ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Β : ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: Διδασκαλία του νέου βιβλίου Γεωλογίας

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Β : ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: Διδασκαλία του νέου βιβλίου Γεωλογίας Γεωγραφίας της Α Γυμνασίου στην ψηφιακή τάξη: νέες εκπαιδευτικές προσεγγίσεις και μία πρώτη αποτίμησή τους. ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Μακρίδου Κ. Θεοδώρα Γεωλόγος Περιβαλλοντολόγος MSc, Πειραματικό Γυμνάσιο ΑΕΙ Πατρών. Αγ. Κωνσταντίνου 33, Πλατάνι Ρίου 26504, τηλ. 2610991348 6974305022 thmakrid@sch.gr 1

Διδασκαλία του νέου βιβλίου Γεωλογίας Γεωγραφίας της Α Γυμνασίου στην ψηφιακή τάξη: νέες εκπαιδευτικές προσεγγίσεις και μία πρώτη αποτίμησή τους. Μακρίδου Κ. Θεοδώρα Περίληψη Το τρέχον σχολικό έτος για πρώτη φορά οι μαθητές της Α Γυμνασίου είχαν στη διάθεσή τους φορητούς ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Επίσης φέτος οι μαθητές της Α διδάχθηκαν το νέο βιβλίο Γεωλογίας- Γεωγραφίας των Κ. Παυλόπουλου και Α. Γαλάνη. Σε αυτή την εργασία παρουσιάζονται οι διάφορες εκπαιδευτικές προσεγγίσεις που εφαρμόστηκαν κατά τη διδασκαλία της Γεωλογίας-Γεωγραφίας στην Α τάξη του Πειραματικού Γυμνασίου ΑΕΙ Πατρών, καθώς και μία αξιολόγησή τους. Στόχος ήταν η ανακάλυψη της γνώσης με διαφορετικούς τρόπους, με σκοπό την ανάπτυξη ποικίλων ικανοτήτων των μαθητών, την διατήρηση του ενδιαφέροντος και τη διαθεματική προσέγγιση της ύλης. Για την εφαρμογή της ψηφιακής τάξης έγινε χρήση του λογισμικού «Γεωγραφία Α και Β», που είχαν στη διάθεσή τους οι μαθητές, αλλά και το λογισμικό «Ταξιδεύοντας με τους χάρτες», το οποίο προβαλλόταν με τη χρήση βιντεοπροβολέα. Οι μαθητές εργάστηκαν με τη βοήθεια των φύλλων εργασίας και δραστηριοτήτων του λογισμικού ή με φύλλα εργασίας που συνέταξε η καθηγήτριά τους και τη χρήση των φορητών Η/Υ. Επίσης υπήρξε συνεργασία του σχολείου με το τμήμα Γεωλογίας του Πανεπιστήμιου Πατρών. Οι μαθητές συμμετείχαν σε διάλεξη συζήτηση που πραγματοποιήθηκε στο χώρο του σχολείου και επισκέφτηκαν το αντίστοιχο Τμήμα. Άλλοι τρόποι διδακτικής προσέγγισης ήταν η εργασία στο ύπαιθρο, η κατασκευή απλών πειραματικών διατάξεων και διαγραμμάτων και βέβαια η χρήση του τετραδίου εργασιών. Φύλλα εργασίας από όλες τις δραστηριότητες συλλέχθηκαν, μελετήθηκαν και έγινε μία αξιολόγηση της προσπάθειας. Λέξεις κλειδιά: Γεωγραφία, ψηφιακή τάξη, διαδίκτυο, λογισμικό, εργασία πεδίου. 2

Διδασκαλία του νέου βιβλίου Γεωλογίας Γεωγραφίας της Α Γυμνασίου στην ψηφιακή τάξη: νέες εκπαιδευτικές προσεγγίσεις και μία πρώτη αποτίμησή τους. Μακρίδου Κ. Θεοδώρα Εισαγωγή Η διδασκαλία της Γεωγραφίας, εκτός από το σχολικό βιβλίο γινόταν συνήθως με χρήση επιπλέον διδακτικών μέσων, όπως χαρτών, γενικών ή θεματικών, της υδρογείου σφαίρας, φωτογραφικού υλικού κ.ά.. Η Γεωλογία Γεωγραφία είναι ένα αντικείμενο, με μεγάλη ποικιλία θεματικών πεδίων και είναι δύσκολη στις περισσότερες περιπτώσεις η άμεση επαφή του μαθητή με αυτό που διδάσκεται.. Καταλαβαίνουμε λοιπόν, ότι όσο περισσότερα διδακτικά μέσα και μάλιστα νέες τεχνολογίες χρησιμοποιούμε, τόσο πιο εύκολο και ελκυστικό γίνεται το μάθημα για τους μαθητές. Φέτος οι μαθητές της Α Γυμνασίου είχαν στη διάθεσή τους φορητούς ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Επίσης ήταν η πρώτη χρονιά που οι μαθητές της Α διδάχθηκαν το νέο βιβλίο Γεωλογίας- Γεωγραφίας των Κ. Παυλόπουλου και Α. Γαλάνη. Κατά τη διδασκαλία της Γεωλογίας- Γεωγραφίας, στην Α τάξη του Πειραματικού Γυμνασίου ΑΕΙ Πατρών, εφαρμόστηκαν διάφορες διδακτικές προσεγγίσεις με σκοπό την ανάπτυξη ποικίλων δεξιοτήτων