ΑΣΤΙΚΟ ΚΑΙ ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΑΣΤΙΚΟ ΚΑΙ ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Διπλωματική Εργασία στο μάθημα: Αστικό Δίκαιο Διδάσκοντες: Λάμπρος Κιτσαράς Αναπληρωτής Καθηγητής Αστικού και Αστικού Δικονομικού Δικαίου Σπύρος Τσαντίνης Επίκουρος Καθηγητής Αστικού Δικονομικού Δικαίου Θέμα: Η ειδική ουσιαστική και δικονομική νομοθεσία των δασικών και εποικιστικών ακινήτων Εισηγήτρια: Επιβλέπων Καθηγητής: Λάμπρος Κιτσαράς Κομοτηνή Ιούλιος 2016

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Α. ΕΠΟΙΚΙΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Ι. ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΟΙΚΙΣΤΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ.σελ. 7 ΙΙ. ΣΚΟΠΟΣ ΤΩΝ ΕΠΟΙΚΙΣΤΙΚΩΝ ΝΟΜΩΝ..σελ. 9 ΙΙΙ. ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ...σελ. 11 1. Οι διατάξεις του Συντάγματος 1952...σελ. 11 2. Οι διατάξεις του ισχύοντος Συντάγματος 1975..σελ. 11 IV. ΠΗΓΕΣ ΤΟΥ ΕΠΟΙΚΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ σελ. 13 1. Ερμηνευτικές προσεγγίσεις επί του περιεχομένου των διατάξεων σελ. 13 2. Οι εξελίξεις στις Πηγές...σελ. 13 V. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΕΠΟΙΚΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΠΕΔΙΟΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ.σελ.19 1. Επισημάνσεις των κυριότερων ουσιαστικών και δικονομικών χαρακτηριστικών.σελ. 19 2. Υποθήκη - Κατάσχεση - πλειστηριασμός κλήρου.σελ. 23 VI. ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΗΣ ΕΠΟΙΚΙΣΤΙΚΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ..σελ. 25 VII. ΕΙΔΗ ΚΛΗΡΩΝ.σελ. 27 VIII. Η ΠΕΡΙΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟΥΣ ΚΛΗΡΟΥΧΟΥΣ.σελ. 28 1. Ερμηνευτικές παρατηρήσεις...σελ. 28 2. Το νομοθετικό πλαίσιο για την περιέλευση της κυριότητας στους κληρούχους...σελ. 29 2.α. Κλήροι υπαγόμενοι στο καθεστώς του άρθρου 1 παρ. 1 και 2 α.ν. 1722/1939 σελ. 29 2.β. Κλήροι υπαγόμενοι στο καθεστώς του άρθρου 1 παρ. 9 α.ν. 1722/ 1939..σελ. 29 2.γ. Κατά τον ΑγρΚ (1949) σελ. 29 2.δ. Κατά το ν.δ. 1189/1972..σελ. 30 2.ε. Κλήρος σε μη παραμεθόρια περιοχή...σελ. 30 2.στ. Κλήρος σε παραμεθόρια περιοχή - Η ρύθμιση της κυριότητας σε κλήρους παραμεθόριων περιοχών..σελ. 31 3. Κτήση κυριότητας κληροτεμαχίου με χρησικτησία...σελ. 31 2

3.α. Περιστολή των περί απαγορεύσεως της χρησικτησίας διατάξεων των άρθρων 79 παρ. 2 του Αγροτικού Κώδικος, 1 παρ. 1 και 3α του α.ν. 431/1968 και 1 παρ. 1β του ν.δ. 1189/1972 «Περί εκδόσεως οριστικών τίτλων κυριότητος των κατά τας διατάξεις της Αγροτικής Εποικιστικής Νομοθεσίας αποκατασταθέντων κληρούχων απάντων των αγροκτημάτων και Συνοικισμών»...σελ. 31 IX. Η ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΠΙΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗΣ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΗΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ ΤΗΣ ΕΠΟΙΚΙΣΤΙΚΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΚΗ ΤΗΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ..σελ. 36 1. Αγροτικός Κώδικας (B.D. 26-10/6-12-1949).σελ. 36 1.α. Διαδικαστικοί κανόνες και ουσιαστικές προϋποθέσεις..σελ. 36 2. Αναδασμός..σελ. 38 2.α. Παραχώρηση εκτάσεων σε γεωργούς, κατά τα οριζόμενα στο Ν.666/1977 «Περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως διατάξεων της εποικιστικής νομοθεσίας και άλλων τινών διατάξεων»...σελ. 38 2.β. Αναδασμός, που συντελέστηκε πριν από την έναρξη ισχύος του Ν. 674/1977..σελ. 42 3. Ρύθμιση ειδικών εποικιστικών θεμάτων.σελ. 42 3.α. Η αποκατάσταση ακτημόνων καλλιεργητών, κατά το άρθρο 6 του ν. 666/1977..σελ. 42 4. Α.Ν. 431 της 20/23-5-1968 (Α' 115/23-5-1968, διόρθ. σφαλμ. Α' 141/1-7-1968) «Περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως της εν γένει εποικιστικής νομοθεσίας και άλλων τινών διατάξεων».σελ. 44 4.α. Η λειτουργία του α.ν. 431/1968 στο σύστημα των εποικιστικών κανόνων σελ. 44 5. Ο Ν. 3147/5.6.2003 «Ρύθμιση θεμάτων αγροτικής γης, επίλυση ζητημάτων αποκατασταθέντων και αποκαθισταμένων κτηνοτρόφων και άλλες διατάξεις» σελ. 46 6. Επικύρωση ανώμαλων δικαιοπραξιών...σελ. 48 6.α. Οριοθετήσεις ως προς το εύρος της ανώμαλης δικαιοπραξίας..σελ. 48 6.β. ΝΔ 3958 της 1/2-7-1959 «Περί τροποποιήσεως των περί οριστικών παραχωρητηρίων των κλήρων διατάξεων της Εποικιστικής Νομοθεσίας, κυρώσεως Πράξεων τινών του Υπουργικού Συμβουλίου και άλλων τινών διατάξεων».σελ. 50 6.γ. Συνεχείς παρατάσεις στις ρυθμίσεις για τις ανώμαλες δικαιοπραξίες σελ. 51 3

Χ. ΤΟ ΝΕΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Ν. 4061/2012 ΜΕ ΤΙΤΛΟ «ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΚΙΝΗΤΩΝ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΡΟΦΙΜΩΝ - ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΕΜΠΡΑΓΜΑΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΛΟΙΠΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ» σελ. 53 1. Νομική αξιολόγηση σελ. 53 2. Πεδίο εφαρμογής του ν. 4061/2012 σελ. 54 3. Διαχείριση ακινήτων...σελ. 55 4. Παραχωρήσεις ακινήτων κατά χρήση, έναντι τιμήματος από τον Περιφερειάρχη (άρθρο 4 παράγραφος 2)..σελ. 56 5. Παραχώρηση χρήσης με χαμηλό τίμημα σελ. 56 6. Πρωτόκολλο διοικητικής αποβολής...σελ. 57 7. Έκδοση τίτλου κυριότητας.σελ. 58 8. Μη προβολή δικαιωμάτων κυριότητας από το Δημόσιο σελ. 58 9. Μεταβατικές ρυθμίσεις για τις παραχωρήσεις ακινήτων...σελ. 60 10. Ανάκληση πράξεων παραχώρησης...σελ. 61 11. Ρυθμίσεις εμπραγμάτων δικαιωμάτων..σελ. 62 12. Μη προβολή δικαιωμάτων κυριότητας.σελ. 62 13. Εξαγορά ακίνητου (άρθρο 23)..σελ. 63 14. Ακίνητα για βόσκηση...σελ. 65 15. Θέματα αναδασμού...σελ. 66 16. Διάθεση αγροτικών ακινήτων διαχείρισης του Υπουργείου Οικονομικών...σελ. 66 17. Το άρθρο 31 του νόμου 4061/2012, για την επικύρωση ανωμάλων δικαιοπραξιών..σελ. 67 18. Καταργούμενες διατάξεις.σελ. 67 Χ.Ι. ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ..σελ. 70 4

Β. ΔΑΣΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ σελ. 71 II. ΔΑΣΙΚΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ..σελ. 72 1. Διάκριση της δασικής ιδιοκτησίας σε δημόσια και ιδιωτική.σελ. 72 2. Ιστορική αναδρομή στη Δασική Ιδιοκτησία...σελ. 74 2.α. Τα Πρωτόκολλα Ανεξαρτησίας και οι σχετικοί νόμοι..σελ. 74 2.β. Πώς τα «εθνικά δάση» έγιναν ιδιωτικά..σελ. 78 2.γ. Το γαιοκτητικό σύστημα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας μετά την επανάσταση του 1821..σελ. 85 2.γ.1. Ο Οθωμανικός νόμος περί γαιών της 7 ΡΑΜΑΖΑΝ 1274 (1856 ή 1857) σελ. 86 2.γ.2. Ο Οθωμανικός νόμος περί ταπίων της 8 ΔΖΕΜΑΖΗΛ - ΑΧΙΡ 1275 (1858)..σελ. 88 2.γ.3. Ο Οθωμανικός νόμος περί δασών της 1 Ιανουαρίου 1285 (έτος 1867).σελ. 89 2.δ. Το ιδιοκτησιακό καθεστώς των δασών στις προσαρτημένες περιοχέςσελ. 90 2.δ.1. Το ιδιοκτησιακό καθεστώς στα δάση, μετά την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας και Άρτας..σελ. 90 2.δ.2. Το ιδιοκτησιακό καθεστώς στα δάση των λεγόμενων Νέων Χωρών..σελ. 92 2.δ.3. Το ιδιοκτησιακό καθεστώς στα δάση των νησιωτικών περιοχώνσελ. 94 2.ε. Ειδικές κατηγορίες ιδιωτικών δασών..σελ. 96 2.ε.1. Βακούφια.σελ. 96 2.ε.2. Μοναστηριακά - Εκκλησιαστικά δάση...σελ. 97 2.στ. Το δικαίωμα χρησικτησίας στα δάση...σελ. 98 ΙΙΙ. Η ΚΥΡΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ...σελ. 102 IV. Η ΚΥΡΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΙΔΙΩΤΩΝ σελ. 104 V. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΩΝ ΔΙΑΚΑΤΕΧΟΜΕΝΩΝ ΔΑΣΩΝ σελ. 110 VI. ΣΥΝΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ ΕΠΙ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΔΑΣΩΝ σελ. 116 VII. ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΕΙΣ ΚΑΕΝΤΩΝ ΔΑΣΩΝ...σελ. 117 VIII. ΒΑΡΟΣ ΑΠΟΔΕΙΞΕΩΣ σελ. 118 5

IX. Η ΑΠΟΛΥΤΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΙΔΙΩΤΙΚΩΝ ΔΑΣΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΙΔΙΩΤΙΚΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΕΚΤΑΣΕΩΝ ΚΑΙ Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 24 1 ΕΔΑΦΙΑ Γ' ΚΑΙ Δ' ΜΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 17 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ σελ. 120 1. Η προστασία των ιδιωτικών δασών και των ιδιωτικών δασικών εκτάσεων...σελ. 120 2. Ειδικότερες μορφές σύγκρουσης του δικαιώματος στο δασικό περιβάλλον με το δικαίωμα της ιδιοκτησίας..σελ. 120 2.α. Κατάτμηση - οικοπεδοποίηση..σελ. 120 2.β Παραχωρήσεις σελ. 122 2.β.1 Παραχωρήσεις ρητινευομένων δασών...σελ. 122 2.β.2. Παραχωρήσεις δημόσιων και κοινοτικών δασικών εκτάσεων για γεωργικούς - δενδροκομικούς και κοινωφελείς σκοπούς..σελ. 123 2.β.3. Παραχωρήσεις κοινόχρηστων ή διαθέσιμων εκτάσεων εποικισθεισών περιοχών ή δημόσιων δασών σε οικοδομικούς συνεταιρισμούς...σελ. 126 2.β.4. Παραχωρήσεις εδαφών προς αναδάσωση.σελ. 128 2.γ. Εκχέρσωση σελ. 129 2.δ. Αναδάσωση...σελ. 130 2.ε. Αυθαίρετα κτίσματα σε ιδιωτικά δάση και ιδιωτικές δασικές εκτάσεις..σελ. 130 Χ. ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ.σελ. 132 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ.σελ. 133 6

Α. ΕΠΟΙΚΙΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Ι. ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΟΙΚΙΣΤΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ Το εποικιστικό δίκαιο περιέχει κανόνες, που ρυθμίζουν εμπράγματες σχέσεις σε ακίνητα, με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αγροτικής αποκατάστασης και με την έννοια αυτή ανήκει στο δίκαιο των ακινήτων. Στο Δίκαιο του Εποικισμού, που καλείται να διαδραματίσει ένα κατεξοχήν ειδικό ρόλο με έντονα κοινωνικό χαρακτήρα, ανήκει το σύνολο των ρυθμίσεων, που καλύπτουν τις εποικιστικές σχέσεις. Με βάση την διάκριση του Εμπραγμάτου Δικαίου σε γενικό και ειδικό οι ρυθμίσεις της αγροτικής αποκαταστάσεως εντάσσονται στο ειδικό εμπράγματο δίκαιο 1. Στην εποικιστική νομοθεσία ρυθμίζεται μια μεγάλη ποικιλία εμπραγμάτων σχέσεων. Οι εμπράγματες σχέσεις, που εμπίπτουν στην εμβέλεια του Εποικιστικού Δικαίου μπορεί να καλούνται εποικιστικές σχέσεις 2. Πρόκειται για ένα σύνολο σχέσεων, που εντάσσονται στην «εποικιστική σχέση», δηλαδή σε εκείνη την εμπράγματη σχέση, που ρυθμίζεται από διατάξεις του Εποικιστικού Δικαίου. Τέτοιες σχέσεις είναι αφενός οι κλασσικές «εμπράγματες σχέσεις, η κυριότητα, οι δουλείες 3, η υποθήκη, η νομή και η κατοχή, αφετέρου η αποκατάσταση ακτημόνων, η εγκατάστασή τους στον κλήρο, η κατά το νόμο κτήση πλασματικής νομής στον κλήρο, η προστασία μιας τέτοιας νομής και η απαλλαγή από βάρη 4. Βασικοί άξονες γύρω από τους οποίους κινείται το Εποικιστικό Δίκαιο είναι η επιδίωξη να διατηρηθεί ο κλήρος στον κληρούχο και την οικογένειά του και η πρόβλεψη να διατηρηθεί ο κλήρος ακέραιος. Το Δίκαιο του Εποικισμού συντίθεται από ένα σύνολο κανόνων, που είναι εγκατασπαρμένοι σε συντάγματα (λ.χ. το Σύνταγμα του 1952 και Σύνταγμα του 1975), σε νόμους (λ.χ. ο α.ν. 431/1968), σε διατάγματα [λ.χ. της 29ης Οκτωβρίου/6 Δεκεμβρίου 1949, (Αγροτικός Κώδικας)] και σε υπουργικές αποφάσεις (λ.χ. ΥΑ 5618/2006). Το εποικιστικό Δίκαιο χαρακτηρίζεται από ποικίλες κωδικοποιήσεις, οι οποίες συνοδεύονται από τροποποιήσεις, συμπληρώσεις και καταργήσεις. Ως σημείο 1. Κ. Παπαδόπουλος, ΑγρΕμπρΔ, σ. 479. 2. Ο όρος εποικιστική νομοθεσία εντοπίζεται σε ποικίλα νομοθετήματα όσο και σε αποφάσεις δικαστηρίων (Δημήτριος Η. Παπαστερίου Εποικιστικό Δίκαιο, σελ. 3). 3. Βλ. άρθ. 88 ΑγρΚ. 4. Σύμφωνα με το 107, παρ. 1, ΑγρΚ «Μετά την μεταγραφήν του απαλλοτριουμένου κτήματος επ' ονόματι του Κράτους η κυριότης μεταβαίνει ελευθέρα παντός βάρους εις τον Δημόσιον. 7

εκκινήσεως χρησιμοποιούμε τον Αγροτικό Κώδικα, το β.δ. της 29ης Οκτωβρίου/6 Δεκεμβρίου 1949, όπως αυτός συμπληρώθηκε και τροποποιήθηκε μεταγενέστερα. Αυτός ο Αγροτικός Κώδικας εφαρμόζεται αναλόγως και στη Δωδεκάνησο (άρθρο 17 α.ν. 1509/1950 «περί αποκαταστάσεως εν Δωδεκανήσω» 5. Ακολουθεί η παράθεση των κυριότερων νομοθετικών ρυθμίσεων της διαθέσεως των κλήρων, κατά την πολυετή πορεία του Εποικιστικού Δικαίου, η άντληση ορισμένων χαρακτηριστικών του, καθώς και η ανάπτυξη των σημαντικότερων ζητημάτων των εποικιστικών σχέσεων, που απασχόλησαν την θεωρία και νομολογία, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται η γενική αρχή της μη κατατμήσεως των κλήρων, καθώς και οι εισαγόμενες εξαιρέσεις από την αρχή αυτή. Πλέον με τις νέες ρυθμίσεις του ν. 4061/2012 καταργείται, μεταξύ άλλων, ο παλαιός θεσμός της αποκατάστασης γεωργών και κτηνοτρόφων, ο οποίος διέπεται από διατάξεις εγκατεσπαρμένες σε δεκάδες νομοθετήματα, τακτοποιούνται εκκρεμότητες από απαλλοτριώσεις που, για διάφορους λόγους, δεν είχαν συντελεσθεί και αποσαφηνίζεται η εφαρμογή των διατάξεων του Αστικού Κώδικα. 5. ΠΠρΡόδου 5/2001, ΔωδΝομ 2003 81. 8

ΙΙ. ΣΚΟΠΟΣ ΤΩΝ ΕΠΟΙΚΙΣΤΙΚΩΝ ΝΟΜΩΝ Αντικείμενο της κυριότητας στο Εποικιστικό Δίκαιο είναι ο κλήρος, δηλαδή η έκταση γαιών, που ρυθμίζεται από τις συγκεκριμένες διατάξεις, καθώς και ορισμένα οικοδομήματα, αγροτικά ή αστικά. Με την εποικιστική νομοθεσία είναι προφανές, ότι επιδιώχθηκε η αποκατάσταση των ακτημόνων προσφύγων καλλιεργητών, η προστασία και παραμονή αυτών στον τόπο της αγροτικής αποκατάστασής τους και η επωφελέστερη εκμετάλλευση των ακινήτων, χωρίς κατακερματισμό τους. Θεσπίστηκε ένα εξαιρετικό, προστατευτικό δίκαιο, για τους κληρούχους και τους κλήρους, με απώτερο σκοπό την βαθμιαία και στον κατάλληλο χρόνο αρμονική και ομαλή ενσωμάτωση αυτών στο γενικό νομικό καθεστώς των αγροτεμαχίων της χώρας. Η περιέλευση της κυριότητας στον ακτήμονα καλλιεργητή αποτελεί το βασικό στόχο του Εποικιστικού Δικαίου. Αναγκαίο προηγούμενο, για την εκπλήρωση αυτού του στόχου αποτελεί σε μεγάλο βαθμό η αναγκαστική απαλλοτρίωση. Οι ακτήμονες καλλιεργητές προσδιορίζονται στο νόμο, όπου καταγράφεται και η διαδικασία αποκαταστάσεώς τους. Το γεγονός, ότι η αγροτική ιδιοκτησία δεν συνιστά μόνο περιουσία του αγρότη, αλλά υπηρετεί ευρύτερους κοινωνικοοικονομικούς σκοπούς, εξηγεί πολλούς από τους περιορισμούς και τις δεσμεύσεις, που επιβάλλονται από την αγροτική (και ιδίως την εποικιστική) νομοθεσία στην εξουσία διάθεσής της, προς όφελος, όχι μόνο των ακτημόνων, αλλά της οικονομίας εν γένει. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσονται, ιδίως, οι περιορισμοί των άρθρων 208, 209, 210, 211, 212 και 216 του Αγροτικού Κώδικα (Β.Δ. της 29 Οκτωβρίου/6 Δεκεμβρίου 1949 «Περί κωδικοποιήσεως των αγροτικών νόμων» (ΦΕΚ τ. Α' 342), σχετικώς προς τη διάθεση του κλήρου, καθώς και η θεσμοθέτηση της πλασματικής νομής του κληρούχου (άρθρο 79 παρ. 2 του Αγροτικού Κώδικα). Οι περιορισμοί αυτοί υπηρετούσαν, κατά βάση, την προστασία των ακτημόνων καλλιεργητών, τη διασφάλιση της στοιχειωδώς αναγκαίας, για τη συντήρησή τους, γεωργικής έκτασης, την αποφυγή της συγκέντρωσης της γης σε μικρό αριθμό ιδιοκτητών και μάλιστα, ξένων προς την αγροτική της χρήση και τη συνακόλουθη μετάσταση των αποκατασταθέντων στην τάξη των ακτημόνων, αλλά και την επωφελέστερη εκμετάλλευση των ακινήτων, χωρίς κατακερματισμό τους. Δεδομένου όμως, ότι έκτοτε, οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες άλλαξαν ριζικώς και οι παραβιάσεις των απαγορεύσεων και των περιορισμών πολλαπλασιάσθηκαν, αναγκάσθηκε η Πολιτεία να παρέμβει νομοθετικώς, επανειλημμένως, θεσμοθετώντας ρυθμίσεις, με τις οποίες θεραπεύονταν κωλύματα και ακυρότητες, που προβλέπονταν από την αγροτική νομοθεσία, για τη 9

