Οικονομικά για Νομικούς Μέρος 1ο Οι δυνάμεις της προσφοράς και της ζήτησης

Transcript

1 Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Τμήμα Τραπεζικής και Χρηματοοικονομικής Διοικητικής Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα «Χρηματοοικονομική Ανάλυση για Στελέχη» Οικονομικά για Νομικούς Μέρος 1ο Οι δυνάμεις της προσφοράς και της ζήτησης Μιχάλης Ανθρωπέλος, Δρ. 1

2 Πως ορίζεται μία αγορά Ως αγορά ορίζεται το σύνολο όλων των (δυνητικών) αγοραστών και όλων των πωλητών ενός συγκεκριμένου αγαθού ή υπηρεσίας. Αγοραστές (ΖΗΤΗΣΗ) Πωλητές (ΠΡΟΣΦΟΡΑ) Είδη αγορών: Υπάρχουν διάφορες μορφές αγορών που καθορίζονται από τον αριθμό των αγοραστών-πωλητών, από την οργάνωση, την ποικιλομορφία του αγαθού, τις αγκυλώσεις της αγοράς κλπ. Οι κυριότερες διακρίσεις είναι οι εξής: Ανταγωνισμός (τέλειος) Μονοπώλιο Ολιγοπώλιο Μονοπωλιακός ανταγωνισμός 2

3 Ανταγωνιστική αγορά Μια αγορά ενός αγαθού ονομάζεται (τέλεια) ανταγωνιστική όταν: (α) ο αριθμός των αγοραστών και των πωλητών είναι τόσο μεγάλος, ώστε η επίδραση που μπορεί να ασκήσει ο κάθε ένας από αυτούς στην αγορά είναι αμελητέα, (β) όλοι οι πωλητές προσφέρουν αγαθά που είναι ομοιόμορφα (δεν υπάρχει κάποια ουσιαστική διάκριση στην ποιότητα ή στο είδος) και (γ) δεν υπάρχουν περιορισμοί ως προς την είσοδο ή την έξοδο κάποιου μέλους της αγοράς. Στις περισσότερες αγορές μία ή περισσότερες από τις τρεις παραπάνω συνθήκες λίγο έως πολύ παραβιάζονται. Τα παραδείγματα τέλεια ανταγωνιστικών αγορών είναι ελάχιστα. Μόνο προσεγγίσεις μπορούμε να βρούμε, όπως η αγορά του σιταριού, η αγορά των διαδικτυακών προγραμματιστών, η αγορά φρούτων και λαχανικών (μεγάλης κλίμακας). 3

4 Διαμόρφωση τιμής στις ανταγωνιστικές αγορές Στο πρώτο μέρος του μαθήματος θα εξετάσουμε πως διαμορφώνονται οι τιμές σε τέλεια ανταγωνιστικές αγορές. Αυτό γίνεται για τους παρακάτω λόγους: Η απλότητα αυτών των αγορών. Πολλά από τα βασικά συμπεράσματα ισχύουν και στις άλλες μορφές αγορών. Θα είμαστε σε θέση να δούμε τις διαφορές που προκύπτουν στη διαμόρφωση της αγοράς όταν μία ή περισσότερες συνθήκες του ανταγωνισμού παραβιάζονται. Οι βασικοί πρωταγωνιστές στις αγορές είναι οι δυνάμεις της ζήτησης και της προσφοράς. 4

5 Ζήτηση (Demand) Η ζητούμενη ποσότητα είναι η ποσότητα ενός αγαθού ή μιας υπηρεσίας την οποία οι αγοραστές (ως σύνολο) θέλουν και μπορούν να αγοράσουν. Ο «νόμος» της ζήτησης Όταν αυξάνεται η τιμή ενός αγαθού (ceteris paribus), η ζητούμενη ποσότητα μειώνεται. Η καμπύλη ζήτησης είναι το διάγραμμα που απεικονίζει την (αρνητική) σχέση που έχουν η τιμή και η ζητούμενη ποσότητα ενός αγαθού (με άλλα λόγια πρόκειται για την απεικόνιση του νόμου της ζήτησης). 5

6 Τιμή Καμπύλη ζήτησης (παράδειγμα) Τιμή Αγαθού Ζητούμενη Καμπύλης Ζήτησης , , , , ,