των μαθητών, την καλύτερη κατανόηση του μαθήματος και την διατήρηση του ενδιαφέροντος των μαθητών. Γι αυτό το σκοπό σε αρκετές διδακτικές ώρες το μάθημα έγινε με τη χρήση φορητών ηλεκτρονικών υπολογιστών ενώ επιπλέον υπήρχε συνεργασία με το Τμήμα Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Άλλες δραστηριότητες που αναπτύχθηκαν στα πλαίσια του μαθήματος ήταν η εργασία στο ύπαιθρο και στο εργαστήριο Φυσικών Επιστημών. Επίσης σε αρκετές ενότητες έγινε χρήση του τετραδίου εργασιών του μαθητή. Σκοπός της εργασίας αυτής είναι η παρουσίαση, ο σχολιασμός και μια πρώτη προσπάθεια αξιολόγησης αυτών των δραστηριοτήτων. Ψηφιακή τάξη Στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας, οι υπολογιστές και το διαδίκτυο αποτελούν πολυδύναμα μέσα επικοινωνίας, αναζήτησης, επεξεργασίας και διάδοσης της πληροφορίας. Η εισαγωγή της χρήσης των υπολογιστών στην εκπαίδευση δημιούργησε ελπίδες για τη επίλυση πολλών διδακτικών μαθησιακών προβλημάτων. Για να αξιοποιηθεί κατάλληλα ο υπολογιστής στην τάξη και να αποτελέσει λειτουργικό μέρος της διδασκαλίας και της μάθησης, χρειάζονται αλλαγές στο περιβάλλον και στις παραδοσιακές διδακτικές πρακτικές με στόχο τη δημιουργία ενός νέου μαθησιακού περιβάλλοντος, που θα διευκολύνει την αλληλεπίδραση του μαθητή με τον υπολογιστή και την ενεργή συμμετοχή του στην αναζήτηση και επεξεργασία της πληροφορίας. (Ψύλλος Δ. κ. α., 2008) Έχοντας αυτά υπόψη, έγινε φέτος μια προσπάθεια να εφαρμοστεί η χρήση των Η/Υ σε αρκετές διδακτικές ώρες. Στόχος αυτής της προσπάθειας ήταν η ενεργός εμπλοκή των μαθητών, η ανάπτυξη κριτικής σκέψης και η αλληλεπίδραση μαθητών και διδασκόντων. Γι αυτό το λόγο ακολουθήθηκαν εκπαιδευτικά σενάρια με συγκεκριμένους διδακτικούς στόχους σύμφωνα με την ενότητα που διδασκόταν, αλλά και μακροπρόθεσμους διδακτικούς στόχους. Οι δραστηριότητες των σεναρίων και η σχέση τους με τα λογισμικά περιγράφονταν με φύλλα εργασίας. Για την υλοποίηση της ψηφιακής τάξης οι μαθητές είχαν στη διάθεσή τους φορητούς ηλεκτρονικούς υπολογιστές, το λογισμικό Γεωγραφία Α και Β και το αντίστοιχο φύλλο εργασίας της ενότητας που διδάσκονταν. Παράλληλα γινόταν προβολή του παραπάνω λογισμικού για να διευκολύνεται η χρήση του από όλους τους μαθητές. Δυστυχώς δεν υπήρχε η δυνατότητα χρήσης του διαδικτύου από τους μαθητές, παρά μόνο από τον Η/Υ που χειριζόταν η καθηγήτρια και πρόβαλε στην οθόνη. Ένα άλλο λογισμικό που χρησιμοποιήθηκε ήταν το «Ταξιδεύοντας με τους χάρτες». Επίσης γινόταν προβολή των ηλεκτρονικών σχολικών χαρτών διαφόρων θεμάτων. Στις δραστηριότητες που έγιναν χρησιμοποιήθηκαν κυρίως τα φύλλα εργασίας του λογισμικού Γεωγραφία Α και Β. Επίσης κάποιες φορές συνέταξε η καθηγήτρια τα φύλλα εργασίας όπως στην ενότητα «Ήπειροι Στιγμιότυπα». Τα φύλλα εργασίας δίνονταν φωτοτυπημένα και συλλέγονταν 3

στο τέλος της διδακτικής ώρας. Ακολουθούν δύο παραδείγματα υλοποίησης της ψηφιακής τάξης και ο σχολιασμός τους.. Κατά τη διδασκαλία των λιθοσφαιρικών πλακών και της γένεσης των σεισμών έγινε χρήση των φύλλων εργασίας 3 και 4, από την ενότητα Εσωτερικό της Γης του λογισμικού «Γεωγραφία Α και Β». Η διάρκεια εφαρμογής ήταν μία διδακτική ώρα. Οι μαθητές με ιδιαίτερη ευκολία συσχέτισαν την κατανομή των σεισμών με τα όρια των λιθοσφαιρικών πλακών και τις περιοχές με ελάχιστη σεισμικότητα με το εσωτερικό τους. Επίσης εντόπισαν περιοχές της Γης με έντονη σεισμικότητα, συμπεριλαμβάνοντας σε αυτές και την Ελλάδα. Ένα 30 % των μαθητών μάλιστα προσδιόρισε ότι οι λιθοσφαιρικές πλάκες που συγκρούονται στην περιοχή μας είναι η Ευρασιατική και η Αφρικανική. Στο επόμενο φύλλο εργασίας, για τους σημαντικότερους σεισμούς