μεταβίβαση του κλήρου 6. Στις περιπτώσεις αυτές επρόκειτο περί επικύρωσης «ανώμαλων» δικαιοπραξιών. Η εξαιρετική αυτή προστασία των «ανωμάλως» αποκτησάντων κληροτεμάχια έρχεται σε αντίθεση προς σειρά ρυθμίσεων του Αστικού Κώδικα και, ως εκ τούτου, πρέπει πλέον να ερμηνεύεται στενά 7. 6. Άρθρα 1-4 του α.ν. 1832/1951, άρθρο 24 του ν.δ. 3194/1955, άρθρο 15 του ν.δ. 3958/1959, άρθρο 3 του ν. 431/1968 κλπ. 7. Εμ. Καραμανώλη, Εμπράγματοι σχέσεις της αγροτικής νομοθεσίας, 1982, σελ. 47 επ., Μ. Καράση, Αγροτική Νομοθεσία. Περιορισμοί της εξουσίας διαθέσεως του κληρούχου - Πλασματική νομή αυτού, ΧρΙΔ 2005, σελ. 73 επ. 10

ΙΙΙ. ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Η εποικιστική σχέση αποτελεί αντικείμενο συνταγματικής ρυθμίσεως. Αυτό συνάγεται από διατάξεις των πρόσφατων Συνταγμάτων του 1952, του 1968, καθώς και του ισχύοντος Συντάγματος του 1975, αλλά και από το Σύνταγμα του 1927 8. Αυτονόητο είναι, ότι το Εποικιστικό Δίκαιο οφείλει να συμβιβάζεται προς τις εκάστοτε ισχύουσες συνταγματικές επιταγές. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η συνταγματική διάσταση του εποικιστικού φαινομένου. 1. Οι διατάξεις του Συντάγματος 1952 Άρθρο 17 παρ. 1: «Ουδείς στερείται της ιδιοκτησίας αυτού, ειμή δια δημοσίαν ωφελείαν προσηκόντως αποδεδειγμένην, ότε και όπως ο νόμος διατάσσει, πάντοτε δε προηγουμένης πλήρους αποζημιώσεως» 9. Άρθρο 104 Σ: «Προς αποκατάστασιν ακτημόνων καλλιεργητών και ακτημόνων μικρών επιτρέπεται επί μίαν τριετίαν από της ισχύος του παρόντος αναγκαστική απαλλοτρίωσις των κατωτέρω κατηγοριών αγροτικών κτημάτων κατά παρέκκλισιν του άρθρου 17 του Συντάγματος, ως νόμος θέλει ορίσει.» 10. 2. Οι διατάξεις του ισχύοντος Συντάγματος 1975 Άρθρο 18 παρ. 4: «Επιτρέπεται, σύμφωνα με την διαδικασία που καθορίζει ειδικός νόμος, ο αναδασμός αγροτικών εκτάσεων για την επωφελέστερη εκμετάλλευση του εδάφους, καθώς και η λήψη μέτρων για την αποφυγήν της υπέρμετρης κατάτμησης ή για διευκόλυνση της ανασυγκρότησης της κατατμημένης μικρής αγροτικής ιδιοκτησίας.» 11. Άρθρο 18 παρ 5: «Εκτός από τις περιπτώσεις που προβλέπονται στις προηγούμενες παραγράφους, μπορεί να προβλεφθεί με νόμο και κάθε άλλη στέρηση της ελεύθερης χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίας που απαιτείται από ιδιαίτερες περιστάσεις. Νόμος ορίζει τον υπόχρεο και τη διαδικασία καταβολής στο δικαιούχο 8. Βλ. σχετικά με τα άρθρα 119 και 19 Συντ 1927 την ΑΠ 627/1975, ΝοΒ 1976 43. 9. ΑΠ (ολομ) 35/2007 ΧΡΙΔ 2008/37, με την οποία κρίθηκε, ότι είναι επιτρεπτή η κατάληψη των απαλλοτριωμένων και πριν την καταβολή ή παρακατάθεση της προσωρινής ή οριστικής αποζημίωσης. 10. ΑΠ (ολομ) 29/2005 Δ/ΝΗ 2005/724, κατά την οποία οι ανωτέρω διατάξεις των άρθρων 104 του Συντάγματος 1952 και 117 του ισχύοντος Συντάγματος δεν αντίκεινται στις περί προστασίας της ιδιοκτησίας διατάξεις του άρθρου 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της Ε.Σ.Δ.Α., που κυρώθηκε αρχικώς με το ν. 2329/1953 και εκ νέου με το ν.δ. 53/1974, εφόσον από τη διάταξη του άρθρου 28 του τελευταίου Συντάγματος προκύπτει, ότι οι διεθνείς συμβάσεις υπερισχύουν μόνο, όταν έχουν διαφορετική ρύθμιση έναντι των κοινών νόμων και όχι έναντι των συνταγματικών διατάξεων. 11. Ν. 674/1977 «Περί αναδασμού της γης και μεγεθύνσεως των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και άλλων τινών διατάξεων». 11

του ανταλλάγματος της χρήσης ή κάρπωσης, το οποίο πρέπει να ανταποκρίνεται στις υφιστάμενες κάθε φορά συνθήκες.». Άρθρο 18 παρ 6: «Με νόμο μπορεί να ρυθμίζονται τα σχετικά με τη διάθεση εγκαταλειμμένων εκτάσεων για την αξιοποίησή τους υπέρ της εθνικής οικονομίας και αποκατάσταση ακτημόνων. Με τον ίδιο νόμο ορίζονται και τα σχετικά με τη μερική ή ολική αποζημίωση των ιδιοκτητών σε περίπτωση επανεμφάνισής τους μέσα σε εύλογη προθεσμία 12. 12. Η αναγκαστική απαλλοτρίωση, για αποκατάσταση ακτημόνων καλλιεργητών ρυθμίζεται σε μια σειρά διατάξεων, που βρίσκονται, μεταξύ άλλων, στο Κώδικα Αναγκαστικών Απαλλοτριώσεων (ν. 2882/2001), στον Αγροτικό Κώδικα (β.δ. της 29 Οκτ/6 Δεκ 1949), στο νδ 2185/1952, στον α.ν. 431/1968, καθώς και στο ν. 3147/2003. 12

IV. ΠΗΓΕΣ ΤΟΥ ΕΠΟΙΚΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ 1. Ερμηνευτικές προσεγγίσεις επί του περιεχομένου των διατάξεων Η εποικιστική νομοθεσία, βρίσκεται διάσπαρτη σε πλήθος νομοθετημάτων, που εκδόθηκαν μέσα σε διάστημα 80 ετών και τα οποία, λόγω των διαρκών νομοθετικών παρεμβάσεων, που τροποποιούν, αντικαθιστούν ή καταργούν διατάξεις να είναι δύσχρηστη και δυσχερής στην εφαρμογή της. Το πλαίσιο αυτό δεν ανταποκρίνεται στις σύγχρονες ανάγκες, αφού η διαχείριση των εκτάσεων αυτών γίνεται με τον αγροτικό Κώδικα, που κυρώθηκε το 1949, καθώς και αναπτυξιακού χαρακτήρα διατάξεις των δεκαετιών 1970 και του 1980. Οι διατάξεις, που συνθέτουν την εποικιστική νομοθεσία αποτελούν πηγή του Εμπραγμάτου Δικαίου. Στη συγκεκριμένη νομοθεσία υπάρχουν κανόνες κυρίως του Δημόσιου Δικαίου, χωρίς όμως να απουσιάζουν κανόνες Ιδιωτικού Δικαίου 13. Αλλά και οι κανόνες αυτοί του Δημόσιου Δικαίου θεμελιώνουν εμπράγματες σχέσεις, όπως είναι η κυριότητα, η νομή ή η κατοχή, θεσμοί, που βέβαια ρυθμίζονται στο Αστικό Δίκαιο 14. Το Εποικιστικό Δίκαιο, ανάλογα με την τοπική ισχύ των κανόνων είναι γενικό ή τοπικό 15. Παράδειγμα γενικού δικαίου είναι οι κανόνες, που υπάρχουν στον Αγροτικό Κώδικα. Παραδείγματα τοπικού δικαίου είναι ο κώδικας των Αποστραγγιζόμενων Γαιών ΒΔ. 19-3-1941. 2. Οι εξελίξεις στις Πηγές Στην εποικιστική νομοθεσία ανήκουν μεταξύ άλλων: 1. Εισαγωγικός νόμος Αστικού Κώδικα. Στο 15 Εισαγ.ΝΑΚ ορίζεται ότι «Εξακολουθούν να ισχύουν και μετά την εισαγωγή του Αστικού Κώδικα οι ειδικοί νόμοι που κατά την εισαγωγή του υπάρχουν απαγόρευση εμπραγμάτων δικαιοπραξιών σε ακίνητα, καθώς και για την επικύρωση ή τη ρύθμιση «ανώμαλων δικαιοπραξιών» σε ακίνητα» 16. Νόμοι, που προβλέπουν την επικύρωση δικαιοπραξιών σε ακίνητα των Νέων Χωρών, οι οποίες καταρτίστηκαν κατά παράβαση διατάξεων, που τις απαγορεύουν είναι οι εξής: α) Το ν.δ. της 26 13. Για τη διάκριση αυτή βλ. Παπαστερίου, ΓενΑρχ, 8, αρ. 7 επ. 14. Έτσι, ο όρος «μόνος (ή αποκλειστικός) νομέας καλής πίστης» απορρέει από κανόνες του Δημόσιου Δικαίου, οι οποίοι αναφέρονται στην καλόπιστη νομή του Ιδιωτικού Δικαίου και με αυτή την έννοια ανήκουν στο Εμπράγματο Δίκαιο προβάλλοντας τμήμα του Δημόσιου Εμπράγματου Δικαίου (Δ. Παπαστερίου, όπ. σελ. 4. 15. Βλ. (και) άρθρο 1 ν.δ. 130/1974 «Περί ρυθμίσεως θεμάτων αποστραγγιθεισών λίμνης Βοϊβηίδος (Κάρλας), με παράτιτλο «Διάθεσις γαιών λίμνης Κάρλας». 16. ΑΠ 1095/1999, ΕλλΔνη 1999 1514. 13

