TURKEY REPORT ΤΕΎΧΟΣ 4 ΟΚΤΏΒΡΙΟΣ - ΝΟΈΜΒΡΙΟΣ 2007

TURKEY REPORT ΤΕΎΧΟΣ 4 ΟΚΤΏΒΡΙΟΣ - ΝΟΈΜΒΡΙΟΣ 2007

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΝΤΡΟ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, ΤΕΥΧΟΣ 4, ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ-ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2007 www.cipt.gr Η Ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας 3 Δύσκολη παραµένει η ενταξιακή πορεία της Τουρκίας 3 Ψήφισµα από το Κογκρέσο για 4 την Αρµενική Γενοκτονία Για µία ακόµη φορά η Τουρκία αντιµέτωπη Με πιθανό ψήφισµα του Κογκρέσου για το θέµα της Γενοκτονίας των Αρµενίων Αµερικανό-Τουρκικές σχέσεις 6 και το Κουρδικό ζήτηµα Συνεργασία ΗΠΑ - Τουρκίας για το Κουρδικό. Οι ΗΠΑ αντίθετες σε τουρκική εισβολή Παραίτηση του Αµερικανού 9 Απεσταλµένου για την Καταπολέµηση του ΡΚΚ Παραιτήθηκε ο στρατηγός ε.α. Joseph Ralston 8 Μεταφορική Σύνδεση Κατεχοµένων 9 µε Ξένα Κράτη Ακτοπλοϊκή σύνδεση Κατεχοµένων µε Συρία και αεροπορική µε Κυργυζιστάν Επανέναρξη του Τουρκικού 10 Πυρηνικού Προγράµµατος Η Τουρκία πολύ κοντά στην υλοποίηση των πυρηνικών της σχεδίων Πώληση στρατηγικών όπλων από 10 το Ισραήλ Συνοµιλίες Ισραήλ - Τουρκίας για την αγορά στρατηγικού χαρακτήρα όπλων 10 Αποναρκοθέτηση των τουρκικών 11 συνόρων Αποναρκοθέτηση των συνόρων µέχρι το 2018 ΚΕΝΤΡΟ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ CENTER FOR INTERNATIONAL POLITICS THESSALONIKI 2

Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ Η τουρκική διπλωµατία εξακολουθεί να έχει έντονα στραµµένο το ενδιαφέρον της προς την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας παρά την επιδείνωση στο κουρδικό ζήτηµα. Πρόκειται για µία επίπονη και δύσκολη πορεία, κάτι που γνώριζε καλά ο πρωθυπουργός Abdullah Gül, όταν ανέλαβε τα καθήκοντά του τον Αύγουστο του 2007. Η επίσκεψή του στο Συµβούλιο της Ευρώπης στο Στρασβούργο, στις αρχές Οκτωβρίου, ήταν η πρώτη επίσηµη επίσκεψη εκτός συνόρων ως πρωθυπουργού. Η κίνηση αυτή, πέρα από το ουσιαστικό της υπόθεσης, έχει ένα ιδιαίτερο συµβολισµό. Ο Τούρκος πρωθυπουργός επέλεξε το πρώτο του επίσηµο ταξίδι να είναι στο Στρασβούργο και όχι στο Ιράκ, όπου υπάρχουν σοβαρά ζητήµατα ασφαλείας για την Τουρκία, ούτε στη Γερµανία, βασικό κέντρο της τουρκικής διασποράς, αλλά ούτε και στις ΗΠΑ που αποτελούν τον βασικό στρατηγικό εταίρο ακριβώς για να τονίσει το ενδιαφέρον για την ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας. Παράλληλα την πρώτη εβδοµάδα του Νοεµβρίου εξεδόθη από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η ετήσια αναφορά για την πρόοδο στη διαδικασία ένταξης των διαφόρων υποψηφίων κρατών. Η µόνη χώρα που είναι ικανή να πετύχει τους στόχους της ένταξης, είναι η Κροατία. Για την Άγκυρα η έκθεση προόδου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής µπορεί να θεωρηθεί δυσµενής. Γίνεται ειδική αναφορά στο γεγονός πως η Τουρκική πλευρά δεν ανοίγει τα λιµάνια και αεροδρόµια της στα κυπριακά πλοία και αεροπλάνα µην εφαρµόζοντας πλήρως την τελωνειακή σχέση της µε την Κοινότητα, ενώ γίνεται αναφορά και στο "casus belli", µε το οποίο η Τουρκία απειλεί την Ελλάδα και η Κοµισιόν το χαρακτηρίζει ως απειλή. Πέρα από τα παραπάνω που αφορούν άµεσα και την Ελληνική εξωτερική πολιτική υπάρχει και ένα πλήθος