ΑΝΑΦΟΡΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΤΩΝ ΑΣΟΦΥΛΑΚΩΝ ΚΑΙ ΘΗΡΟΦΥΛΑΚΩΝ ΚΡΗΤΗΣ

LIFE NATURE 2002 «ΡΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΙΑΤΗΡΗΣΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΓΥΠΑΕΤΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ» CONSERVATION ACTIONS FOR GYPAETUS BARBATUS AND BIODIVERSITY IN CRETE Ref. No.: LIFE02/NAT/GR/8492 REPORT ON: ΑΝΑΦΟΡΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΤΩΝ ΑΣΟΦΥΛΑΚΩΝ ΚΑΙ ΘΗΡΟΦΥΛΑΚΩΝ ΚΡΗΤΗΣ Συντάκτες Αναφοράς: Κώστας Γρίβας, Υπεύθυνος Περιοχής Αστερουσίων, Μ.Φ.Ι.Κ. Οδυσσέας Χιλιτίδης, Ερευνητής, Μ.Φ.Ι.Κ. ρ Μιχάλης Προµπονάς, Συντονιστής ράσεων Ενηµέρωσης, Μ.Φ.Ι.Κ. ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΡΗΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΡΗΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗ ΙΕΥΘΥΝΣ Η ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΣΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2004

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελίδα 1. ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΑΣΟΦΥΛΑΚΩΝ ΚΑΙ ΘΗΡΟΦΥΛΑΚΩΝ ΚΡΗΤΗΣ 1 1.1 Σεµινάρια και Ενότητες Σεµιναρίων 1 1.2 Πρόγραµµα Σεµιναρίων 4 1.3 Συζήτηση για τα «Επιβλαβή» Είδη και Σχετικά Θέµατα 5 1.4 Έκδοση Εγχειριδίου µε τις Εισηγήσεις των Σεµιναρίων 7 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α: Κατάλογος Συµµετεχόντων στα Σεµινάρια 8 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β: Φωτογραφική Τεκµηρίωση Σεµιναρίων 11 2. ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗ ΕΚ ΡΟΜΗ ΑΣΟΦΥΛΑΚΩΝ ΚΑΙ ΘΗΡΟΦΥΛΑΚΩΝ ΚΡΗΤΗΣ ΣΤΟ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟ ΑΡΠΑΚΤΙΚΩΝ ΠΟΥΛΙΩΝ ΤΗΣ Α ΙΑΣ (30/10/2003-3/11/2003) 16 2.1 Πρόγραµµα Εκπαιδευτικής Εκδροµής 16 2.2 Συµµετέχοντες 18 2.3 ράσεις 19 2.4 Αποτελέσµατα Συµπεράσµατα 22 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ: Φωτογραφική Τεκµηρίωση Εκδροµής 23

1. Επιµορφωτικά Σεµινάρια ασοφυλάκων και Θηροφυλάκων Κρήτης 1.1 Σεµινάρια και Ενότητες Σεµιναρίων Στο πλαίσιο της ράσης Α.5 (Εκπαίδευση ασοφυλάκων και Θηροφυλάκων Κρήτης) του προγράµµατος LIFE ΦΥΣΗ 2002 µε θέµα: «ράσεις για τη ιατήρηση Προστασία του Γυπαετού και της Βιοποικιλότητας της Κρήτης» [LIFE02/NAT/GR/8492], διοργανώθηκαν τέσσερα διήµερα Επιµορφωτικά Σεµινάρια στην Κρήτη την περίοδο 30 Ιουνίου έως 10 Ιουλίου 2003. Τα επιµορφωτικά αυτά σεµινάρια απευθύνονταν στους δασοφύλακες και το υπόλοιπο προσωπικό των ιευθύνσεων ασών της Κρήτης, στους θηροφύλακες της Α Κυνηγετικής Οµοσπονδίας Κρήτης και ωδεκανήσου, καθώς και στους θηροφύλακες των Κυνηγετικών Συλλόγων της Κρήτης. Τα σεµινάρια υλοποιήθηκαν χωριστά για κάθε Νοµό της Κρήτης, µε την ακόλουθη χρονική σειρά: 30 Ιουνίου και 1 Ιουλίου 2003 στο Ηράκλειο, στην αίθουσα οµιλιών του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης (Λεωφόρος Κνωσσού 157). 2 και 3 Ιουλίου 2003 στον Άγιο Νικόλαο, στην αίθουσα της ιεύθυνσης Τοπικής Αυτοδιοίκησης & ιοίκησης Ν. Λασιθίου (Ρ. Καπετανάκη 8). 7 και 8 Ιουλίου 2003 στο Ρέθυµνο, στην αίθουσα της Περιφέρειας Κρήτης (Κόµβος Αµαρίου Μισίρια). 9 και 10 Ιουλίου 2003 στα Χανιά, στην αίθουσα της Α' Κυνηγετικής Οµοσπονδίας Κρήτης και ωδεκανήσου (Πειραιώς 1-5). Η οµάδα συνεργατών του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης, που αποτελούνταν από τους Κωνσταντίνο Γρίβα, Σταύρο Ξηρουχάκη και Μιχάλη Προµπονά, µαζί µε τους εξωτερικούς συνεργάτες Γιάννη Ιωαννίδη και Γιώργο Γιαννάτο, εκπόνησε σειρά πρωτότυπων παρουσιάσεων πάνω σε θέµατα που ενδιαφέρουν µεν τους δασικούς υπαλλήλους και τους θηροφύλακες, αλλά βρίσκονται εκτός των συνήθων θεµάτων ενηµέρωσης και εκπαίδευσής τους. Τα θέµατα αυτά επιλέχθηκαν µε στόχο τη βελτίωση των γνώσεων των συµµετεχόντων σχετικά µε το πεδίο (τεχνικές και εξοπλισµός, µέθοδοι επιστηµονικής παρακολούθησης, αναγνώριση αρπακτικών και περίθαλψη), τη διαχείριση των αρπακτικών (οικολογία, βιολογία και διαχείριση αρπακτικών, επιβλαβή) και το νοµοθετικό πλαίσιο για το περιβάλλον (προστασία περιβάλλοντος και ορνιθοπανίδας, προστατευόµενες περιοχές της Κρήτης). Πιο αναλυτικά, οι ενότητες των σεµιναρίων περιλάµβαναν τα ακόλουθα: 1. Τεχνικές Πεδίου (Εισηγητής: Κωνσταντίνος Γρίβας). Πραγµατοποιήθηκε µια σύντοµη εισαγωγή στις µεθόδους κατασκευής χαρτών και στις κατηγορίες τους. Αναπτύχθηκαν τα συστήµατα συντεταγµένων που χρησιµοποιούνται στους 1