7 Παράγοντες που καθορίζουν την ζήτηση (πέρα από την τιμή) Η ατομική και κατ επέκταση η αγοραία ζητούμενη ποσότητα επηρεάζονται προφανώς και από άλλους παράγοντες πέρα από τη τιμή. Οι κυριότεροι και πιο συνηθισμένοι είναι οι εξής: 1. Εισόδημα: Όταν το εισόδημα μειώνεται τότε για ορισμένα αγαθά η ζητούμενη ποσότητα μπορεί να μειωθεί (περίπτωση των κανονικών αγαθών), ενώ για κάποια άλλα αγαθά μπορεί να αυξηθεί (περίπτωση των κατώτερων αγαθών). 2. Τιμές των υποκατάστατων αγαθών: μείωση (αύξηση) της τιμής των υποκατάστατων αγαθών οδηγεί σε μείωση (αύξηση) της ζήτησης. 3. Τιμές των συμπληρωματικών αγαθών: μείωση (αύξηση) της τιμής των συμπληρωματικών αγαθών οδηγεί σε αύξηση (μείωση) της ζήτησης. 4. Προτιμήσεις των αγοραστών: ασφαλώς και οι προτιμήσεις των καταναλωτών αλλάζουν και οι αλλαγές αυτές αυξάνουν ή μειώνουν τη ζήτηση αναλόγως. 5. Προσδοκίες των αγοραστών. 7

8 Τιμή Πως επηρεάζουν αυτοί οι παράγοντες την καμπύλη ζήτησης; Τιμή Αγαθού Αρχική Ζητούμενη Νέα Ζητούμενη , , , , , Μετατόπιση Καμπύλης Ζήτησης Αρχική Ζήτηση Νέα Ζήτηση

9 Προσφορά (Supply) Η προσφερόμενη ποσότητα είναι η ποσότητα ενός αγαθού ή μιας υπηρεσίας την οποία οι πωλητές (ως σύνολο) θέλουν και μπορούν να πουλήσουν. Ο «νόμος» της προσφοράς Όταν αυξάνεται η τιμή ενός αγαθού (ceteris paribus), η προσφερόμενη ποσότητα αυξάνεται. Η καμπύλη προσφοράς είναι το διάγραμμα που απεικονίζει τη (θετική) σχέση που έχουν η τιμή και η προσφερόμενη ποσότητα ενός αγαθού (με άλλα λόγια πρόκειται για την απεικόνιση του νόμου της προσφοράς). 9

10 Τιμή Καμπύλη προσφοράς (παράδειγμα) Πίνακας Τιμή και σχήμα Αγαθού Προσφερόμενη Καμπύλης Προσφοράς 0 0 0,5 1, ,5 4, ,5 7, ,5 10, ,5 13,

11 Παράγοντες που καθορίζουν την προσφορά (πέρα από την τιμή) Η ατομική και κατ επέκταση η αγοραία προσφερόμενη ποσότητα επηρεάζονται προφανώς και από άλλους παράγοντες πέρα από τη τιμή. Οι κυριότεροι και πιο συνηθισμένοι είναι οι εξής: 1. Τιμές εισροών-πρώτων υλών-κόστους: Μια αύξηση του κόστους των πρώτων υλών θα μειώσει την παραγόμενη ποσότητα (θα κάνει τη πώληση λιγότερο επικερδή). 2. Τεχνολογία: Βελτίωση της τεχνολογίας σημαίνει μείωση του κόστους παραγωγής και κατά συνέπεια αυξάνει την προσφερόμενη ποσότητα. 3.Εξωτερικές επιδράσεις: παράγοντες όπως πολιτικές εξελίξεις, φυσικά φαινόμενα κλπ μπορεί να επηρεάσουν αισθητά την προσφερόμενη ποσότητα. 4. Προσδοκίες των πωλητών. 5. Ο αριθμός των πωλητών. 11

12 Τιμή Πως επηρεάζουν αυτοί οι παράγοντες την καμπύλη προσφοράς; Τιμή Αγαθού Αρχική Προσφερόμενη Νέα Προσφερόμενη 5 Μετατόπιση Καμπύλης Προσφοράς ,5 1,5 8, ,5 4,5 11, ,5 7,5 14, ,5 10,5 17, ,5 13,5 20, Αρχική Προσφορά Νέα Προσφορά

13 Ζήτηση και προσφορά μαζί σε ισορροπία Λέμε ότι μία αγορά ότι βρίσκεται σε ισορροπία (equilibrium) όταν η προσφερόμενη ποσότητα είναι ίση με τη ζητούμενη ποσότητα. Η τιμή ισορροπίας: Η τιμή στην οποία η ζητούμενη ποσότητα είναι ίση με τη προσφερόμενη ονομάζεται τιμή ισορροπίας. Η ποσότητα ισορροπίας: Η ζητούμενη και προσφερόμενη ποσότητα όταν η τιμή είναι η τιμή ισορροπίας. Στην τιμή ισορροπίας, η ποσότητα που οι πωλητές θέλουν και μπορούν να πουλήσουν είναι ακριβώς η ίδια με την ποσότητα την οποία οι αγοραστές είναι θέλουν και μπορούν να αγοράσουν. Τότε λέμε ότι η αγορά εκκαθαρίζεται (market clears out). 13