στον κόσμο, με ευκολία συμπλήρωσαν τα στοιχεία του πίνακα, για τους σεισμούς στην Τουρκία και την Σιβηρία, όπως φαίνεται πιο κάτω. Τόπος και χρόνος σεισμού Σιβηρία, Καμτσιάκα 4/11/1952 Τουρκία, Ιζμίτ 17/8/1999 Μέγεθος σεισμού (ρίχτερ) Γεωγραφικό μήκος Γεωγραφικό πλάτος 9,0 160,06 Ε 52,76 Ν καμία Απώλειες ανθρώπινων ζωών 7,6 30,0 Ε 40,7 Ν 17118 άνθρωποι Όταν τους ζητήθηκε να εξηγήσουν τη διαφορά στις επιπτώσεις των δύο σεισμών, το 40% των μαθητών ανέφερε ότι μεγαλύτερες απώλειες υπήρχαν στην Τουρκία, επειδή είναι πιο πυκνοκατοικημένη, σε σχέση με τη Σιβηρία, κι ας ήταν μεγαλύτερης έντασης ο σεισμός στη Σιβηρία. Στην επόμενη δραστηριότητα όπου δίνονται οι νυχτερινές δορυφορικές φωτογραφίες των παραπάνω περιοχών όλοι οι μαθητές ερμήνευσαν τη διαφορά των δύο σεισμών σε ανθρώπινες απώλειες. Η διαπίστωσή μας μετά από την εφαρμογή αυτών των δραστηριοτήτων ήταν ότι οι μαθητές ανακάλυψαν και κατανόησαν με ιδιαίτερη ευκολία την αιτία γένεσης των σεισμών. Για την διδασκαλία της ενότητας «Αφρική: φυσικό περιβάλλον και άνθρωποι» έγινε χρήση του διαδικτύου και των λογισμικών «Γεωγραφία Α και Β» και «Ταξιδεύοντας με τους χάρτες». Για τη δημιουργία του διδακτικού σεναρίου αυτής της ενότητας έγινε χρήση του έργου «Ένταξη της χρήσης ΤΠΕ στα Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών ειδικότητας μέσω σεναρίων», λαμβάνοντας υπόψη τα αντίστοιχα κείμενα στο βιβλίο του μαθητή. Παράλληλα οι μαθητές χρησιμοποιούσαν τα τετράδια εργασιών τοποθετώντας στοιχεία στον αντίστοιχο χάρτη όταν οι δραστηριότητες το απαιτούσαν. Η διάρκεια εφαρμογής ήταν δύο διδακτικές ώρες. Ενδεικτικά παρουσιάζονται κάποιες δραστηριότητες. Στην αρχή έγινε σύνδεση με το διαδίκτυο και χρήση της μηχανής αναζήτησης www.yahooligans.com, που περιέχει σελίδες κατάλληλες για παιδιά. Οι λέξεις κλειδιά που χρησιμοποιήθηκαν ήταν Africa maps. Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον οι μαθητές είδαν πως μπορούν να αντλήσουν πληροφορίες, χάρτες, φωτογραφικό υλικό για το θέμα που μελετούν και αρκετοί αποθήκευσαν τις διευθύνσεις για περαιτέρω διερεύνηση. Άλλη δραστηριότητα αφορούσε τον εντοπισμό της θέση της Αφρικής στον κόσμο. Σύμφωνα με ερώτηση του βιβλίου οι μαθητές πρέπει να εντοπίσουν ανάμεσα σε ποιους παραλλήλους και μεσημβρινούς εκτείνεται η ήπειρος. Στο λογισμικό Γεωγραφία Α και Β, επιλέγουν «Επιφάνεια της Γης» και μετά «Ανάγλυφο, διαίρεση του κόσμου». Μετακινώντας τον εξερευνητή από το βορειότερο στο νοτιότερο άκρο και από το δυτικότερο στο ανατολικότερο, διαβάζουν στο κάτω μέρος της οθόνης τις συντεταγμένες των σημείων και βρίσκουν την απάντηση στη δραστηριότητα. Μεγάλο μέρος των μαθητών εργάστηκε σωστά, όμως υπήρχαν μαθητές που δυσκολεύτηκαν να αντιστοιχίσουν το γεωγραφικό πλάτος με τον αντίστοιχο παράλληλο. Εδώ με τη χρήση του βιντεοπροβολέα έγινε υπενθύμιση των στοιχείων στην τάξη. Για τη μελέτη του κειμένου «η μετανάστευση στο Σερενγκέτι» οι μαθητές εργάστηκαν όπως περιγράφεται πιο κάτω. Στον δικτυακό τόπο www.maps.google.com αναζήτησαν τους όρους 4

Serengeti National Park, Tanzania και προσδιόρισαν τη θέση του πάρκου, σημειώνοντάς τη στο δικό τους χάρτη. Προκειμένου να κατανοήσουν την αιτία της μετανάστευσης των ζώων, που είναι η εναλλαγή της εποχής των βροχών με περίοδο ξηρασίας και η αναζήτηση τροφής, χρησιμοποίησαν το λογισμικό «Γεωγραφία Α και Β». Επέλεξαν «Ατμόσφαιρα της Γης», κατόπιν «Κλίμα του Κόσμου» και «Βροχόπτωση». Παρατηρώντας τον βροχομετρικό χάρτη της Αφρικής, κάθε μήνα, καλούνται να εντοπίσουν την μετακίνηση των βροχοπτώσεων προς το νότο, από τον Νοέμβριο έως και τον Φεβρουάριο, οπότε το χορτάρι είναι πλούσιο σε αυτές τις περιοχές