διαφόρους τύπους Ελληνικών χαρτών. Οι αναφορές σε αντικείµενα γνωστά στους δασικούς υπαλλήλους (ισοϋψείς, κλίσεις εδάφους, ανάγλυφο) ήταν σύντοµες. Ιδιαίτερη έµφαση δόθηκε στην επεξήγηση της λειτουργίας της πυξίδας και των σφαλµάτων της, στη λήψη αζιµούθιου και την εφαρµογή του στην πορεία ή τον εντοπισµό στίγµατος σε χάρτη. Παράλληλα, εξετάσθηκε η λειτουργία και η χρήση του αλτίµετρου, σαν συµπληρωµατικό όργανο της πυξίδας. Τέλος, αναπτύχθηκε αναλυτικότερα η λειτουργία του Παγκόσµιου Συστήµατος Προσδιορισµού Θέσης, οι χρήσεις και οι τύποι δεκτών, θέµατα που ενδιαφέρουν ιδιαίτερα τις ιευθύνσεις ασών, αφού είναι πιθανό ότι σύντοµα θα βρίσκεται σε καθηµερινή χρήση στη ασική Υπηρεσία. 2. Εξοπλισµός Πεδίου (Εισηγητής: Κωνσταντίνος Γρίβας). Κατά την παρουσίαση αυτή δόθηκαν οι βάσεις για την αξιολόγηση, επιλογή και χρήση διαφόρων υλικών που χρησιµοποιούνται στο πεδίο, όπως ενδύµατα, ορειβατικά υποδήµατα, σακίδια, υπνόσακοι και σκηνές. Τέλος, έγινε αναφορά σε ορισµένα υλικά που θεωρούνται απαραίτητα για την επιβίωση στο βουνό. 3. Μέθοδοι και Τεχνικές Επιστηµονικής Παρακολούθησης Ειδών Πανίδας (Εισηγητής: Γιάννης Ιωαννίδης). Στη διάρκεια της παρουσίασης έγινε µια πρώτη εισαγωγή στις µεθοδολογίες της επιστηµονικής παρακολούθησης και καταγραφής στοιχείων της βιολογίας πληθυσµών, µε έµφαση στα χερσαία σπονδυλόζωα. Ο εισηγητής αναφέρθηκε στην κατάλληλη διατύπωση των σχετικών ερωτηµάτων, στις µεθόδους ανάλυσης πληθυσµών και βιοκοινοτήτων, στο πρόβληµα και την έννοια του µεγέθους του πληθυσµού, καθώς και στη µέθοδο της τηλεπαρακολούθησης και της ανάλυσης DNA. 4. Αναγνώριση Αρπακτικών (Εισηγητής: Σταύρος Ξηρουχάκης). Μια από τις πλέον βασικές παραµέτρους για τη µελέτη µιας περιοχής θεωρείται η δυνατότητα αναγνώρισης των διαφόρων ειδών στο πεδίο. Στην παρουσίαση αυτή επιλέχθηκαν 11 βασικά είδη αρπακτικών της Κρητικής ορνιθοπανίδας, για να εξετασθούν η γενική εικόνα, το σχήµα τους, ο τρόπος πτήσης, η συµπεριφορά, οι βιότοποι που προτιµούν, η κατανοµή τους στην Κρήτη, η αφθονία και ιδιαίτερα τα µορφολογικά εκείνα χαρακτηριστικά, µε τη βοήθεια των οποίων µπορεί να γίνει ασφαλής αναγνώριση του είδους και σε ορισµένες περιπτώσεις της ηλικίας. Για την καλύτερη αναπαράσταση των χαρακτηριστικών αυτών προσαρµόσθηκαν κατάλληλα έγχρωµα σχέδια, που περιλήφθηκαν και στη σχετική έκδοση των εισηγήσεων των σεµιναρίων. 5. Οικολογία, Βιολογία και ιαχείριση Αρπακτικών (Εισηγητής: Σταύρος Ξηρουχάκης). Η παρουσίαση αυτή αποτελεί ουσιαστικά συνέχεια της προηγούµενης και προχωρεί στο επόµενο στάδιο, δηλαδή στη συσχέτιση των διαφορετικών εξωτερικών χαρακτηριστικών των ειδών αρπακτικών µε τις µεθόδους πτήσης που χρησιµοποιούν, τις τροφικές τους συνήθειες, τη βιολογία αναπαραγωγής κλπ. Εξετάσθηκαν ακόµη η διασπορά των ατόµων ενός πληθυσµού, οι διάφορες µετακινήσεις, οι βιότοποι που χρησιµοποιούνται από τα είδη και η κατανοµή τους. Τέλος, έγινε εκτεταµένη αναφορά στις απειλές που αντιµετωπίζουν, καθώς και στα κατάλληλα µέτρα διαχείρισης και διατήρησης των πληθυσµών τους. 2

6. Πρώτες Βοήθειες και Περίθαλψη Αρπακτικών (Εισηγητής: Σταύρος Ξηρουχάκης). Με την εντατικοποίηση της περιβαλλοντικής ενηµέρωσης, παρουσιάζεται αυξηµένος αριθµός τραυµατισµένων ή αδύναµων αρπακτικών πτηνών που εισάγεται στα κέντρα περίθαλψης. Η παρουσίαση αυτή είχε σαν στόχο την πρώτη επαφή των δασικών υπαλλήλων µε το αντικείµενο των πρώτων βοηθειών και της περίθαλψης αρπακτικών πτηνών. Εξετάσθηκαν εν συντοµία τα στάδια της περίθαλψης και των πρώτων βοηθειών, τα βασικά στοιχεία αναγνώρισης ειδών, οι κύριες µέθοδοι ακινητοποίησης και µεταφοράς. Ακολούθησαν τα σηµεία που πρέπει να λαµβάνονται υπόψη σε µια φυσική εξέταση και κάποιες συµβουλές για την αντιµετώπιση έκτακτων περιπτώσεων, όπως είναι η αφυδάτωση, το κώµα, τα κατάγµατα, τα τραύµατα και οι δηλητηριάσεις. Τέλος, αναφέρθηκαν συνοπτικά διάφορα στοιχεία φαρµακολογίας όπως οι τύποι και τρόποι χορήγησης διαλυµάτων, η χρήση συριγγών και κάποια χρήσιµα φάρµακα. 7. Νοµικό Καθεστώς Προστασίας Περιβάλλοντος και Ορνιθοπανίδας (Εισηγητής: Μιχάλης Προµπονάς). Στην εισήγηση αυτή έγινε σύντοµη καταγραφή του θεσµικού πλαισίου που έχει θεσπίσει η Ελλάδα για την προστασία των σηµαντικών φυσικών περιοχών, των ειδών και των ενδιαιτηµάτων τους (Ν. 998/1979, Π.. 67/1981, Ν. 1650/1986, N. 2637/1998 και Ν. 2742/1999), καθώς και των κειµένων του διεθνούς δικαίου που έχουν κυρωθεί από τη χώρα µας (Κοινοτικές Οδηγίες 79/409 και 92/43, Σύµβαση Βέρνης και Σύµβαση του Ρίο). Η γενική ενηµέρωση σε βασικά νοµικά θέµατα σχετικά µε το περιβάλλον κρίνονται σαν απαραίτητο εφόδιο για τους δασοφύλακες και θηροφύλακες. 8. Προστατευόµενες Περιοχές της Κρήτης και Ορνιθοπανίδα (Εισηγητής: Σταύρος Ξηρουχάκης). Παρουσιάζονται εν συντοµία οι βασικές εθνικές νοµοθεσίες για τις προστατευόµενες περιοχές, καθώς και οι επικυρωµένες από τη Βουλή των Ελλήνων ευρωπαϊκές νοµοθεσίες, δίνοντας έµφαση στις διαφορετικές κατηγορίες προστατευόµενων περιοχών, τους σχετικούς ορισµούς τους και τα παραρτήµατα που αναφέρονται στα είδη και τους οικότοπους προτεραιότητας (Οδηγία 92/43/ΕΟΚ). Σηµαντικό µέρος της εισήγησης αποτελεί η ανάλυση της διαδικασίας κατάρτισης του Εθνικού Καταλόγου Προστατευόµενων Περιοχών για την Ελλάδα και η σχέση µεταξύ Σηµαντικών Περιοχών για τα Πουλιά και Ζωνών Ειδικής Προστασίας (Οδηγία 79/409/ΕΟΚ), Τόπων Κοινοτικής Σηµασίας (Οδηγία 92/43/ΕΟΚ), Ειδικών Ζωνών ιατήρησης και Περιοχών ικτύου NATURA 2000. Αναφέρονται επίσης οι Ζώνες Ειδικής Προστασίας στην Κρήτη και τα σηµαντικά είδη ορνιθοπανίδας που χρησιµοποιήθηκαν σαν κριτήρια για τον χαρακτηρισµό τους, καθώς και οι προβλεπόµενες δραστηριότητες στις περιοχές του ικτύου NATURA 2000. Η σύγχυση ειδικότερα πάνω στο τελευταίο θέµα είναι διαδεδοµένη, όπως φαίνεται και από τις συζητήσεις που διεξήχθησαν µετά το τέλος της εισήγησης για τα «επιβλαβή». 9. Επιβλαβή: Προβλήµατα και Αντιµετώπιση (Εισηγητής: Γιώργος Γιαννάτος). Η τελευταία κατά σειρά εισήγηση εξετάζει ένα αντικείµενο ιδιάζουσας σηµασίας, τόσο για την κατάσταση των βιοτόπων όσο και για τη διατήρηση των πληθυσµών των αρπακτικών. Αναφέρονται ο ορισµός και οι οµάδες των «επιβλαβών» θηραµάτων, οι 3