14 Γιατί η ανταγωνιστική αγορά ισορροπεί; Γιατί όμως οι αγοραστές και οι πωλητές (εάν δεν υπάρχουν εξωτερικοί περιορισμοί) κινούν την αγορά προς την ισορροπία, δηλαδή στην ισότητα προσφοράς και ζήτησης; Ας δούμε τι γίνεται όταν η αγορά δεν βρίσκεται σε ισορροπία, δηλαδή η τιμή αγοράς δεν είναι ίση με την τιμή ισορροπίας. 1 η περίπτωση: Η τιμή αγοράς είναι μεγαλύτερη από τη τιμή ισορροπίας: Επειδή η τιμή είναι υψηλή, οι πωλητές θα προσφέρουν υψηλότερη ποσότητα αγαθού (νόμος της προσφοράς). Όμως ο νόμος της ζήτησης μας λέει ότι οι αγοραστές θα έχουν μειωμένη ζήτηση για το αγαθό αυτό. Το αποτέλεσμα είναι να υπάρχει πλεόνασμα του αγαθού: Υπάρχει δηλαδή μια ποσότητα που οι πωλητές δεν μπορούν να πουλήσουν (υπερβάλλουσα προσφορά). Οι πωλητές θα αναγκαστούν να μειώσουν την τιμή για να κάνουν πιο ελκυστικό το αγαθό στους αγοραστές (αύξηση της ζήτησης). 14

15 Γιατί η ανταγωνιστική αγορά ισορροπεί; 2 η περίπτωση: Η τιμή αγοράς είναι μικρότερη από τη τιμή ισορροπίας: Επειδή η τιμή είναι χαμηλή, οι αγοραστές θα ζητήσουν υψηλότερη ποσότητα αγαθού (νόμος της ζήτησης). Όμως ο νόμος της προσφοράς μας λέει ότι οι πωλητές θα δίνουν μειωμένη προσφορά για το αγαθό αυτό. Το αποτέλεσμα είναι να υπάρχει έλλειψη του αγαθού: Υπάρχει δηλαδή ένα μέρος της ζητούμενης ποσότητας που δεν καλύπτεται από την προσφορά (υπερβάλλουσα ζήτηση). Οι πωλητές θα αντιληφθούν ότι μπορούν να πουλήσουν την ίδια ποσότητα αγαθού σε μεγαλύτερη τιμή, κάτι που σύμφωνα με το νόμο της ζήτησής θα μειώσει τη ζητούμενη ποσότητα. Με την αύξηση της τιμής και τη μείωση της ζήτησης η αγορά θα κινηθεί προς την ισορροπία. 15

16 Τιμή Ο «νόμος» της προσφοράς και της ζήτησης Το φαινόμενο κατά το οποίο η τιμή ενός αγαθού προσαρμόζεται έτσι ώστε η προσφορά να είναι ίση με την ζήτηση καλείται συχνά ως ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης. 5 Τιμή και Ισορροπίας Τιμή ισορροπίας Προσφορά Ζήτηση ισορροπίας

17 Πως και γιατί αλλάζουν οι τιμές ισορροπίας; o Ναι, αλλά οι τιμές δεν παραμένουν σταθερές. Αλλάζουν και μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις με μεγάλη συχνότητα. o Τι είναι αυτό που μετατοπίζει την ισορροπία στην αγορά; Η απάντηση είναι ότι επιδρούν οι άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν είτε τη ζήτηση είτε τη προσφορά του αγαθού. Αν ένας ή περισσότεροι από τους παράγοντες μεταβληθεί τότε θα αλλάξει η ζήτηση ή/και η προσφορά, με αποτέλεσμα να μετατοπιστεί και η ισορροπία. Πως αλλάζει την ισορροπία η μεταβολή ενός παράγοντα; Βήματα: 1. Αλλάζει η προσφορά, η ζήτηση ή και τα δύο; 2. Προς ποια κατεύθυνση μετατοπίζεται η ζήτηση και η προσφορά; 3. Σκέψου λίγο το διάγραμμα για να δεις που θα βρίσκεται η νέα ισορροπία. 17