άλλων προβληµάτων. Ένα από αυτά είναι και το Άρθρο 301 του τουρκικού ποινικού κώδικα, που αφορά την ελευθερία έκφρασης. Να υπενθυµίσουµε ότι µε βάση αυτό το άρθρο έχουν καταδικαστεί σε φυλάκιση συγγραφείς και δηµοσιογράφοι, µεταξύ των οποίων είναι και ο νοµπελίστας συγγραφέας Ορχάν Παµούκ. Με βάση δηλώσεις πολιτικών της Τουρκίας, επίκεινται αλλαγές στα σχετικά άρθρα ώστε να µην θεωρούνται πρόβληµα στην ενταξιακή διαδικασία. Το κυβερνητικό συµβούλιο αναµένεται στα µέσα Νοεµβρίου να συνεδρίαση για το ζήτηµα αυτό. Από την Γαλλική πλευρά τώρα φαίνεται πως η Ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας έχει να αντιµετωπίσει ένα ακόµα εµπόδιο. Με αφορµή την οµιλία που εκφώνησε στην ολοµέλεια του Ευρωκοινοβουλίου ο Γάλλος Πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί δήλωσε για πολλοστή φορά την αντίθεση του στην προοπτική ένταξης της Τουρκίας στην Ευρώπη. Κατά την κεκλεισµένων των θυρών συνάντηση που µε τους προέδρους των πολιτικών οµάδων του Ευρωκοινοβουλίου, ο Γάλλος πρόεδρος φαίνεται να δήλωσε πως «θα ήταν υποκριτικό να υποσχεθούµε στους Τούρκους ότι µπορούν να ενταχθούν στην ΕΕ, ότι σύµφωνα µε αυτόν

(τον Σαρκοζί) δεν θα το καταφέρουν και ότι γι' αυτόν η Τουρκία δεν ανήκει στην Ευρώπη». Ο Γάλλος πρόεδρος απέφυγε να απαντήσει στις ερωτήσεις των αρχηγών των πολιτικών οµάδων του Ευρωκοινοβουλίου εάν θα έθετε τη διακοπή των ενταξιακών διαπραγµατεύσεων της Τουρκίας στη διάρκεια της γαλλικής προεδρίας. ΨΗΦΙΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΟΓΚΡΕΣΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΜΕΝΙΚΗ ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ Τελικά παρά την έκκληση του Αµερικανού προέδρου και τις προειδοποιήσεις της αµερικανίδας υπουργού εξωτερικών για το αντίθετο, η Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων της Βουλής των Αντιπροσώπων υπερψήφισε το κείµενο µε το οποίο αναγνωρίζεται η γενοκτονία των Αρµενίων από τους Οθωµανούς, στις αρχές του 20ου αιώνα. Το σχετικό κείµενο, που δεν είναι δεσµευτικό, υπερψηφίστηκε από 27 µέλη της επιτροπής, ενώ 21 µέλη το καταψήφισαν. Επόµενο βήµα είναι να παραπεµφθεί το κείµενο στη Βουλή των Αντιπροσώπων προκειµένου να συζητηθεί στην ολοµέλεια του Σώµατος. Ενδεχόµενη ψήφιση του κειµένου στην ολοµέλεια του σώµατος θα προκαλέσει νέους και πολύ πιο έντονους τριγµούς στις Αµερικανό-Τουρκικές σχέσεις. Βέβαια σύµφωνα µε τις τελευταίες εξελίξεις δεν υπάρχει η διάθεση από καµία πλευρά για ένα τέτοιο ενδεχόµενο, ενώ οι Δηµοκρατικοί φοβούνται ενδεχόµενες κατηγορίες από τους Ρεπουµπλικάνους πως δεν εµφανίζονται ιδιαίτερα σκληρή σε θέµατα τροµοκρατίας. Η Αµερικανική πλευρά δεν δείχνει διατεθειµένη να πιέσει την Τουρκία περισσότερο την κρίσιµη αυτή περίοδο µε την ένταση που υπάρχει στο κουρδικό ζήτηµα. Η αναγνώριση της γενοκτονίας από την Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων έρχεται να δηµιουργήσει µια νέα επιπλοκή στις σχέσεις των δυο χωρών που µοιράζονται θέµατα στρατηγικής και ασφάλειας στην ευρύτερη περιοχή του Ιράκ. Όπως χαρακτηριστικά είχε δηλώσει η κ. Ράις τυχόν υιοθέτηση θα είναι «πολύ αποσταθεροποιητική για τις Αµερικανικές προσπάθειες στη Μέση Ανατολή, πολύ αποσταθεροποιητική για τις προσπάθειες, που καταβάλλουµε στο Ιράκ αλλά και στο Αφγανιστάν, επειδή