ΡΟΒΕΣΠΙΕΡΡΟΣ
ΖΑΝ ΜΑΣΣΕΝ ΡΟΒΕΣΠΙΕΡΡΟΣ Πρόλογος: ΤΑΣΟΥ ΒΟΥΡΝΑ Μ *αφραοχής ; Μ. ΓΑΡΙΔΗΣ ΠΥΞΙΔΑ 19 5 7
Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ Ο ΑΝΑΓΝΏΣΤΗ I τοο «Ροβεσπιέρρου* τοο Ζάν Μαασέν, που οε έκδόσεις «Πυξίδα» προσφέρουν στό έλληνικό άναγνωστικό κοινό, άς μήν άναζητήσει στίς σελίδες του τό ρομαντικό φιλολογικό πορτραΐτο τοο Αδιάφθορου τής Γαλλικές Επανάστασης. Τό Ιργο τοο Μασσέν δέν είναι μιά μυθιστορηματική βιογραφία δπου τό ιστορικό στοιχείο συμφιλιώνεται μέ τή μυθοπλαστική φαντασία τοο συγγραφέα. Άντίθετα, τό βιβλίο πού θά διαβάσετε είναι μιά έπιστημονική σύνθεση, βασισμένη άπόλυτα στά ντοκουμέντα καί έχεε τό μεγάλο πλεονέκτημα νά φλογίζεται άπό ένα πάθος : τήν έπιθυμία τής ιστορικής άποκατάστασης τοο Ροβεσπιέρρου στό πανύψηλο βάθρο πού ταιριάζει στήν προσωπικότητά του. Η άδέκαστη Εστορική κρίση άπαιτεί σήμερα νά τοποθετηθεί & Αδιάφορος στήν κορυφή τής πυραμίδας τών ήγετών τοο γαλλικοο 1789. Τό αίτημα τοοτο, διατυπωμένο άπό τήν μαρξική Εστορική έρευνα στή Γαλλία, έρχεται στήν ώρα του ν άναταράξει τά λιμνασμένα νερά τής άστικής ιστοριογραφίας, πού έδώ καί δυό αΐώνες κοντά, δουλεύοντας μεθοδικά καί μέ προκατάληψη, κατάφερε δχι μόνο νά παραμερίσει ώς ένα σημείο τό δνομα τοΰ Ροβεσπιέρρου άπό τήν Εστορική μνήμη τοο γαλλικού έθνους, άλλά και νά τό κατασπιλώσει μέ τις ρετσινιές τοο «σφαγέα* καί τοο «τρομοκράτη*. Φυσικά ή στάση αύτή τής άστικής Εστοριογραφίας άπέναντι στόν κατ έξοχήν φορέα τής ριζικής έξόντωσης τών φεουδαρχικών δπολειμμάτων μέσα στή Γαλλία
8 Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ δέν είναι τυχαία. Άπό τήν έποχή κιόλας πού κεραυνοβολούσε άπό τό βήμα τής Εθνοσυνέλευσης τούς έχθρούς τοο λαού, τούς συνθηκολόγους καί τούς πράκτορες τών ξένων, δλο τό μίσος τής φεουδαρχικής Εύρώπης καί τών νικημένων κομμάτων τής άντίδρασης στράφηκε έναντίον του. Μετά τήν πτώση του καί τή δολοφονία του, τά άντεπαναστατικά στοιχεία πού ήρθαν άπό τό λασπωμένο βυθό στήν έπιφάνεια δούλεψαν μέ λύσσα γιά νά μεταβάλουν τή συκοφαντία σέ ιστορική συμπερασματολογία καί δ>ς ένα σημείο, κατευθύνοντας τήν ιστορία άνάμεσα στίς συμπληγάδες τής πλαστογραφίας καί τοο πολίτικου μίσους, τό πέτυχαν. Μεταβάλλοντας τό κοσμοϊστορικό γεγονός τής Γαλλικής Έπανά. στάσης σέ χάρτινο έορταστικό διάκοσμο, άνέβασαν στόν άφρό όλόκληρη τήν κάστα τών τυχοδιωκτών καί τών συνθηκολό. γων, τούς έκαναν άγάλματα καί βουλεβάρτα στό Παρίσι καί σ όλόκληρη τή Γαλλία, ένώ τό Ροβεσπιέρρο, τόν Σαίν Ζύστ, τήν Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας καί τή Δημαρχία τού αιώνιου Παρισιού, πού στάθηκαν μετερίζια τού άγώνα τοο γαλλικού λαού, τά σκέπασαν μέ τήν κρύα στάχτη τής λησμονιάς. Κι έπρεπε νάρθει ή τίμια καί άδέκαστη ιστορική έρευνα γιά νά παρεμερίσει τό σκοτάδι, ν άστράψει φώς ώς τά βάθη δπου βρίσκονταν σκόπιμα καταχωνιασμένες οί άλη- #ινές άγωνιστικές παραδόσεις τής Γαλλίας καί νά φέρει στήν έπιφάνεια καί στήν ιστορική μνήμη τής Εύρώπης τά μεγάλα όνόματα πού σφυρηλάτησαν τόν πολιτισμό της και πρώτο καί καλύτερο άνάμεσά τους τό δνομα τοο Ροβεσπιέρρου, τοο Αδιάφθορου, δπως τόν χαραχτήρισε ή έποχή του, προορίζοντάς τον γιά τήν αιωνιότητα, πριν τόν θάψει στά τάρταρα ή άντεπανάσταση, πού ξεκίνησε σάν κίνημα διαφύλαξης τάχα τής άνθρώπινης προσωπικότητας γιά νά δείξει, τέλος, τό άπαίσιο μούτρο της μέ τήν Αύτοκρατορία καί τήν Παλινόρθωση. Τ ο ΠΡΟΒΛΗΜΑ τής διαπάλης έπανάστασης καί άντεπα- νάστασης, πάντα νέο καί έπίκαιρο, έχει μιά θαυμαστή άνα-
Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ γλυφικότητα στήν περίπτωση τοϋ Ροβεσπιέρρου. Έχοντας άντιμέτωπους δλους τούς έχθρούς τοο κοσμοϊστορικοο κοινωνικού μετασχηματισμού τοο 1789, τούς βασιλιάδες τής φεουδαρχικής Ευρώπης, τήν έσωτερική άντίδραση, πού ματοκυλοοσε κάθε τόσο τή Γαλλία, τούς συνθηκολόγους καί τούς ήττοπαθείς, τούς Επαναστάτες τοο γλυκού νερού πού ήθελαν νά «σώσουν» τή δημοκρατία άρπάζοντάς την άπό τό λαιμό, ό Ροβεσπιέρρος Ονειρεύτηκε νά πυργώσει μιά καινούργια πολιτεία, δπου οί κοινωνικές σχέσεις θάπαιρναν μιά πρωτόφαντη αγνότητα, βασισμένη στή λαϊκή κυριαρχία, τήν άδελφοσύνη άνάμεσα στούς πολίτες, τή λατρεία τής άρετής, τήν άρχαϊκή απλότητα τών ήθών καί τήν αύστηρότητα τών χαρακτήρων. ΤΙς μυστηριακές δονήσεις τής ιδεατής αύτής πολιτείας τις συναπαντάμε σέ κάθε εκδήλωση τών ύποστηρικτών της καί ιδιαίτερα στούς λόγους τοο Ροβεσπιέρρου. Ελευθε ρία καί Ι σ ό τ η τ α σάν βάση τής διακυβέρνησής της, ενότητα σάν χαρακτηριστικό τοο σχήματός της, τήν κοινή σωτηρία σάν άφετηρία όπεράσπισης καί διατήρησής της, τή λατρεία τοο Γπερτάτου Όντος, τήν ά δ ε λ φ ό - τ η τ α σάν συνδετικό κοινωνικό θεσμό, τήν è ν τ ι μ ό τ η- τ α στήν πολιτική συμπεριφορά, i ρ θ ή κρίση γιά τό νοο, σεμνότητα στή δημόσια δράση, σύμβολα όλότελα νέα στήν πολιτική διάρθρωση, γιομάτα δημοκρατικό οίστρο, πού έγγυώνται τήν έπικράτηση τής άρετής καί τοϋ όρθοο λόγου στόν κοινωνικό βίο. Γιά τή στερέωση τών κατακτήσεων τής Επανάστασης τό πρόβλημα τής έπαναστατικής βίας μπαίνει κατά τρόπο όξΰτατο μπροστά σ έκβίνους πού είχαν τήν εύθύνη τής Ιξουσίας. Μέσα στούς κόλπους τής Συνέλευσης τά έπαναστα* τικά στοιχεία, μέ έπικεφαλής τό Ροβεσπιέρρο καί σύνθημα τήν έλευθερία, τήν ισότητα καί τήν άδελφότητα, πάλευαν μέ τά γιροντίνικα συντηρητικά στοιχεία πού άντικαθιστοο* σαν τις ιδέες τής ισότητας καί τής άδίλφότητας μέ συνθήματα ύπέρ τής ιδιοκτησίας. Άπ* τή μιά μεριά ή Δημαρχία μέ τό Μαρά καί ή Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας μέ τό Ροβε-
10 Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ σπιέρρο, πού έκπροσωποΰσαν τήν άριατερή πτέρυγα τής Ε θνοσυνέλευσης χαΐ γενικότερα τής Επανάστασης κι άπ* τήν άλλη ή συντήρηση, πού κλιμακωνόταν άπ τήν παράνομη παπική έκκλησία, τούς Γιανσβνίτες πού άντιπροσώπευαν τό νόμιμο καθολικισμό, τή φατρία τοϋ Έμπέρ, πού έκλαίκευε στίς μάζες μέ τήν έφημερίδα της «Μπάρμα Ντυσσέν» συνθήματα πολιτικής άσχημοσύνης, δς τούς θιασώτες τής Λέσχης τών Κορδελιέρων, πού ό λαός τούς όνόμαζε περιφρονητικά «πατριώτες τής τρίτης στρατολογίας». Μπροστά στήν όργανωμένη τούτη άντίδραση, τό πρόβλημα τής έπαναστατικής βίας πρόβαλε άμεσο. «Εξωτερικά δλοι οί τύραννοι μ5ς πολεμούν έλεγε ό Ροβεσπιέρρος στή Λέσχη των Γιακωβίνων άντιμετωπίζοντας τις υποκριτικές έπιθέσεις γιά άποκατάσταση τής λειτουργίας τοο νόμου έκ μέρους τών άντιπάλων του. Εσωτερικά δλοι οί φίλοι τής τυραννίας ένεργοΰν συνωμοσίες. Καί θά κινούνται νά είστε βέβαιοι δσο διατηρούν καί τήν παραμικρή έλπίδα. Πρέπει λοιπόν νά καταβάλουμε τούς έσωτερικους έχθρούς τής δημοκρατίας ή νά χαθούμε μαζύ της. Έ τσι τό πρώτο άξίωμα τής πολιτικής μας πρέπει νάναι : ό λαός κυβερνιέται μέ τόν όρθό λόγο καί οί έχθροί του μέ τό φόβο. Ά ν κίνητρο τής δημοκρατικής διακυβέρνησης σέ καιρό ειρήνης είναι ή άρετή, σέ καιρούς έπαναστατι" κούς είναι ή άρετή μαζύ μέ τό φόβο, γιατί χωρίς αύτόν ή άρετή είναι άνίσχυρη. Καταδαμάστε λοιπόν μέ τό φόβο τούς έχθρούς τής έλευθερίας καί θά δικαιωθείτε σαν θεμελιωτές τής δημοκρατίας. Η Επαναστατική Κυβέρνηση είναι ή δικτατορία τής έλευθερίας πάνω στήν τυραννία». Τά λόγια τούτα τοΰ Ροβεσπιέρρου θυμίζουν άναντίρρητϊ τις φλογερές δημηγορίες τοΰ Λένιν μπροστά στά έπαναστατημένα πλήθη τών έργατών τής Πετρούπολης τό Νοέμβρη τοΰ 1917. Έ Ιστορία είναι τό μεγαλύτερο σχολείο πολιτικής προβληματικής. Ιδιαίτερα σέ καιρούς κοσμογονικούς τό παρελθόν φωτίζει τό παρόν καί προδιαγράφει τό μέλλον. «Πολίτες άντιπρόσωποι τοΰ λαοΰ έλεγε ό Ροβεσπιέρρος στίς 15 Μπρυμαίρ 1793 μπροστά στήν Έθνοσυνέ-
Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο 11 λευση. Ή συμμαχία τών βασιλέων τής Εύρώπης μάς πολεμά μέ τά δπλα καί ταυτόχρονα μέ θεωρίες. Εναντίον ιών δπλων τους θ άντιτάξουμε τά δικά μας δπλα καί έναντίον τδν μηχανορραφιών τους τήν έπαγρύπνηση καί τό φόβο τής έθνικής δικαιοσύνης. Οί πράκτορες τών έχθρών τής Γαλλίας πλέκουν συνέχεια τά δίχτυα τής συνωμοσίας τους, άλλα τό χέρι τής φιλοπατρίας τους τά κουρελιάζει. Είναι ικανότατοι νά στρέψουν τά δπλα τής έλευθερίας έναντίον τής Ιδιας τής έλευθερίας καί δουλεύουν σήμερα νά καταστρέψουν τή δήμοκρατία μέ τά δημοκρατισμό καί ν άνάψουν τόν έμφύλιο πόλεμο μέ τή φιλοσοφία». Ποιός τάχα δέν άναγνωρίζει στό παραπάνω λιτό πορτραίτο τής δραστηριότητας τής γαλλικής άντίδρασης τοο 1793 τούς σημερινούς κροκοδείλους πού κλαψουρίζουν γιά τίς «έλευθερίες», ένώ ή μοναδική τους έπιδίωξη εΐταν καί είναι καί τότε καί τώρα νά τις θάψουν δσο μποροον πιό βαθιά, δπου γής ζητοον μοίρα στόν ήλιο ; 'Η άδέκαστη ιστορία μας δίδαξε μιά γιά πάντα πώς τήν πτώση τοο Ροβεσπιέρρου άκολούθησαν τό Διευθυντήριο, ή Ύπατία καί τέλος ή Αύτοκρατορία... Α ϊ Ο ΛΟΓΙΑ γιά τό συγγραφέα πριν κλείσουμε τοϋτο τό σημείωμα : Ό Ζάν Μασσέν θεωρείται σήμερα στή Γαλλία Ινας άπό τούς πιό διαπρεπείς ιστορικούς. Παλιός παπάς, φίλος τοο Πώλ Κλωντέλ, πέταξε τά ράσα καί προσχώρησε στή μαρξική κοσμοθεωρία. Τό 1955 δημοσίευσε μιά βιογραφία τοο Μπετόβεν μέ ίστορικοϋλιστικά κριτήρια πού Ικανέ καταπληκτική έντύπωση γιά τήν άρτιότητά της, τόσο στούς πνευματικούς κύκλους δσο καί στό πλατύτερο άναγνωστικό κοινό τής πατρίδας του. Τό 1956 τύπωσε τό «Ροβεσπιέρρο» του πού κρίθηκε μέ ένθουσιασμό καί ή φήμη τοο συγγραφέα σάν έρευνητή τής νεώτερης ιστορίας τής Εύρώπης ξεπέρασε τά έθνικά πλαίσια τής Γαλλίας. Αλλά ό άναγνώστης θά κρίνει... 'Απρίλης 195 7 ΤΑ ΣΟ Σ BOU PS Α Σ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ 1) Έ ργα πού αφορούν τό σύνολο τής Επανάστασης. Τά δυό κύριότβρα είναι τών δυό μεγάλων Ιστορικών Albert Mathiez, la Révolution française, 3 τόμοι τής Συλλογής Armand Colin, 1922-1927 xai Georges Lefebve, La Révolution Française, Συλλογή «Peuples et Civilisations», καινούργια έκδοση έντελώς άνανεωμένη, 1961. Πρέπει νά σημειώσουμε άκόμη σάν απαραίτητη πηγή τά Annales Historiques de la Révolution Française (μέ τόν παλιό τίτλο : Annales révolutionnaires μέχρι τό 1923), δργανο τής Εταιρίας ροβεοπιερρικών ερευνών, πού διευθυνόταν πρώτα άπ τό Mathiez καί έπειτα άπ τό Lefebvre. Ά πό τούς παλαιότβρους Ιστορικούς έπιβάλλειαι άκόμη γιά πολ λούς λόγους ή μελέτη τών Μιοελέ, Λουϊ Μπλάν, Μινιέ, Ήλάρ καί Ιδιαίτερα τοϋ Jaurès. (Histoire Socialiste de la Révolution Française, νέα Εκδοση μέ τήν έπίβλεψη τοϋ Ματιέ, 8 τόμοι, 1922-1924). Ά π ό τούς σύγχρονους Ιστορικούς άναφέρουμε τό έργο τοϋ Albert- Soboul περισσότερο περιορισμένο σέ διαστάσεις, La Révolution Française, 1948. 2) Έ ργα τοΰ Ροβεσπιέρρου. Ή Εταιρία ροβεοπιερρικών έρευνών έπιχείρησε τήν έκδοση, πού έμεινε δυστυχώς ημιτελής, τών Απάντων τοϋ Ροβεσπιέρρου. Μόνο έπτά τόμοι Ιχουν έκδοθή μέχρι σήμερα : 01 τόμοι I καί II αφιερωμένοι στα λογοτεχνικά καί νομικά έργα τής περιόδου τοΰ Άρράς. Ό τόμος III, στήν άλληλογραφία τών δυό άδελφών, Μαξιμιλιανοΰ καί Αυγουστίνου, ό τόμος IV στόν Υπερασπιστή τοϋ Συντάγματος' (ό τόμος V, πού δέν έχει έκδοθβΐ άλλά τέλειωσε, στά Γράμματα τοΰ Μ. Ρ. πρός τούς έκλογβΐς του). 01 τόμοι VI καί VII στούς Λόγους τής περιόδου τής Συντακτικής. Ό τόμος VIII, στούς Λάλους τής περιόδου τής Νομοθετικής. Ή έκδοση τών τριών τελευταίων τόμων έγινε άπό τόν Georges Lefebvre, τόν Marc Bouloiseau καί τόν Albert Soboul. Εκτός άπ* αύτό ό Albert Mathiez δημοσίευσε στόν Τρομοκράτη Ροβεσπιέρρο (Robespierre Terroriste) μιά κριτική έκδοση γιά ένα Σημειωματάριο τοΰ Ροβεσπιέρρου άπό τό Σεπτέμβρη μέχρι τό Δεκέμβρη 1793 καί Σημειώσεις πού έγραψε ό Ροβεσπιέρρος στό μήνα Ζερμινάλ
H ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ τού έτους II γιά νά χρησιμέψουν στήν άναφορά τοΰ Σαίν - Ζύστ ένάντιβ οτόν Νταντόν, τόν Φάμπρ καί τόν Ντεμουλέν. Γιά τά άλλα κείμενα, Ιδιαίτερα γιά τούς Λόγους καί τίς '^ναφορές τής περιόδου τής Συμβατικής, είμαστε υποχρεωμένοι νά καταφύγουμε στίς μεγάλες συλλογές : H istoire Parlementaire τών Bâchez καί Roux, 40 τόμοι. 183(1 * 1948, Moniteur, χαύ ξαναεκδόθηχε στή δεύτερη Αυτοκρατορία. Συλλογή τοΰ Aulard γιά τίς συνεδριάσεις τής Λέσχης τών Γιακωβίνων, 6 τόμοι 1889, 1897. Πρέπει τέλος νά αναφέρουμε τή συλλογή, εΰκολόχρηστη άλλά δχι συμπληρωμένη, τών Έ ργων καί Αναφορών τοΰ Ροβεσπιέρρου πού έκδόθηκε άπό τόν Charles Vellay στή σειρά c l / Élite de la Révolution > στά 1910. 