Απαντήσεις στο μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΑΙΤΗΤΙΚΑ ΓΙΑ ΔΙΑΒΑΣΜΕΝΟΥΣ Τα φετινά θέματα ήταν σαφώς πιο αναβαθμισμένα σε σχέση με τα περσινά. Το ενδιαφέρον είναι ότι για πρώτη φορά τίθεται παράλληλο κείμενο και ζητείται από τον υποψήφιο να επισημάνει τις διαφορές περί της ηθικής αρετής ανάμεσα στο κείμενο του Αριστοτέλη και στην «Αντιγόνη» του Σοφοκλή. Τέτοιου είδους άσκηση αξιολογεί τον υποψήφιο από τη μια ως προς την εποπτική γνώση που αυτός διαθέτει για την πορεία των ιδεών, όπως αυτή καταγράφεται στα Αρχαία Ελληνική Κείμενα, και από την άλλη ως προς την κριτική του ικανότητα. Αυτό, κατά τη γνώμη μας, είναι ένα πρώτο βήμα για να απαγκιστρωθούν οι μαθητές από τη μηχανιστική απομνημόνευση και να περάσουν στην ουσιαστική μελέτη των θησαυρών που διαθέτει ο Αρχαίος λόγος και να τον αγαπήσουν. Α. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Αφού, λοιπόν, η αρετή είναι δύο ειδών, η μια διανοητική και η άλλη ηθική, η μεν διανοητική χρωστάει και τη γένεση και την αύξησή της κατά κύριο λόγο στη διδασκαλία, γι αυτό ακριβώς χρειάζεται την πείρα και τον χρόνο, ενώ η ηθική είναι αποτέλεσμα συνήθειας, από όπου έχει πάρει και το όνομα, το οποίο παρουσιάζει μικρή διαφορά από τη λέξη έθος. Από αυτό ακριβώς (γίνεται) φανερό ότι καμιά από τις ηθικές αρετές δεν υπάρχει μέσα μας εκ φύσεως πραγματικά, τίποτε από όσα υπάρχουν εκ φύσεως* 1 δεν μπορεί να αποκτήσει με εθισμό μια άλλη ιδιότητα, όπως για παράδειγμα η πέτρα, που από τη φύση της πηγαίνει προς τα κάτω, δεν είναι δυνατόν να συνηθίσει να πηγαίνει προς τα πάνω, ακόμη και αν προσπαθήσει κανείς να την συνηθίσει (σ αυτό) ρίχνοντάς την χιλιάδες φορές προς τα πάνω, ούτε η φωτιά (είναι δυνατό να συνηθίσει να πηγαίνει) προς τα κάτω, ούτε τίποτε άλλο από τα πράγματα που γεννιούνται από τη φύση τους με μία ορισμένη ιδιότητα είναι δυνατό να συνηθίσει σε κάτι διαφορετικό. Επομένως ούτε εκ φύσεως ούτε όμως και αντίθετα με τη φύση μας υπάρχουν μέσα μας οι αρετές, αλλά έχουμε εμείς από τη φύση μας την ιδιότητα να τις δεχτούμε, και να τελειοποιούμαστε (σ αυτές) με τον εθισμό.