η Τουρκία, σηµαντικός στρατηγικός εταίρος, διαδραµατίζει έναν κρίσιµο ρόλο στην υποστήριξη των προσπαθειών που πραγµατοποιούµε σε αυτές τις νευραλγικές περιοχές». Η χρονική συγκυρία σίγουρα δεν ήταν η καλύτερη για την επίσηµη Αµερικανική ηγεσία, η οποία επιθυµεί να µην διαταραχθούν οι σχέσεις της µε την Τουρκία, προκειµένου να µην δυσκολευθούν επιπλέον οι αµερικανικές επιχειρήσεις στο Ιράκ. Ενδεχόµενη σκληρή αντίδραση από την Τουρκία θα ήταν ίσως καταστροφική για τα Αµερικανικά συµφέροντα στην περιοχή. Είναι απίθανο η τουρκική αντίδραση να είναι το ίδιο οξεία όπως στην περίπτωση της αντίστοιχης αναγνώρισης της γενοκτονίας από τη Γαλλική Εθνοσυνέλευση. Η κυβέρνηση Ερντογάν είχε τότε αποκλείσει τις Γαλλικές εταιρίες εξοπλισµών από όλα τα τουρκικά εξοπλιστικά προγράµµατα ενώ οι Τούρκοι στρατιωτικοί ΚΕΝΤΡΟ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ CENTER FOR INTERNATIONAL POLITICS THESSALONIKI 4

που βραβεύτηκαν µε ηθικές αµοιβές από το γαλλικό κράτος τις επέστρεψαν και οι Γάλλο- Τουρκικές σχέσεις πέρασαν σε φάση ύφεσης. Οι Η.Π.Α. έχουν δυο ανοιχτά µέτωπα στην περιοχή (Αφγανιστάν, Ιράκ) και χρειάζονται την στρατηγικής σηµασίας αεροπορική βάση του Incirlik και την ελεύθερη διακίνηση από τον µεθοριακό σταθµό Habur στα σύνορα Τουρκίας-Ιράκ για τον ανεφοδιασµό των δυνάµεων τους. Η χρονική συγκυρία της αναγνώρισης της γενοκτονίας έρχεται σε µια ιδιαίτερα ευαίσθητη περίοδο, όπου οι γεωπολιτικές εξελίξεις στη Τουρκία θα επηρεάσουν άµεσα την αµερικανική πολιτική στην περιοχή. Όσον αφορά τη σύνθεση των ψήφων αυτή είχε ως εξής. 19 Δηµοκρατικοί και 8 Ρεπουµπλικάνοι ψήφισαν υπέρ και 8 Δηµοκρατικοί και 13 Ρεπουµπλικάνοι κατά. Το γεγονός αυτό ήταν αναµενόµενο δεδοµένου ότι οι Δηµοκρατικοί προσπαθούν µε πολλούς τρόπους να εναντιωθούν στην πολιτική Μπους στον πόλεµο στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν. Αυτό, όµως, που είναι ενδιαφέρον είναι ότι πολλά από τα µέλη της επιτροπής που ήταν υπέρ αυτού του ψηφίσµατος είναι µέλη του ισραηλινού λόµπυ. Συγκεκριµένα από το σύνολο των 9 µελών που ψήφισαν και ανήκουν στο παραπάνω λόµπυ, οι 8 ήταν υπέρ του ψηφίσµατος. Το γεγονός αυτό έχει εξοργίσει την τουρκική πλευρά που δεν ανέµενε µια τέτοια στάση. Σύµφωνα µε τουρκικά δηµοσιεύµατα σηµαντικό ρόλο υπέρ της τουρκικής πλευράς έπαιξε η κυβέρνηση Μπους, µε τον ίδιο τον Πρόεδρο να προσπαθεί να πείσει µέλη της Επιτροπής του Κογκρέσου να µην υπερψηφίσουν το κείµενο. Ιστορικό της Αναγνώρισης Στις 30 Ιανουαρίου του 2007 Δηµοκρατικοί και Ρεπουµπλικάνοι νοµοθέτες σχεδίασαν νόµο ο οποίος αναγνωρίζει ρητά την αρµενική γενοκτονία από τις τουρκικές ένοπλες δυνάµεις µετά τον Α Παγκόσµιο Πόλεµο και ο οποίος έχαιρε της υποστήριξης της προέδρου του σώµατος Nancy Pelosi, της πλειοψηφίας του ισχυρού δηµοκρατικού κόµµατος και σηµαινόντων µελών της ρεπουµπλικανικής εκπροσώπησης. Από εκείνη τη στιγµή είχαν δηµιουργηθεί οι κατάλληλες συνθήκες για επικύρωση του κειµένου. Η παραπάνω εντύπωση ενισχύθηκε περαιτέρω από το γεγονός ότι η εξασφάλιση υποστήριξης του νόµου αυξήθηκε από 32 γερουσιαστές το 2005 σε 50 το 2007 ενώ φαίνεται ότι χαίρει της υποστήριξης περισσότερων των 175 µελών του Κογκρέσου. Προς την κατεύθυνση αυτή φαίνεται ότι απεδείχθη αποτελεσµατική η έντονη κινητοποίηση και