µέθοδοι καταπολέµησης που χρησιµοποιούνται συνήθως, καθώς και τα πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατά τους. Τέλος, γίνεται µια αναφορά για την κατάσταση που επικρατεί στην Ελλάδα, σχετικά µε τα «επιβλαβή» και τις σχετικές νοµοθετικές διατάξεις. Μετά τη συγκεκριµένη εισήγηση ακολούθησε σχετική συζήτηση µεταξύ των παρευρισκόµενων. 1.2 Πρόγραµµα Σεµιναρίων Το ωριαίο πρόγραµµα των παρουσιάσεων στους τέσσερις Νοµούς της Κρήτης είχε ως εξής: 1 η Ηµέρα (09.00-14.00, σύνολο 5 ώρες): 09.00-10.00 Τεχνικές Πεδίου (Κωνσταντίνος Γρίβας) 10.00-11.00 Εξοπλισµός Πεδίου (Κωνσταντίνος Γρίβας) 11.00-11.30 ΙΑΛΕΙΜΜΑ 11.30-12.30 Μέθοδοι και Τεχνικές Επιστηµονικής Παρακολούθησης Ειδών Πανίδας (Γιάννης Ιωαννίδης) 12.30-14.00 Αναγνώριση Αρπακτικών (Σταύρος Ξηρουχάκης) 2 η Ηµέρα (09.00-14.30, σύνολο 5,5 ώρες): 09.00-10.00 Οικολογία, Βιολογία και ιαχείριση Αρπακτικών (Σταύρος Ξηρουχάκης) 10.00-11.00 Πρώτες Βοήθειες και Περίθαλψη Ειδών Πανίδας (Σταύρος Ξηρουχάκης) 11.00-11.20 ΙΑΛΕΙΜΜΑ 11.20-12.10 Νοµοθεσία Περιβάλλοντος (Μιχάλης Προµπονάς) 12.10-13.00 Προστατευόµενες Περιοχές και Ορνιθοπανίδα στην Κρήτη (Σταύρος Ξηρουχάκης) 13.00-14.30 Εισήγηση και συζήτηση µε θέµα: Επιβλαβή: Προβλήµατα και Αντιµετώπιση (Γιώργος Γιαννάτος) Κατά τα διαλείµµατα µεταξύ των παρουσιάσεων της πρώτης ηµέρας πραγµατοποιήθηκαν πρακτικές επιδείξεις της χρήσης πυξίδας, χάρτη, αλτίµετρου και δέκτη Συστήµατος Παγκόσµιου Προσδιορισµού Θέσης (GPS). Τη δεύτερη ηµέρα, µετά την τελευταία παρουσίαση, επακολούθησε συζήτηση σχετικά µε την εµπειρία των δασοφυλάκων και θηροφυλάκων πάνω στα προβλήµατα που δηµιουργούνται από τα «επιβλαβή» ζώα στην Κρήτη, καθώς και τις απόψεις τους για την αποτελεσµατικότητα των µεθόδων αντιµετώπισης. Κατά τη διάρκεια της ανταλλαγής απόψεων κρατήθηκαν πρακτικά, σύνοψη των οποίων παρατίθεται αµέσως πιο κάτω. Στα σεµινάρια παρευρέθηκαν συνολικά 54 υπάλληλοι των ιευθύνσεων ασών, της Α Κυνηγετικής Οµοσπονδίας Κρήτης και ωδεκανήσου, καθώς και ορισµένων Κυνηγετικών Συλλόγων (Ηρακλείου, Μοιρών, Καστελλίου, Αγίου Νικολάου, Ιεράπετρας 4

και Περάµατος). Πιο αναλυτικά, συµµετείχαν 28 δασοφύλακες και 8 δασολόγοι / δασοπόνοι των ιευθύνσεων ασών, καθώς και 18 θηροφύλακες της Οµοσπονδίας και των Κυνηγετικών Συλλόγων. Ο αριθµός των συµµετεχόντων δασοφυλάκων και θηροφυλάκων ανήλθε στο 80% περίπου του συνολικού αριθµού τους για την Κρήτη. Στο Παράρτηµα Α υπάρχει αναλυτικός κατάλογος µε τους συµµετέχοντες ανά υπηρεσία και φορέα. Σε όλους τους συµµετέχοντες στα προαναφερόµενα Επιµορφωτικά Σεµινάρια, δόθηκε το Νοέµβριο του 2003 αντίτυπο των πρακτικών των εισηγήσεων (βλέπε και Παράγραφο 1.4). Στο Παράρτηµα Β υπάρχει φωτογραφική τεκµηρίωση της συγκεκριµένης δράσης. 1.3 Συζήτηση για τα «Επιβλαβή» Είδη και Σχετικά Θέµατα Σε κάθε Νοµό της Κρήτης, µετά την τελευταία εισήγηση µε θέµα: «Επιβλαβή: Προβλήµατα και Αντιµετώπιση», διεξήχθη συζήτηση µεταξύ των παρευρισκόµενων σχετικά µε το αντικείµενο της εισήγησης και κάποια παρεµφερή θέµατα. Συνολικά, από αυτές τις ανταλλαγές απόψεων µπορούν να εξαχθούν ορισµένα ενδιαφέροντα συµπεράσµατα σχετικά µε τα είδη που θεωρούνται «επιβλαβή», την ανάγκη ή όχι καταπολέµησής τους, την υπάρχουσα κατάσταση αντιµετώπισης, τους περιορισµούς για τις ανθρώπινες δραστηριότητες στις προστατευόµενες περιοχές, τη γενικότερη κατάσταση των πληθυσµών θηραµάτων και τους βασικούς παράγοντες µείωσής τους, καθώς και τη µεθοδολογία εκτροφής περδίκων. Καταρχάς στην Κρήτη ο χαρακτηρισµός «επιβλαβές» αποδίδεται κυρίως στη Ζουρίδα (ή Κουνάβι, Martes foina) και τα αδέσποτα σκυλιά (από τους κτηνοτρόφους κατά περιοχές) και λιγότερο στον Άρκαλο (ή Ασβό, Meles meles) και τις αδέσποτες γάτες. Ειδικά οι πληθυσµοί της Ζουρίδας θεωρούνται αυξηµένοι και ένα σηµαντικό ποσοστό της µείωσης των πληθυσµών θηραµάτων (λαγός και πέρδικα) αποδίδεται στην πίεση που ασκούν. Στο Νοµό Χανίων, µάλιστα, ανεβάζουν το ποσοστό αυτό στο 50%, εξισώνοντας έτσι τον παράγοντα αυτό µε την αρνητική επίδραση της λαθροθηρίας. Σύµφωνα µε τις αναφορές των δασοφυλάκων και των θηροφυλάκων, οι Ζουρίδες έχουν ιδιαίτερα εκτεταµένη κατανοµή, αλλά η παρουσία τους είναι εντονότερη σε περιοχές µε ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Άλλες κατηγορίες «επιβλαβών» που αναφέρθηκαν στην τελευταία εισήγηση και τις σχετικές συζητήσεις είναι τα τρωκτικά και τα µικρόπουλα, όπως τα Σπουργίτια (Passer domesticus) και τα Κοτσύφια (Turdus merula), που είναι δυνατόν να επιφέρουν ζηµιές σε αµπελώνες, ειδικά όταν αυτοί καταλαµβάνουν µικρές εκτάσεις. Επίσης, σε ορισµένες περιπτώσεις τα κορακοειδή (κυρίως οι Κουρούνες Corvus corone corone και οι Κάργες Corvus monedula) θεωρούνται «επιβλαβή» είδη. Για τους συµµετέχοντες, οι Ασηµόγλαροι (Larus cachinans) δεν θεωρούνται ως «επιβλαβές» είδος και είναι σχετικά άγνωστες οι δραστηριότητές τους, εκτός από το γεγονός ότι τρέφονται βασικά µε απορρίµµατα. 5