και συνεπώς να ερμηνεύσουν τη μετακίνηση των κοπαδιών στις νοτιοανατολικές πεδιάδες αυτή την περίοδο. Επίσης προσδιορίζουν τους μήνες που επικρατεί ξηρασία και τους αντιστοιχούν με την μετανάστευση των κοπαδιών στα βορειοδυτικά δάση. Συγχρόνως έγινε χρήση του χάρτη της βλάστησης ανά εποχή. Σημαντικός αριθμός των μαθητών οδηγήθηκε στο σωστό συμπέρασμα, χρειάστηκε όμως και η παρέμβαση της καθηγήτριας με τη βοήθεια της προβολής για την καλύτερη κατανόηση. Στον δικτυακό τόπο www.wildwatch.com/content/great_migration/deafault.php είδαν την μηνιαία μετακίνηση των κοπαδιών πάνω στο χάρτη, καθώς και φωτογραφίες των κοπαδιών. Κατόπιν στο λογισμικό «Ταξιδεύοντας με τους χάρτες» εστίασαν στην συγκεκριμένη περιοχή, σχεδίασαν τη διαδρομή που ακολουθούν τα ζώα και με τον μετρητή αποστάσεων υπολόγισαν το συνολικό μήκος της. Στη συγκεκριμένη δραστηριότητα αρκετοί μαθητές παρουσίασαν δυσκολία, όμως έδειξαν ενδιαφέρον να την κατανοήσουν και να την υλοποιήσουν. Συμπεράσματα από την υλοποίηση της ψηφιακής τάξης. Η προσπάθεια ένταξης των Η/Υ στη διδασκαλία, που έγινε φέτος, έδωσε θετικά μηνύματα, παρ όλες τις δυσκολίες που προέκυψαν στην εφαρμογή. Μία δυσκολία που αντιμετωπίσθηκε ήταν ότι για το λογισμικό της Γεωγραφίας δεν αρκούσε η αποσυμπίεση των αρχείων, αλλά χρειαζόταν και εγκατάσταση προσθέτων, κάτι που οι περισσότεροι μαθητές αδυνατούσαν να κάνουν. Εδώ χρειάστηκε η βοήθεια του καθηγητή της πληροφορικής. Επίσης ορισμένοι μαθητές, ευτυχώς μικρός αριθμός, δεν είχαν προηγούμενη εμπειρία με τους Η/Υ και παρουσίασαν δυσκολία στη χρήση του λογισμικού. Αυτό το πρόβλημα αντιμετωπίστηκε με τη χρήση βιντεοπροβολέα στον Η/Υ που χειριζόταν η καθηγήτρια, προκειμένου να δίνει οδηγίες όπου χρειαζόταν. Η χρήση βιντεοπροβολέα βοήθησε και στην περίπτωση που κάποιοι μαθητές δεν είχαν φέρει τον φορητό Η/Υ. Πάντως πολύ νωρίς οι μαθητές απέκτησαν ευχέρεια χειρισμού των προγραμμάτων. Στόχος ήταν η σύνταξη σεναρίου διδασκαλίας ώστε ο μαθητής να αντλεί βήμα - βήμα τη γνώση, να παρατηρεί, να συγκρίνει, να ανατρέπει προϋπάρχουσες αντιλήψεις όπου χρειάζεται και να συνεργάζεται. Το μάθημα ήταν πιο ευχάριστο και συμμετείχε σχεδόν το σύνολο της τάξης. Οι περισσότεροι μαθητές ακολουθούσαν τις οδηγίες χρήσης του λογισμικού και απαντούσαν σωστά στις ερωτήσεις. Επίσης στις ερωτήσεις αξιολόγησης στο τέλος του μαθήματος η συμμετοχή των μαθητών ήταν μεγαλύτερη και πιο εύστοχη, από ότι στην κλασσική διδασκαλία. Πολλές δύσκολες έννοιες έγιναν πιο εύκολα αντιληπτές και οι παρανοήσεις των μαθητών ήταν λιγότερες. Μία ανησυχία αρχικά, ήταν ότι χρησιμοποιώντας οι μαθητές τους υπολογιστές μήπως ασχολούνταν με άλλα θέματα ή παιχνίδια που είχαν αποθηκεύσει στον προσωπικό τους Η/Υ. Η πράξη όμως έδειξε ότι όταν υπάρχει φύλλο εργασίας που καθοδηγεί τον μαθητή σε συγκεκριμένους στόχους αυτός ο κίνδυνος εκλείπει. Δεν πρέπει να ξεφεύγει της προσοχής όμως, ότι για την υλοποίηση της ψηφιακής τάξης ο χρόνος προετοιμασίας του καθηγητή είναι αυξημένος, ιδιαίτερα φέτος που ήταν η πρώτη χρονιά. Επίσης η ενημέρωση και επιμόρφωση των διδασκόντων για τις νέες τεχνολογίες πρέπει να είναι συνεχής, κάτι όχι ιδιαίτερα εύκολο. Παρ όλες τις αδυναμίες της, καθώς δεν υπήρχε προηγούμενη εμπειρία, αυτή η προσπάθεια είχε θετική απήχηση στους μαθητές. Συνεργασία με το τμήμα Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών Οι επισκέψεις σε χώρους ή η επικοινωνία με φορείς, σχετικούς με το μάθημα που διδάσκεται, είναι προφανές ότι βοηθούν στην εκπαιδευτική διαδικασία. Φέτος το Πανεπιστήμιο των Πατρών οργάνωσε καλύτερα από κάθε άλλη χρονιά επισκέψεις γνωριμίας των σχολείων στα διάφορα Πανεπιστημιακά Τμήματα. Εδώ τίθεται πάλι το πρόβλημα της μετακίνησης των μαθητών. 5