πολιτική πίεση οργανώσεων του αρµενικού λόµπι µονοµερώς αλλά και µέσω συµµαχιών µε έτερες οργανώσεις διασποράς όπως το δραστήριο ελληνικό think tank American Hellenic Institute (A.H.I.). Παραδοσιακά το ζήτηµα της αναγνώρισης της αρµενικής γενοκτονίας τίθεται προς ψήφιση την 24η Απριλίου κάθε έτους, εντούτοις µέχρι σήµερα πάντα συναντούσε τη σθεναρή κι επιτυχηµένη αντίδραση του Προέδρου, ανεξαρτήτως δηµοκρατικής ή ρεπουµπλικανικής προέλευσης. Η σηµερινή κατάσταση, πάραυτα, διέφερε κυρίως λόγω της προεκλογικής δέσµευσης της Προέδρου του Κογκρέσου για την προώθηση της αναγνώρισης. Ο πρόεδρος της Τουρκίας, Αµπντουλάχ Γκιούλ χαρακτήρισε "απαράδεκτη" την έγκριση της πρότασης, τονίζοντας: "Δυστυχώς ορισµένοι πολιτικοί στις Ηνωµένες Πολιτείες έκλεισαν τα 5 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2007

αυτιά τους στις εκκλήσεις να επιδείξουν λογική και για µία ακόµα φορά επιδίωξαν να θυσιάσουν µεγάλα προβλήµατα για µικρά εσωτερικά πολιτικά παιχνίδια". Στη προσπάθεια ανασυγκρότησης των διµερών σχέσεων των δυο κρατών, η Αµερικανική πλευρά φαίνεται πως αντέδρασε άµεσα µε την αποστολή στην Άγκυρα δυο ανώτερων αµερικανών αξιωµατούχων για να καθησυχάσουν τις τουρκικές αντιδράσεις. Πρόκειται για τον Eric Edelman, τέως Αµερικανό πρέσβη στην Άγκυρα και τον Dan Fried, υπεύθυνο Ευρωπαϊκών και Ευρασιατικών υποθέσεων στο State Department. Οι δυο τους είχαν συναντήσεις µε κορυφαίους Τούρκους αξιωµατούχους. Αξίζει να σηµειωθεί πως το ταξίδι των Edelman και Fried δεν ήταν προγραµµατισµένο και χρειάστηκε να ακυρώσουν την επίσκεψη τους στη Μόσχα όπου και συνόδευαν την Αµερικανίδα υπουργό εξωτερικών. Στα πλαίσια της τουρκικής αντίδρασης ο υπουργός εξωτερικών της Τουρκίας Kursad Tuzmen µαταίωσε την προγραµµατισµένη του επίσκεψη στις Η.Π.Α. ΑΜΕΡΙΚΑΝΟ - ΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΥΡΔΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ Η Άγκυρα πιέζει για ενδεχόµενη στρατιωτική επέµβαση στο Βόρειο Ιράκ είτε για να αποτρέψει ενδεχόµενες τροµοκρατικές ενέργειες των πολεµιστών του PKK είτε για να αποτρέψει την εισχώρηση του Κιρκούκ σε µια µελλοντική Κουρδική οµοσπονδία. Την Κυριακή 14 Οκτωβρίου 13 τούρκοι στρατιώτες σκοτώθηκαν µετά από ενέδρα των ανταρτών του PKK µε αποτέλεσµα η Τουρκική εθνοσυνέλευση να σκέφτεται σοβαρά το ενδεχόµενο στρατιωτικής δράσης πέρα των τουρκικών συνόρων. Ενδεχόµενη στρατιωτική επιχείρηση θα είναι πραγµατικός πονοκέφαλος για τους Αµερικανούς στην ήδη πολύπλοκη πραγµατικότητα του Ιράκ. Επιπλέον, υπάρχει ανοιχτό και το θέµα του Ιράν. Θα συµπλεύσει η Τουρκία µε την Ουάσινγκτον και τη Δύση για άσκηση εντονότερων πιέσεων στην Ισλαµική δηµοκρατία που ταυτόχρονα αποτελεί και έναν σηµαντικότατο εµπορικό εταίρο και σύµµαχο εναντίον του PKK; Μήπως ακολουθήσει την Ρωσία και άλλες χώρες που επιθυµούν µια µη συγκρουσιακή προσέγγιση στο θέµα; Η Ουάσινγκτον έχει ξεκινήσει µια νέα συµµαχική διάταξη στη Μέση Ανατολή µε σκοπό την µείωση την Ιρανικής επιρροής και τη δηµιουργία των κατάλληλων συνθηκών για επανέναρξη του Ισραηλινό- Παλαιστινιακού διαλόγου. Στην προσπάθεια αυτή χρειάζεται την βοήθεια της Τουρκίας που διατηρεί επιρροή σε Σουνιτικούς Αραβικούς πληθυσµούς και έχει παραδοσιακά καλές σχέσεις µε το Ισραήλ. Η Τουρκία θα διαδραµατίσει και