Αυγ./14 Σεπτ. κυρώθηκε από το ν. 4306/1929. β) Ο ν. 4399/1929, όπως τροποποιήθηκε από τους ν. 5221 /1931 και 5465/1932. 2. Ν. 2052/1920 «Αγροτικός Νόμος» 17. 3. Διάταγμα της 3/3-10-1924, με το οποίο κωδικοποιήθηκαν οι αγροτικοί, που ίσχυαν μέχρι τότε. 4. Ν. 3250/1924 «Περί κυρώσεως του από 3 Σεπτ. 1924 Ν.Δ/τος περί απαλλοτριώσεως δικαιοπραξιών επί ακινήτων». 5. Ν.Δ. της 26 Αυγ./14 Σεπτ. 1925, όπως κυρώθηκε από το ν. 4306/1929. 6. Ν. 4306/1929 «Περί κυρώσεως του από 26 Αυγούστου 1925 Ν.Δ. περί κυρώσεως ανώμαλων δικαιοπραξιών επί ακινήτων εν ταις νέαις χώραις» 7. Ν 4399/1929 «Περί ρυθμίσεως ανώμαλων δικαιοπραξιών εν ταις ν. χώραις.» 8. Ν 4724/1930 «Περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως του ν. 4399 περί ρυθμίσεως ανωμάλων δικαιοπραξιών εν ταις Νέαις Χώραις». 9. Ν. 5221/1931 «Περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως του ν. 4399 περί ρυθμίσεως ανωμάλων δικαιοπραξιών εν ταις Νέαις Χώραις και του ν. 4724 περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως του ν. 4399». 10. Ν. 3465/1932 «Περί τροποποιήσεως του νόμου 5221 περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως του νόμου 4399 περί ρυθμίσεως ανωμάλων δικαιοπραξιών εν ταις νέαις χώραις κ.λπ.». 11. ΠρΔ 5/23 Ιουλίου 1932 «Περί κωδικοποιήσεως εις ενιαίον κείμενον διατάξεων του αγροτικού νόμου υπ' αριθ. 5496». 12. Α.Ν 1366/1938 «Περί απαγορεύσεως δικαιοπραξιών εις παραμεθόριους περιοχάς» 18. 13. Α.Ν 1722/1939 «Περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως διατάξεων του αγροτικού νόμου». 14. Κώδικας αποστραγγιζόμενων γαιών «Β.Δ. της 19/24 Μαρτ. 1941 κωδικοποιήσεως εις ενιαίον κείμενον των διατάξεων της Νομοθεσίας αποστραγγιζομένων γαιών». 15. Κτηνοτροφικός Κώδικας (διάταγμα 28/30-10-1941 «Κώδικας αποκαταστάσεως κτηνοτρόφων» σε συνδυασμό με το ν.δ. 1334/1973 «Περί 17. Ο νόμος αυτός υπέστη σταδιακά σημαντικές τροποποιήσεις, καταργήσεις και συμπληρώσεις. Στη σειρά των αλλεπάλληλων νομοθετημάτων συναντούμε το ΠρΔ 5/23Ιουλίου 1932 «Περί κωδικοποιήσεως εις ενιαίον κείμενον των διατάξεων του αγροτικού νόμου 5496». 18. Πρόκειται, για ένα βασικό, για την εποχή του νομοθέτημα, με το οποίο τροποποιούνται κυρίως οι διατάξεις του αγροτικού κωδικός 6448 (Κδ Ν. 1935 778 επ.) και το οποίο αναπτύσσεται σε 157 άρθρα. Μεταξύ πολλών άλλων αξίζει να τονιστούν οι διατάξεις άρθρων 155 και 157. 14

τροποποιήσεως και συμπληρώσεως της περί αποκαταστάσεως κτηνοτρόφων νομοθεσίας». 16. Α.Ν 823/1948 «Περί θέσεως διατάξεων προς ρύθμισιν Εποικιστικών τιμημάτων» 17. Αγροτικός Κώδικας (από 29-10/6-12-1949 Β.Δ/τος «Περί κωδικοποιήσεως των αγροτικών νόμων») 19. Ως θεμέλιο των νομοθετικών επεμβάσεων, για την αποκατάσταση ακτημόνων καλλιεργητών μπορεί να γίνει δεκτός ο Αγροτικός Κώδικας. Είναι γνωστό ο κώδικας αυτός έχει υποστεί ευάριθμες τροποποιήσεις ρυθμίσεων, συμπληρώσεις διατάξεων, καταργήσεις κανόνων δικαίου, αλλά και επαναφορές νομοθετικών επιλογών, πολλές φορές με περιορισμένο χρονικό ορίζοντα. Χωρίς αμφιβολία, η όλη εικόνα εμφανίζει μερική, αλλά και κυμαινόμενη έλλειψη σαφήνειας, αλλά και χαρακτηριστική ανακρίβεια. Είναι ένα βασικό νομοθέτημα του Εποικιστικού Δικαίου. Απαρτίζεται από 318 άρθρα, κατανεμημένα σε πέντε μέρη. Το πρώτο μέρος έχει τον τίτλο «Αποκατάστασις ακτημόνων επί απαλλοτριωμένων κτημάτων» (άρθρα 1-139), το δεύτερο μέρος φέρει τον τίτλο «Αποκατάστασις επί κτημάτων της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων» (άρθρα 140-188), το τρίτο μέρος έχει τον τίτλο «Γενικαί διατάξεις» (άρθρα 189-286), το τέταρτο μέρος φέρει τον τίτλο «Ειδικαί κατηγορίαι κτημάτων» (άρθρα 287-307) και τέλος πέμπτο μέρος έχει τον τίτλο «Διατάξεις προσωπικού» (άρθρα 308-318). 18. Α.Ν 1832/1951 «Περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως της Αγροτικής Νομοθεσίας». 19. Ν. 2148/1952 της 3/4 Ιουνίου 1952 «Περί τροποποιήσεως του νόμου 3250/1924 περί απαγορεύσεως δικαιοπραξιών επί ακινήτων» 20. 20. ΝΔ 2185/1952 της 15/15 Αυγούστου 1952 «Περί αναγκαστικής απαλλοτριώσεως κτημάτων προς αποκατάσταση ακτημόνων καλλιεργητών και κτηνοτρόφων». 21. Ν. 2258/1952 της 7/7 Οκτωβρίου 1952 «Περί επισπεύσεως της οριστικής διανομής εποικισθεισών υπό της τέως Ε.Α.Π. περιοχών και διαλύσεως ιδιόρρυθμων τινών εμπραγμάτων σχέσεων και άλλων τινών διατάξεων». 22. ΝΔ 2535/1953 «Περί καθορισμού τιμήματος αποστραγγισθεισών 3621 γαιών και άλλων τινών διατάξεων, αφορωσών εις τας γαίας ταύτας». 19. Επίσης ο προηγούμενος Αγροτικός Κώδικας (π.δ.31-8/19-9-1935). 20. Βλ. Απ. Γεωργιάδη, ΕμπρΔ2, 43, αρ. 54, υποσημ. 83. 15