3. "Εργα γιά τό Ροβεσπιέρρο. Μεγαλύτερο καί σημαντικότερο άπό τά μέχρι σήμερα Ιργα τά άφιερωμένα στό Ροβεσπιέρρο μένει ή Ιστορία τοΰ Ροβεσπιέρρου του Ernest Hamel, 3 τόμρι, 1866-1867. Η θ ι κολόγος ως τά άκρα ό Hamel φτάνει τόν τόνο τοΰ συναξαριοΰ μέχρι σημείο νά έξαγριώνει τόν αναγνώστη. Γι' αύτό χρειάζεται νά ίξονυχι- «θ εϊ κ ιί συμπληρωθεί σέ πολλά σημεία πού δέν είναι καλά πληροφορημένος. 'Οπωσδήποτε τό βιβλίο του είναι πάντα τό βασικό ίργο δπου πρέπει νά άναφέρονται οΐ κατοπινοί. Ό θάνατος άρπαξε απότομα τόν Άλμπέρ Ματιέ στά 1932, πριν κατορθώσει νά γράψει τό «Ροβεσκιέρρο» πού περιμέναμε καί πού ήταν γι* αύτό ό μόνος ικανός. Ό μ ω ς μέσα άπό διάφορες προηγούμενες μελέτες, είναι δυνοτό νά συγκροτήσουμε τά μέρη μιας έπιβλητικής βιογραφίας : Ροβεσπιέρρος Τρομοκράτης, 1921. Ροβεσπιερρικές μελέτες, 2 τόμοι, 1917-1927. Περί Ροβεσπιέρρου 1926' Γιρονδίνοι καί Ορεινοί, 1930, κλπ. Μετά τό θάνατο τοΰ Ματιέ, πρέπει μέσα άπό πολλούς άλλους νά άνα- <ρέρουμε τό Ροβεσπιέρρο τοΰ J. Μ. Thompson. 2 τόμοι Oxford, 1936 καί Ιδιαίτερα τό Ροβεσπιέρρο τοΰ Gérard Walter, όριοτική {κδοση 1946. Αύτό τό δργο, καρπός μιας έπιβλητικής μελέτης ντοκουμέντων, έξαιρβτικά λεπτομερειακό σέ πολλά σημεία καί πάρα πολύ βιαστικό σέ άλλα, είναι τρομερά πυκνό καί συγκεχυμένο. Ή σκέψη τοΰ συγγραφέα άλλοτε δέν φαίνεται καθόλου κι άλλοτε είναι πάρα πολύ συζητήσιμη εχει κανείς συχνά τήν Ιντύπωση πώς τό βιβλίο έξαφανίζεται κάτω άπό τόν δγκο τών υποσημειώσεων δμ^ος παρ δλα αύτά μένει σημαντική ή προσφορά άπό άποψη στοιχείων καί κριτικής. Σέ έναν περισσότερο περιορισμένο τομέσ, οί μελέτες τοΰ G. Michon. Robespierre et la Guerre (in Ann, Rév. t. XII) καί Robespierre et la Guerre révolutionnaire, 1937, μένουν πολύτιμες. Τέ. λος άς άναφέρουμε τό σύντομο καί περισπούδαστο λόγο πού έχφώνησε στίς 16 'Οχτώβρη 1933 δ Georges Lefebvre, στά άποκαλυπτήρια τής προτομής τοΰ Ροβεσπιέρρου στό *Αρράς (ίνα σημαντικό κομμάτι. Sor
ΒΙΒΛIΟΙ'ΡΑ Φ1ΚΕΧ il.1ιιροφ ΟΙΊΕΣ 15 la Pensée politique de Robespierre, ίχει συγκεντρωθεί στις Études sur la Révolution Française, 1964) τό êi/yo αύτό έπιβεβαιώνβι τήν έαιθυμία του νά μάς δόσει χάαοτε Ιναν όλοκληρωμένο Ροβεσπιέρρο. Έ ργα γιά διάφορες άπόψεις τής Επανάστασης. Γιά τό οΐχονομιχό καί κοινωνικό πρόβλημα υπάρχει πρώτα τό χεφαλαιώδες Ιργο τον Albert Mathiez, La Vie chère et le mouvement social sou» le Terrea. 1927. Περισσότερο συζητήσιμο, τουλάχιστον περισσότερο Εργο θέβη{, μέ άφθονα ντοκουμέντα, είναι τό βιβλίο τοΰ Daniel Guèrin, La lutte de classée sous la Première République. Bourgeois et «bras nus», 1793-1797. 2 τόμοι 1946. Περιμένοντας τή διατριβή τοΰ Albert So boni γιά τό λαϊκό κίνημα, ιιπορούμε ήδη νά συμβουλευτούμε τήν είσαγοιγη του στό Papiers des Sections de Paris, 1790. Λ α IV, répertoire sommaire, 1950 και τό ρθρο του Classée et luttes de classes soue la Révolution française στήν Pensée τεύχος Γενάρη - Φλεβάρη, 1QM Γιά τό άγρο*ιχό πρόβλημα πού είναι σημαντικότερο άπό τό πρό- JMjH*<*WV ξεβράκωτων τών πόλεων κα'ι ποΰ παραμελήθηκε περισσότερο καιρό, αυθεντία είναι τά ίργα τοο Georges Lefefcve Les Paysans du Nord pendant la Revolution française. 1924. Questions agraires au temps de la Terreur, νέα έπαυξημένη έκδοση, 1966.Τρία σημαντικά άρθρα στό περιοδικό Études sur le Révolution fransaise. Γιά τό άποικιαχό ζήτημα, πού είναι στενά συνδεδεμένο μέ τά προηγούμενα, μπορούμε νά συμβουλευτούμε τό Ιργο, La Colonisation française pendant la Révolution τού S. Saintoyant. 2 τόμοι, 1930, περιμένοντας τή μελέτη πού έτοιμάζει δ Ainè Césaire. Γιάτό θρησκευτικό ζήτημα : Alphonse Aulard, Le Christianisme et la Révolution française, 1924 (πολλά Λλλα Ιργα), Albert Mathiez, La Révolution et l* eglise, 191C, καί Contribution á l histoire religieuse de la Révolution, 1907 (καθώς καί άλλα). André Latreille (καθολικού). L église et la Révolution française, 1946. Γιά τ'ις σχέσεις άνάμεσα στήν έσωτερική αντεπανάσταση καί τό Ιξωτερικό, θά βρούμε ένδιαφέροντα κείμενα στό πολύ σύντομο βιβλίο τού Η. Chassagne. Coblence 1939. Γιά τόν άμφίβολο ρόλοτών ξένων στήν Επανάσταση, θά άναφερθοΰμε πάλι στόν Albert Mathiez, La Révolution et les Etrangers, 1918. Γιά τήν έπαναστατιχή διπλωματία, τό Ιργο τοϋ Albert Sorel, L Europe et la Révolution Française. 