έναν ειδικό ρολό στον ενεργειακό χάρτη της περιοχής. Στα επόµενα χρόνια από τα εδάφη της θα περάσουν οι σηµαντικότεροι αγωγοί µεταφοράς πετρελαίου και φυσικού αερίου από την Κεντρική Ασία, καθιστώντας την ένα από τα σηµαντικότερα ενεργειακά κέντρα. Το ζήτηµα που τίθεται φυσικά είναι µε βάση ποιας χώρας το όραµα θα επιτευχθεί αυτό και ποιανού το προϊόν θα µεταφέρουν. Ουάσινγκτον και ΚΕΝΤΡΟ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ CENTER FOR INTERNATIONAL POLITICS THESSALONIKI 6

Μόσχα έχουν εµπλακεί σε έναν έντονο ανταγωνισµό για τον έλεγχο του ενεργειακού χάρτη της περιοχής. Για τους παραπάνω λόγους καθώς και για λόγους που σχετίζονται µε την ευαίσθητη πολιτική κατάσταση της Τουρκίας πολλοί Αµερικανοί αναλυτές ισχυρίζονται πως δεν έπρεπε να αναγνωρισθεί η Αρµενική γενοκτονία από τη Βουλή των Αντιπροσώπων αφού θα επηρεάσει αρνητικά τα Αµερικανικά συµφέροντα ασφαλείας στην περιοχή. Εντούτοις η πρόσφατη δήλωση του Τούρκου πρωθυπουργού, ότι θα πρέπει να κοιτάξουν τα µακροπρόθεσµα συµφέροντα της χώρας σε σχέση µε το ζήτηµα του ψηφίσµατος του Κογκρέσου υπέρ της γενοκτονίας, αφήνει κάποια περιθώρια «ελιγµού» και στις δύο πλευρές. Αυτό που θα µπορούσαµε να πούµε για τις αµερικανοτουρκικές σχέσεις είναι τα εξής: α) Η Τουρκία «µπλοφάρει» σε ένα µεγάλο ποσοστό για το ότι θα ζηµιωθούν κατά πολύ οι σχέσεις των δύο πλευρών. β) Το ισραηλινό λόµπι φαίνεται ότι πλέον δεν υποστηρίζει τις τουρκικές θέσεις σε αρκετά ζητήµατα, µε προεξέχων αυτό του ψηφίσµατος του Κογκρέσου. Αυτό πολύ απλά σηµαίνει ότι η φίλο-τουρκική πλευρά χάνει µέρος της επιρροή της στην αµερικανική εξωτερική πολιτική και αυτό µε τη σειρά του είναι ένα παράθυρο ευκαιρίας για την ελληνική εξωτερική πολιτική. γ) Η Τουρκική εξωτερική πολιτική βρίσκεται έρµαιο της σύγκρουσης Δηµοκρατικών και Ρεπουµπλικάνων σχετικά µε το ζήτηµα του Ιράκ. Ένα λεπτό ζήτηµα για την Τουρκία έγινε αντικείµενο αντιπαράθεσης µεταξύ των δύο πολιτικών πόλων των ΗΠΑ. Εµφανίζεται ένα ακόµα παράθυρο ευκαιρίας για την ελληνική εξωτερική πολιτική. Στήριξη της µιας ή της άλλης πλευράς, ή αν θέλουµε να γίνουµε πιο µακιαβελλικοί στήριξη και των δύο πλευρών, εν όψει µάλιστα και των αµερικανικών εκλογών, µε διάφορους τρόπους (π.χ. οµογένεια), µπορεί να επιφέρει κέρδη για την ελληνική πλευρά σε πληθώρα ζητηµάτων. δ) Οι Τούρκοι πολιτικοί ισχυρίζονται ότι οι ΗΠΑ έχουν ανάγκη την Τουρκία και όχι το αντίστροφο. Αυτό εξοργίζει τους Αµερικανούς και η τελευταία δήλωση του Ερντογάν δείχνει ότι προσπαθεί να επαναφέρει τα πράγµατα στη θέση τους, ότι δηλαδή η Τουρκία έχει περισσότερα να κερδίσει από µια καλή σχέση µε τις ΗΠΑ Ακριβώς σε αυτή τη λογική µια εισβολή στο Ιράκ θα ζηµίωνε µακροπρόθεσµα και την Τουρκία. ε) Η οποιαδήποτε εισβολή θα µπορούσε να πάρει άλλες, πιο ήπιες µορφές. Δηλαδή, αντί να εισβάλει ο τουρκικός στρατός στο βόρειο Ιράκ για να δηµιουργήσει µια νεκρή ζώνη, θα µπορούσε να λάβει θέσεις κατά µήκος των συνόρων για να αποτρέψει ή να µειώσει την παράνοµη είσοδο των µαχητών του ΡΚΚ και να χρησιµοποιήσει τις αεροπορικές δυνάµεις για πλήγµατα σε συγκεκριµένους στόχους. Αυτή φαίνεται πως είναι και η τακτική που θα ακολουθηθεί, ενώ η Αµερικανική πλευρά εµφανίζεται διατεθειµένη να υποστηρίξει ειδικές επιχειρήσεις του Τουρκικού στρατού. ζ) Στο εσωτερικό της Τουρκίας ο Ερντογάν θα πρέπει να διαχειριστεί µε έξυπνο τρόπο αυτή τη κρίση. Αν αφήσει τις Ένοπλες Δυνάµεις να αναλάβουν δράση θα είναι δύσκολο να τις επαναφέρει «στους στρατώνες», πράγµα που αποτελεί πρόβληµα για την βιωσιµότητα της 7 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2007

