Τα δώρα των Χριστουγέννων Της Ειρήνης Τζελέπη Σύµβουλος Ψυχικής Υγείας-Ψυχοθεραπεύτρια Pg.Dipl., MSc., City University, Λονδίνο Οι ηµέρες των γιορτών έχουν φτάσει και µαζί µε αυτές και η εθιµοτυπική συνήθεια της ανταλλαγής δώρων µε συγγενείς, φίλους και γνωστούς. Πιο πολύ από όλους τα παιδιά περιµένουν µε ανυποµονησία τα Χριστούγεννα και τα δώρα αποτελούν αναπόσπαστο κοµµάτι της µεγάλης γιορτής και της χαράς που την συνοδεύει. Γράφουν γράµµα στον Αι-Βασίλη για τα παιχνίδια που θέλουν να τους φέρει, κοιτούν µε ανυποµονησία στις βιτρίνες των καταστηµάτων και απαντούν µε δέος σε ερωτήµατα θείων, νονών και άλλων συγγενών για τα δώρα που θέλουν να τους χαρίσουν τα Χριστούγεννα. Ο ενθουσιασµός και η έννοια της αναµονής αποτελούν κύρια συναισθήµατά τους και νιώθουν έντονα, σαν όλα να «ξεσηκώνονται» γύρω τους, και οι ώρες του παιχνιδιού να αυξάνονται και να γίνονται περισσότερες. Συχνά όµως κάτι γίνεται και η «µαγική» αυτή ατµόσφαιρα και η συµβολική σηµασία των χριστουγεννιάτικων δώρων δεν διατηρείται και χάνεται στην πορεία της. Η έµφαση επικεντρώνεται στο είδος του δώρου και στην ποσότητα των δώρων, οι γονείς τρέχουν µε τις ώρες στα καταστήµατα αναζητώντας το δώρο που θα ικανοποιήσει περισσότερο το παιδί τους και τα παιδιά έχουν παράπονα και µένουν ανικανοποίητα. Έτσι, το νόηµα και η ουσία της συµβολικής χειρονοµίας της ανταλλαγής δώρων αποκτούν διαφορετική χροιά και το δώρο, και η εορταστική ατµόσφαιρα των Χριστουγέννων επίσης, χάνουν την πνευµατική τους διάσταση. Τι µπορεί να συµβαίνει αλήθεια; Είναι κάτι «µαγικό», ένα παραµύθι! Αυτό που ίσως δεν µπορούµε εύκολα να κατανοήσουµε είναι ότι τα παιδιά τα Χριστούγεννα περιµένουν ουσιαστικά την αναβίωση ενός παραµυθιού, µπαίνουν σε κάτι µαγικό το οποίο εµείς µπορεί πια να έχουµε ξεχάσει ή να µην είµαστε πλέον σε θέση να αντιληφθούµε. Ο στολισµός του δέντρου, τα κάλαντα, ο στολισµός των δρόµων, τα παραµύθια που έχουν ακούσει ή διαβάσει και µιλούν για χιονισµένα τοπία, ελάφια και έλκηθρα, ο ερχοµός του πολυαγαπηµένου Αι-Βασίλη µε το σάκο µε τα δώρα και η κάθοδός του από την καµινάδα του σπιτιού, είναι µόνο λίγα από τα στοιχεία της παραµυθένιας αυτής ατµόσφαιρας. Για τα παιδιά έχει