* 1 : ή κανένα πράγμα που από τη φύση του έχει κάποιες ιδιότητες Β.1 Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, η ηθική αρετή είναι αποτέλεσμα συνήθειας και δεν υπάρχει μέσα μας εκ φύσεως. Για τον φιλόσοφο άλλο πράγμα είναι η φυσική ιδιότητα και άλλο η ιδιότητα που αποκτάται με τον εθισμό. Λειτουργώντας, λοιπόν, επαγωγικά, ύστερα από τα παραδείγματα, γενικεύει λέγοντας ότι τίποτα δεν μπορεί να λειτουργήσει με τρόπο διαφορετικό από εκείνο που ορίζει η φύση, όσο και αν κάποιος προσπαθεί γι αυτό. Έτσι περνά στο καταληκτικό συμπέρασμα της ενότητας που στηρίζεται στις εξής προκείμενες θέσεις: α)όσα είναι εκ φύσεως, έχουν ιδιότητες που δεν είναι δυνατόν να αλλάξουν με τη συνήθεια και με την επανάληψη όσο και αν το προσπαθήσει κανείς. β)στην ανθρώπινη συμπεριφορά τέτοιες αλλαγές γίνονται στις ιδιότητες και στις ενέργειες των ανθρώπων, οι οποίοι αποκτούν τη χ ή την ψ ιδιότητα, την καλλιεργούν και την επαυξάνουν, δηλαδή την ηθική αρετή την αποκτούν με τη συνήθεια και τον εθισμό. Επομένως, η ηθική αρετή δεν είναι εκ φύσεως. Στο συμπέρασμα αυτό όμως προστίθενται ένα νέο στοιχείο «οὔτε παρά φύσιν», το οποίο επεξηγείται στην συνέχεια. Η ηθική αρετή, λοιπόν, δεν υπάρχει εκ φύσεως, αυτό όμως δε σημαίνει ότι είναι ολότελα αποκομμένη απ αυτή, γιατί ο άνθρωπος έχει από τη φύση ένα σχετικό με την αρετή στοιχείο, την προδιάθεση, δηλαδή την ιδιότητα να δεχθεί την ηθική αρετή, την οποία θα καλλιεργήσει με τη συνήθεια και θα ολοκληρωθεί. Με τη φράση «πεφυκόσι ἡμῖν δέξασθαι αὐτοῖς» δηλώνεται η σχέση της ανθρώπινης φύσης και της απόκτησης της ηθικής. Η ηθική είναι αποτέλεσμα της λειτουργίας της ψυχής και η ψυχή αποτελεί τη μορφή, ενώ το σώμα την ύλη του ανθρώπινου φυσικού όντος. Άρα, η φύση έδωσε στον άνθρωπο την ικανότητα να δεχτεί την ηθική και να την τελειοποιήσει με τον εθισμό (τελειούμενοις διά τοῦ ἔθους). Η μετοχή «τελειουμένοις» παραπέμπει στη θεμελιώδη άποψη του Αριστοτέλη για την «ἐντελέχεια», σύμφωνα με την οποία σε κάθε όν ενυπάρχει ο σκοπός ύπαρξής του και η δυναμική για να φτάσει στην επίτευξή αυτού του καθορισμένου από τη φύση σκοπού. Αντίθετα, στο απόσπασμα από την «Αντιγόνη» η αρετή είναι συνώνυμο της
ευγενικής καταγωγής, προνόμιο που δίνεται από τη φύση μόνο στους κοινωνικά ανώτερους ανθρώπους. Σύμφωνα με το Ομηρικό πρότυπο αγαθός, εκείνος δηλαδή που διαθέτει αρετή, ήταν εκείνος που είχε τις κατάλληλες σωματικές και ψυχικές δυνάμεις και ιδιότητες που να τον καθιστούν αξιοθαύμαστο στον κοινωνικό του περίγυρο. Β.2 Ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί πολύ συχνά τους όρους «δυνάμει- ἐνεργείᾳ», πιστεύοντας ότι κάθε όν αποτελείται από δύο στοιχεία αδιαχώριστα την ύλη και τη μορφή. Η ύλη περιέχει μέσα της τη μορφή, στην αρχή «δυνάμει» και αν υπάρξουν κατάλληλες προϋποθέσεις, θα την αποκτήσει και «ἐνεργείᾳ». Για παράδειγμα, τα μάρμαρα είναι «δυνάμει» άγαλμα αν όμως τα δουλέψει ο κατάλληλος τεχνίτης μπορεί να γίνει άγαλμα «ἐνεργείᾳ». Συγκεκριμένα, δύναμις είναι η ψυχική προδιάθεση με την οποία μπορούμε να αισθανόμαστε τα συναισθήματα. Σημαίνει, επίσης τη δυνατότητα που έχει ένα πράγμα ή ένα ον να πάθει ή να κάνει κάτι, δηλαδή να συμμετέχει στα πάθη. Ο όρος δυνάμει δηλώνει την ικανότητα ενός όντος ή πράγματος να πάρει την τελική του μορφή (να φτάσει στο τέλος του). Για παράδειγμα, ο σπόρος είναι δυνάμει φυτό, το σπέρμα είναι δυνάμει άνθρωπος. Έχουμε τρία είδη δυνάμεων: α) ἐγγενείς, οι οποίες υπάρχουν μέσα μας με τη γέννησή μας τέτοιες είναι οι αισθήσεις, β) ἐξ ἔθους, τις οποίες αποκτούμε με την άσκηση και γ) ἐκ μαθήσεως, τις οποίες αποκτούμε με τη μάθηση, όπως τις τέχνες και τις εν γένει γνώσεις. Το πρώτο είδος συνδέεται με το άλογο στοιχείο του ανθρώπου, το δεύτερο με το άλογο και το λογικό και το τρίτο με το λογικό (Μετά τά φυσικά, Θ 5, 1047 b 31-53). Ενώ, ἐνέργεια είναι από τους αριστοτελικούς όρους που περικλείουν ολόκληρο κόσμο εννοιών, είναι το σύνολο της διδασκαλίας του φιλοσόφου. Σημαίνει τη μετάβαση της άμορφης ύλης από την περιοχή της δυνατότητας («ἐν δυνάμει») στην περιοχή της πραγματικότητας στην οποία εντάσσεται χάρη στη συγκεκριμένη μορφή που της δόθηκε, σύμφωνα με τον σκοπό του δημιουργού.