Μετά την αναστολή της επίσηµης καταπολέµησης των «επιβλαβών» και σε αναµονή της προσαρµογής της Ελληνικής νοµοθεσίας στις Κοινοτικές Οδηγίες, οι κάτοικοι διαφόρων περιοχών που πλήττονται άµεσα από τη δραστηριότητα των «επιβλαβών» ειδών χρησιµοποιούν παράνοµες µεθόδους καταπολέµησης. Κάποιοι από τους συµµετέχοντες πιστεύουν πως η αντιµετώπιση των «επιβλαβών» ειδών µπορεί να γίνει µε επιδότηση της καταπολέµησής τους. Για την καταπολέµηση της Ζουρίδας χρησιµοποιείται σε κάποιο βαθµό η παγίδευση µε τη βοήθεια σωλήνων µε δόλωµα. Η µέθοδος αυτή αποτέλεσε αντικείµενο προβληµατισµού για το εάν πρέπει ή όχι να ενταχθεί στα µη επιλεκτικά µέσα θανάτωσης που αναφέρονται στο Παράρτηµα IV της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ. Σε ερώτηση για την επαναφορά του κυανιούχου καλίου για την καταπολέµηση των «επιβλαβών» ειδών από τα ασαρχεία, η ανταπόκριση ήταν θετική, στην περίπτωση φυσικά που η χρήση δολωµάτων είναι νόµιµη. Σηµειώνεται, όµως, πως η καταπολέµηση θα πρέπει να εφαρµόζεται άµεσα µόλις εµφανισθεί κάποιο πρόβληµα. Οι ηχητικές µέθοδοι αντιµετώπισης θεωρούνται γενικά αποτελεσµατικές για τα Σπουργίτια και τα Κοτσύφια, αλλά όχι για τα κορακοειδή. Τα τρωκτικά καταπολεµούνται κυρίως µε την τοποθέτηση αντιπηκτικών δηλητηρίων («σποράκια»), αλλά και την απευθείας θανάτωση µε κυνηγετικά όπλα µικρού διαµετρήµατος (φλοµπέρ). Από τις κατά τόπους συζητήσεις φαίνεται ότι υπάρχει σαφές πρόβληµα επίγνωσης των περιορισµών που ισχύουν στις προστατευόµενες περιοχές και ειδικά αυτές του ικτύου NATURA 2000. Σύγχυση επικρατεί επίσης και στο θέµα της νοµιµότητας ή όχι της εφαρµογής διαφόρων µέτρων καταπολέµησης των «επιβλαβών» ειδών. Είναι προφανές ότι τόσο οι δασοφύλακες και οι θηροφύλακες όσο και οι δασολόγοι και δασοπόνοι χρειάζονται πληρέστερη ενηµέρωση σε θέµατα νοµοθεσίας. Όσο αφορά στη γενικότερη κατάσταση των πληθυσµών των βασικών θηραµάτων για την Κρήτη (λαγός και πέρδικα), αναφέρεται ότι υπάρχει κάποια αύξηση της κυνηγετικής κάρπωσης κατά την τελευταία περίοδο, γεγονός που αποδίδεται στη µείωση της λαθροθηρίας εξαιτίας της εντονότερης παρουσίας σε ορισµένες ορεινές περιοχές των αποσπασµάτων ΕΙ.ΑΣ.Υ..Ε. (Ειδική Αστυνοµική Υπηρεσία ίωξης Εγκληµατικότητας) και Τ.Α.Ε. (Τµήµα Αστυνοµικών Επιχειρήσεων), καθώς και των Μεταβατικών Αποσπασµάτων των Αστυνοµικών ιευθύνσεων. Παρόλα αυτά, στη δυσκολία ελέγχου της λαθροθηρίας από τους θηροφύλακες συµβάλλουν δραστικά οι πολυάριθµοι χωµατόδροµοι που επιτρέπουν την εύκολη πρόσβαση σε πολλές περιοχές. Οι συµµετέχοντες συµφωνούν οµόφωνα στην ελεγχόµενη κίνηση σε αυτούς τους ορεινούς δρόµους, µε µέτρα όπως οι µπάρες. Επίσης θεωρούν ότι οι βοσκοί κυνηγούν παράνοµα στις περιοχές τους, αλλά η δραστηριότητα αυτή είναι πρακτικά αδύνατον να ελεγχθεί. Τέλος, το υπάρχον προσωπικό θεωρείται περιορισµένο για να αντιµετωπίσει αποτελεσµατικά τη λαθροθηρία. Τα στοιχεία που δίνουν οι κυνηγοί για τον υπολογισµό της κυνηγετικής κάρπωσης (Πρόγραµµα «Άρτεµις») θεωρούνται σε γενικές γραµµές ανακριβή. Οι θηροφύλακες πιστεύουν ότι είναι δυνατή η εκτίµηση των πληθυσµών του λαγού µε καταµετρήσεις σε διαδροµές ή σε ανοικτούς χώρους (χωράφια). Ο πληθυσµός του λαγού φαίνεται να εµφανίζει κατακόρυφη µείωση στην τελευταία εικοσαετία. Σύµφωνα µε τις αναφορές των συµµετεχόντων, κατά το 2003 παρουσιάσθηκε κάποια ασθένεια στους λαγούς µε 6

περαιτέρω αρνητικά αποτελέσµατα. Οι πέρδικες πάντως απαντώνται σε ικανοποιητικούς αριθµούς. Σχετικά µε τις απελευθερώσεις περδίκων, αποτελεί κοινή διαπίστωση ότι απαιτείται προσεκτική προσαρµογή πριν από την απελευθέρωση. Οι κλωβοί χρειάζεται να τοποθετούνται σε αποµακρυσµένες περιοχές και να παραµένουν ανοικτοί, µε ταυτόχρονη παροχή νερού και τροφής. Πολλές φορές οι περιοχές απελευθέρωσης είναι ακατάλληλες, ενώ τα πουλιά παραµένουν στους κλωβούς για µεγάλα χρονικά διαστήµατα (ως και 7 µήνες), µε αποτέλεσµα την υπερβολική αύξηση του ράµφους τους. Πρόσθετα προβλήµατα αποτελούν ο ακατάλληλος χρόνος απελευθέρωσης και η χορήγηση µεγάλων ποσοτήτων ζωοτροφών και αντιβιοτικών. Οι Κυνηγετικοί Σύλλογοι διατηρούν 4-5 µεγάλα κλουβιά προσαρµογής (π.χ. στους Ασίτες). 1.4 Έκδοση Εγχειριδίου µε τις Εισηγήσεις των Σεµιναρίων Οι εισηγήσεις που παρουσιάστηκαν στα Επιµορφωτικά Σεµινάρια, µετά από αίτηµα και των συµµετεχόντων, συγκεντρώθηκαν και προσαρµόσθηκαν κατάλληλα σε µια σειρά κειµένων. Το αποτέλεσµα ήταν ένα ενιαίο εγχειρίδιο, που στάλθηκε το Νοέµβριο του 2003 στις ιευθύνσεις ασών της Κρήτης και την Α Κυνηγετική Οµοσπονδία Κρήτης και ωδεκανήσων, σε 70 αντίτυπα, ώστε να δοθεί αφενός στους συµµετέχοντες στα σεµινάρια και αφετέρου σε όσους άλλους πιθανά να ενδιαφέρονταν. Εκτός των κειµένων των εισηγήσεων, κρίθηκε απαραίτητη η προσθήκη και των έγχρωµων σχεδίων όπου υπογραµµίζονται τα χαρακτηριστικά σηµεία για την αναγνώριση των 11 βασικών ειδών αρπακτικών της Κρητικής ορνιθοπανίδας. 7

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΩΝ ΣΤΑ ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΑΣΟΦΥΛΑΚΩΝ ΚΑΙ ΘΗΡΟΦΥΛΑΚΩΝ ΚΡΗΤΗΣ 8

ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ΣΕ ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ Α/Α ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΦΟΡΕΑΣ Ι ΙΟΤΗΤΑ Α) ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΣΩΝ ΝΟΜΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 1 Κασωτάκη Μαρία /νση ασών Ν. Ηρακλείου ασολόγος 2 Μαγκουφάκη Ευανθία /νση ασών Ν. Ηρακλείου ασοπόνος 3 Γιαχνάκης Στυλιανός /νση ασών Ν. Ηρακλείου ασοφύλακας 4 Σκρέκας Ευθύµιος /νση ασών Ν. Ηρακλείου ασοπόνος 5 Ξυλούρη Γεωργία /νση ασών Ν. Ηρακλείου ασολόγος 6 Αρβανίτης Παντελής /νση ασών Ν. Ηρακλείου ασολόγος 7 Στιβακτάκη Ελένη /νση ασών Ν. Ηρακλείου ασοπόνος 8 Κοντορινάκης Γεώργιος ασονοµείο Καστελλίου ασοφύλακας 9 Γενιτσαρίδης Κυριάκος ασονοµείο Καστελλίου ασοφύλακας 10 Αραβιάκης Ιωάννης ασονοµείο Καστελλίου ασοφύλακας Β) ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΣΩΝ ΝΟΜΟΥ ΛΑΣΙΘΙΟΥ 11 Παραβολιάσης Γεώργιος /νση ασών Ν. Λασιθίου ασοφύλακας 12 Γοργονοπούλου Παρασκευή /νση ασών Ν. Λασιθίου ασολόγος 13 Ζαχαράκης Απόστολος /νση ασών Ν. Λασιθίου ασοφύλακας 14 Ξένος Μιχαήλ /νση ασών Ν. Λασιθίου ασοφύλακας 15 Βλάσσης Γεώργιος /νση ασών Ν. Λασιθίου ασοφύλακας 16 Κουδουµάς Εµµανουήλ /νση ασών Ν. Λασιθίου ασολόγος 17 Μεραµβελιωτάκης Νικόλαος ασονοµείο Ιεράπετρας ασοφύλακας Γ) ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΣΩΝ ΝΟΜΟΥ ΡΕΘΥΜΝΗΣ 18 Βασσάλος Μιχαήλ /νση ασών Ν. Ρεθύµνης ασοφύλακας 19 Θεοδωράκης Κων/νος /νση ασών Ν. Ρεθύµνης ασοφύλακας 20 Νικολουδάκης Ζαχαρίας /νση ασών Ν. Ρεθύµνης ασοφύλακας 21 Ζαχαράκης Ιωάννης /νση ασών Ν. Ρεθύµνης ασοφύλακας 22 Παντελός Νικόλαος /νση ασών Ν. Ρεθύµνης ασοφύλακας 23 Μαρκουτσάκης Νικόλαος /νση ασών Ν. Ρεθύµνης ασοφύλακας 24 Γαγάνης Εµµανουήλ /νση ασών Ν. Ρεθύµνης ασοφύλακας 25 Κατριτζιδάκης Νικόλαος /νση ασών Ν. Ρεθύµνης ασοφύλακας 26 Σωπασής ιγενής /νση ασών Ν. Ρεθύµνης ασοφύλακας ) ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΣΩΝ ΝΟΜΟΥ ΧΑΝΙΩΝ 27 Πατεράκης Ιωάννης /νση ασών Ν. Χανίων ασοφύλακας Α 28 Ψιττάκης Ιωάννης /νση ασών Ν. Χανίων ασοφύλακας Β 29 Πρασσάκης Ευτύχιος /νση ασών Ν. Χανίων ασοφύλακας Α 30 Κληθάκης Άγγελος /νση ασών Ν. Χανίων ασοφύλακας Β 31 Σαρρής Ιωάννης /νση ασών Ν. Χανίων ασοφύλακας Β 32 Μπόλκας Ιωάννης /νση ασών Ν. Χανίων ασοφύλακας Β 33 Μανουσάκης Ιωάννης /νση ασών Ν. Χανίων ασοφύλακας Α 34 Μαναρωλάκης Γεώργιος /νση ασών Ν. Χανίων ασοφύλακας Β 35 ιαµαντάκης Εµµανουήλ /νση ασών Ν. Χανίων ασοφύλακας Β 36 Καστρινάκης Βαρδής /νση ασών Ν. Χανίων ασοφύλακας Α 9

ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ΣΕ ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ (Συνέχεια) Α/Α ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΦΟΡΕΑΣ Ι ΙΟΤΗΤΑ Ε) Α ΚΥΝΗΓΕΤΙΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝ ΙΑ ΚΡΗΤΗΣ & Ω ΕΚΑΝΗΣΟΥ (ΑΚΟΚ ) 37 Πασπαράκης ηµήτρης 1 ος Κυνηγετικός Σύλλογος Ηρακλείου Θηροφύλακας 38 Μεραµβελιωτάκης Γεώργιος Κυνηγετικός Σύλλογος Τυµπακίου Θηροφύλακας 39 αφέρµος Γεώργιος 1 ος Κυνηγετικός Σύλλογος Ηρακλείου Θηροφύλακας 40 Νηστικάκης Σπυρίδων 5 ος Κυνηγετικός Σύλλογος Καστελλίου Θηροφύλακας 41 Θεοδωράκης Εµµανουήλ 2 ος Κυνηγετικός Σύλλογος Μοιρών Θηροφύλακας 42 Τσαραντωνάκης Εµµανουήλ Κυνηγετικός Σύλλογος Ιεράπετρας Θηροφύλακας 43 αφνοµήλης Σήφης Κυνηγετικός Σύλλογος Περάµατος Θηροφύλακας 44 Κριτσωτάκης Κων/νος ΑΚΟΚ Θηροφύλακας 45 Κουµπανάκης Κων/νος ΑΚΟΚ Θηροφύλακας 46 Αφορδακός Νικόλαος ΑΚΟΚ Θηροφύλακας 47 Μαυρικάκης Ιωάννης ΑΚΟΚ Θηροφύλακας 48 Πυράκης ΑΚΟΚ Θηροφύλακας 49 Αγγελιδάκης Γεώργιος ΑΚΟΚ Θηροφύλακας 50 Παπαδάκης Γεώργιος ΑΚΟΚ Θηροφύλακας 51 Περικλάκης Εµµανουήλ ΑΚΟΚ Θηροφύλακας 52 Τσαγκαράκης Στυλιανός ΑΚΟΚ Θηροφύλακας 53 Γρηγοράκης Ιωάννης ΑΚΟΚ Θηροφύλακας 54 Μαµιδάκη Ελένη ΑΚΟΚ Θηροφύλακας 10

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΩΝ ΣΕΜΙΝΑΡΙΩΝ ΑΣΟΦΥΛΑΚΩΝ ΚΑΙ ΘΗΡΟΦΥΛΑΚΩΝ ΚΡΗΤΗΣ 11

Εισήγηση του Σταύρου Ξηρουχάκη, µε θέµα: «Αναγνώριση Αρπακτικών» (Χανιά, 9/07/2003). 12

Εισήγηση του Γιώργου Γιαννάτου, µε θέµα: «Επιβλαβή Προβλήµατα και Αντιµετώπιση» (Χανιά, 10/07/2003). Εισήγηση του Μιχάλη Προµπονά, µε θέµα: «Νοµοθεσία Περιβάλλοντος» (Χανιά, 10/07/2003). 13

Εισήγηση του Μιχάλη Προµπονά, µε θέµα: «Νοµοθεσία Περιβάλλοντος» (Ηράκλειο, 1/07/2003). Εισήγηση του Σταύρου Ξηρουχάκη, µε θέµα: «Οικολογία, Βιολογία και ιαχείριση Αρπακτικών» (Ρέθυµνο, 8/07/2003). 14

Εισήγηση του Γιάννη Ιωαννίδη, µε θέµα: «Μέθοδοι και Τεχνικές Επιστηµονικής Παρακολούθησης Ειδών Πανίδας» (Χανιά, 9/07/2003). Εισήγηση του Μιχάλη Προµπονά, µε θέµα: «Νοµοθεσία Περιβάλλοντος» (Άγιος Νικόλαος, 2/07/2003). 15

2. Εκπαιδευτική Εκδροµή ασοφυλάκων και Θηροφυλάκων Κρήτης στο Καταφύγιο Αρπακτικών Πουλιών της αδιάς (30/10/2003 3/11/2003) Στο πλαίσιο της ράσης Α.5 (Εκπαίδευση ασοφυλάκων και Θηροφυλάκων Κρήτης) του προγράµµατος LIFE ΦΥΣΗ 2002 µε θέµα: «ράσεις για τη ιατήρηση Προστασία του Γυπαετού και της Βιοποικιλότητας της Κρήτης» [LIFE02/NAT/GR/8492], πραγµατοποιήθηκε εκπαιδευτικό ταξίδι στο Καταφύγιο Αρπακτικών Πουλιών της αδιάς την περίοδο 30/10/2003 3/11/2003. Το ταξίδι αυτό αποτέλεσε το επιστέγασµα των δράσεων που αφορούσαν την εκπαίδευση των δασοφυλάκων και θηροφυλάκων της Κρήτης. 2.1 Πρόγραµµα Εκπαιδευτικής Εκδροµής Περιληπτικά, το πρόγραµµα της εκπαιδευτικής εκδροµής στη αδιά είχε ως ακολούθως: Το εκπαιδευτικό ταξίδι ξεκίνησε µε τη συγκέντρωση των συµµετεχόντων στο αεροδρόµιο του Ηρακλείου στις 30/10/2003, πλην αυτών που προέρχονταν από τα Χανιά, οι οποίοι αναχώρησαν από το αεροδρόµιο των Χανίων την ίδια ηµέρα. Το αεροπορικό ταξίδι προς την Αλεξανδρούπολη, τόσο από το Ηράκλειο όσο και από τα Χανιά, πραγµατοποιήθηκε µε ενδιάµεσο σταθµό στην Αθήνα. Η πρώτη ηµέρα του ταξιδιού ολοκληρώθηκε µε την άφιξη και εγκατάσταση των συµµετεχόντων στο Οικοτουριστικό Κέντρο αδιάς. Τη δεύτερη ηµέρα, 31/10/2003, πραγµατοποιήθηκε σειρά παρουσιάσεων και επίσκεψη στο Παρατηρητήριο Αρπακτικών Πουλιών στο άσος της αδιάς. Το απόγευµα πραγµατοποιήθηκε προβολή βίντεο για την περιοχή. Την τρίτη ηµέρα, 1/11/2003, πραγµατοποιήθηκε εκδροµή στην ευρύτερη περιοχή του άσους αδιάς Σουφλίου Λευκίµης, µε τη συνοδεία οµάδας του ασαρχείου Σουφλίου και του προγράµµατος του Παγκόσµιου Ταµείου για τη Φύση (WWF) στη αδιά. Το απόγευµα έγινε προβολή βίντεο και ακολούθησε η συνέχεια των παρουσιάσεων. Την τέταρτη ηµέρα, 2/11/2003, πραγµατοποιήθηκε εκδροµή στην ευρύτερη περιοχή του Σουφλίου και του ιδυµοτείχου, καθώς και η τελευταία σειρά των παρουσιάσεων. Την πέµπτη και τελευταία ηµέρα, 3/11/2003, έγινε επίσκεψη στο Κέντρο Πληροφόρησης του έλτα του Έβρου και στο χώρο του έλτα, ενώ το απόγευµα οι συµµετέχοντες αναχώρησαν για την Κρήτη (Ηράκλειο ή Χανιά) µέσω Αθήνας. Αναλυτικά το πρόγραµµα της εκπαιδευτικής εκδροµής έχει ως εξής: 16