µεγαλύτερη σηµασία η διατήρηση αυτής της ατµόσφαιρας και η απολαβή χαράς µέσα από αυτή και όχι η απόκτηση ενός συγκεκριµένου τύπου δώρου. Εκείνα θέλουν κυρίως να µπουν και να απολαύσουν χαρούµενα το ωραίο αυτό παραµύθι Η απόκτηση υλικών αγαθών Η τάση βέβαια κάλυψης των συναισθηµατικών κενών µε την απόκτηση υλικών αγαθών µας κάνει συχνά να πιστεύουµε ότι η έµφαση στην υψηλή τιµή του δώρου ή στα πολλά δώρα θα προσφέρει µεγαλύτερη ικανοποίηση. Πολλοί από εµάς παρασύρονται να πιστεύουν ότι θα καταλάβουν καλύτερα τα Χριστούγεννα αν ξοδέψουν περισσότερα, αν αγοράσουν περισσότερα και πιο ακριβά δώρα. Έτσι οδηγούνται συχνά και στην αγορά κάτι εξαιρετικά ακριβού για τα παιδιά, ή σε αγορά ποσότητας παιχνιδιών θεωρώντας ότι έτσι τους δίνουν µεγαλύτερη αξία, περισσότερη προσοχή ή ότι τους προσφέρουν κάτι καλύτερο. Πιστεύουν επίσης ότι το ακριβό δώρο ή τα πολλά δώρα ενδιαφέρουν περισσότερο το παιδί, ότι το ευχαριστούν περισσότερο και ότι έτσι το ίδιο δεν νιώθει µειονεκτικά ανάµεσα στα άλλα παιδιά. Οικονοµικά προβλήµατα Ειδικά στις φετινές γιορτές όµως πολλές οικογένειες αντιµετωπίζουν και σηµαντικές οικονοµικές δυσκολίες και έτσι τώρα και η «µάσκα» του καταναλωτισµού δεν µπορεί να «κρύψει» εύκολα τα προβλήµατα. Η στενοχώρια και η αγωνία κυριαρχούν για κάθε µητέρα ή πατέρα που δεν µπορεί να προσφέρει στην οικογένειά του αυτά που επιθυµεί και νιώθει ότι στερείται εξαιτίας της έλλειψης χρηµάτων. Όπως όµως προαναφέρθηκε, η ουσία των εορτών για τα παιδιά εστιάζεται σε άλλους σηµαντικούς παράγοντες οι οποίοι δεν απαιτούν σηµαντικά έξοδα για να καλυφθούν. Τα Χριστούγεννα µπορούν να είναι δηµιουργικά για τα παιδιά χωρίς φοβερά έξοδα. Η θλίψη εδώ έχει να κάνει περισσότερο µε την απογοήτευση, και δικαιολογηµένη, των γονιών για την εξέλιξη της οικονοµικής κατάστασης και το αδιέξοδο που οι ίδιοι βιώνουν. Η αξία των χρηµάτων Τέτοιες δυσκολίες µπορεί επίσης να αποτελούν και µια ευκαιρία για τους γονείς για να εισάγουν τα παιδιά τους στην έννοια των χρηµάτων, της αξίας τους, της διαχείρισης, της κατανάλωσης και της αποταµίευσης. Μπορούν να εξηγήσουν στο παιδί ότι φέτος µπορεί να έχει ένα συγκεκριµένο χρηµατικό ποσό για την αγορά
παιχνιδιών, το οποίο δεν µπορεί να ξεπεραστεί και αν θέλει κάτι περισσότερο θα πρέπει να χειριστεί κατάλληλα το χαρτζιλίκι του για να αγοράσει κάτι ακριβότερο. Θα διαπιστώσουν ίσως µε έκπληξη ότι µια τέτοια διαδικασία εξάπτει τη φαντασία των παιδιών, τα εµπλέκει σε νέους ρόλους στους οποίους θέλουν να εµπλακούν και να πειραµατιστούν και δεν τους αφήνει αίσθηση στέρησης ή απογοήτευσης. Παράλληλα, τους διδάσκει ότι η διαδικασία της απολαβής αλλά και της προσφοράς δώρων απαιτεί σκέψη και η ικανοποίηση των επιθυµιών κόπο και προσωπική προσπάθεια. Να παίξουµε µαζί Το πιο σηµαντικό βέβαια που θέλουν τα παιδιά είναι να αφιερώσουµε