Ο όρος «ἐνεργείᾳ» σημαίνει τη μορφή που πήρε ένα «ἐν δυνάμει όν». Σημαίνει την αλλαγή κατάστασης ενός πράγματος ή όντος, π.χ. από ακατέργαστο μάρμαρο, σπόρο, σπέρμα(ἐν δυνάμει όντα) σε άγαλμα, φυτό και άνθρωπο αντίστοιχα (ἐν ἐνεργείᾳ όντα). Β.3 Η απάντηση βρίσκεται στο σχολικό βιβλίο «Φιλοσοφικός Λόγος» στη σελίδα 140 («Ο Αριστοτέλης είχε την τύχη να συναντήσει.η ψυχοσύνθεση του Πλάτωνα») Β.4 φέρεσθαι συμπεριφορά, φερέφωνο δέξασθαι παραδοχή, ανάδοχος τελειουμένοις τελειοποίηση, τελειοθήρας κομιζόμεθα μετακόμιση, κομιστής ἰδεῑν διορατικός, ενόραση Γ. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Περίπου τον ίδιο καιρό οι Αργείοι έκαναν εισβολή στην Φλειασία και πέφτοντας σε ενέδρα των Φλειασίων και των δικών τους εξορίστων σκοτώθηκαν γύρω στους ογδόντα. Οι Αθηναίοι όμως εξορμώντας από την Πύλο πήραν πολλά λάφυρα από τους Λακεδαιμονίους και εξαιτίας αυτού οι Λακεδαιμόνιοι, χωρίς και πάλι να καταγγείλουν τη συνθήκη, τους πολεμούσαν και έβγαλαν δημόσια προκήρυξη όποιος από τους δικούς τους θέλει να ληστεύει τους Αθηναίους. Οι Κορίνθιοι, επίσης πολέμησαν τους Αθηναίους για κάποιες δικές τους (ιδιαίτερες) διαφορές που είχαν μεταξύ τους οι υπόλοιποι όμως Πελοποννήσιοι παρέμειναν ήσυχοι. Οι Μήλιοι στο μεταξύ με μια νυχτερινή επίθεση κατέλαβαν το τμήμα του αθηναϊκού τείχους προς το μέρος της αγοράς που τους απέκλειε, και στη συνέχεια σκότωσαν μερικούς άνδρες (φρουρούς), και αφού έφεραν μέσα στην πόλη σιτηρά και άλλα χρειαζούμενα εφόδια όσα περισσότερα μπόρεσαν, αποσύρθηκαν και δεν έκαναν τίποτε άλλο. Γ.1.α ἔλαβον εἰληφέναι ἐπολέμουν πολέμησον ἐκήρυξαν κηρύξοι εἶλον αἱρῆσθε προσβαλόντες προσέβαλες
Γ.1.β φυγάδων τῷ φυγάδι πολλήν πολύ σπονδάς τήν σπονδήν τινῶν τινάς περιτειχίσματος τῶν περιτειχισμάτων Γ.2.α ὑπό Φλειασίων εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου στο λοχισθέντες δι αὐτό εμπρόθετος προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ἐπολέμουν αὐτοῖς αντικείμενο στο ρήμα ἐπολέμουν ἰδίων επιθετικός προσδιορισμός στο τινῶν διαφορῶν νυκτός γενική του χρόνου στο προσβαλόντες ἀναχωρήσαντες χρονική μετοχή που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα ἡσύχαζον Γ.2.β «Οὗτοι ἔλεγον τούς ἐκ τῆς Πύλου Ἀθηναίους Λακεδαιμονίων πολλήν λείαν λαβεῖν» Τα θέματα σχολιάζουν και αναλύουν οι καθηγητές του ΜΕΘΟΔΙΚΟΥ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟΥ της Αθήνας