23. ΝΔ 2536/1953 «Περί επανεποικισμού των παραμεθορίων περιοχών και ενισχύσεως του πληθυσμού αυτών». 24. Ν. 3194/1955 «Περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως της περί ταμείων Εφέδρων Πολεμιστών Κρήτης κειμένης Νομοθεσίας και άλλων τινων τάξεων της Εποικιστικής Νομοθεσίας» 21. Έναρξη ισχύος 22-4-1955. 25. Ν. 3621/1956 «Περί παρατάσεως του ενοικιοστασίου βοσκών, τροποποιήσεως της περί αυτού νομοθεσίας και της περί αποκαταστάσεως στην κτηνοτρόφων τοιαύτης και άλλων διατάξεων». 26. ΝΔ 3713/1957 (άρθρο 23). 27. ΝΔ 3958/1959 «Περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως των περί οριστικών παραχωρητηρίων των κλήρων διατάξεων της Εποικιστικής Νομοθεσίας κυρώσεως πράξεων τίνων του Υπουργικού Συμβουλίου και άλλων τινών διατάξεων». 28. ΝΔ 31.7.1962. 29. Ν. 4452/1965 «Περί επικυρώσεως ανωμάλων δικαιοπραξιών επί γεωργικών κλήρων και παρατάσεως προθεσμιών τινών της Αγροτικής Νομοθεσίας». 30. Α.Ν. 431/1968 «Περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως της εν γένει εποικιστικής Νομοθεσίας και άλλων τινών διατάξεων». Με τον αναγκαστικό αυτό νόμο εισάγονται σημαντικότατες ρυθμίσεις γενικά, για τις εποικιστικές σχέσεις. 31. ΝΔ 1189/1972 «Περί εκδόσεως οριστικών τίτλων κυριότητος των κατά τας διατάξεις της Αγροτικής Εποικιστικής Νομοθεσίας αποκατασταθέντων κληρούχων απάντων των αγροκτημάτων και Συνοικισμών». 32. ΝΔ 216/1973 «Περί διαχειρίσεως και βελτιώσεως των βοσκοτόπων». 33. ΝΔ 174/1974 «Περί αντικαταστάσεως διατάξεων τινών και συμπληρώσεως του ΝΔ 1189/1972 περί εκδόσεως οριστικών τίτλων κυριότητος των κατά τις διατάξεις της Αγροτικής Εποικιστικής Νομοθεσίας αποκατασταθέντων κ.λπ.». 34. ΝΔ 130 της 31-10/1-11-1974 «Περί ρυθμίσεως θεμάτων αποστραγγιθεισών λίμνης Βοϊβηίδος (Κάρλας)». 35. ΝΔ 351/1976 «Περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως του Ν.Δ. 130/1974 Περί ρυθμίσεως θεμάτων αποστραγγισθεισών λίμνης Βοϊβηίδος (Κάρλας) και ρυθμίσεως συναφών θεμάτων». 36. Ν. 634/1977 «Περί καταργήσεως του Ειδικού Ταμείου Εποικισμού, θεσπίσεως και απαλλαγής εκ του όρου μεταβιβάσεως γεωργικών ή κτηνοτροφικών 21. ΑΠ 1713/2006, ΧρΙΔ 2007.218. 16

εκτάσεων, ρυθμίσεως θεμάτων αρμοδιότητος Υπουργείου Γεωργίας και άλλων τινών διατάξεων». 37. Ν. 666/1977 «Περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως διατάξεων Εποικιστικής Νομοθεσίας και άλλων τινών διατάξεων» 22. 38. Ν. 674/1977 «Περί αναδασμού της γης και μεγεθύνσεως των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και άλλων τινών διατάξεων». 39. Ν. 994/1979 «Περί ρυθμίσεως θεμάτων και διαθέσεως των αποστραγγισθεισών γαιών, ελών Λυσμαχίας και Τριχωνίδος και άλλων τινών διατάξεων». 40. Ν. 1341/1983 «Κατάργηση των διατάξεων του Ν.Δ/τος 130/1974 περί ρυθμίσεως θεμάτων αποστραγγισθεισών γαιών λίμνης Βόιβηίδος (Κάρλας) και του Ν. 351/1976 περί τροποποιήσεως του Ν.Δ. 130/1974 και ρυθμίσεως συναφών θεμάτων και άλλες διατάξεις». 41. Π.Δ 24.4.85 «Δικαιούχοι αγροτικών οικοπέδων, διαδικασία και κριτήρια του προσδιορισμού τους». 42. Ν. 1644/1986 «Ρύθμιση ειδικών εποικιστικών θεμάτων και άλλες διατάξεις». Ο νόμος αυτός αποσκοπεί, όπως εκτίθεται στην εισηγητική του έκθεση, στη ρύθμιση ορισμένων συγκεχυμένων πραγματικών και νομικών καταστάσεων, που δημιουργήθηκαν από την πλημμελή εφαρμογή της εποικιστικής νομοθεσίας και στην όσο γίνεται ρεαλιστική λύση των σχετικών ζητημάτων με τις απλούστερες διαδικασίες. 43. Ν. 1892/1990 44. Ν. 2836/2000 45. Ν. 3147/2003 «Ρύθμιση θεμάτων αγροτικής γης, επίλυση ζητημάτων αποκατασταθέντων και αποκαθισταμένων κτηνοτρόφων και άλλες διατάξεις». Εισάγει δεσπόζουσες ρυθμίσεις. Μεταξύ άλλων, επιφέρει όχι μόνο τροποποιήσεις σε διατάξεις του ΑγρΚ, αλλά και καταργήσεις διατάξεών του. 46. Ν. 3399/2005 «Ρυθμίσεις θεμάτων αρμοδιότητας του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων - Προσαρμογή στη νέα Κ.Α.Π και άλλες διατάξεις». 22. Στο άρθρο 2 του νόμου αυτού ρυθμίζονται ζητήματα από την κύρωση ανώμαλα δικαιοπραξιών σε γεωργικούς κλήρους. 17

47. ΥΑ 5618/2006 «Παράταση προθεσμίας επικύρωσης ανώμαλων δικαιοπραξιών. Λήξη: 18-10-1009». 48. ΠΟΛ 1143/2006. Κοινοποίηση των διατάξεων της με αριθ. 5618/3-11-2006 απόφασης των Υφυπουργών Οικονομίας και Οικονομικών και Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (Παράταση του χρόνου για την υποβολή δήλωσης μεταβίβασης ακινήτων στις περιπτώσεις επικύρωσης ανωμάλων δικαιοπραξιών). 49. Αποφ. ΠΟΛ/20 ΠΟΛ.1020/07-02-06 «Παράταση υποβολής δήλωσης φόρου μεταβίβασης ακινήτων». 50. Ν. 3698/2008 «Ρυθμίσεις θεμάτων κτηνοτροφίας και άλλες διατάξεις». 51. Ν. 3852/2010 «Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης - Πρόγραμμα Καλλικράτης (άρθρο 186 υπό ΖII αριθμ. 7). 52. Ν. 4061/2012 «Διαχείριση και προστασία ακινήτων Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων - Ρύθμιση εμπραγμάτων δικαιωμάτων και λοιπές διατάξεις». 18

V. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΕΠΟΙΚΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΠΕΔΙΟΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ 1. Επισημάνσεις των κυριότερων ουσιαστικών και δικονομικών χαρακτηριστικών Η παραχώρηση από το Δημόσιο εκτάσεων, για αποκατάσταση ακτημόνων καλλιεργητών, σε συνδυασμό με την αναγκαστική απαλλοτρίωση εκτάσεων, για εγκατάσταση σε αυτές ακτημόνων καλλιεργητών, γηγενών ή προσφύγων, πραγματοποιούνταν στη βάση ενός πολύπλοκου και ιδιαίτερου νομικού μηχανισμού. Στο πλαίσιο αυτό επιδιώκεται η προστασία - αποκατάστασή τους, η λήψη μέτρων, για την παραμονή τους στους κλήρους, καθώς και η επωφελέστερη εκμετάλλευση των ακινήτων, αποφεύγοντας τον κατακερματισμό τους. Τα κρίσιμα χαρακτηριστικά της εποικιστικής νομοθεσίας είναι: α) Η γενική αρχή της μη κατάτμησης των κληροτεμαχίων Η κατάτμηση των αγροτικών εκτάσεων αποδοκιμάζεται από την έννομη τάξη. Ειδικότερα, αποδοκιμάζεται το φαινόμενο της κατατμημένης μικρής αγροτικής ιδιοκτησίας. Η αποδοκιμασία αυτή διατυπώνεται σε συνταγματικό επίπεδο, στο άρθρο 18 παρ. 4 Συντ. 1975, σύμφωνα με το οποίο «Επιτρέπεται... η λήψη μέτρων για την αποφυγήν της υπέρμετρης κατάτμησης ή για διευκόλυνση της ανασυγκρότησης της κατατμημένης μικρής αγροτικής ιδιοκτησίας». Κάθε διάθεση των κλήρων (λ.χ. γαιών, οικοπέδων) διέπεται από την αρχή της μη κατατμήσεως των τεμαχίων της οριστικής διανομής (άρθρο 1 παρ. 1 α.ν. 431/1968) 23. Η αρχή αυτή, γνωστή και ως αρχή της απαγορεύσεως της κατατμήσεως ίσχυε και υπό το καθεστώς του ΑγρΚ (1949), στο άρθρο 208, παρ. 1, του οποίου οριζόταν μεταξύ άλλων ότι «... οι κλήροι δύνανται να εκποιώνται ή οπωσδήποτε να διατίθενται, διά πράξεων εν ζωή κατά ακέραια τεμάχια της οριστικής διανομής...». Σκοπός της απαγορεύσεως αυτής είναι, μεταξύ άλλων, η επωφελέστερη εκμετάλλευση των κληροτεμαχίων. Η γενική αρχή της μη κατατμήσεως των κλήρων ισχύει και μετά το θάνατο του κληρούχου. Καταλαμβάνει και τη διάθεση κληροτεμαχίων με διαθήκη. Έτσι, αν με διαθήκη γίνεται κατάτμηση του κληροτεμαχίου σε χωριστά τμήματα και καθένα από αυτά καταλείπεται σε διαφορετικούς κληρονόμους η διανεμητική ρήτρα είναι άκυρη. Η προηγούμενη απαγόρευση της κατατμήσεως των τεμαχίων της οριστικής διανομής 23. ΑΠ 486/2005, ΝΟΜΟΣ, ΑΠ 630/2005, ΑΠ 1514/2004, ΕλλΔνη 2005 731, ΑΠ 1625/2002 ΕΕΝ 2003.798, ΑΠ 1625/2002, ΝΟΜΟΣ, ΑΠ 248 2000 Δ/νη 41. 964, ΕΕΝ 2001. 600, ΝοΒ 49. 405, ΑΠ 67/1992, ΕλλΔνη 1993 1091, ΕΕΝ 1993 210. ΑΠ 1284/1998, Αρμ 1999 505. 19