8 τόμοι 1886-1904. *0 Sorel μ όλο πού άπ* τή σύγχρονη κατάσταση τών έρευνών 2χει ξεπεραοτεί, κι οΰτε κατανοεί τις έπαναστατικές πραγματικότητες, μένει ά να ντ. κα τάστα τος. Γιά τή στρατιωτική Ιστορία τής Επανάστασης ύπάρχει τό δλλο μνημείο σύγχρονο τοΰ Sorel τοΰ Arthur Chuquet. La guerre et la Révolution, 11 τόμοι 1886-1896. Δύο πιό σύντομα καί πιό πρόσφατα βιβλία περιέχουν καινούργιες απόψεις S. Leverrier, La Naissance de 1 armée nationale, 1939, xal Albert Soboal, L* Armée Nationale
16 Β1ΒΛΙ0ΓΓΑΦΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ sous la Révolution, 1945. Άκόμη δέν πρέπει νά ξεχνάμε τό βιβλίο τοϋ Albert Mathiez. La Victoire en 1* an II, 1917. Γιά τις έπαναστατικές (χαί ντεπαναστατικές) έφημερίδες, πρέπει νά αναφέρουμε τό βιβλίο τοϋ Gerard Walter ; Le Révolution française par ses journaux. Για τις τελετές καί τά έπαναστατικά τραγούδια, μπορούμε νά διαλέξουμε άνάμεσα στό μιχρό βιβλίο τοϋ Julien Tiersot, Les Fêtes et les Chants de la Révolution, 1908, χαί στή σημαντική συλλογή τοΰ Pierre Constant. Hymnes, chansons, musique révolutionnaires, 2 τόμ. in 4o, 1900-1905. Γιά τήν έπαναστατική γλώσσα, πρέπει νά άναφεφθοϋμε στόν τόμο IX τής Histoire de la Langne française τοΰ Ferdinand Brunot, φιερωμένο στήν Επανάσταση χαί τήν Αυτοκρατορία. 'Ιδιαίτερα στό 2ο μέρος τοΰ τόμου IX : Les Evénements, les institutions et la langue, 1987. Εκτός άπό τό καθαρά γλωσοολογιχό ένδιαφέρον που παρουσίαζουν τά προβλήματα, ή καταφυγή στόν Brunot είναι συχνά άπαραίτητη χαί Υιά νά άποφύγουμε μιά σειρά ιστορικές άναχρϊβειβς. Τέλος θά βρούμε μιά πλουσιότατη έπαναστατική είκονογραφία στό έργο τών Ph. Sagnac χαί J. Robiquet. La Révolution de 1789, 3 τόμοι 19S4.
ΠΡΟΟΙΜΙΟ T o r ς γ γ γ ρ α φ ε α Ο ι ΜΕΓΑΛΟΙ ΜΑΣ συγγραφείς χωρίζονται oè δυό κατηγορίες : Σέ κείνους πού πέρασαν τις πύλες τής Ακαδημίας χαί σέ κείνους πού Ιμειναν έξω. Τό Ιδιο, μά περισσότερο ίντονα, καί οί κύριότεροι πρωταγωνιστές τής Γαλλικής Επανάστασης χωρίζονται σέ κείνους πού χάρισαν τό δνομά τους σέ κάποιο δρόμο τοο Παρι* σιοο καί σέ κείνους πού ούτε γράφουμε ποτέ τό δνομά τους. Ενοχος έσχάτης προδοσίας, 6 στρατηγός Λαφαγιέτ, διοικητής στρατιάς σέ πολεμικούς καιρούς, άφοο πέρασε στίς έχθρικές γραμμές είχε τήν τύχη νά δοθεί τό δνομά του σέ μιά άπό τις μεγαλύτερες άρτηρίες τοο ΠαρισιοΟ. Πολιτικός, πουλημένος στήν Αύλή< 6 Μιραμπώ άπόχτησε μιά γέφυρα σάν μεταθανάτιο φιλοδώρημα. Λιγότερο δραστήριος ό Μπαγύ, κέρδισε μονάχα ίναν άπλό δρόμο. Γύρω άπό τή Μαντελέν κυριαρχούν οί ύπερασπιστές τού Λουδοβίκου 16ου καί τής Μαρίας Άντουανέττας : ό Μαλέρμπ, δ ντέ Σέζ, ό Τρονσέ, ό Σωβώ Λαγκάρντ. Οί Γιρονδίνοι, σάν έπαρχιώτες, βρίσκονται σέ μειονεκτική θέση καί έξ αιτίας τής άθυροστομίας τους κληρονόμησαν λιγότερα. Γιατί άν ό Κοντορσέ έχει!να Λύκειο στό δνομά του, καί οί Βερνιώ, Πεσιόν καί Λουβέ μερικά σοκάκια, οί μετριοπαθείς, δπως ό Κάμιλλος Ντεμουλλέν, δ Φάμπρ ντ Έγκλαντίν κ*1 πάνω άπό δλους ό Νταντόν είναι καλοπροικισμένοι. Οί θερμιδωριανοί πήραν τήν μερίδα τοο λέοντος : 6 Καρνώ, ό Ρομπέρ Λεντέ, ό Καμπόν, ό Μπουασσύ ντ Ανγκλάς, ό Καμπασερέ, ό Φρανσουά ντέ Νεφσατώ. Άλλά δέν ύπάρχει όδός Μαρά. Δέν ύπάρχει όδός Κουτόν. Υπάρχει βέβαια μιά όδός ΣαΙν-Ζύστ (δχτώ άριθμοί κοντά στό Νεκροταφείο τού Μπατινιόλ) μά δέν όφείλει τό δνομά της στή Συμβατική. Υπάρχει μιά όδός Août Νταβίντ - εΐταν καί μεγάλος ζωγράφος. Υπάρχει άκόμα όδός ΛεπελετΙ - δολοφονήθηκε πρώτος. Όδός Ροβεσπιέρρου, δμως, δέν ύπάρχει. 2
