Κυρίες και Κύριοι, Σας ευχαριστώ πάρα πολύ για την τιμή που μου κάνετε να απευθύνω χαιρετισμό στο συνέδριό σας για την «Οικογένεια στην κρίση», για ένα τόσο εξαιρετικά σημαντικό θέμα που αγγίζει και αφορά όλους μας. Παρατηρούμε ότι η κρίση έχει συχνά επιπτώσεις στη λειτουργία των θεσμών και στις δράσεις που αφορούν την ελληνική κοινωνία. Δυστυχώς, σήμερα, δοκιμάζονται ανθρώπινες αντοχές και συμπεριφορές και κάποιοι προβάλλουν μοντέλα αναξιοκρατίας, αδικίας, θεοποίησης του υλικού συμφέροντος. Δημιουργείται έτσι μια θεσμική κρίση που καταρρίπτει τις αξίες και εμφανίζει ως κυρίαρχες έννοιες την ασυδοσία, την αδικία, την καταπίεση. 1
Σε όλα αυτά, η συντεταγμένη κοινωνία, η υπεύθυνη πολιτεία και οι δομές της πρέπει να αντιδράσουν δημιουργώντας νέες ευκαιρίες και αποκαθιστώντας αδικίες. Έτσι θωρακίζεται η κοινωνική πρόνοια και κατ επέκταση η ισότητα των φύλων και ιδιαίτερα η καθημερινότητα των γυναικών. Αν αναλογιστεί κανείς την περίοδο που ξεκίνησε η οικονομική κρίση, το 2008, θα παρατηρήσει ότι είχε εντονότερη επίδραση στην εργασία των ανδρών σε σχέση με τις γυναίκες, ενώ τα δεδομένα αντιστράφηκαν από το 2009 και μετά, με μακροπρόθεσμα αρνητικές επιπτώσεις για τις γυναίκες, τόσο λόγω του μεγάλου διαχωρισμού της αγοράς εργασίας με κριτήριο το φύλο, όσο και λόγω της μεγάλης συγκέντρωσης των γυναικών σε τομείς που χαρακτηρίζονται από χαμηλές αμοιβές και άτυπες μορφές εργασίας. 2
Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι οι γυναίκες πλήττονταν ήδη από πριν την κρίση, σε μεγαλύτερο βαθμό απ ότι άνδρες, από την ανεργία, την επισφαλή απασχόληση και τους χαμηλούς μισθούς. Η δημοσιονομική, όμως, προσαρμογή της χώρας στο νέο περιβάλλον δεν θα πρέπει να επιτρέπει τη μετακύλιση αυτής της ευθύνης στα νοικοκυριά, και κυρίως στις γυναίκες. Γιατί το αποτέλεσμα είναι να αναγκάζονται να εγκαταλείψουν ή να περιορίσουν την αμειβόμενη εργασία τους, ή ακόμη να περάσουν στην άτυπη οικονομία. Γίνεται αντιληπτό, λοιπόν, ότι η κρίση οδηγεί σε αυξανόμενη εκμετάλλευση των γυναικών τόσο στην επίσημη οικονομία όσο και στην παραοικονομία. Μια άλλη διάσταση της κρίσης που πρέπει να μας προβληματίσει ιδιαίτερα, είναι ότι αποτελεί παράγοντα αύξησης των βιαιοπραγιών που εκδηλώνονται εις βάρος 3
των γυναικών, δηλαδή της παρενόχλησης, της βίας στην εργασία, ή και της συζυγικής βίας. Η ενδοοικογενειακή βία, της οποίας θύματα είναι κυρίως οι γυναίκες, αποτελεί ένα οδυνηρό φαινόμενο που το συναντάμε σε όλες τις χώρες και σε όλες τις κοινωνικές τάξεις. Η βία κατά των γυναικών εντείνεται δραματικά όταν οι άνδρες υφίστανται αλλαγές και στερήσεις, ως αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης που βιώνουν, καθώς το άγχος τους για το μέλλον οδηγεί πολλές φορές σε ανεξέλεγκτες συνήθως βίαιες- ενέργειες. 4
Οι γυναίκες, έτσι, εξακολουθούν να είναι θύματα της πιο διαδεδομένης παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων παγκοσμίως, σε όλα τα μορφωτικά, κοινωνικά και οικονομικά στρώματα. Κρίνεται λοιπόν αναγκαία η υποστήριξη, με εκστρατείες, με συλλογική αντιμετώπιση του φαινομένου της βίας που ασκείται κατά των γυναικών δίνοντας βάση στην εκπαίδευση και στην ευαισθητοποίηση των νέων. Στο ίδιο πλαίσιο, κρίνεται σημαντική η δημιουργία προγραμμάτων πληροφόρησης σχετικά με την σεξουαλική και την ηθική παρενόχληση στον χώρο εργασίας, ώστε οι γυναίκες που βιώνουν τέτοια φαινόμενα να μπορούν να αντιταχθούν αποτελεσματικά σε αυτά, καθώς και να καταπολεμηθούν στερεότυπα λόγω φύλου, που εξακολουθούν να υφίστανται ανάμεσά μας. 5