ΠΕΜΠΤΗ, 30/10/2003 12:30 Συγκέντρωση στο αεροδρόµιο του Ηρακλείου. 14:15 Αναχώρηση µε Ολυµπιακή Αεροπορία από το Ηράκλειο. 15:05 Άφιξη στην Αθήνα. 17:00 Αναχώρηση µε Ολυµπιακή Αεροπορία από Αθήνα. 17:55 Άφιξη στην Αλεξανδρούπολη. 18:30 Αναχώρηση για αδιά µε λεωφορείο. 21:00 είπνο στη αδιά. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ, 31/10/2003 08:00-09:00 Πρωινό. 09:00-11:00 Κέντρο Πληροφόρησης αδιάς: Προβολή ενηµερωτικού βίντεο και παρουσίαση µε θέµα: «Προστασία και ιαχείριση άσους αδιάς: Αποτελέσµατα ενός µακρόχρονου προγράµµατος» (οµάδα WWF). 11:30-13:30 Εκδροµή στην ταΐστρα παρατηρητήριο από σηµασµένα µονοπάτια (συνοδεία από µέλη της οµάδας WWF). 14:30-16:00 Γεύµα. 19:00-20:00 Κέντρο Πληροφόρησης αδιάς: Παρουσίαση µε θέµα: «Σχέδιο παρακολούθησης της προστατευόµενης περιοχής του άσους αδιάς και η σηµασία της συνεχούς εφαρµογής του». 21:00 είπνο. ΣΑΒΒΑΤΟ, 01/11/2003 08:00-09:00 Πρωινό. 09:00-10:00 Κέντρο Πληροφόρησης αδιάς: Παρουσίαση της πολιτικής του ασαρχείου Σουφλίου σε θέµατα διαχείρισης, προστασίας και θηραµατοπονίας στο άσος αδιάς (οµάδα ασαρχείου). 10:30-14:00 Εκδροµή στην ευρύτερη περιοχή άσους αδιάς Σουφλίου: αδιά (µεγάλος πυρήνας κεραία) Λευκίµη Κιτρινόπετρα Γέφυρα Πεσσάνης Κατραντζίδες (συνοδεία οµάδας ασαρχείου Σουφλίου). 14:00-15:30 Γεύµα στο Γυναικείο Συνεταιρισµό Κατρατζίδων. 18:30-20:30 Κέντρο Πληροφόρησης αδιάς: Παρουσίαση µε θέµα: «Οικοτουρισµός: Εναλλακτική Ανάπτυξη Ζωή στην Αποµονωµένη Επαρχία» (οµάδα WWF). 21:00 είπνο σε ταβέρνα της αδιάς. ΚΥΡΙΑΚΗ, 02/11/2003 08:00-09:00 Πρωινό. 09:30-13:30 Εκδροµή σε Σουφλί ιδυµότειχο. 14:00-15:30 Γεύµα. 18:30-20:30 Κέντρο Πληροφόρησης αδιάς: Παρουσίαση των Προγραµµάτων LIFE στην Κρήτη (οµάδα Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης). 21:00 είπνο. 17

ΕΥΤΕΡΑ, 03/11/2003 08:00-09:00 Πρωινό. 09:30-13:30 Επίσκεψη στο Κέντρο Πληροφόρησης του έλτα Έβρου και εκδροµή στο έλτα του Έβρου. 14:00-16:00 Γεύµα. 17:30 Άφιξη στο αεροδρόµιο της Αλεξανδρούπολης. 18:35 Αναχώρηση µε Ολυµπιακή Αεροπορία από την Αλεξανδρούπολη. 19:35 Άφιξη στην Αθήνα. 22:10 Αναχώρηση µε Ολυµπιακή Αεροπορία από Αθήνα για Ηράκλειο ή Χανιά. 23:00 Άφιξη στο Ηράκλειο ή στα Χανιά. 2.2 Συµµετέχοντες Στο εκπαιδευτικό ταξίδι στη αδιά συµµετείχαν οι ακόλουθοι: A/A ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΦΟΡΕΑΣ 1 Τζωρτζάκης Παντελής Περιφέρεια Κρήτης ιεύθυνση ασών 2 Πουλιανάκης Ιωάννης Περιφέρεια Κρήτης ιεύθυνση ασών 3 Κονδυλάκης Γεώργιος ιεύθυνση ασών Ν. Ηρακλείου 4 Βασιλάκης Γεώργιος ιεύθυνση ασών Ν. Ηρακλείου 5 Μαρκατάτος Μιχαήλ ιεύθυνση ασών Ν. Ηρακλείου 6 Χωριτάκης Εµµανουήλ ιεύθυνση ασών Ν. Λασιθίου 7 Μεραµβελιωτάκης Νικόλαος ιεύθυνση ασών Ν. Λασιθίου 8 Θεοδωράκης Κωνσταντίνος ιεύθυνση ασών Ν. Ρεθύµνης 9 Παπατζανής Γεώργιος ιεύθυνση ασών Ν. Ρεθύµνης 10 Κατριτζιδάκης Νικόλαος ιεύθυνση ασών Ν. Ρεθύµνης 11 Φωτάκης Ιωάννης ιεύθυνση ασών Ν. Χανίων 12 Καργιολάκη Χαρίκλεια ιεύθυνση ασών Ν. Χανίων 13 Πρασσάκης Ευτύχιος ιεύθυνση ασών Ν. Χανίων 14 Μπαντουράκης Εµµανουήλ ήµος Ινναχωρίου 15 αφνοµήλης Ιωσήφ Κυνηγετικός Σύλλογος Περάµατος Ν. Ρεθύµνης 16 Γρηγοράκης Ιωάννης Α Κυνηγετική Οµοσπονδία Κρήτης & ωδεκανήσου 17 Περικλάκης Εµµανουήλ Α Κυνηγετική Οµοσπονδία Κρήτης & ωδεκανήσου 18 Μαυρικάκης Ιωάννης Α Κυνηγετική Οµοσπονδία Κρήτης & ωδεκανήσου 19 Γενιτσαρίδης Σπυρίδων Α Κυνηγετική Οµοσπονδία Κρήτης & ωδεκανήσου 20 Νερατζάκης ηµήτριος Α Κυνηγετική Οµοσπονδία Κρήτης & ωδεκανήσου 21 Γρίβας Κωνσταντίνος Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης (ΜΦΙΚ) 22 Γεωργιακάκης Παναγιώτης Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης (ΜΦΙΚ) 23 Προµπονάς Μιχάλης Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης (ΜΦΙΚ) 24 Σεβαστάκη Πελαγία Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης (ΜΦΙΚ) 25 Χιλιτίδης Οδυσσέας Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης (ΜΦΙΚ) Στο Παράρτηµα Γ υπάρχει φωτογραφική τεκµηρίωση της συγκεκριµένης δράσης. 18