18 Ρ Ο Β Ε Σ Π Ι Ε Ρ Ρ Ο Σ Βουλευτής τοο Παρισιού στή Συμβατική, μέλος τής Επιτροπής Κοινής Σωτηρίας, δ Ροβεσπιέρρος, άγνοεΐται έπίσημα στά Παρίσι κι άς τόν άναφέρουν συχνότερα άπ* τόν Φρανσουά ντέ Νεφσατώ τά έγχειρίδια ιστορίας. Μήπως έπειδή εΐταν πιό δυνατό μυαλό άπό τόν Μπουασσύ ντ Άνγκλάς ; Μήπως γιατί δέν πουλήθηκε σάν τόν Μιραμπώ ή τόν Νταντόν; Μήπως γιατί δέν πρόδωσε τήν πατρίδα του σάν τόν Λαφαγιέτ ; Ά ν δχι, τότε γιατί ; Αύτό τό ζήτημα, πλό φαινομενικά, θά έπιθυμοοσα νά τό σκεφτεΐ δ άναγνώστης προτού άκόμα ξεφυλλίσει αυτή τή μελέτη γιά τό Ροβεσπιέρρο. Ο όππορτουνιστής Καμπασερέ, δ άνθρωπος τοΰ «Βάλτου* οτήν έποχή τής Συμβατικής, δεύτερος "Γπάτος άργότερα, δέν είταν ποτέ φανατικός ροβεσπιερρικός. Καί δμως είχε κάποτε τό θάρρος νά πεί στό Βοναπάρτη βτι δ Ροβεσπιέρρος καταδικάστηκε χωρίς τήν άναγκαία νομική Ιπιχειρηματολογία. Ξέρουμε πώς οί συνωμότες τής 9ης θερμιδώρ είχαν Ενα μονάχα σχέδιο: νά κλείσουν τό στόμα τοο άντιπάλου τους μέ τή δολοφονία του. Κι αύτά εΐταν μονάχα ή άρχή. Ά π ό τή θερμιδωριανή Συμβατική ώς τή στιγμή πού έπεσε δ Λουδοβίκος Φίλιππος, οί όπαδοί του Ροβεσπιέρρου (σάν τόν Λαπουερέ) πλήρωσαν, γιά πολίτικους λόγου; ποίι εδκολα μπορεί κανείς νά καταλάβει, μέ τήν έλευθερία τους τήν τόλμη νά Υπερασπίσουν τόν έαυτό τους. Έ τσι οί θερμιδωριανοί κατάφεραν νά Επιβάλουν στίς γενιές πού άκολούθησαν Ενα πορτραΐτο τοΰ θύματός τους πού Ιξυπηρε τοοσε τά συμφέροντά τους. Καί παρά τίς κατοπινές προσπάθειες ικανών ιστορικών (καί ιδιαίτερα τοΰ Άλμπέρ Ματιέ που τό έργο του Εξακολουθεί νά βαρύνει περισσότερο άπό κάθε άλλη μελέτη γιά τό Ροβεσπιέρρο) τό πορτραΐτο που χάραξε δ Ζύλ Μισελέ, Εξακολουθεί νά Επιβάλλεται στίς ιδέες καί τήν Επικρατούσα κοινή γνώμη. Είναι τάχα Ενα πορτραΐτο ; "Οχι, είναι μιά μάσκα. Μιά μάσκα ζωγραφισμένη δλοκληρωτικά μέ νεκρά χρώματα. Τό άριστούργημα μιας δολοφονίας μετά θάνατον' ώχρός, κοντόσωμος, μέ προσποιητή φυσικότητα, μέ μισόκλειστα βλέφαρα, μέ φωνή άσθενική καί Επιτηδευμένο ντύσιμο, αύτός είναι δ Ροβεσπιέρρος
ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ 10 «où έξακολουθεΐ νά ρίχνει πάνο» στήν Επανάσταση τόν μετρημένο Ισκιο τής άχρωμης άπάθειάς του. Στούς άλλους,: άκόμη καί σέ κείνους πού πρέπει νά άποφεύγουν οί έντιμοι νοικοκυραίοι, μπορεί κανείς ν άναγνωρίσει καί κάποια γοητεία. Ό Νταντόντί ιδιοσυγκρασία, θεέ μου! Ό Μαρά - τί >θεαματικός θυμός δαιμοτ νισμίνου! Ό Έμπέρ τί βαρβαρότητα καί φανφαρονισμός] Ό Σαίν Ζύστ*τί Οφοςΐ Μά ό Ροβεσπιέρρος ; Νά τόν θαυμάζουμε άπό μακρυά έπειδή εΐταν ό Αδιάφθορος κάτι πάέι κι Ιρχεται. Μά πώς μπορούμε νά τόν χαρακτηρίσουμε ϋεγάλον Ά ντρα ; Πώς μπορούμε νά άγαπάμε τό Ροβεσπιέρρο ; λ... Τί είναι λοιπόν ό Ροβεσπιέρρος ; Ένα άνθρώπινο y άναξιότ λογο, χωρίς ιδιοφυία, χωρίς, πραγματική εύγλωττία (τουλάχιστον γιά τούς Γιρονδίνους 1), άνίκανο γιά δράση, άδυσώπητο στήν άφηρημένη του λογική. "Ενας άνθρωπος πού μονάχα οί τυφλές περιστάσεις τόν προώθησαν στήν πρώτη γραμμή, ό άνθρωπος πού μελετούσε μήνες καί χρόνια κάθε κίνησή του στήν έπαναστατική σκακιέρα, δ άνθρωπος πού έπινοοοσε καί χρησιμοποιούσε άπό τά παρασκήνια τήν τρομαχτική πολεμική μηχανή τών λεσχών τών Γιακωβίνων. Αύτός ό σχολαστικός όδηγεί Ενα λαό στήν αιματοχυσία γιά νά θεμελιώσει τήν προσωπική του διχτατορία καί στό μεταξύ όνειρεύεται μιά «μαθηματική εύτυχία» γιά δλον τόν κόσμο. ΆρκεΤ λοιπόν ή άξιαγάπητη είλικρίνεια τών άντιπάλων του καί ή δική του, βεβαία, μετριότητα, γιά νά έξηγηθεΐ τό άνέβασμά του. Ό τρόμος πού είχε έμπνεύσει είναι άρκετός γιά νά έξηγήσει τήν πτώση του. Ά ν ή ιστορική άλήθεια είναι αϋτή πού διαγράφεται παρα* πάνω, τότε δυό γεγονότα καταντοον άνεξήγητα. Καί παραχαλά όποιονδήποτε νά τά άμφισβητήσει. Τό πρώτο είναι δτι ό θάνατος τοο Ροβεσπιέρρου, ή άποτυχία τών σχεδίων του ίκοψε τήν πορεία τής Επανάστασης σέ δύο μέρη έντελώς άνόμοια. Αύτό είναι τόσο άληθινό ώστε άκόμη καί οί πιό άντιροβεσπιερρικοί, ό Μπιγιώ Βαρέν, 6 Καμπόν ή ό Μπα ρέρ, έκδήλωσαν στά γερατειά τους ΐεταμέλεια γιατί στάθηκαν συνένοχοι τής Ενάτης θερμιδώρ. Δέν χρειάζεται συζήτηση πώς