18 Παράδειγμα μεταβολής της ζήτησης Πως θα επηρεάσει την τιμή του παγωτού η αύξηση της θερμοκρασίας; Ας δούμε τα τρία βήματα: 1. Ο ζεστός καιρός επηρεάζει τη ζήτηση για τα παγωτά γιατί αλλάζει τις προτιμήσεις των αγοραστών. Δεν επηρεάζει όμως την προσφορά. 2. Η επιρροή στη ζήτηση είναι θετική, γιατί οι προτιμήσεις των αγοραστών για παγωτά είναι πιο έντονες όταν ο καιρός είναι ζεστός. Άρα η κατεύθυνση της αλλαγής στη ζήτηση είναι στα δεξιά (αύξηση). Η προσφορά παραμένει αμετάβλητη. 3. Η μετατόπιση της καμπύλης ζήτησης στα δεξιά έχει σαν αποτέλεσμα η νέα ισορροπία να προσδιορίζεται σε μεγαλύτερη τιμή και μεγαλύτερη ποσότητα (κάτι διαισθητικά αναμενόμενο). 18

19 Παράδειγμα μεταβολής της ζήτησης και προσφοράς Υπάρχουν περιπτώσεις που περισσότεροι από δύο παράγοντες επιδρούν ταυτόχρονα. Πως θα επηρεάσει την τιμή του παγωτού η αύξηση της θερμοκρασίας και ο τερματισμός της λειτουργίας μερικών εργοστασίων παραγωγής; 1. Ο ζεστός καιρός επηρεάζει τη ζήτηση για τα παγωτά και δεν επηρεάζει όμως την προσφορά. Ο τερματισμός λειτουργίας των εργοστασίων επηρεάζει την προσφορά γιατί μειώνει τον αριθμό των πωλητών. 2. Η επιρροή στη ζήτηση είναι θετική, άρα η κατεύθυνση της αλλαγής στη ζήτηση είναι στα δεξιά (αύξηση). Η μείωση των πωλητών επηρεάζει αρνητικά την προσφορά και επομένως η κατεύθυνση της αλλαγής στην προσφορά είναι επίσης αριστερά (μείωση). 3. Υπάρχουν δύο αλλαγές: Μετατόπιση της ζήτησης στα δεξιά και μετατόπιση της προσφοράς στα αριστερά. Η νέα τιμή ισορροπίας θα είναι μεγαλύτερη ή μικρότερη; 19

20 Παράδειγμα μεταβολής της ζήτησης και προσφοράς Πως θα επηρεάσει την τιμή του παγωτού η αύξηση της θερμοκρασίας και μία βελτίωση της τεχνολογίας που μειώνει το κόστος παραγωγής; 1. Ο ζεστός καιρός επηρεάζει τη ζήτηση για τα παγωτά και δεν επηρεάζει όμως την προσφορά. Η νέα τεχνολογία επηρεάζει την προσφορά γιατί μειώνει το κόστος παραγωγής. 2. Η επιρροή στη ζήτηση είναι θετική, άρα η κατεύθυνση της αλλαγής στη ζήτηση είναι στα δεξιά (αύξηση). Η μείωση του κόστους που επιφέρει η νέα τεχνολογία επηρεάζει θετικά την προσφορά και επομένως η κατεύθυνση της αλλαγής στην προσφορά είναι επίσης δεξιά (αύξηση). 3. Υπάρχουν δύο αλλαγές: Μετατόπιση της ζήτησης στα δεξιά και μετατόπιση της προσφοράς στα δεξιά. Η νέα τιμή ισορροπίας θα είναι μεγαλύτερη ή μικρότερη; 20

21 Ερωτήσεις για μελέτη - σκέψη Ποιος κατά την γνώμη σας είναι ο βασικότερος λόγος για τον οποίον οι ακόλουθες αγορές δεν είναι ανταγωνιστικές: η αγορά γάλατος στην Ελλάδα, η αγορά των καταθετικών λογαριασμών στην Γερμανία, η αγορά των αυτοκινήτων στην Ιταλία, η παγκόσμια αγορά πετρελαίου. Πως μπορεί να επηρεαστεί η τιμή μιας μετοχής μιας εταιρείας όταν προβλέπεται ότι θα εμφανίσει μεγάλες ζημιές στο τρέχον και στον επόμενο έτος; Η επίδραση της διαφήμισης. Δείτε την ερώτηση 11 στα Προβλήματα και Εφαρμογές της σελ. 180 του συγγράμματος. Πως θα επηρεαστεί η τιμή του πετρελαίου από τη μείωση της παγκόσμιας κατανάλωσης προϊόντων και τη ταυτόχρονη αύξηση της παραγωγής φυσικού αερίου; 21