Ευτυχώς το σχολείο μας βρίσκεται κοντά στο Πανεπιστήμιο Πατρών. Έτσι υπήρχε η δυνατότητα καθηγητής του Πανεπιστημίου να έρθει στο σχολείο μας, αλλά και οι μαθητές να επισκεφτούν το Τμήμα Γεωλογίας. Κατά τη διδασκαλία της ενότητας «Ωκεανοί και Θάλασσες» οι μαθητές συμμετείχαν σε παρουσίαση - συζήτηση με τον κ. Παπαθεοδώρου Γεώργιο, αναπληρωτή καθηγητή του Εργαστηρίου Θαλάσσιας Γεωλογίας και Φυσικής Ωκεανογραφίας. Πληροφορήθηκαν όχι μόνο για το υποθαλάσσιο ανάγλυφο, αλλά και για τις μεθόδους εξερεύνησης του θαλάσσιου περιβάλλοντος, παλαιότερα και σήμερα. Έμαθαν για τα κυριότερα όργανα που χρησιμοποιούνται και είδαν βίντεο από υποβρύχιες λήψεις. Συζήτησαν και για άλλες εφαρμογές της μελέτης του θαλάσσιου περιβάλλοντος, όπως ο εντοπισμός αρχαίων ή νεώτερων ναυαγίων και η προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος (Εικ. 2). Στην επίσκεψή στο Τμήμα Γεωλογίας με τον επίκουρο καθηγητή Τσικούρα Βασίλειο, «περπάτησαν» την ιστορία της Γης. Σε ένα διάγραμμα μήκους 30m, παρουσιάζονταν οι γεωλογικοί αιώνες, με μήκος ανάλογο της διάρκειά τους, οι αντίστοιχες μεταβολές στη Γη και η εξέλιξη των οργανισμών. Σχολιάστηκε ότι η διάρκεια του ανθρώπου πάνω στη Γη αντιστοιχεί σε μια λεπτή γραμμή, με στόχο το σεβασμό που οφείλουμε να έχουμε σε όλα αυτά που μας περιβάλλουν και βρίσκονται πάνω στον πλανήτη μας, πολύ πριν από μας. Παρακολούθησαν παρουσίαση με θέμα τη δημιουργία της Γης και το σχηματισμό των πετρωμάτων. Είδαν ταινία για τις χρήσεις των ορυκτών πρώτων υλών και τη συμβολή τους στον πολιτισμό. Έγινε επίδειξη εντυπωσιακών κρυστάλλων, ορυκτών πετρωμάτων και μεταλλευμάτων (Εικ. 3) και παρατήρησαν στο μικροσκόπιο ορυκτά και πετρώματα. Η λέκτορας υδρογεωλογίας Ζαγγανά Ελένη παρουσίασε το νερό ως στοιχείο του φυσικού περιβάλλοντος και τη χρήση του από τον άνθρωπο. Συζητήθηκε με τους μαθητές πόσο σημαντική είναι η σωστή διαχείριση του. Οι περισσότεροι μαθητές συμμετείχαν στις παρουσιάσεις - συζητήσεις με ενδιαφέρον. Εργασία στο ύπαιθρο Κατά τη διδασκαλία του μαθήματος της Γεωγραφίας είναι σημαντικό να υπάρχει η δυνατότητα για δραστηριότητες στο ύπαιθρο όπως συμβαίνει σε άλλες χώρες (Μ. Βρετανία, ΗΠΑ) (Ρέλλου και Λαμπρινός 2004). Η εκπαιδευτική αξία της εργασίας πεδίου συνοψίζεται στα εξής: 1) υπάρχει σχέση υψηλής απόδοσης στη Γεωγραφία και παρουσίας της εργασίας πεδίου στο σχολικό πρόγραμμα, 2) η εκπαιδευτική ψυχολογία υποστηρίζει ότι η βιωματική μάθηση βοηθάει στα προσδοκώμενα αποτελέσματα μάθησης και 3) έρευνες κατά τη διαδικασία της εργασίας υπαίθρου δείχνουν ότι υπάρχει γνωστικό και συναισθηματικό κέρδος (σύνδεση με την πραγματικότητα, συνεργασία, ενεργός συμμετοχή στη μάθηση, επίλυση προβλημάτων). (Foskett 1999, Γιώτη και Κατσίκης 2007). Σύμφωνα με τα ισχύοντα στα ελληνικά σχολεία είναι γνωστό ότι η μετακίνηση των μαθητών ενός τμήματος ή μίας τάξης είναι ιδιαίτερα δύσκολη. Ευτυχώς η τοποθεσία του Πειραματικού Γυμνάσιου ΑΕΙ Πατρών βοήθησε στην υλοποίηση διδασκαλίας στο ύπαιθρο. Οι μαθητές κάθισαν στην ψηλότερη σειρά του υπαίθριου θεάτρου, που βρίσκεται στο προαύλιο του σχολείου. Από τη θέση αυτή φαίνεται μεγάλο τμήμα του Πατραϊκού κόλπου, η γέφυρα Ρίου Αντιρρίου, κοντινοί λόφοι, τμήμα του Παναχαϊκού όρους και το νότιο τμήμα του Νομού Αιτωλοακαρνανίας (Εικ. 4). Η διδασκαλία στο ύπαιθρο έγινε στην ενότητα Χάρτες και είχε διάρκεια μία διδακτική ώρα. Στους μαθητές δόθηκε μία φωτοτυπία χάρτη της περιοχής και ένα φύλλο εργασίας. Επίσης υπήρχαν στη διάθεση των μαθητών δύο πυξίδες. Στόχοι της δραστηριότητας: 1. Να εντοπίζουν τη θέση τους στο χάρτη. 2. Να προσανατολίζουν το χάρτη στο χώρο, με τη βοήθεια σημείων που προβάλλονται στο χάρτη και διακρίνονται στο χώρο και με τη βοήθεια πυξίδας. 3. Να αναγνωρίζουν σημεία στο χώρο γύρω τους και να τα εντοπίζουν στο χάρτη. 4. Να μετρούν αποστάσεις με τη βοήθεια της κλίμακας. 5. Να βρίσκουν συντεταγμένες τόπων με τη βοήθεια του χάρτη. 6