ΡΟΒΕΣΠΙΕΡΡΟΣ ή θερμιδωριακή άντί δράση όδήγησε μέ φυσική συνέπεια στή Δεχάτη Όγδόη Μπρυμαίρ -καί πώς κανένας άπό τούς μεγάλους έπαναστάτες δέν είχε θελήσει τόν αύτοκρατορικό δεσποτισμό. ΜπορεΖ κανείς νά δποστηρίξει σοβαρά πώς ό Ροβεσπιέρρος εΐταν άσήμαντος, δταν άποτελετ γενική πεποίθηση πώς ή δολοφονία του άνίκοψε τήν δρμή τής Επανάστασης ; Δέν πρέπει καλύτερα νά συμπεράνουμε 6τι αύτός, περισσότερο άπό κάθε άλλον, elcav τό νεορο τής Επανάστασης κι δτι αύτός Ινσάρχωνε τήν Ιδια τήν πορεία τοο "Εθνους πού γεννιόταν ; Τό δεύτερο γεγονός είναι δτι i Ροβεσπιέρρος δσο ζοοσε άγαπήθηχε άπ τό γαλλικό λαό περισσότερο άπό κάθε πολιτικό ήγέτη. Ό Ναπολέων μάγεψε μέ τήν πληθωρική του δόξα, μά ποτέ δέν έγινε άντικείμενο τόσο τρυφερής συμπάθειας. Πολλοί άλλοι έπαναστάτες είχαν μιά ώρα διασημότητας xal γοητείας μέσα στά πέντε χρόνια πού χωρίζουν τίς δεκατέσσερις τοο Ιούλη άπό τήν Ένάτη θερμιδώρ. Μά κανένας άπό τήν άρχή τοο 1791 ώς τίς άρχές τοΰ 1794 δέν άπόχτησε τόσο διαρκή, τόσο βαθειά, τόσο στέρεη δημοτικότητα. ΣτΙς ώρες πού δλα φαίνονταν χαμένα, δ Ροβεσπιέρρος πρόβαλλε σάν προσωποποιημένη έλπίδα. Σ' αύτόν Ενας όλόκληρος λαός, «ξεβράκωτοι» καί άστοί έπαναστάτες, άναγνώριζε τή φωνή τής καρδιδς του καί ταυτόχρονα τής λογικής του. Καί ήρθε μιά στιγμή πού άκόμα καί οί έχθροί του δίσταζαν νά τόν άγγίξουν, δίσταζαν νά πληγώσουν τούς «πατριώτες» χτυπώντας αύτόν τό γίγαντα. Τ ό γίγαντα, δχι τό δειλό καί στρεψόδικο δικηγορίσκο. Τόν άνθρωπο μέ τή φλογερή καρδιά, καί δχι τόν πικρόχολο καί έπιτηδευμένο θεωρητικό. Τό λιοντάρι, καί δχι τήν άλεποο. Νά άναρωτηθοομε άν εΐταν μεγαλοφυΐα, θά εΐταν Ινα φραστικό πρόβλημα. Καλύτερα νά σκεφτοομε τί φοβερά συμφέροντα κρύβονταν πίσω άπό τήν έπιμονή τους νά διατηρήσουν παραμορφωμένη τή μάσκα του. Γιατί κοντά στ άλλα είναι καί δ φόβος. Κατά τήν περίοδο τής διαμάχης άνάμεσα στούς μπολσεβίκους καί τούς μενσεβίκους, δ μενσεβίκος Ντάν έλεγε γιά τόν Αένιν : «Τί εύτυχία θά εΐταν άν έφευγε άπό τή μέση, άν πέθαινε». Τόν ρωτούσαν : «Μά φτάσατε σέ τέτιο σημείο άδυναμίας πού νά
ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ 21 προσμένετε βοήθεια άκόμη χι άπό τά θάνατο ;» Κι* 6 Ντάν άπαν τοοσε: «Δέν δπάρχει άνθρωπος στόν κόσμο πού νά δουλεύει 8πως αύτός είκοσιτέσσερες ώρες τό εικοσιτετράωρο γιά τήν έπα νάσταση, πού στό μυαλό του νά μήν κυριαρχεί άλλη σκέψη άπό τήν πανάστααη, πού άκόμη χαΐ στά όνειρά του νά βλέπει τήν έπανάσταση. Πώς νά τά βγάλεις πέρα μέ τέτιον άνθρωπο ;» 'Ολόκληρος αύτός ό διάλογος ταιριάζει τό Ιδιο χαΐ γιά τόν Ροβεσπιέρρο χαΐ γιά τόν Λένιν. Ά π ό τήν άνοιξη τοΰ ΐ789 πού βγαίνει άπ* τή σκιά, ώς τήν καλοκαιριάτικη έχείνη μέρα τοο 1794πού όδηγείται στήν γκιλλοτίνα, ήδπαρξητοο Ροσβεσπιέρρου ταυτίζεται μέ τήν ιστορία τής έπαναστατικής του δράσης. Ό άναγνώστης δέν θά νιώσει, λοιπόν, έκπληξη, άν σέ δλο αύτό τό βιβλίο δέν γίνεται λόγος γιά τήν ιδιωτική ζωή τοΰ Ροβεσπιέρpou. Ο Ροβεσπιέρρος δέν ίχει ιδιωτική ζωή. "Ολοι ξέρουν τήν άπλή, τήν τίμια, τή λιτή ζωή, κυριαρχημένη άπό τή δουλειά του στό σπίτι τοο έπιπλοποιοο Ντυπλέ. Ξέρουμε πώς δταν πέθανε, αύτός ό άνδρας τών τριάντα ίξη χρονών εΐταν (άν πιστέψουμε τήν οικογενειακή παράδοση τών Ντυπλέ) 6 άρραβωνιαστιχός τής Ελεονόρας Ντυπλέ πού οί θερμιδωριανοί θά τής δώσουν τό γελοίο παρανόμι ΕορνελΙ Κοπώ. Ξέρουμε πώς δλη χι δλη ή άναψυχή του εΐταν νά βγαίνει ποο καί πού κανένα άπόγεμα γιά νά πάρει τόν άέρα του στά Ήλύσια ή σέ δποιο γειτονικό δάσος, παρέα μέ τήν οικογένεια Ντυπλέ, μερικούς φίλους καί ϊνα όμορφο σχυλί πού είχε φέρει άπ* τό Άρράς. Ξέρουμε 6τι τά σπάνια βραδινά πού δέν πήγαινε στή Λέσχη τών Γιακωβίνων, ευχαριστιόταν νά διαβάζει τούς κλασιχούς, μόνος του ή σέ άλλους, ή ν άχούει τόν Μπουοναρρότι στό πιάνο. Αύτό είναι δλο. Συμπαθάτε με άπό μέρους του γι αύτή τήν έγκράτεια. Ά ς μήν ξεχνάμε δτι δλοι σχεδόν οί καλύτεροί του φίλοι δολοφονήθηκαν τήν Ιδια μέ κείνον έποχή, καί δέν είχαν καιρό νά μάς άφήσουν θησαυρούς άνεκδότων. Ά ς συγχωρήσουμε τό Ροβεσπιέρρο πού ή βιογραφία του δέν προσφέρει αύτά τά άρμυρά δργια κραιπάλης πού συνθέτουν τή γοητεία τής ζωής ένός Μιραμπώ ή ένός Νταντόν, τά δργια πού δικαιώνουν τόσο φανταχτερά τή φήμη τής άνδρικής καί όρμητικής ιδιοσυγκρασίας τους. Ά ς τοο συγχωρήσουμε πού δέν έπλεξε, δπως άλλοι, μιά σεμνή αισθησιακή μοι