2.3 ράσεις Α) Παρουσιάσεις Κατά τη διάρκεια του ενηµερωτικού ταξιδιού στη αδιά έγιναν παρουσιάσεις (µε τη χρήση βιντεοπροβολέα) από το προσωπικό του WWF στο Πρόγραµµα της αδιάς, του ασαρχείου Σουφλίου, της ΣΤ Κυνηγετικής Οµοσπονδίας Μακεδονίας & Θράκης (ΣΤ ΚΟΜΑΘ) και του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης (ΜΦΙΚ). Μετά από κάθε παρουσίαση ακολουθούσε µικρή συζήτηση, όπου διευκρινίζονταν απορίες και αναπτυσσόταν διάφορες απόψεις από τους συµµετέχοντες. Πιο συγκεκριµένα έγιναν οι ακόλουθες παρουσιάσεις: «Προστασία και ιαχείριση άσους αδιάς: Αποτελέσµατα ενός µακροχρόνιου προγράµµατος», από τη ώρα Σκαρτσή, ασολόγο, Επιστηµονικό Υπεύθυνο του Προγράµµατος του WWF στη αδιά. Σε αυτή την παρουσίαση έγινε µια επισκόπηση του προγράµµατος του WWF στη αδιά από την έναρξη της υλοποίησής του µέχρι σήµερα. Πιο συγκεκριµένα, αναλύθηκαν οι συνθήκες του κοινωνικού περιβάλλοντος, οι οικολογικές αξίες, το θεσµικό καθεστώς, οι δράσεις προστασίας και η συνεργασία µε τοπικούς φορείς καθώς και η διασυνοριακή συνεργασία. Τέλος, έγινε περιληπτική παρουσίαση της συστηµατικής επιστηµονικής παρακολούθησης όσον αφορά το Μαυρόγυπα (Aegypius monachus) και τα υπόλοιπα αρπακτικά πουλιά της περιοχής. «Σχέδιο Συστηµατικής Παρακολούθησης της Προστατευόµενης Περιοχής του άσους αδιάς Λευκίµης Σουφλίου και η Σηµασία της Συνεχούς Εφαρµογής του», από τον Κώστα Ποϊραζίδη, ασολόγο, Επιστηµονικό Υπεύθυνο του Προγράµµατος του WWF στη αδιά. Ο κ. Ποϊραζίδης εξήγησε στους συµµετέχοντες γιατί η επιστηµονική παρακολούθηση είναι σηµαντική για την αποτελεσµατική διαχείριση και προστασία των οικοσυστηµάτων και επιπλέον ανέφερε ότι στην Ελλάδα µέχρι σήµερα ελάχιστα προγράµµατα παρακολούθησης έχουν σχεδιαστεί. Το Σχέδιο Παρακολούθησης για το άσος αδιάς είναι το πρώτο σχέδιο που έχει ολοκληρωθεί και εφαρµόζεται στην Ελλάδα για την παρακολούθηση ενός δασικού οικοσυστήµατος. Επιπλέον, ο εισηγητής παρουσίασε τους σκοπούς, τους στόχους και το σχεδιασµό της παρακολούθησης, καθώς και τον τρόπο που αυτή ανταποκρίνεται στις οικολογικές αξίες της περιοχής. Τέλος, παρουσιάστηκε ο τρόπος υλοποίησης του Σχεδίου Παρακολούθησης από τον Φορέα ιαχείρισης που δηµιουργήθηκε πρόσφατα. «Η Οικοτουριστική ραστηριότητα στη αδιά και η Συµβολή της στην Αλλαγή Στάσης και Συµµετοχής της Τοπικής Κοινωνίας στην Προστασία του άσους αδιάς», από τη Γιάννα Αραµπατζή, Ξεναγό της ηµοτικής Οικοτουριστικής Επιχείρησης αδιάς. 19

Σε αυτή την παρουσίαση έγινε αρχικά ανασκόπηση του ιστορικού των προγραµµάτων προστασίας στο άσος της αδιάς από το 1986 µέχρι σήµερα. Παρουσιάστηκαν οι ενέργειες που έγιναν από κάθε εµπλεκόµενο φορέα και τα αποτελέσµατα που αυτές είχαν στην οικοτουριστική ανάπτυξη της περιοχής, καθώς και η συµβολή τους στην αλλαγή στάσης και τη συµµετοχή της τοπικής κοινωνίας στα προγράµµατα προστασίας του άσους αδιάς µε τη δηµιουργία δηµοτικών αλλά και ιδιωτικών επιχειρήσεων. Τέλος, έγινε παρουσίαση του συστήµατος διαχείρισης των επισκεπτών στο άσος αδιάς, τις υπηρεσίες που αυτό προσφέρει στους επισκέπτες και τα αποτελέσµατα που έχει η προστασία του δάσους ως πρόκληση για οικονοµική ανάπτυξη. «Πολιτική ιαχείρισης και Προστασίας στα ασικά Συµπλέγµατα αδιάς Λευκίµης Σουφλίου και ερείου αδιάς Αισύµης», από τον ηµήτρη Μπακαλούδη, ασολόγο, ασάρχη Σουφλίου. Ο κ. Μπακαλούδης παρουσίασε τη λειτουργία και οργάνωση του ασαρχείου Σουφλίου και αναφέρθηκε στην απασχόληση που προσφέρει σε κατοίκους της περιοχής, µε την ύπαρξη των ασικών Συνεταιρισµών. Στη συνέχεια ανέλυσε τα στοιχεία για την κατανοµή των µορφών εδαφοκάλυψης, τις ποιότητες τόπου, την κατανοµή ξυλαποθέµατος, την παραγωγικότητα του δάσους και την πανίδα του. Παρουσίασε τους κύριους στόχους διαχείρισης του ασαρχείου Σουφλίου, που είναι η διατήρηση της βιοποικιλότητας, η δηµιουργία κατάλληλων περιβαλλοντικών συνθηκών για την άγρια πανίδα και χλωρίδα, καθώς και η συγκράτηση των δασόβιων πληθυσµών. Τέλος, παρουσιάστηκαν περιληπτικά οι στόχοι για την προστασία του δάσους, δηλαδή η διατήρηση υγιών πληθυσµών ειδών πανίδας (προστατευόµενων και θηραµατικών ειδών), η αποτροπή πυρκαγιών µεγάλης έκτασης και η δηµιουργία συστάδων ανθεκτικών σε πυρκαγιές. «ραστηριότητες της ΣΤ Κυνηγετικής Οµοσπονδίας Μακεδονίας και Θράκης (ΣΤ ΚΟΜΑΘ)», από τον Κυριάκο Σκορδά, ασολόγο, Υπεύθυνο επικοινωνίας της ΣΤ ΚΟΜΑΘ. Ο κ. Σκορδάς παρουσίασε τις µέχρι σήµερα δραστηριότητες της µεγαλύτερης Κυνηγετικής Οµοσπονδίας της χώρας, εξήγησε τον τρόπο που είναι αυτή δοµηµένη και λειτουργεί, ενώ στη συνέχεια επικεντρώθηκε στις δραστηριότητες που αφορούν στην προστασία τόσο των θηραµατοπονικών ειδών όσο και της άγριας ζωής γενικότερα. Τέλος, ο εισηγητής παρουσίασε συνοπτικά τα προγράµµατα της ΣΤ ΚΟΜΑΘ για την κυνηγετική πίεση που δέχονται οι περιοχές θήρας και για τον εµπλουτισµό των κυνηγότοπων µε αυτόχθονα είδη. «ιαχείριση και Προστασία του Γυπαετού (Gypaetus barbatus) στην Κρήτη», από τον Κώστα Γρίβα, Γεωπόνο, Ερευνητή του ΜΦΙΚ. Παρουσιάστηκαν οι στόχοι της διαχείρισης και τα αποτελέσµατα της έρευνας των µέχρι σήµερα προγραµµάτων που υλοποιήθηκαν στην Ελλάδα για την προστασία 20