6. Να αξιολογούν τη σημασία του ανάγλυφου στις ανθρώπινες δραστηριότητες. ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Α ΤΑΞΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑ: Χάρτες. ΘΕΜΑ: Εργασία στο ύπαιθρο. Ονοματεπώνυμο: Τμήμα: Ημερομηνία: Απαραίτητα υλικά: Χάρτης της περιοχής. Χάρακας Διαβήτης, Τετράδιο, μολύβι. Πυξίδα. Φύλλο εργασίας. 1. Εντόπισε 2-3 γνωστές τοποθεσίες (πχ. ακρωτήρια, βουνοκορφές, οικισμούς) στο ύπαιθρο και βρες τα στο χάρτη. Στρέψε τον χάρτη με τέτοιο τρόπο ώστε η κατεύθυνση των περιοχών στο χάρτη και στη πραγματικότητα να συμπίπτουν. Επίσης θα σε βοηθήσει να βρεις τον βορά (από παρατηρήσεις) και να στρέψεις το χάρτη ώστε ο προσανατολισμός του να δείχνει προς το βορά. 2. Με την πυξίδα εντόπισε το βορά και τοποθέτησε αντίστοιχα το χάρτη. Συμπίπτει η προσανατολισμός του χάρτη τώρα με τον προηγούμενο;. 3. Εντόπισε και σημείωσε στο χάρτη τη θέση σου. (Μαγούλα) 4. Προς ποια διεύθυνση βρίσκεται η Πάτρα;... 5. Γράψε τις γεωγραφικές συντεταγμένες της Πάτρας.... και.. 6. Σε ποια περιοχή του χάρτη δεν υπάρχουν οικισμοί και γιατί; 7. Σε ποια διεύθυνση σε σχέση με τη θέση σου βρίσκεται το Παναχαϊκό όρος;.. 8. Αν μετακινηθούμε προς το Άνω Καστρίτσι, ποια διεύθυνση θα πάρουμε; (π.χ. ανατολικά, βορειοδυτικά). 9. Τι υψόμετρο έχουν οι δύο ψηλότερες κορυφές του Παναχαϊκού όρους;.. Εντόπισέ τες στο ύπαιθρο. 10. Εντόπισε στο χώρο το Αντίρριο. Γράψε πόσα χιλιόμετρα θεωρείς ότι απέχει το Αντίρριο από το σχολείο, σε ευθεία γραμμή..... 11. Με τη βοήθεια της κλίμακας του χάρτη υπολόγισε την απόσταση Μαγούλα Αντιρρίου.... Αξιολόγηση των δραστηριοτήτων στο ύπαιθρο. Οι μαθητές κατά τη διάρκεια της δραστηριότητας, είχαν τη δυνατότητα να συνεργάζονται μεταξύ τους καθώς και με την καθηγήτριά τους. Συμπληρώσαν το φύλλο εργασίας σταδιακά, ανακοινώνοντας τις απαντήσεις τους και τελικά άκουγαν (όπου χρειαζόταν) την ολοκληρωμένη απάντηση. Μικρό ποσοστό των μαθητών (22%) κατάφερε να εκτελέσει σωστά την πρώτη δραστηριότητα, δηλαδή να προσανατολίσει σωστά το χάρτη στο χώρο, χωρίς τη χρήση πυξίδας, αν και από τη θέση τους φαίνονταν στοιχεία του χώρου, όπως η γέφυρα Ρίου Αντίρριου και οι κορυφές του Παναχαϊκού όρους. Ένα αντίστοιχο ποσοστό (27 %) κρατούσε απόλυτα λανθασμένα το χάρτη, τοποθετώντας πχ το βορά του χάρτη στη δύση. Οι υπόλοιποι μαθητές είχαν μικρότερη απόκλιση από τη σωστή θέση. Η παρατήρηση του αποτελέσματος αυτής της δραστηριότητας ενισχύει την άποψη της εργασίας πεδίου για την επίτευξη του δεύτερου διδακτικού στόχου της δραστηριότητας. 7

Στη δεύτερη (χρήση της πυξίδας) και τρίτη δραστηριότητα (εντοπισμός της θέσης τους) οι μαθητές απάντησαν με μεγαλύτερη ευκολία και μικρό ποσοστό (20 %) ζήτησε τη βοήθεια της καθηγήτριας. Στην τέταρτη ερώτηση να βρουν, τη διεύθυνση της Πάτρας, η οποία δεν φαίνεται στο χώρο, έστω και αν κρατούσαν σωστά το χάρτη πολλοί μαθητές (53 %) δυσκολεύτηκαν να απαντήσουν. Η ερώτηση πέντε ανακαλεί προηγούμενες γνώσεις (εύρεση συντεταγμένων) και σημαντικό ποσοστό απάντησε σωστά (73 %). Η ερώτηση έξι επικεντρώνει την προσοχή των μαθητών στο χάρτη (παρατήρηση αραιοκατοικημένων περιοχών) και ζητά σύνδεση του ανάγλυφου με τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Οι περισσότεροι μαθητές (80 %) συνέδεσαν σωστά το ορεινό ανάγλυφο (Παναχαϊκό όρος) με τη δυσκολία ύπαρξης