ισχύει όχι μόνο όταν γίνεται από τον κληρούχο, αλλά και από τους διαδόχους του, κατά συνέπεια ισχύει και για κάθε παραπέρα μεταβίβαση. Η απαγόρευση της κατατμήσεως έχει ως αντικείμενο όχι μόνο τον κατά κυριότητα τεμαχισμό του κλήρου, αλλά και τον κατά νομή τεμαχισμό του. Πρόκειται, για μια ρύθμιση, που απομακρύνεται από το ΑΚ 993, κατά το οποίο είναι δυνατή η νομή σε μέρος πράγματος. Κάθε πρόσκρουση στην αρχή, που απαγορεύει την κατάτμηση κλήρων συνεπάγεται την ακυρότητα της σχετικής δικαιοπραξίας 24. Η απαγόρευση της κατατμήσεως σε επίπεδο νομής επιφέρει τις εξής έννομες συνέπειες: 1) Είναι ανεπίτρεπτη η κτήση της κυριότητας σε μέρος του κλήρου από τρίτο σε βάρος του κληρούχου ή των καθολικών ή των ειδικών διαδόχων του με τακτική ή έκτακτη χρησικτησία 25, 2) Ειδικότερα, ο τρίτος που επιλαμβάνεται τη νομή μέρους του κλήρου, ακριβέστερα τη μη δικαιωματική κατοχή 26 τμήματος του κληροτεμαχίου και όχι ολόκληρου του κλήρου δεν προστατεύεται ούτε κατά του νομέα του όλου ούτε κατά οποιουδήποτε άλλου, σε περίπτωση που αυτός ο τρίτος αποβάλλεται από το τμήμα του κλήρου που νεμόταν, «... γιατί αλλιώς θα είχε διαρκή προστασία, που θα επέφερε κατάτμηση...». Όταν λοιπόν ο νομέας ολοκλήρου κληροτεμαχίου αποβάλλεται από τμήμα αυτού, πρόδηλο είναι, ότι δικαιούται της κατά τα άρθρα 984 και 987 ΑΚ προστασίας της νομής του, γιατί έτσι ανακτά την νομή του όλου και δεν επέρχεται με την αποβολή αυτού, που το κατέλαβε, κατάτμηση της νομής του όλου 27 και γ. Είναι ανεπίτρεπτη η άρνηση αποδόσεως του τμήματος του κλήρου, λόγω συμπληρώσεως του χρόνου παραγραφής (ΑΚ 272). Αλλιώς στην ουσία παγιώνεται η μη ανεκτή από το νόμο φυσική κατάτμηση του κλήρου. Κατ εξαίρεση, όμως, δεν ισχύει ο παραπάνω περιορισμός πλην άλλων και στην περίπτωση, που πρόκειται για οικοπεδικούς κλήρους (άρθρο 1 παρ. 2 περ. Αδ α.ν. 431/1968), επί των οποίων 24. Ορίζεται στο άρθρο 1 παρ. 4 εδ. α' α.ν. 431/1968, ότι «Δικαιοπραξίαι συντασσόμενοι κατά παράβασιν των εν ταις προηγουμέναις παραγράφοις ορισμών τυγχάνουσιν αυτοδικαίως άκυροι και ουδέν παράγουσιν έννομον αποτέλεσμα». 25. ΑΠ 486/2005, ΝΟΜΟΣ. 26. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, I, 14, αρ. 47 επ. 27. Άρα και μετά τον αν. νόμο 431/1968 το τμήμα κληροτεμαχίου είναι ανεπίδεκτο νομής από τρίτο, μη νομέα του όλου. Ο τρίτος, που επιλήφθηκε της νομής τμήματος κληροτεμάχιου και όχι του όλου, δεν προστατεύεται ούτε κατά του νομέα του όλου, ούτε κατά οποιουδήποτε άλλου, όταν αποβληθεί από το τμήμα του κληροτεμαχίου που νεμόταν, γιατί αλλιώς θα είχε διαρκή προστασία, που θα επέφερε κατάτμηση του κληροτεμαχίου, στην αποτροπή της οποίας αποβλέπει ο νόμος (ολ. ΑΠ 568/1986), για την επωφελέστερη εκμετάλλευσή του (ολ. ΑΠ 1520/1982). Η κατά τον ως άνω νόμιμο τρόπο ρύθμιση της μεταβίβασης των κληροτεμαχίων, είτε εκούσια είτε ακούσια γίνεται αυτή, δεν αντιβαίνει στο σεβασμό της ιδιοκτησίας, ούτε στο άρθρο 1 του πρώτου (πρόσθετου) πρωτοκόλλου της Ευρωπαϊκής Σύμβασης, για τα δικαιώματα του ανθρώπου (ΕΣΔΑ), που προστατεύει την περιουσία κάθε φυσικού ή νομικού προσώπου, διότι η ρύθμιση αυτή δεν αναιρείται, ούτε μειώνεται η προστασία, που παρέχεται με το πρωτόκολλο αυτό βλ. ΑΠ 170/2004 ΕΕΝ 2004. 546) 20

επιτρέπεται η κατάτμηση και η κτήση κυριότητας τμήματος αυτών, χωρίς μάλιστα την προϋπόθεση να είναι όλα τα προκύπτοντα τμήματα άρτια και οικοδομήσιμα, δεδομένου, ότι η προϋπόθεση αυτή προστέθηκε με το άρθρο 1 ν. 666/1977 μόνο στην περίπτωση Αβ του παραπάνω άρθρου και συνεπώς αφορά μόνο τους αγροτικούς κλήρους, που ευρίσκονται μέσα σε εγκεκριμένα ρυμοτομικά σχέδια πόλεων ή χωριών 28. β) Η πλασματική καλόπιστη νομή Οι κληρούχοι από της εγκατάστασής τους στον κλήρο θεωρούνται κατά πλάσμα του Νόμου, κατ' άρθρο 79 παράγραφος 2 του Αγροτικού Κώδικα, καλής πίστεως νομείς και αν ακόμη δεν κατείχαν πραγματικά τον κλήρο και δεν άσκησαν διακατοχικές πράξεις προστατεύονται δε από κάθε διατάραξη ή αποβολή είτε διοικητικά είτε δικαστικά, με τα περί νομής παραγγέλματα και τις περί νομής αγωγές, βάσει των άρθρων 984, 987 και 989 αυτού. Έτσι, κατά το χρονικό διάστημα, από την εγκατάσταση του δικαιούχου στον κλήρο, μέχρι τη μεταγραφή του παραχωρητηρίου, ο κληρούχος, που έχει την προσδοκία απόκτησης του δικαιώματος κυριότητας, προστατεύεται έναντι των τρίτων, οι οποίοι παράνομα τον διαταράσσουν ή τον αποβάλλουν από την πλασματική νομή 29. Κατά συνέπεια τρίτος δεν μπορούσε να αποκτήσει την κυριότητα με χρησικτησία, για την οποία απαιτείται νομή, την οποία δεν επιτρεπόταν να έχει ο τρίτος. Γι αυτό και δεν ήταν δεκτικό νομής και χρησικτησίας από άλλον, ο οποίος έτσι δεν μπορούσε να αποκτήσει την κυριότητα αυτού με τακτική ή έκτακτη χρησικτησία, ούτε να αντιτάξει κατά του διεκδικούντος τον κλήρο κληρούχου ή των κληρονόμων του την, από το άρθρο 249 ΑΚ, ένσταση εικοσαετούς παραγραφής της διεκδικητικής αγωγής 30. Την αυτή δε, ως άνω επί του κλήρου, πλασματική νομή έχουν, κατ επέκταση και οι κληρονόμοι του αρχικού κληρούχου, διότι με τις ως άνω διατάξεις ο νομοθέτης απέβλεψε και στην προστασία αυτών των προσώπων 31. Μετά την ισχύ του α.ν. 431/1968 τα ανωτέρω δεν ισχύουν 28. ΑΠ 1137/2001 Αρμ 2002 σελ. 380, ΑΠ 857/1990 ΕΕΝ 1991 σελ. 272. 29. Πάγια θέση της νομολογίας, για την προστασία αποκατασταθέντος κληρούχου, με τα περί νομής παραγγέλματα ΑΠ (Ολομ) 7/2002 Δ/νη 43. 681, ΕΕΝ 2003. 168, ΑΠ 545/ 2002 ΕΕΝ 2003. 394, ΑΠ 884 2001 Δ/νη 43. 700, ΕΕΝ 2002. 757, ΑΠ 210/ 2001 Δ/νη 42: 669. 30. ΑΠ ολομ 15/2004 αδημοσίευτη. 31. Η θεωρία διχάσθηκε, η νομολογία όμως πάγια δέχεται, ότι η προστασία αυτή εκτείνεται και στους κληρονόμους του κληρούχου. ΑΠ 613/2012 γίνεται δεκτό στο σκεπτικό της απόφασης ότι: Από τη διάταξη του άρθρου 79 παρ. 2 του Αγροτικού Κώδικα (βδ/μα 29.10/6-12-1949) σε συνδυασμό με τις διατάξεις των παραγράφων 1 και 3 του ίδιου άρθρου και εκείνες των άρθρων 26, 74, 180 και 203 του ίδιου Κώδικα, ενόψει και του άρθρου 1 παρ. 1 του α.ν. 431/1968, προκύπτει, ότι ο κατά τον αγροτικό νόμο αποκαθιστάμενος κληρούχος από της παραχωρήσεως σ` αυτόν συγκεκριμένου κλήρου και μέχρι την έναρξη ισχύος του α.ν. 431/1968, και αν ακόμη δεν τον κατέχει πραγματικά, θεωρείται κατά 21

