Επαγγέλματα των αρχαίων Αθηναίων Στο αρχαϊκό χαλκουργείο που απεικονίζεται σε αυτό το αγγείο διακρίνεται αριστερά ο φούρνος τήξεως μετάλλου και δεξιά ένας τεχνίτης που συναρμολογεί τα μέλη ενός χάλκινου αγάλματος (480 π.χ., Αρχαιολογικό Μουσείο Βερολίνου) Παράσταση εμπορικής συναλλαγής. Δύο νέοι ζυγίζουν σε μεγάλο ζυγό εμπορεύματα χρησιμοποιώντας όχι σταθμά αλλά ισοβαρή εμπορεύματα (6ος αι. π.χ., Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης).
Επαγγέλματα των αρχαίων Αθηναίων Μια εξέχουσα πόλη, όπως η Αθήνα του 5ου αι. π.χ., ήταν εύλογο να παρουσιάζει αυξημένες ανάγκες για προϊόντα και υπηρεσίες. Τις ανάγκες αυτές κάλυπταν ποικίλες κατηγορίες επαγγελματιών, από τους οποίους άλλοι ήταν ελεύθεροι πολίτες και άλλοι μέτοικοι ή και δούλοι. Ἀθηναῖοι, ὡς καὶ οἱ ἑτέρας πόλεις κατοικοῦντες, πολλὰ ἐν τῷ βίῳ ἐπιτηδεύουσι, ἵνα τὰ ἀναγκαῖα πορίζωνται: Ναυσικύδης ναύκληρος ὢν περὶ τὴν τοῦ σώματος τροφὴν ἑαυτῷ καὶ τοῖς οἰκείοις ἐσπούδαζε, τοῦτ' αὐτὸ δ' ἐποίουν Ξένων ὁ ἔμπορος καὶ Ξενοκλῆς ὁ κάπηλος. Πολύζηλος ἀπὸ ἀλφιτοποιίας ἑαυτὸν καὶ οἰκέτας ἔτρεφε, ἔτι δὲ πολλάκις τῇ πόλει ἐλειτούργει. Γλαύκων ὁ Χολαργεὺς ἐγεώργει καὶ βοῦς ἔτρεφε, Δημέας δὲ ἀπὸ χλαμυδουργίας διετρέφετο, Μεγαρέων δ' οἱ πλεῖστοι ἀπὸ ἐξωμιδοποιίας. Οὐκ ὀλίγοι τῶν πολιτῶν τέχνην τινὰ ἐξεμάνθανον, οἷον τὴν τῶν λιθοξόων, κεραμέων, τεκτόνων, σκυτοτόμων, καὶ πλεῖστα ἐπιτήδεια τῷ βίῳ ἐξειργάζοντο. Ξενοφῶν, Ἀπομνημονεύματα 2.7.6 (ελεύθερη διασκευή)
ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Ἀθηναῖοι, ὡς καὶ οἱ κατοικοῦντες ἑτέρας πόλεις, πολλὰ ἐπιτηδεύουσιν ἐν τῷ βίῳ, ἵνα πορίζωνται τὰ ἀναγκαῖα: Ναυσικύδης ὤν ναύκληρος ἐσπούδαζε περὶ τὴν τροφὴν τοῦ σώματος ἑαυτῷ καὶ τοῖς οἰκείοις, τοῦτ αὐτό δὲ ἐποίουν Ξένων ὁ ἔμπορος καὶ Ξενοκλῆς ὁ κάπηλος. Πολύζηλος ἔτρεφεν ἑαυτόν καὶ οἰκέτας ἀπὸ ἀλφιτοποιίας, ἔτι δὲ πολλάκις ἐλειτούργει τῇ πόλει. Γλαύκων ὁ Χολαργεύς ἐγεώργει καὶ ἔτρεφε βοῦς, Δημέας δὲ διετρέφετο ἀπὸ χλαμυδουργίας, οἱ πλεῖστοι δὲ Μεγαρέων ἀπὸ ἐξωμιδοποιίας. Οὐκ ὀλίγοι τῶν πολιτῶν ἐξαμάνθανον τέχνην τινά, οἷον τὴν (τέχνην) τῶν λιθοξόων, κεραμέων, τεκτόνων, σκυτοτόμων, καὶ ἐξειργάζοντο πλεῖστα ἐπιτήδεια τῷ βίῳ. Επαγγέλματα των αρχαίων Αθηναίων ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Οι