οικισμών. Στην ερώτηση επτά (εύρεση διεύθυνσης του Παναχαϊκού όρους) σχεδόν όλοι οι μαθητές απάντησαν σωστά. Στην οκτώ ζητείται η διεύθυνση ενός οικισμού που υπάρχει στο χάρτη αλλά δεν είναι ορατός στο πεδίο, κάτι αντίστοιχο με την τέσσερα. Εδώ οι περισσότεροι μαθητές απάντησαν σωστά (77 %) και με αυτό τον τρόπο φάνηκε το αποτέλεσμα της παρέμβασης της καθηγήτριας μετά την ερώτηση τέσσερα. Στην ερώτηση εννέα σχεδόν όλοι οι μαθητές εντόπισαν τις δύο ψηλότερες κορυφές του Παναχαϊκού όρους και βρήκαν το υψόμετρό τους, αρκετοί όμως δυσκολεύτηκαν να τις αντιστοιχίσουν στο ύπαιθρο. Όσον αφορά την ερώτηση δέκα με ευκολία εντοπίστηκε το Αντίρριο, αλλά παρουσιάστηκε ιδιαίτερη δυσκολία στην εκτίμηση της απόστασης. Τέλος στον υπολογισμό της απόστασης με την βοήθεια της κλίμακας απάντησε το 83 % των μαθητών. Συμπερασματικά η εργασία πεδίου βοήθησε στην ευκολότερη κατανόηση και χρήση των στοιχείων του χάρτη και στην επίτευξη των διδακτικών στόχων. Επίσης ιδιαίτερα ενθαρρυντικό ήταν ότι οι μαθητές συμμετείχαν με ιδιαίτερη ευχαρίστηση και προσοχή. Οι περιπτώσεις διάσπασης της προσοχής ήταν λίγες αν και βρίσκονταν στον εξωτερικό χώρο, όπου υπάρχουν αρκετά ερεθίσματα και δεν ήταν συνηθισμένοι σε ένα τέτοιο τρόπο εργασίας. Δραστηριότητα στο εργαστήριο Φυσικών Επιστημών Για την καλύτερη κατανόηση ορισμένων εννοιών ή διαδικασιών έγιναν απλές κατασκευές ή πειραματικές διατάξεις. Κατασκευάστηκε ένα μικρό βουνό από πλαστελίνη, με διαφορετικά χρώματα στα διάφορα ύψη, για την κατανόηση των ισοϋψών στους τοπογραφικούς χάρτες. Επίσης έγινε προσπάθεια προσομοίωσης της ορογένεσης και της κίνησης των λιθοσφαιρικών πλακών με πλαστελίνη (J. Fardon, 1992). Για την ερμηνεία της κίνησης των λιθοσφαιρικών πλακών έγινε το απλό πείραμα που περιγράφεται στο τετράδιο εργασιών (Β4.2 από τη θεωρία της μετακίνησης των ηπείρων στους σεισμούς). Με την χρήση του PowerPoint παρουσιάστηκε σχεδιάγραμμα που δείχνει το παραπάνω φαινόμενο και με απλά λόγια δόθηκε η ερμηνεία του. Συγκεκριμένα: Η κίνηση των λιθοσφαιρικών πλακών οφείλεται στα ρεύματα μεταφοράς θερμότητας και ύλης που δημιουργούνται από τη θέρμανση του παχύρρευστου υλικού της ασθενόσφαιρας. Με αυτό τον τρόπο οι στερεές λιθοσφαιρικές πλάκες γλιστρούν πάνω στην ασθενόσφαιρα και μετατοπίζονται. Ρεύματα μεταφοράς δημιουργούνται σε κάθε υγρό (ή αέριο) που θερμαίνεται. Μπορούμε να διακρίνουμε τα ρεύματα μεταφοράς στο λάδι που θερμαίνεται εφ' όσον στάξουμε λίγο χρώμα. Ακολούθησε επίδειξη θερμαινόμενου λαδιού με χρώμα (Εικ. 5). Στο τέλος οι μαθητές περιέγραψαν και εξήγησαν την διαδικασία γραπτώς. Αξιολόγηση Συμπεράσματα Τον μήνα Απρίλιο, προς το τέλος του σχολικού έτους δόθηκε ερωτηματολόγιο αξιολόγησης του μαθήματος, στο οποίο οι μαθητές απάντησαν ανώνυμα. Ακολουθεί η επεξεργασία των απαντήσεων. 8

Η προβολή λογισμικού Γεωγραφίας ή θεμάτων από το διαδίκτυο και η συζήτησή τους στην τάξη ήταν: Η χρήση των φορητών υπολογιστών και η συμπλήρωση φύλλων εργασίας ήταν: Καθόλου ενδιαφέρουσα Μέτρια Ενδιαφέρουσα Πολύ Ενδιαφέρουσα 3,6 % 3,6 % 30,4% 62,5% 0,0% 5,5% 21,8% 72,7% Η εργασία στο ύπαιθρο ήταν: 0,0% 3,8% 19,2% 76,9% Η συνεργασία με το Πανεπιστήμιο 0,0% 9,3% 29,6% 61,1% της Πάτρας ήταν: Η εργαστηριακή άσκηση ήταν: 3,6 % 9,0% 36,4% 50,9% Η ομαδική εργασία ήταν: 3,8% 32,1% 28,3% 35,8% Όπως φαίνεται από τον πιο πάνω πίνακα οι πιο ενδιαφέρουσες για τους μαθητές δραστηριότητες ήταν η εργασία υπαίθρου και η χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Ακολουθούν η προβολή και συζήτηση, οι επισκέψεις, το εργαστήριο και η ομαδική εργασία. Στην ερώτηση «Υπήρχε κάτι στο μάθημα της Γεωγραφίας που σε δυσκόλεψε