χρόνο για να παίξουµε µαζί και, κυρίως, να µπούµε και εµείς στο µαγικό παραµύθι που θέλουν να ζήσουν τα Χριστούγεννα! Όλοι έχουµε παρατηρήσει µε πόση ανυποµονησία περιµένουν πάντα τον ενήλικα που παίζει µαζί τους, που µπαίνει στο δωµάτιό τους για να δει τα παιχνίδια τους και παίζει µαζί τους. Αυτή τη χρονιά λοιπόν µπορούµε να χαρίσουµε ένα διαφορετικό δώρο στα παιδιά: να µην τους το δώσουµε απλά, αλλά να παίξουµε µαζί µε το δώρο που τους χαρίζουµε. Να αφιερώσουµε χρόνο για να το ανοίξουµε µαζί, να το στήσουµε ή να το ξεστήσουµε, να το συναρµολογήσουµε, να παίξουµε και να διασκεδάσουµε µαζί. Η χαρά σε αυτό το «µοίρασµα» είναι πολύ µεγάλη και η χαρά των παιδιών τότε γίνεται πραγµατικά τεράστια. Και τα παιδιά χαρίζουν δώρα Πολύ συχνά ρωτάµε τα παιδιά τι δώρα θέλουν, αλλά ξεχνάµε να τα ρωτήσουµε για τα δώρα που εκείνα θα χαρίσουν στους άλλους γιατί υποθέτουµε ότι αυτό δεν τα ενδιαφέρει ή ότι δεν τους αρέσει πολύ. Θα µπορούσαµε όµως να αρχίσουµε να συµπεριλαµβάνουµε και τα παιδιά στην αναζήτηση δώρων για αγαπηµένα πρόσωπα και να τους εµφυσούµε την έννοια της αµοιβαιότητας. Να τα αφήσουµε να σκεφτούν σε ποιους θέλουν να χαρίσουν ένα δώρο, τι δώρο θέλουν να χαρίσουν, τι δώρο ταιριάζει σε καθένα, πώς θα το βρουν και πώς θα του το προσφέρουν. Βέβαια, δεν µπορούµε να περιµένουµε ότι το παιδί θα ενθουσιαστεί από την πρώτη φορά όταν του ζητήσουµε να διαλέξει ένα δώρο για κάποιον άλλον. Η χαρά της προσφοράς προς τους άλλους αναπτύσσεται σταδιακά, καλλιεργείται και µαθαίνεται. Το παιδί όµως κολακεύεται από την αίσθηση ευθύνης που αναλαµβάνει και ικανοποιείται όταν νιώθει ότι η γνώµη του είναι
σηµαντική και µπορεί να προσφέρει µε την άποψή του στους άλλους. Η δηµιουργική έκφραση Τα Χριστούγεννα τις περισσότερες φορές προσφέρονται «έτοιµα» στα παιδιά, µη επιτρέποντάς τους την ελεύθερη και δηµιουργική έκφραση: µια «έτοιµη» γιορτή στο σχολείο που την έχει σχεδιάσει η δασκάλα, ο στολισµός στο σπίτι ή στο σχολείο που τον έχουν σκεφτεί ή πραγµατοποιήσει άλλοι, ένα ποίηµα που θα το πουν απ έξω και πολλά άλλα. Σαν να µην θεωρείται σηµαντικό αλλά και να µην «επιτρέπεται» στα παιδιά να παρέµβουν δηµιουργικά και να δηµιουργήσουν το χριστουγεννιάτικο τοπίο που εκείνα επιθυµούν. Κατά τον ίδιο τρόπο, τα παιδιά δεν καλούνται ποτέ να ετοιµάσουν τα ίδια τα δώρα που θα χαρίσουν στους άλλους. Να βρουν τα υλικά γι αυτά τα δώρα, να αναζητήσουν ιδέες και να αφιερώσουν χρόνο για να τα δηµιουργήσουν: µια κούκλα, ένα αστεράκι, µια φάτνη, έναν φιόγκο Να