του Γυπαετού. Πιο συγκεκριµένα, παρουσιάστηκε η εποχιακή συχνότητα παρατηρήσεων Γυπαετού σε σχέση µε το υψόµετρο (Σεπτέµβριος 1995 Φεβρουάριος 2002), η κατανοµή, η πληθυσµιακή τάση, οι αιτίες θνησιµότητας (γνωστά περιστατικά, 1991-2002) και τα συµπεράσµατα από τη ραδιοπαρακολούθηση του είδους. Τέλος, παρουσιάστηκαν οι δράσεις ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης που πραγµατοποιήθηκαν µέχρι σήµερα, καθώς και οι επιτυχίες των προγράµµατος LIFE που υλοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια στην Κρήτη. Β) Προβολές Προβλήθηκαν οι βιντεοταινίες παραγωγής του WWF και του ΜΦΙΚ, αντίστοιχα: Το άσος των Αρπακτικών ( αδιά). Γυπαετός, ο Ερηµίτης των Βουνών. Γ) Επισκέψεις Εκδροµές Παρατηρητήριο αρπακτικών πουλιών του άσους αδιάς: Οι συµµετέχοντες χωρίστηκαν σε δύο οµάδες: η µία οµάδα έφτασε στο παρατηρητήριο µε το λεωφορείο της ηµοτικής Επιχείρησης, ενώ η άλλη πεζή από το διαµορφωµένο µονοπάτι µέσα από το δάσος. Παρόλο που κατά τη διάρκεια παραµονής στο Παρατηρητήριο δεν στάθηκε δυνατή η παρατήρηση αρπακτικών, στους συµµετέχοντες δόθηκε η ευκαιρία να δουν από κοντά το Παρατηρητήριο και να κατανοήσουν τις λειτουργίες του και τον τρόπο χωροθέτησής του. Τέλος, υπήρξε ενηµέρωση για την ταΐστρα και τον τρόπο λειτουργίας της από την κα.. Σκαρτσή και τον κ.. Βασιλάκη, ερευνητές του Προγράµµατος της αδιάς. Ευρύτερη περιοχή άσους αδιάς Σουφλίου Λευκίµης: Με τη συνοδεία του κ.. Μπακαλούδη, οι συµµετέχοντες διέσχισαν το δάσος και την ευρύτερη περιοχή αδιάς Σουφλίου Λευκίµης. Έµφαση δόθηκε στις επιπτώσεις που είχε η εφαρµογή του προγράµµατος στην ευρύτερη περιοχή, καθώς σε όλα τα περιφερειακά χωριά (Τυχερό, Προβατώνας, Λευκίµη) έχουν αναπτυχθεί οικοτουριστικές δραστηριότητες. Κατά τη διάρκεια της διαδροµής µέσα στο δάσος δόθηκαν παραδείγµατα των τεχνικών διαχείρισής του και διαπιστώθηκαν οι δυνατότητες για αναψυχή και τουρισµό που αυτό προσφέρει. Το µεσηµέρι οι συµµετέχοντες επισκέφθηκαν την περιοχή Κατρατζήδες, όπου λειτουργεί Αναψυκτήριο από τον Αγροτουριστικό Συνεταιρισµό Γυναικών της αδιάς «Γερακίνες». Επίσκεψη στο ιδυµότειχο, στον Άρδα, στα Ποµακοχώρια και τους Κήπους: Πραγµατοποιήθηκε επίσκεψη στο ιδυµότειχο, στην περιοχή του ποταµού Άρδα, σε παραδοσιακούς οικισµούς Ποµάκων και τη γέφυρα των Κήπων, όπου βρίσκεται η κύρια είσοδος στη χώρα µας από την Τουρκία. 21

έλτα του Έβρου: Την τελευταία ηµέρα πραγµατοποιήθηκε επίσκεψη στο Κέντρο Ενηµέρωσης του έλτα του Έβρου, όπου έγινε παρουσίαση από τη Βιολόγο και Υπεύθυνη Ενηµέρωσης, κα. Κλαδαρά, για την περιοχή του έλτα. Στη συνέχεια οι συµµετέχοντες κατευθύνθηκαν στο δασικό οίκηµα του ασαρχείου Αλεξανδρούπολης, που βρίσκεται στο έλτα του Έβρου. Με τη συνοδεία εκπροσώπων και θηροφυλάκων της ΣΤ ΚΟΜΑΘ πραγµατοποιήθηκε περιήγηση στις εκβολές του ποταµού Έβρου µε βάρκες, όπου υπήρξε η δυνατότητα παρατήρησης πλήθους πουλιών. 2.4 Αποτελέσµατα Συµπεράσµατα Το εκπαιδευτικό ταξίδι στη αδιά είχε απόλυτη επιτυχία, καθώς εκπλήρωσε πλήρως το σκοπό της πραγµατοποίησής του. Οι συµµετέχοντες διαπίστωσαν τα οφέλη που έχει η εφαρµογή διαχειριστικών µέτρων σε µια περιοχή όχι µόνο από τις παρουσιάσεις και τις επισκέψεις που έγιναν, αλλά κυρίως από την επαφή τους και την ανταλλαγή απόψεων µε κατοίκους της περιοχής. Επιπλέον, οι συµµετέχοντες είχαν την ευκαιρία να δουν στην πράξη πώς λειτουργούν αντίστοιχες υπηρεσίες ( ασαρχείο, Οµοσπονδιακή Θηροφυλακή) σε περιοχές που αφενός βρίσκονται µακριά από την Κρήτη και αφετέρου επικρατούν διαφορετικές συνθήκες. Επιπρόσθετα, ενηµερώθηκαν εµπεριστατωµένα και υπεύθυνα για τη φιλοσοφία και τον τρόπο εφαρµογής των διαχειριστικών µέτρων στη αδιά, καθώς και για τα αντίστοιχα που θα εφαρµοστούν κατά τη διάρκεια υλοποίησης του προγράµµατος LIFE στην Κρήτη. Τέλος, οι συµµετέχοντες είχαν την ευκαιρία να διαπιστώσουν πώς η οικοτουριστική δραστηριότητα στη αδιά συνέβαλε στην αλλαγή της στάσης της τοπικής κοινωνίας σε θέµατα προστασίας του περιβάλλοντος, καθώς και τις θετικές επιπτώσεις που είχε ο οικοτουρισµός στην ανάπτυξη όχι µόνο του χωριού της αδιάς αλλά και της ευρύτερης περιοχής. Από την πλευρά των διοργανωτών του εκπαιδευτικού ταξιδιού στη αδιά, ελπίζουµε ότι όλη αυτή η γνώση και εµπειρία που αποκτήθηκε θα µεταφερθεί στις αντίστοιχες υπηρεσίες στην Κρήτη µε την εφαρµογή των ιαχειριστικών Σχεδίων στο πλαίσιο του υπό υλοποίηση προγράµµατος LIFE. Συµπερασµατικά, οι επιµέρους δραστηριότητες της ράσης Α.5, δηλαδή οι εισηγήσεις των σεµιναρίων, οι συζητήσεις που έλαβαν χώρα παράλληλα µε αυτά, το εκπαιδευτικό ταξίδι στη αδιά και το εγχειρίδιο µε την ύλη των σεµιναρίων, αναµένεται να συµβάλλουν αφενός στη σηµαντική ανταλλαγή πληροφοριών και γνώσεων µεταξύ των συµµετεχόντων παραγόντων ( ασική Υπηρεσία, Κυνηγετική Οµοσπονδία, Κυνηγετικοί Σύλλογοι και Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης) και αφετέρου στην προετοιµασία των δασοφυλάκων και θηροφυλάκων για τη συµµετοχή τους στην εφαρµογή των διαχειριστικών µέτρων που προβλέπονται από το πρόγραµµα. 22

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗΣ ΕΚ ΡΟΜΗΣ ΣΤΗ Α ΙΑ ΝΟΜΟΥ ΕΒΡΟΥ (30/10/2003 3/11/2003) 23

Η κα. ώρα Σκαρτσή (WWF) κατά την παρουσίασή της. Οι συµµετέχοντες παρακολουθούν µε ενδιαφέρον. Πινακίδα στη ζώνη αυστηρής προστασίας. Πεζοπορία από το µονοπάτι προς το Παρατηρητήριο. Παρατηρητήριο αρπακτικών πουλιών στη αδιά. ιανοµή T-shirts στους συµµετέχοντες. 24

Παρουσίαση κ. ηµήτρη Μπακαλούδη ( ασαρχείο Σουφλίου). Προβολή βιντεοταινίας. Συζήτηση κατά τη διάρκεια των παρουσιάσεων. Παρουσίαση κ. Κυριάκου Σκορδά (ΣΤ ΚΟΜΑΘ). είπνο στο Αναψυκτήριο του Οικοτουριστικού Κέντρου αδιάς. 25

Παρουσίαση της κ. Γιάννας Αραµπατζή (WWF). Παρουσίαση του κ. Κώστα Ποϊραζίδη (WWF). Επίσκεψη στο χώρο αναψυχής Κατρατζήδων, όπου λειτουργεί το εστιατόριο από τον Αγροτουριστικό Συνεταιρισµό Γυναικών αδιάς «Γερακίνες». 26

Παρουσίαση του κ. Κώστα Γρίβα (ΜΦΙΚ). Παρέµβαση στη συζήτηση του ιευθυντή ασών της Περιφέρειας Κρήτης, κ. Παντελή Τζωρτζάκη. Χαιρετισµός του ηµάρχου Σουφλίου. Χαιρετισµός του Προέδρου της ηµοτικής Οικοτουριστικής Επιχείρησης αδιάς. 27

Επίσκεψη στο Κέντρο Ενηµέρωσης του έλτα του Έβρου. Κέντρο Ενηµέρωσης έλτα Έβρου: Παρουσίαση της κ. Κλαδαρά. Ξενάγηση στο έλτα του Έβρου µέσα από τις παραδοσιακές βάρκες των ποταµών, τις «πλάβες». 28

Ξενάγηση στο έλτα του Έβρου µέσα από τις παραδοσιακές βάρκες των ποταµών, τις «πλάβες». Οικοτουριστικό Κέντρο αδιάς 29