ιδιαίτερα; Ναι... Όχι... Αν απάντησες ναι πιο ήταν αυτό;», το 44,6% απάντησε όχι και οι υπόλοιποι ναι. Το 32,1% της τάξης είπε ότι συνάντησε δυσκολία σε επαναληπτικό μάθημα για τα ποτάμια του κόσμου, όπου ήταν απαραίτητο να αποστηθίσουν αρκετά στοιχεία, έστω και αν στο επαναληπτικό διαγώνισμα είχε καλή επίδοση το μεγαλύτερο ποσοστό της τάξης. Στην πρόταση «Γράψε κάτι που θεωρείς ότι θα έκανε το μάθημα της Γεωγραφίας πιο ενδιαφέρον» οι περισσότεροι ζήτησαν μεγαλύτερη χρήση των Η/Υ (34,5%), περισσότερα μαθήματα στο πεδίο (29,1%) και εργαστηριακές ασκήσεις (20,0%). Ακολουθούν οι επισκέψεις και η ομαδική εργασία (9,1% και 7,3% αντίστοιχα) (Εικ.6). Η φετινή εμπειρία μας έδειξε ότι οι μαθητές δείχνουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την Γεωλογία Γεωγραφία όταν το μάθημα γίνεται με εποπτικό τρόπο. Το πιο σημαντικό όμως είναι να δραστηριοποιηθούν οι ίδιοι οι μαθητές προκειμένου να ανακαλύψουν την γνώση, με την καθοδήγηση βέβαια του καθηγητή. Αυτό ήταν κάτι που το δέχθηκαν με ιδιαίτερη ευχαρίστηση οι περισσότεροι μαθητές και μάλιστα αρκετοί αδύναμοι δραστηριοποιήθηκαν και βελτίωσαν την επίδοσή τους. Η ψηφιακή τάξη αλλά και το καινούργιο βιβλίο της Γεωλογίας Γεωγραφίας Α τάξης βοηθούν σε αυτή την κατεύθυνση. Βέβαια για την υλοποίηση αυτών χρειάζεται αρκετή προσπάθεια και επιμόρφωση του καθηγητή. Βιβλιογραφία 1. Γιώτη Κ.. & Κατσίκης Α., Τα διδακτικά μέσα στο μάθημα της Γεωγραφίας Συγκριτική θεώρηση, 5 ο Πανελλήνιο Συνέδριο : Διδακτική Φυσικών Επιστημών και Νέες Τεχνολογίες, Τεύχος Β, Ιωάννινα, 2007. 2. Παυλόπουλος Κ. & Γαλάνη Α.. Γεωλογία Γεωγραφία Α Γυμνασίου, ΟΕΔΒ, 2009. 3. Παυλόπουλος Κ. & Γαλάνη Α.. Γεωλογία Γεωγραφία Α Γυμνασίου, Βιβλίο Εκπαιδευτικού, ΟΕΔΒ, 2009. 4. Περάκη Β, Γκαρτσία Ε., Παρχαρίδης Ι., Παυλόπουλος Κ. και Γαλάνη Α. Ένταξη της χρήσης ΤΠΕ στα ΑΠΣ ειδικότητας μέσω σεναρίων, Ειδικότητα ΠΕ04, Γεωγραφία, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2008. 5. Ρέλλου Μ., Λαμπρινός Ν., Η στασιμότητα της γεωγραφικής εκπαίδευσης από το δημοτικό στο Γυμνάσιο, 7 ο Πανελλήνιο Γεωγραφικό Συνέδριο της Ελληνικής Γεωγραφικής Εταιρείας, 547-554, Μυτιλήνη,2004. 6. Ψύλλος Δ., Σιγάλας Μ., Μπάρμπας Α., Δαπόντες Ν., Ναλπάντης Κ., Ιωσηφίδου Π.. Επιμορφωτικό υλικό για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στα κέντρα στήριξης επιμόρφωσης. Τεύχος 5: ΚλάδοςΠΕ04, ΙΤΥ, 2008. 7. J. Fardon, Ανακαλύπτω τη Γη, εκδόσεις Ερευνητές, 1992 Ευχαριστίες Ευχαριστώ θερμά: Τον αναπληρωτή καθηγητή Παπαθεοδώρου Γεώργιο, τον επίκουρο καθηγητή Τσικούρα Βασίλειο και τη λέκτορα Ζαγγανά Ελένη, του Τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών για την πολύτιμη συνεργασία τους. Τον καθηγητή της πληροφορικής Χατζηαντωνίου Παναγιώτη, για την βοήθεια που παρείχε στην εγκατάσταση του προγράμματος της Γεωγραφίας στους υπολογιστές των μαθητών. Την σχολική σύμβουλο ΠΕ04 Πιερρή Ευγενία για την έγκαιρη προμήθεια του επιμορφωτικού υλικού για τη Γεωγραφία και του λογισμικού «Ταξιδεύοντας με τους χάρτες». 9

Εικ. 1. Με τους φορητούς υπολογιστές στο εργαστήριο Φυσικών Επιστημών. Εικ. 2. Παρουσίαση συζήτηση στο θέατρο του σχολείου μας. 10

Εικ. 3. Από την επίσκεψη στο τμήμα Γεωλογίας. Εικ. 4. Η γέφυρα Ρίου Αντιρρίου όπως φαίνεται από το προαύλιο του σχολείου μας. 11

Εικ. 5. Δραστηριότητα στο εργαστήριο Φυσικών Επιστημών για την μελέτη κίνησης των λιθοσφαιρικών πλακών. Ενδιαφέροντα στο μάθημα της Γεωλογίας - Γεωγραφίας Η/Υ ΕΡΓΑΣΙΑ ΥΠΑΙΘΡΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΟΜΑ ΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΛΛΑ Εικ. 6. Απάντηση στην ερώτηση «Τι θα έκανε το μάθημα της Γεωγραφίας πιο ενδιαφέρον;» 12