και ο κληρούχος πρέπει να κατέχει πραγματικά τον κλήρο, που είναι δεκτικός κυριότητας με χρησικτησία. Πλέον, μετά την συμπλήρωση της 20ετίας από της εκδόσεως του α.ν. 431/1968 (23-5-1968), το άρθρο 79 παρ. 2 του Αγρ. Κώδικα δεν ισχύει και ο τρίτος, αν κατέχει τον κλήρο, αποκτά την νομή και συνεπακόλουθα την κυριότητα αυτού 32. Ευνόητο είναι, ότι τα ως άνω δεν εξαρτώνται από το κατά πόσο κύριος του κλήρου είναι ακόμη το Δημόσιο ή είναι ο ήδη κληρούχος, καθώς και ότι, κατά το ως άνω χρονικό διάστημα της πλασματικής νομής του κληρούχου επί του κλήρου έχει παύσει να είναι νομέας αυτού το Δημόσιο. γ) Οι έννοιες της «κυριότητας» και «νομής» του Αστικού Κώδικα, χρησιμοποιούνται στις διατάξεις της εποικιστικής νομοθεσίας και των νόμων, βάσει των οποίων περιήλθαν, με τρόπο, που δεν ανταποκρίνεται στους ορισμούς του Αστικού Κώδικα, δημιουργώντας ερμηνευτικά ζητήματα σχετικά με την έκταση των δικαιωμάτων αυτών και τον φορέα τους. δ) Η κυριότητα των κληρούχων επί του κλήρου αποκτάται κατ άρθρο 189 Αγρ. Κώδικα από την δημοσίευση στο Φ.Ε.Κ. της απόφασης του Υπουργού Γεωργίας και όχι από της εκδόσεως και μεταγραφής του τίτλου κυριότητας. Για κληροτεμάχια στις παραμεθόριες όμως περιοχές η κυριότητα αποκτάται από της εκδόσεως και μεταγραφής του τίτλου κυριότητας. Ο τίτλος εκδίδεται και μετά τον θάνατο του κληρούχου. ε) Η μη έκδοση, για πολλά χρόνια, του τίτλου κυριότητας επέτρεψε να καταρτίζονται εγκύρως προσύμφωνα πωλήσεως, υπό την αίρεση της άρσεως των περιορισμών του Αγρ. Κώδικα ή την αίρεση της εκδόσεως του τίτλου ή ακόμη προσύμφωνα πωλήσεως κληροτεμαχίου διά κατατμήσεως, αφού επρόκειτο για πλάσμα του νόμου ως μόνος καλής πίστεως νομέας αυτού και συνεπώς ο κλήρος που του παραχωρήθηκε είναι ανεπίδεκτος χρησικτησίας από άλλον, το ίδιο δε πλάσμα ισχύει και υπέρ των καθολικών διαδόχων του αρχικού κληρούχου για την ταυτότητα του νομικού λόγου. 32. ΑΠ 1145/2010 δημ. σε τραπ. νομ. Πληρ. «ΝΟΜΟΣ», όπου στο σκεπτικό της απόφασης αναφέρεται ότι «Μετά την έναρξη ισχύος του άνω α.ν. 431/1968 (23-5-1968) ο κληρούχος ή ο κληρονόμος του δεν λογίζεται κατά πλάσμα δικαίου νομέας του κλήρου, αν δεν κατέχει πράγματι αυτόν, με συνέπεια να είναι δυνατή η χωρίς τη θέλησή του κτήση από τρίτο της νομής του κληροτεμαχίου που μπορεί, αν συντρέξουν και οι λοιπές προϋποθέσεις, να οδηγήσει στην κτήση της κυριότητας τούτου με τακτική ή έκτακτη χρησικτησία, εφόσον συμπληρωθεί ο αναγκαίος για κάθε μία χρόνος από την ισχύ του ως άνω αναγκαστικού νόμου. Η κατάσταση αυτή δεν αλλάζει από το γεγονός ότι στην παρ. 3 του άρθρου 1 του ως άνω αν. νόμου 431/1968 ορίζεται ότι κατά τη μεταβίβαση των γεωργικών κλήρων πρέπει απαραιτήτως, α) να έχει εκδοθεί και μεταγραφεί το οριστικό παραχωρητήριο του κλήρου στο οποίο αναφέρεται η δικαιοπραξία και β) να είναι πλήρως εξοφλημένο το τυχόν προς το Δημόσιο οφειλόμενο τίμημα του κλήρου, διότι η συνδρομή των εν λόγω προϋποθέσεων είναι απαραίτητη, όχι για την άρση της ιδιότητας του κληρούχου ως πλασματικού νομέα εκ του κλήρου, η οποία άρση, όπως προαναφέρθηκε, επέρχεται με την έναρξη της ισχύος του ως άνω νόμου, αλλά μόνο για το έγκυρο της εκ μέρους του κληρούχου εκποιήσεως ή διαθέσεως εν ζωή του κλήρου στον αντίστοιχο ειδικό διάδοχό του). 22

υποσχετικές και όχι εκποιητικές δικαιοπραξίες και αφού η μεταγενέστερη διά νόμου επικύρωσή τους ήταν βέβαιη. στ) Η καθιερωθείσα, συνοπτική - και μόνο για τις παραβάσεις του Αγροτικού Κώδικα ειδικά - εξαιρετική διαδικασία της, ενώπιον του Ειρηνοδίκη, επικύρωσης των προσυμφώνων ή ιδιωτικών συμφωνητικών, δικαιοπραξιών που καλούνται «ανώμαλες», που ερείδεται στη βασική διάταξη του άρ.15 του ν. 3958/1959, η οποία με τις αλλεπάλληλες παρατάσεις της προσέλαβε διαχρονική ισχύ. Να σημειωθεί, ότι η επικύρωση έχει αναδρομική ισχύ, ισχύει ex tunc το δε κατατμηθέν ακέραιο κληροτεμάχιο παύει να έχει τη νομική ιδιότητα του ακεραίου και δεν διέπεται από τις διατάξεις της εποικιστικής νομοθεσίας, διότι τελικά έχουμε ειδική διαδοχή, ενώ ο Αγρ. Κώδικας προστατεύει μόνον τον αρχικό κληρούχο και κατά την νομολογία και τους κληρονόμους του κληρούχου. 2. Υποθήκη - Κατάσχεση - πλειστηριασμός κλήρου Κατά τις διατάξεις της παρ. 1 του άρθρου 2 του α.ν. 431/1968, επιτρέπεται εγγραφή υποθήκης, επί του κλήρου, μετά τη μεταγραφή του οριστικού τίτλου κυριότητας. Δεν απαιτείται δηλαδή και εξόφληση του τυχόν οφειλομένου, προς το Δημόσιο, τιμήματος. Στην περίπτωση κατασχέσεως ή πλειστηριασμού του κλήρου με επίσπευση του ενυπόθηκου δανειστή, τηρείται μόνο ο περιορισμός της μη κατατμήσεως των τεμαχίων της οριστικής διανομής. Για την κατάσχεση από μη ενυπόθηκο δανειστή τηρούνται οι, περί εκποιήσεως δικαιοπραξιών εν ζωή, διατάξεις της παρ. 1 του άρθρου 1 του α.ν. 431/1968, υπό τον όρο της μη κατατμήσεως του κλήρου. Εάν δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις μεταβιβάσεως, η κατάσχεση είναι αυτοδικαίως, κατά τη διάταξη της παρ. 4 του άρθρου 1 του α.ν 431/1968, άκυρη, όπως και κάθε δικαιοπραξία εκποιήσεως κλήρου, για παράβαση ουσιαστικού κανόνα. Η έγκυρη δε κατάσχεση δεν είναι ουσιαστική, αλλά διαδικαστική προϋπόθεση, για το κύρος των διαδικαστικών πράξεων, που επακολουθούν. Η αυτόματη - αυτοδίκαιη αυτή ακυρότητα πρέπει να προταθεί μέσα στα χρονικά όρια του άρθρου 934 παρ. 3 ΚπολΔ, διαφορετικά οι εκτελεστικές πράξεις είναι απρόσβλητες. Κατ άλλη άποψη, η εξουσία προς διάθεση αποτελεί ουσιαστική και όχι διαδικαστική προϋπόθεση της κατασχέσεως και του πλειστηριασμού και δεν είναι δυνατό να υπαχθεί στη ρύθμιση του άρθρου 933 επ. ΚΠολΔ. Ο πλειστηριασμός είναι δικονομικά έγκυρος, χωρίς όμως να παράγει ουσιαστικές συνέπειες, δηλ. τη μεταβίβαση του κατασχεθέντος στον υπερθεματιστή. Κατά τον Άρειο Πάγο, η παρέλευση της τρίμηνης, από τη μεταγραφή 23

της περιλήψεως της κατακυρωτικής εκθέσεως, αποκλειστικής προθεσμίας, χωρίς ο πλειστηριασμός να προσβληθεί για ακυρότητα καθιστά μεν αυτόν τυπικώς (εξωτερικώς) έγκυρο και απρόσβλητο, όχι όμως ικανό, κατά το ουσιαστικό δίκαιο να επιφέρει το έννομο αποτέλεσμα της μεταβιβάσεως της κυριότητος επί του εκπλειστηριασθέντος ακινήτου, το οποίο τυχαίνει να είναι κατά νόμο ακατάσχετο και αμεταβίβαστο. Με τη λύση αυτή ο υπερθεματιστής μένει απροστάτευτος, αφού ούτε με τακτική χρησικτησία, λ.χ. σε περίπτωση κατατμήσεως, μπορεί να αποκτήσει κυριότητα. 24