22 Ρ Ο Β Ε Σ Π Ι Ε Ρ Ρ Ο Σ χεία μέ τήν ένάρετη Μανόν Ρολάν. Ά ς τοο συγχωρήσουμε noè δέν τρυγοοοε τά μυστικά χονδύλιατοο Λουδοβίκου 16ου, πού δέν κερδοσκόπησε πάνω στίς μετοχές τής Εταιρίας τ ώ ν Ινδιών καί πού δέν άχολούθησε μέ δίπλούς πράχτορες μυστική πολιτική ά ν τίθετη μέ τή δημόσια δράση του. Ά ς περιοριστούμε στό fret εΐταν μονάχα ό άπλός άνθρωπος, 6 Ά δ ι ά φ θ ο ρ ο ς, : Βπως τόν άπο* καλοοσαν δλοι. Έ νας.άνθρωπος πού άπαρνιόταν τήν Ιδιωτική τοο ζωή γιά ν' άφιερωθεΐ όλόκληρος στόν άγώνα γιά τήν εότυχία τί]ς Γαλλίας χαΐ τής άνθρωπότητας. Δέν πασχίζω νά κρύψω τή.στοργή πού τρέφω γιάτ τό Ροβεσπιέρρο. Δέν κρύβω άχόμα πώς ή Οπαρξή του είναι δεμένη μέ τήν περηφάνεια πού αισθάνομαι σά Γάλλος. Ελπίζω πώς τά αΐσθήματά μου δέν θά έχδηλωθοον σ αύτό τό βιβλίο μέ μιά άπερισχεψία πο6 θά ένοχλοοσε τόν άναγνώστη. Έ χ ω νά διηγηθώ τήν Ιστορία τοο ήρωα μιλς πόποιίας. Ξεχνάω-δμως πώς άπό άναγχαιότητα ή τυχαία οί άνεπάρχείες καί τά σφάλματα αύτοο τοο ήρω«έδωσαν στήν Ιστορία του τό στοιχείο μιάς τραγωδίας. Ά ν 6 άναγνώστης, τελειώνοντας αύτό τό βιβλίο, κρίνει πώς δέν μπορεί νά υιοθετήσει τούτη ή έχείνη τήν άποψη, θά πρέπει τουλάχιστον νά άναγνωρίσει χωρίς προκατάληψη, μελετώντας τά κείμενα ποί» παραθέτω, πώς 6 Ροβεσπιέρρος άποτελεΐ έναν άπ τούς πιό παραγνωρισμένους συγγραφείς μας. Έναν άπό τούς μεγαλύτερους καί τούς περισσότερο Γάλλους συγγραφείς. Τουλάχιστον δσοι πιστεύουν πώς ή Γαλλία δέν θά εΐταν Γαλλία άν δέν είχε δώσει στόν κόσμο τό κλασικό στύλ τοο Πιέρ ΚορνέΕγ καί τό ρωμαντικό στύλ τοο ΜαξιμιλιανοΟ Ροβεσπιέρρου. Παρίσι, 31 Δεκεμβρίου 1955 ΖΛΝ ΚΑ2ΣΕΝ
Μ ΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΓΠΕΡΑΣΠΙΣΗ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΓ ΑΝΘΡΩΠΟΓ Mè τό ξέσπασμα τής *Επανάστασης τότε που εχμονν σχεδόν άγνοαστος στην Εθνοσυνέλευση, xal ôkv είχα άλλον ίλεγχο άπό τή συνείδησή μου, πρόσφερα τή ζωή μου θυσία στήν Άλή&εια.
1 ΕΠΙΓΟΝΟΣ T o r ΖΑΝ ΖΑΚ ΡΟΓΣΣΩ Ε ν α ΧΡΟΝΟ μετά τήν ένθρόνισή του, τό 1776, δ νεαρός βασιλιάς Λουδοβίκος 16ος, γυρίζοντας άπό τό Ρέμς δπου ελαβε τό χρίσμα, μπήκε έπίσημα στήν αγαπημένη του πολιτεία, στό Παρίσι. Αφήνοντας τή Νότρ - Ντάμ, ή βασιλική πομπή τραβάει γιά τήν Ικκλησία τής Α γίας Γενεβιέβης άπό τήν όδό Σαίν - Ζάκ. Ό καιρός εΐταν άπαίσιος. Οταν εφτασε στό Κολλέγιο τοΰ Λουδοβίκου τσΰ Μεγάλου, ή πομπή σταμάτησε. Γονατιστός κατάχαμα κάτω άπό τή δυνατή βροχή,?νας νέος δεκαεφτά χρόνων προσφώνησε βιαστικά τό βασιλιά. Οπως φαίνεται, είχαν ξεχωρίσει γι αυτή τήν τιμή τόν καλύτερο μαθητή τοΰ Κολλεγίου. Χωρίς άμφιβολία ό λόγος του, πού δν δέν τόν είχαν έμπνεύσει, τουλάχιστον τόν είχαν προσεχτικά μελετήσει οί καθηγητές του, δεν ξέφευγε άπό τις άνάλογες για τήν περίπτωση κοινοτοπίες. Ό Λουδοβίκος 16ος καί ή Μαρία Άντουανέττα υποχρεώθηκαν ν άκοΰσουν άφηρημένοι τα λόγια αύτοΰ τοΰ γυμνασιόπαιδου, πού εΐταν τέσσερα χρόνια μικρότερος τους. Ή βροχή εκανε πιό άνιαρή τήν προσφώνηση. Δέν άπάντησε κανείς καί ή βασιλική άμαξα συνέχισε τό δρόμο της, άφήνοντας τό Μαξιμιλιανό Ροβεσπιέρρο γονατισμένο στή λάσπη. Δέν θά ξέραμε τίποτα γι αυτό τό γεγονός δν κάποιος καθηγητής τοΰ Κολλεγίου δέν φρόντιζε νά τό μεταδώσει στίς κατοπινές γενιές καί λίγες πιθανότητες υπάρχουν δν είχε μεγάλη Επίδραση στή διαμόρφωση τής ιδεολογίας τοΰ Ροβεσπιέρρου. Αλλά αυτή ή πρώτη καί μοναδική συνάντησή του μέ τούς Εκλαμπρότατους τοΰ παλιοΰ καθεστώτος δέ μποροΰσε να έξωραΐσει τις άντιλήψεις πού άρχισαν νά σχηματίζονται στό μυαλό τοΰ νέου γιά τήν κοινωνία τοΰ καιρού του. Ό Μαξιμιλιανός (Μαρία- Ισίδωρος) Ροβεσπιέρρος γεννήθηκε στό 'Αρράς στις 6 τοΰ Μάη 1758. Λίγο πριν ό Νταμιέν είχε πληγώσει μέ μιά μαχαιριά τό Λουδοβίκο 10ο, χαί τό κόμμα τών Κληρικοφρόνων Εκμεταλλευόταν τήν ευκαιρία γιά νά πετύχει τήν άπαγόρευση της Έγχνκλοπαιδείας. Ό Ρουσσώ δημοσίευε τό