Οι δημοσιονομικές περικοπές δεν πρέπει να υπονομεύουν και θα αγωνιστούμε γι αυτό - τη χρηματοδότηση προγραμμάτων και ενώσεων που αγωνίζονται κατά ανάλογων συμπεριφορών. Τέλος, η βία λόγω φύλου πρέπει να αντιμετωπισθεί ως ζήτημα δημόσιας ασφάλειας και ως παραβίαση των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και όχι ως «ιδιωτικό», προσωπικό ή οικογενειακό ζήτημα, και να διασφαλιστεί εκτός των άλλων η πρόσβαση σε μορφές πρόληψης, νομικής προστασίας και βοήθειας. Η κρίση, επίσης, επηρεάζει στον συνδυασμό την επαγγελματική και οικογενειακή ζωή των γυναικών, καθώς η απόκτηση παιδιών επιδρά με διαφορετικό τρόπο στην απασχόληση ανδρών απ ότι των γυναικών. 6
Οι γυναίκες συνεχίζουν να υφίστανται την επιρροή των στερεοτύπων για τη θέση των γυναικών και των ανδρών στην εργασία. Ταυτόχρονα όμως, προσπαθούν να συνδυάσουν τις εργασιακές υποχρεώσεις τους με την οικογενειακή τους ζωή, με αποτέλεσμα να βρίσκονται πιο εκτεθειμένες στις αλλαγές στον τομέα της απασχόλησης απ' ότι οι άνδρες. Οι γυναίκες που διατηρούν την εργασία τους καλούνται να συνδυάσουν την επαγγελματική και οικογενειακή ζωή, και αναγκάζονται να αναλάβουν εκτός από την εργασία τους και τα οικιακά καθήκοντα, ενώ συχνά αναλαμβάνουν και την υποστήριξη των εξαρτώμενων από αυτές ατόμων (ηλικιωμένων). 7
Η Ευρωπαϊκή Ένωση ως συντεταγμένη κοινωνία έχει δώσει πάρα πολλές και σημαντικές μάχες για την ισότητα των φύλων. Ως Γενική Γραμματέας Ισότητας των φύλων που υπήρξα, αλλά και τώρα ως Υφυπουργός Υγείας, μέλημά μου είναι πάντα η δημιουργία μιας κοινωνίας ίσων ευκαιριών. Είναι συνεπώς σημαντικό να υιοθετηθούν δράσεις που βελτιώνουν τον καταμερισμό οικογενειακών και επαγγελματικών ευθυνών. Εξάλλου, όπως αναφέρεται στον ευρωπαϊκό χάρτη και στο ευρωπαϊκό σύμφωνο ισότητας των φύλων, η εξάλειψη όλων των μορφών βίας με βάση το φύλο και η συμφιλίωση ιδιωτικής, οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής, αποτελούν δύο από τους βασικούς τομείς προτεραιότητας. 8
Σε πρώτο στάδιο θα πρέπει η πολιτεία να ενθαρρύνει την συμμετοχή των μητέρων στην απασχόληση και την εργασία, είτε ενισχύοντας τις ευκαιρίες πρόσβασης σε μορφές εργασίας όπως η τηλεργασία, είτε με πολιτικές επαγγελματικής κατάρτισης ή και επανεκπαίδευσης για την ομαλή επιστροφή στην εργασία μετά από απουσία λόγω μητρότητας. Θα πρέπει επίσης να υιοθετηθούν σχέδια δράσης με προσανατολισμό στην παιδική μέριμνα, με την ανάπτυξη βρεφονηπιακών σταθμών. Επίσης θα πρέπει να υποστηριχθούν οι ισχύουσες ρυθμίσεις για την άδεια μητρότητας και πατρότητας και γενικότερα να διαφυλαχθεί το δικαίωμα των γυναικών να είναι ταυτόχρονα μητέρες και εργαζόμενες χωρίς να θίγονται τα εργασιακά τους δικαιώματα. 9
Η περαιτέρω χειραφέτηση των γυναικών μπορεί να απεγκλωβίσει κοινωνίες και οικογένειες από τη φτώχεια. Η ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών αποτελεί θεμελιώδη ευρωπαϊκό στόχο και μπορεί να συντελέσει ακόμη και στο να ξεπεραστεί η τρέχουσα οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση. Σε περιόδους κρίσης η πολιτική προστασία και υπεράσπιση των δικαιωμάτων των γυναικών είναι αναγκαία περισσότερο από ποτέ. Η ισότιμη συμμετοχή γυναικών και ανδρών σε όλους τους τομείς της πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής ζωής συμβάλλει καθοριστικά στη βιώσιμη ανάπτυξη, την απασχόληση και την κοινωνική συνοχή. 10
Πρέπει, λοιπόν, να αλλάξουμε κουλτούρα και να δούμε ότι πολλές φορές η ευτυχία και η πρόοδος κρύβονται σε απλές, εύκολες και ανώδυνες λύσεις. Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας και, κλείνοντας, να σας διαβεβαιώσω, ως μέλος της Κυβέρνησης, ότι έχουμε όλοι τη βούληση, για την αντιμετώπιση του φαινομένου με όποιες μεταρρυθμίσεις κριθούν απαραίτητες για το θεσμικό πλαίσιο, με όποιους νόμους σύγχρονους κριθεί ανάγκη να ψηφιστούν, με όποια ρεαλιστικά προγράμματα εφαρμόσουμε, προγράμματα πριν και πάνω από κοινωνικά αποδεκτά. 11