κυβέρνησής του. Αν προχωρήσει σε µια εισβολή και αναγκαστεί από τις ΗΠΑ να πάρει τις δυνάµεις πίσω, τότε κινδυνεύει να είναι αυτός που δεν άφησε τον Στρατό να δώσει λύσει ή πιο απλά να χαρακτηρισθεί από ακραίους κύκλους «ο προδότης». Αντιθέτως αν αφήσει τον Στρατό να βγει µπροστά θα είναι πολύ δύσκολο να τον επαναφέρει σε µια πρότερη κατάσταση. Βλέπουµε, λοιπόν, ότι ο Ερντογάν πρέπει να ισορροπήσει το εσωτερικό µέτωπο και το εξωτερικό ταυτόχρονα σε βραχυπρόθεσµο και µακροπρόθεσµο πλαίσιο. Άρα είναι προς το συµφέρον της Τουρκίας να µην προχωρήσει σε εισβολή και να διαχειριστεί επικοινωνιακά, τουλάχιστον, τη σύγκρουση µε τις ΗΠΑ σε διαφορετικό επίπεδο. Η ισορροπία στο σύνθετο αυτό πρόβληµα φαίνεται να έρχεται µέσω της συµφωνίας που επιτεύχθει κατά τη διάρκεια της συνάντησης. Ο Αµερικανός πρόεδρος δήλωσε ότι το ΡΚΚ είναι τροµοκρατική οργάνωση και άρα είναι εχθρός των ΗΠΑ. Οι Αµερικανοί που δεν θέλουν να διαταραχθεί η κατάσταση στο Ιράκ, συµφώνησε να παραχωρήσει πληροφορίες για θέσεις Κούρδων ανταρτών, τις οποίες η Τουρκία θα εκµεταλλευτεί στρατιωτικά, πραγµατοποιώντας περιορισµένες επιχειρήσεις µικρής κλίµακας, κυρίως µε ειδικές δυνάµεις. Όλα αυτά, βέβαια, µένουν να αποδειχθούν στην πράξη, καθώς µέχρι στιγµής, ανάλογες συµφωνίες µεταξύ ΗΠΑ και Τουρκίας για το ίδιο ζήτηµα, δεν προσέφεραν καµία λύση. Στις αρχές Νοεµβρίου ο Αρχηγός ΓΕΕΘΑ της Τουρκίας, Στρατηγός Μπουγιουκανίτ, δήλωσε ότι οι προετοιµασίες για επιχείρηση εντός του Ιράκ συνεχίζονται, λόγω και της συνάντησης Ερντογάν- Μπους. Ο Αρχηγός των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάµεων, ενοχλήθηκε έντονα από τα δηµοσιεύµατα που αναφέρουν ότι η Τουρκία αναµένει την έγκριση των ΗΠΑ για µια επιχείρηση στο Βόρειο Ιράκ, και δήλωσε ότι «η Τουρκία σαν µεγάλο κράτος δεν περιµένει κανενός τις ευλογίες για κάτι που προτίθεται να πράξει». Παρ όλ αυτά αναγνώρισε την ιδιαιτερότητα της κατάστασης στο Ιράκ και το στοιχείο ότι πρέπει να υπάρχει συνεννόηση µε τους Αµερικανούς. Έµµεσα εκφράστηκε κατά των Μπαρζανί και Ταλαµπανί. Συγκεκριµένα ανέφερε «σαν στρατιώτης δεν θα συνδιαλεγόµουν µε άτοµα που ανέχονται ή υποστηρίζουν την τροµοκρατία, αλλά δεν µπορεί να σχολιάσει το γεγονός ότι οι πολιτικοί κάνουν συναντήσεις µαζί τους». Η κατάσταση στο Κουρδικό ζήτηµα φαίνεται να προκαλεί ένταση και σε άλλα µέτωπα στο εσωτερικό της χώρας. Οι αναφορές για όλο και πιο συχνές αναφορές κακοποίησης Κούρδων κρατουµένων για την υπόθεση του ΡΚΚ, πληθαίνουν. Πιο συγκεκριµένα, αναφέρεται από ανθρωπιστικές οργανώσεις και από κρατούµενους, ότι οι τελευταίοι πέφτουν θύµατα ρατσιστικών εκδηλώσεων, λεκτικής και σωµατικής βίας, από τους υπεύθυνους των φυλακών. Οποιοσδήποτε, όµως, έλεγχος είναι δύσκολος λόγο της νοµοθεσίας που δεν επιτρέπει τον έλεγχο των φυλακών από πολιτικές οργανώσεις. ΚΕΝΤΡΟ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ CENTER FOR INTERNATIONAL POLITICS THESSALONIKI 8