VI. ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΗΣ ΕΠΟΙΚΙΣΤΙΚΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ Στις διατάξεις της εποικιστικής νομοθεσίας χρησιμοποιούνται οι όροι «ακτήμονας καλλιεργητής» «κληροτεμάχια», «κλήροι» και «οικόπεδα», «εποικιστικές εκτάσεις», «κοινόχρηστες και διαθέσιμες εκτάσεις» 33. Ως σημείο εκκινήσεως επιλέγουμε τον όρο «ακτήμονας καλλιεργητής». Είναι το φυσικό πρόσωπο, που καλλιεργεί τη γη, χωρίς να έχει όμως κτήματα ή αλλιώς, χωρίς να έχει γεωργική ιδιοκτησία. Άλλο είναι το ζήτημα ότι, για την εκπλήρωση συγκεκριμένων στόχων ο νόμος επιτρέπει και σε νομικά πρόσωπα να καθίστανται κληρούχοι 34. Πέρα από αυτούς, ως ακτήμονες καλλιεργητές ορίζονται και «... οι έχοντες ανεπαρκή γεωργική ιδιοκτησία, ουχί δε και όσοι καλλιεργηταί έχουν επαρκή κινητή ή ακίνητον αστικήν ιδιοκτησίαν» (άρθρο 1, παρ. 2, ΑγρΚ). Κρίσιμος χρόνος, για τη συνδρομή του στοιχείου της ακτημοσύνης είναι ο χρόνος της αποκαταστάσεως. Ορθά επισημαίνεται, ότι η έννοια του ακτήμονα καλλιεργητή δεν αναιρείται από την προσωρινή απομάκρυνση από τον τόπο των γεωργικών ασχολιών, εφόσον δεν διαπιστώνεται θέληση, για οριστική εγκατάλειψη του γεωργικού επαγγέλματος. Ο όρος «κλήρος» ή «κληροτεμάχιο» διαφέρει από τους όρους «αγρός» ή «αγροτικό ακίνητο», καθώς και από τον όρο οικόπεδο. Ως αγροτικό ακίνητο νοείται αυτό, που βρίσκεται εκτός σχεδίου πόλης και οικισμών, σύμφωνα με τον προορισμό του και κατά τις αντιλήψεις των συναλλαγών χρησιμοποιείται για γεωργική εκμετάλλευση 35. Αγροτικό ακίνητο νοείται εκείνο, το οποίο παράγει φυσικούς καρπούς, σύμφωνα με τα άρθρα 619 και 961 ΑΚ και κατά την επικρατούσα στις συναλλαγές χρησιμοποιείται ή προορίζεται προεχόντως, για γεωργική εκμετάλλευση, για καλλιέργεια της γης και παραγωγή καρπών, ενώ αστικό ακίνητο θεωρείται ασκεπής χώρος (οικόπεδο), ο οποίος κατά την αντίληψη των συναλλαγών προορίζεται, για ανοικοδόμηση...» (ΕφΠατρ767/29004). Ο κλήρος είναι εκείνο το αγροτικό ακίνητο, που παραχωρείται, για αγροτική αποκατάσταση ακτημόνων καλλιεργητών. Ωστόσο, κλήρος δεν αποκλείεται να είναι και οικόπεδο. Ειδικότερα ο όρος «κληροτεμάχιο» αξίζει να προσεχθεί ιδιαίτερα μια και μπορεί να έχει διττή σημασία. Αφενός μπορεί να ταυτίζεται με τον κλήρο ολόκληρο, αφετέρου μπορεί να έχει την έννοια του τεμαχίου κλήρου, δηλαδή μέρους κλήρου, ως διαιρετού τμήματός του. Στην τελευταία αυτή περίπτωση το τεμάχιο κλήρου μπορεί να διέπεται από την 33. Άρθρα 31, 123 και 184 του Αγροτικού κώδικα, άρθρο 24 του ν. 1644/1986, νδ 203/1969. 34. Δατσίδης, Αρμ 1997 747. 35. ΑΠ 879/2004, ΕλλΔνη 2006 1371. 25

απαγόρευση κατάτμησης κλήρου, οπότε συντρέχουν σημαντικές έννομες συνέπειες 36. Με τον όρο «εποικιστικές εκτάσεις» νοούνται το σύνολο των εκτάσεων, που αποτέλεσαν αντικείμενο της διαδικασίας διανομής δηλαδή οι κλήροι, τα αγροτεμάχια, που αποδόθηκαν σε δικαιούχους, οι κοινόχρηστες εκτάσεις, δηλαδή οι εκτάσεις του άρθρου 31 του Αγροτικού Κώδικα και όσες χαρακτηρίζονται, ως κοινόχρηστες στα κυρωμένα κτηματολογικά στοιχεία των διανομών των απαλλοτριωθέντων αγροκτημάτων, καθώς και οι διαθέσιμες εκτάσεις και οικόπεδα, δηλαδή όσες εκτάσεις και οικόπεδα έμειναν αδιάθετα μετά την ολοκλήρωση της απαλλοτριωτικής διαδικασίας, για την αποκατάσταση ακτημόνων γεωργών και κτηνοτρόφων, καθώς και όσες επανήλθαν στην κυριότητα του Ελληνικού Δημόσιου, λόγω έκπτωσης του δικαιούχου και ανάκλησης του σχετικού παραχωρητηρίου. Το νομικό πλαίσιο, για τις εποικιστικές εκτάσεις, τυγχάνει εφαρμογής και στις αποστραγγιζόμενες γαίες, όπως ιδίως προβλέπουν οι διατάξεις του β.δ 24.3.1941 (Α' 84) «Κώδικας αποστραγγίζαμενων γαιών» και στα μπασταινουχικά κτήματα του άρθρου 290 του Αγροτικού Κώδικα. Τέλος, συμπληρώνεται από το νομικό πλαίσιο, για τις εκτάσεις που απετέλεσαν αντικείμενο κτηνοτροφικής αποκατάστασης, βάσει πράξεων απαλλοτριώσεων, που εκδόθηκαν κατ εφαρμογή ιδίως του Κτηνοτροφικού Κώδικα (Α' 368) και του ν. 2185/1952 (Α' 217). Ο όρος «ακίνητα» χρησιμοποιείται στις διατάξεις των άρθρων 4 και 9 του ν. 3147/2003. Στο άρθρο 4 παρ. 3 του ν. 2215/1994 «Ρύθμιση Θεμάτων της απαλλοτριωμένης περιουσίας της έκπτωτης βασιλικής οικογένειας της Ελλάδας» χρησιμοποιείται ο όρος «κτήματα», για τα ακίνητα Δεκελείας (Τατοΐου) Αττικής και Πολυδενδρίου Αγιάς Λάρισας. Τα κτήματα αυτά περιήλθαν με τη διάταξη αυτή στη διοίκηση και διαχείριση του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Με τις διατάξεις του νόμου 4061/2012 ήδη καθιερώνεται η ενιαία χρήση του όρου «ακίνητα», στον οποίο περιλαμβάνονται όλοι οι παραπάνω ορισμοί ιδίως όπως εκτάσεις, αγροτεμάχια, οικόπεδα, βοσκήσιμες εκτάσεις. 36. ΑΠ 220/2010 για την απαγόρευση κατάτμησης κλήρου. 26

VII. ΕΙΔΗ ΚΛΗΡΩΝ Στο νόμο προβλέπονται ποικίλες κατηγορίες κλήρων: Γεωργικοί κλήροι (πλήρεις και μη πλήρεις), οικογενειακοί κλήροι, οικοπεδικοί κλήροι, επαγγελματικοί κλήροι, εφημεριακοί κλήροι, σχολικοί κλήροι, κοινοτικοί κλήροι, συνεταιρικοί κλήροι, κτηνοτροφικοί κλήροι, γεωργοκτηνοτροφικοί κλήροι, καπνικοί κλήροι, κλήροι συντηρήσεως, περιπτώσεις συμπληρώσεως ανεπαρκών ιδιόκτητων εκτάσεων με κλήρους, περιπτώσεις παραχωρήσεων οικοπέδων σε μη δικαιούμενα πρόσωπα, καθώς και κλήρους υπέρ εθνικών αγωνιστών. Πρέπει όμως να σημειωθεί, ότι σε πολλές περιπτώσεις, για καθένα από τους κλήρους τους ισχύει ίδιο νομικό καθεστώς, το οποίο άλλοτε αφορά σε κάθε κληρούχο, άλλοτε συναρτάται με συγκριμένους κληρούχους (λ.χ. γηγενείς ή πρόσφυγες) 37. 37. Δημήτριος Η. Παπαστερίου Εποικιστικό Δίκαιο, σελ 54. 27

VIII. Η ΠΕΡΙΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟΥΣ ΚΛΗΡΟΥΧΟΥΣ 1. Ερμηνευτικές παρατηρήσεις Όπως ήδη προεκτέθηκε, ως εποικιστικές σχέσεις στο Δίκαιο του Εποικισμού νοούνται κυρίως η κυριότητα, η νομή και η κατοχή. Μεταξύ άλλων το ενδιαφέρον μας επικεντρώνεται στην κτήση κυριότητας, στην κτήση νομής, στην κτήση κατοχής, παραπέρα στην προστασία των εμπράγματων αυτών σχέσεων και τέλος στη μεταβίβασή τους. Η εποικιστική σχέση, κατά κανόνα, είτε αποσκοπεί στην περιέλευση κυριότητας του κλήρου στον κληρούχο είτε θεμελιώνεται στην υπάρχουσα κυριότητα του κληρούχου. Βέβαια η περιέλευση της κυριότητας του κλήρου στον κληρούχο αποτελεί τον κύριο στόχο του Εποικιστικού Δικαίου. Επομένως, ο τρόπος αλλά και ο βαθμός ικανοποιήσεως αυτού του στόχου, αφενός συνυφαίνονται με την ασφάλεια των συναλλαγών και την ασφάλεια του δικαίου, αφετέρου συνιστούν ένα εφαλτήριο, για την αναπροσαρμογή των κανόνων του Εποικιστικού δικαίου, προκειμένου ο στόχος να αναβαθμιστεί. Αυτονόητο είναι, ότι για τη σύναψη της εμπράγματης συμβάσεως, για μεταβίβαση κλήρου απαιτείται να συντρέχουν τα στοιχεία της νομοτυπικής μορφής του ΑΚ 1033, ενώ για την παραγωγή των έννομων αποτελεσμάτων αυτής της συμβάσεως πρέπει να συντρέχουν οι προϋποθέσεις του κύρους, καθώς και οι όροι του ενεργού. Στοιχεία της νομοτυπικής μορφής του ΑΚ 1033, εδ. α', είναι: α) η κυριότητα στο μεταβιβάζοντα, β) η συμφωνία μεταξύ μεταβιβάζοντος και αποκτώντος, ότι μετατίθεται σ' αυτόν η κυριότητα και γ) η συμφωνία, ότι η μετάθεση της κυριότητας γίνεται για νόμιμη αιτία. Στις προϋποθέσεις του κύρους της εμπράγματης συμβάσεως, για μεταβίβαση κλήρου ανήκουν τόσο οι γενικές προϋποθέσεις (λ.χ. τήρηση του συμβολαιογραφικού τύπου) όσο και οι ειδικές (λ.χ. η μη κατάτμηση του κλήρου) 38. 38. Έτσι, σε μια άτυπη μεταβίβαση κυριότητας τμημάτων του κλήρου συντρέχουν δύο λόγοι ακυρότητας, αφενός η μη τήρηση του συμβολαιογραφικού εγγράφου (προσβολή της γενικής προϋποθέσεως του κύρους), αφετέρου η παρά την απαγόρευση κατάτμηση του κλήρου σε τεμάχια, σύμφωνα με το άρθρο 1, παρ. 1, α.ν. 431/1968 (προσβολή της ειδικής προϋποθέσεως του κύρους). 28