αναζητήσουν στην ιδέα των Χριστουγέννων, που διεγείρει ως µαγικό παραµύθι τη φαντασία τους, ιδέες και δηµιουργική έµπνευση για την κατασκευή των δώρων που θα χαρίσουν. Τα παιχνίδια που χρειάζονται τα παιδιά Τα παιδιά την ώρα που παίζουν δηµιουργούν µια φανταστική πραγµατικότητα που τους επιτρέπει να επεξεργάζονται µε το δικό τους προσωπικό τρόπο τις καθηµερινές εµπειρίες και τα ερεθίσµατα που λαµβάνουν. Το παιχνίδι αποτελεί για αυτά µια µοναδική ευκαιρία για εξέλιξη και µάθηση καθώς µετατρέπει τα ερεθίσµατα που εισπράττονται σε µια δική τους κατανοητή γλώσσα. Το παιχνίδι λοιπόν πρέπει να δραστηριοποιεί το παιδί και να το εµπλέκει σε αυτή τη διαδικασία, και όχι να είναι απλά εντυπωσιακό. Γι αυτό και τα παιδιά συχνά παραµερίζουν ένα καινούργιο πολύπλοκο παιχνίδι ή ένα παιχνίδι που είναι µια πιστή αντιγραφή της πραγµατικότητας σε κάθε του λεπτοµέρεια προς χάρη ενός πιο απλού αντικειµένου που µπορεί όµως να εξάψει περισσότερο τη φαντασία τους και να τα εµπλέξει συναισθηµατικά και δηµιουργικά. Μπορεί να ασχοληθούν µε τις ώρες µε τα πιο απλά δώρα και αντικείµενα, όπως µια ξύλινη σφεντόνα, ένα µουσικό όργανο, ένα παράξενο και διαφορετικό αντικείµενο, ή οτιδήποτε άλλο ένας ενήλικας θα χαρακτήριζε ως άχρηστο, το οποίο όµως τα µαγεύει περισσότερο και πολλές φορές εις βάρος ενός πιο ακριβού ή
εµπορικού παιχνιδιού. εν είναι τυχαίο ότι τα παιδιά µπορεί ν ανοίξουν µε ενθουσιασµό τα πακέτα που βρίσκονται κάτω από το χριστουγεννιάτικο δέντρο, αλλά πολύ σύντοµα να παραµερίσουν το περιεχόµενό τους και να αφοσιωθούν σε κάτι µικρό που τους χάρισε κάποιος, ο οποίος µάλιστα κάθεται και τους το δείχνει, εξηγώντας τη χρήση και τη λειτουργία του, λέγοντάς τους ιστορίες που ταξιδεύουν στη σφαίρα της φαντασίας τους. Τα παιδιά αναγνωρίζουν την αξία του απλού δώρου που δίνει φτερά στη φαντασία και τη δηµιουργικότητά τους. Αυτά τα Χριστούγεννα λοιπόν µπορούµε να προσπαθήσουµε να δούµε τα δώρα µε µια άλλη µατιά, όχι µόνο ως κάτι ακριβό ή φθηνό, πολύ ή λίγο, ή ως απλά αντικείµενα που ανταλλάσσονται µεταξύ των ανθρώπων. Ας προσπαθήσουµε να ανακαλύψουµε τη δηµιουργικότητά µας στη διαδικασία της ανταλλαγής των δώρων και αυτό είναι σίγουρο ότι θα εκτιµηθεί και θα εµπνεύσει ανάλογα και τα παιδιά γύρω µας. Εξάλλου, δεν έχει σηµασία µόνο να έρθει ο Αι-Βασίλης στο σπίτι για να φέρει τα δώρα, αλλά να είµαστε και εµείς εκεί όταν συµβεί αυτό και να τον βοηθήσουµε, µαζί µε τα παιδιά, να κατέβει από το τζάκι την καµινάδα! Ας είµαστε εκεί και ας παίξουµε όλοι µαζί!