ΠΑΡΑΙΤΗΣΗ ΤΟΥ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΥ ΑΠΕΣΤΑΛΜΕΝΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΤΟΥ ΡΚΚ Το State Department επιβεβαίωσε την παραίτηση του ειδικού απεσταλµένου για το συντονισµό δράσης µεταξύ Τουρκίας - Η.Π.Α. για τη καταπολέµηση του ΡΚΚ, στρατηγού εν αποστρατεία Joseph Ralston. Η παραίτησή του σηµατοδοτεί επισήµως, πλέον, το τέλος µιας αποτυχηµένης προσπάθειας για την εκδίωξη των βάσεων του ΡΚΚ από το βόρειο Ιράκ. Ο εκπρόσωπος του State Department, Sean McCormack δήλωσε ότι η παραίτηση του Ralston οφείλεται σε προσωπικούς λόγους και ότι δεν έχει ληφθεί απόφαση για το αν θα αντικατασταθεί ή όχι. Ο στρατηγός ε.α. τοποθετήθηκε στη παραπάνω θέση στα µέσα του περασµένου Ιανουαρίου, µια κίνηση που χαρακτηρίστηκε ως θετικό βήµα από την τουρκική πλευρά, ενώ επικρίθηκε από µέρος των αµερικανικών Μ.Μ.Ε. O Ralston και ο Τούρκος οµόλογός του, στρατηγός ε.α. Edip Basher, συναντήθηκαν πολλές φορές κατά τη διάρκεια του περασµένου έτους σε µια προσπάθεια να αναπτύξουν µια στρατηγική ενάντια στο ΡΚΚ σε συνεργασία και µε την ιρακινή πλευρά. Όµως, ο µηχανισµός αυτός δεν απέδωσε αποτελέσµατα προκαλώντας την αντίδραση της Άγκυρας, η οποία και απέλυσε τον Μάιο τον Basher αντικαθιστώντας τον µε τον ανώτατο διπλωµάτη Rafet Akgünay. Οι σχέσεις των δύο ανδρών, σύµφωνα µε πηγές, δεν ήταν οι καλύτερες δυνατές, ενώ ο Ralston δεν κατάφερε να ασκήσει πίεση στους Κούρδους του Ιράκ, που ελέγχουν το βόρειο τµήµα της χώρας, προκειµένου να λάβουν µέτρα για τον περιορισµό της δράσης του ΡΚΚ. ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΗ ΣΥΝΔΕΣΗ ΚΑΤΕΧΟΜΕΝΩΝ ΜΕ ΞΕΝΑ ΚΡΑΤΗ Στα µέσα Οκτωβρίου εγκαινιάστηκε η ακτοπλοϊκή σύνδεση της Αµµοχώστου µε την Λαττάκια της Συρίας. Θα εκτελούνται δύο δροµολόγια την εβδοµάδα. Στόχος, σύµφωνα µε ναυτιλιακούς πράκτορες, είναι η ανάπτυξη του τουρισµού ανάµεσα στις δύο πλευρές. Ερωτήµατα προκαλεί η στάση της Συρίας στο ζήτηµα της νοµιµοποίησης των Κατεχοµένων, µέσω µιας τέτοιας κίνησης. Η δεύτερη σύνδεση των Κατεχοµένων σχεδιάζεται να γίνει µε απευθείας πτήσεις προς Κυργιζιστάν, από τις 15 Οκτωβρίου. Η επίσκεψη της υπουργού εξωτερικού της Κύπρου στην 9 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2007

χώρα αυτή, γίνεται όχι µόνο για την αναβάθµιση των διµερών σχέσεων αλλά και για το µπλοκάρισµα της κίνησης αυτής. ΕΠΑΝΕΝΑΡΞΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΚΙΚΟΥ ΠΥΡΗΝΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Υπερψηφίστηκε από τη κυβέρνηση του Abdullah Gul που σχηµατίστηκε τον περασµένο Αύγουστο η διαδικασία επανέναρξης του πυρηνικού προγράµµατος της χώρας, παρά τις αντιδράσεις περιβαλλοντικών οργανώσεων. Στόχος είναι να κατασκευαστούν τρεις µονάδες παραγωγής πυρηνικής ενέργειας συνολικής ισχύος 5000 Μεγαβάτ. Ο στόχος που τίθεται για την κατασκευή της πρώτης µονάδας µέχρι το 2012 είναι σχεδόν αδύνατο να επιτευχθεί. Το όλο πρόγραµµα είχε αντιµετωπίσει το βέτο του προέδρου Ahmet Necdet Sezer που διαφωνούσε σε ζητήµατα δοµής της εταιρείας διαχείρισης του έργου. Τα νέα µέλη από τα οποία απαρτίζεται η σηµερινή Επιτροπή Βιοµηχανίας και Εµπορίου του τουρκικού Κοινοβουλίου, είναι διατιθέµενα να επιταχύνουν τη διαδικασία κατασκευής του έργου. Σχετικά µε το όλο πρόγραµµα αύξησης της δυνατότητας παραγωγής ενέργειας της