιδιών και συνακόλουθα του κόστους καθαριότητας της πόλης. Συνεπώς, τουλάχιστον από οικονομικής πλευράς, η συμπεριφορά αυτή είναι κατακριτέα. Παράδειγμα 2ο Ο χουλιγκανισμός και η βία στα γήπεδα έχουν κάποια οικονομική πλευρά ή είναι ένα φαινόμενο που ενδιαφέρει μόνο τους κοινωνιολόγους και τους ψυχολόγους; Υπάρχουν πολλοί που υποστηρίζουν ότι οι χούλιγκαν των γηπέδων είναι τμήματα των ομάδων συμφερόντων των επιχειρηματιών του επαγγελματικού ποδοσφαίρου, οι οποίοι τους χρησιμοποιούν με διάφορους τρόπους, όταν και όπως αυτοί (οι επιχειρηματίες) επιθυμούν, με σκοπό τα οικονομικά οφέλη των συλλόγων τους, δηλαδή τα δικά τους συμφέροντα. Παράδειγμα 3ο Οι πυρκαγιές είναι συχνότερες σε δάση κοντά σε αστικές περιοχές. Αν αυτό είναι αλήθεια, πώς εξηγείται; Εδώ ο οικονομολόγος θα εξετάσει τις τιμές της γης και τα παράνομα οικονομικά κυκλώματα που μετατρέπουν τις δασικές εκτάσεις σε οικόπεδα αποκομίζοντας τεράστια -αλλά παράνομα-, κέρδη. 2. Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ Η χρήση των Μαθηματικών στη διδασκαλία της Πολιτικής Οικονομίας μπορεί να είναι πολύ αποτελεσματική, αλλά μπορεί επίσης να προκαλεί σύγχυση στο μαθητή. Γι αυτό απαιτείται μεγάλη προσοχή και σαφήνεια. Η εξίσωση Υ=α+βΧ δεν έχει κανένα απολύτως οικονομικό ενδιαφέρον. Αν όμως διευκρινίσουμε ότι το Χ μετρά τις ζητούμενες ποσότητες ενός
προϊόντος και το Ψ μετρά την τιμή της μονάδας του ίδιου προϊόντος, τότε έχουμε τη συνάρτηση ζήτησης του προϊόντος. Αυτά όμως δεν είναι αρκετά. Είναι ανάγκη να προσθέσουμε ορισμένα ακόμη στοιχεία: ότι η τιμή του α είναι θετική, του β αρνητική, τα όρια των τιμών Χ και Ψ είναι μεταξύ του μηδενός και κάποιων άλλων θετικών αριθμών. Επίσης πρέπει να ορίσουμε τις μονάδες μέτρησης του Χ (π.χ. κιλά ή τεμάχια) και του Ψ (π.χ. δραχμές ανά μονάδα προϊόντος) και τέλος τη χρονική περίοδο μέσα στην οποία παρουσιάζεται η ζήτηση του προϊόντος (π.χ. σε μια μέρα, μια εβδομάδα κτλ.).. Η ίδια φροντίδα πρέπει να επιδεικνύεται από τον καθηγητή, όταν χρησιμοποιεί ένα διάγραμμα, να ορίζει δηλαδή με ακρίβεια τι μετρούν οι άξονες, σε ποια χρονική περίοδο αναφέρονται κτλ.. 3. Η ΥΠΟΘΕΣΗ CETERIS PARIBUS Ένας σημαντικός παράγοντας σύγχυσης όσον αφορά τη διδασκαλία της Πολιτικής Οικονομίας είναι η ανεπαρκής εξήγηση του όρου "ceteris paribus". Ο όρος "ceteris paribus"σημαίνει ότι όλοι οι παράγοντες που επηρεάζουν το φαινόμενο παραμένουν αμετάβλητοι εκτός από εκείνους που εξετάζονται. Είναι πολύ συνηθισμένο φαινόμενο κάποιος μαθητής να αμφισβητεί μια πρόταση που διατυπώνεται, για παράδειγμα την αρνητική σχέση τιμής και ζητούμενης ποσότητας, χρησιμοποιώντας το παράδειγμα μιας εμπειρίας του, όπως ότι στην οικογένειά του αγοράζουν περισσότερες ντομάτες παρ' ότι η τιμή τους αυξήθηκε. Αυτό φυσικά συμβαίνει, γιατί ο μαθητής δε λαμβάνει υπόψη του ότι κάποιος άλλος παράγοντας έχει μεταβληθεί, όπως πιθανόν το εισόδημα του πατέρα του, ότι ακρίβυναν πολύ τα άλλα λαχανικά, ότι έχουν επισκέπτες και αυξήθηκαν οι ανάγκες του νοικοκυριού κτλ. Γενικά, η αδυναμία του μαθητή να κατανοήσει την υπόθεση ceteris paribus μπορεί να προκαλέσει μεγάλη σύγχυση και γι αυτό η εξήγησή της αποτελεί κύριο μέλημα του καθηγητή.