κυβέρνησης, η τουρκική Υπηρεσία Καθορισµού της Αγοράς Ενέργειας θα εκκινήσει τη διαδικασία έκδοσης αδειών παραγωγής αιολικής ενέργειας. Μεγάλες εταιρείες, όπως η ΒΡ και η ισπανική Iberdrola έχουν εκδηλώσει το ενδιαφέρον τους για αιολικά πάρκα ισχύος 2000 Μεγαβάτ. Στον τοµέα αυτό δραστηριοποιείται έντονα µια από τις µεγαλύτερες εταιρείες συµµετοχών της Τουρκίας, η Sabanci Holding, µέσω της Sabanci Holding Energy Group. Η εταιρεία έχει καλέσει ξένες επιχειρήσεις από την Ευρώπη, τις ΗΠΑ και την Ασία για να συµµετάσχουν στο πρόγραµµα παραγωγής πυρηνικής ενέργειας. Πηγές της εταιρείας αναφέρουν ότι παραγωγή θα πετύχουν µόνο από το 2017 και µετά, µιας και η Τουρκία έχασε τις ευκαιρίες του παρελθόντος. ΠΩΛΗΣΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ ΟΠΛΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΙΣΡΑΗΛ Ένα σηµαντικό ζήτηµα που ήρθε στο φως τη δηµοσιότητας, είναι η πιθανή πώληση του αντιαεροπορικού/αντιβαλλιστικού συστήµατος Arrow και του κατασκοπευτικού δορυφόρου Ofeq από το Ισραήλ στην Τουρκία. Το συγκεκριµένο θέµα δηµοσιεύτηκε στην εφηµερίδα Jerusalem Post. Το αντιαεροπορικό/αντιπυραυλικό σύστηµα Arrow είναι προϊόν ισραηλινής και αµερικανικής (30%) συνεργασίας. Είναι ένα από τα πλέον σύγχρονα συστήµατα στην κατηγορία του. Οι ΗΠΑ φαίνεται ότι επιτρέπουν την εξαγωγή του συστήµατος στην Τουρκία, καθώς ως συµπαραγωγοί του συστήµατος πρέπει να δώσουν την άδειά τους. Με το Arrow και τον δορυφόρο Ofeq η Τουρκία συµπληρώνει το τετράπτυχο στον τοµέα της βαλλιστικής τεχνολογίας. Πιο συγκεκριµένα α) διαθέτει βαλλιστική τεχνολογία που ΚΕΝΤΡΟ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ CENTER FOR INTERNATIONAL POLITICS THESSALONIKI 10

απέκτησε από τη συνεργασία µε την Κίνα, β) δορυφορική τεχνολογία για να µπορέσει να κάνει την στοχοποίηση, και µάλιστα την αναβαθµίζει σηµαντικά αν γίνει η αγορά του Ofeq, γ) στο µέλλον θα δύναται, µετά τη κατασκευή του πυρηνικού της εργοστασίου, να παράγει πολύ εύκολα όπλα που θα φέρουν πυρηνικά στοιχεία. Με την πιθανή είσοδο του Arrow αποκτά ένα σηµαντικό στρατηγικό πλεονέκτηµα, ειδικά αν καταφέρει να αποσπάσει ένα συµβόλαιο µεταφοράς τεχνογνωσίας, και στον τοµέα της αντιπυραυλικής/αντιαεροπορικής άµυνας. Μέχρι στιγµής οι συζητήσεις για τις συγκεκριµένες αγορές γίνονται σε εταιρικό επίπεδο. Στη πρόσφατη επίσκεψή του στην Τουρκία, ο ισραηλινός πρόεδρος Simon Peres δεν συζήτησε για το συγκεκριµένο θέµα. Κάτι τέτοιο αναµένεται να γίνει κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του πρωθυπουργού Εhud Barak, τον ερχόµενο Ιανουάριο. ΑΠΟΝΑΡΚΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΙΚΩΝ ΣΥΝΟΡΩΝ Το Τουρκικό Κοινοβούλιο στα µέσα Νοεµβρίου εξέφρασε την στήριξη του στην προσπάθεια άπο-ναρκοθέτησης των συνόρων της χώρας. Έπειτα από πρωτοβουλία βουλευτών και θυµάτων νάρκης, αποφασίστηκε να καταστραφούν όλα τα αποθέµατα ναρκών εντός του 2008, εκτός από τις εκπαιδευτικές, και να από-ναρκοθετηθούν τα σύνορα µέχρι το 2018. Συνολικά 155 χώρες, µεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, είναι µέλη της Συνθήκης αυτής. Εκτός παραµένουν οι ΗΠΑ, η Κίνα και άλλες. Η χώρα µας έχει ήδη ξεκινήσει την προσπάθεια άπο-ναρκοθέτησης των συνόρων της. 11 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2007