Αθηναίοι, όπως και αυτοί που κατοικούν στις άλλες πόλεις, ασκούν πολλά επαγγέλματα στη ζωή τους, για να εξασφαλίζουν τα αναγκαία: Ο Ναυσικύδης που ήταν πλοιοκτήτης, μεριμνούσε για τη συντήρηση του εαυτού του και των δικών του, και το ίδιο ακριβώς έκαναν ο Ξένων ο έμπορος και ο Ξενοκλής ο μικροπωλητής. Ο Πολύζηλος συντηρούσε τον εαυτό του και τους οικιακούς του δούλους με την παρασκευή κριθάλευρου, και ακόμα μερικές φορές προσέφερε δημόσια υπηρεσία στην πόλη με δικά του χρήματα. ο Γλαύκων από το Χολαργό ήταν γεωργός και έτρεφε βόδια, ο Δημέας ζούσε από την τέχνη της κατασκευής χλαμύδων, και οι περισσότεροι από τους Μεγαρείς από την τέχνη της κατασκευής εξωμίδων. Αρκετοί από τους πολίτες μάθαιναν καλά κάποια τέχνη, όπως την τέχνη του μαρμαρά, του κεραμέα, του μαραγκού, του τσαγκάρη, και εξασφάλιζαν πάρα πολλά αναγκαία αγαθά για τη ζωή τους.
Επαγγέλματα των αρχαίων Αθηναίων Ερμηνευτικά σχόλια πολλὰ ἐν τῷ βίῳ ἐπιτηδεύουσι: Μόλις ένας νεαρός Αθηναίος ολοκλήρωνε τη βασική εκπαίδευση που περιγράψαμε στην προηγούμενη Ενότητα, μπορούσε να ακολουθήσει ιδιαίτερα από τον 5ο αι. π.χ. ανώτερες σπουδές κοντά στους φιλοσόφους και τους σοφιστές. Αυτό βέβαια ίσχυε, κυρίως, για τα αγόρια των εύπορων οικογενειών. Τα υπόλοιπα στρέφονταν στον βιοπορισμό ακολουθώντας, συνήθως, τα επαγγέλματα των γονέων τους. ναύκληρος: Χάρη στη γεωγραφική θέση της πόλης τους και λόγω της αδυναμίας της αττικής γης να συντηρήσει αποκλειστικά με τη γεωργία τους κατοίκους της, οι Αθηναίοι στράφηκαν γρήγορα στο εμπόριο, κυρίως στο θαλάσσιο. Πλοιοκτήτες και κυβερνήτες των εμπορικών πλοίων ήταν οι ναύκληροι με εισαγωγές και εξαγωγές ασχολούνταν οι ἔμποροι, ενώ με το λιανικό εμπόριο οι κάπηλοι. Υπηρεσίες αλλαγής ξένων νομισμάτων στο τοπικό νόμισμα παρείχαν οι ἀργυραμοιβοί. Ερωτήσεις 1. Να αναφέρετε στηριζόμενοι στο κείμενο επαγγέλματα των αρχαίων Αθηναίων. 2. Σε ποια επαγγελματική δραστηριότητα διακρίθηκαν οι Αθηναίοι εξαιτίας της αδυναμίας της γης τους να τους συντηρήσει; Ποια επαγγέλματα που αναφέρονται στο κείμενο σχετίζονται με αυτή τη δραστηριότητα;
Η ετυμολογία των λέξεων Η διερεύνηση της προέλευσης και του σχηματισμού των λέξεων λέγεται ετυμολογία. παράγωγες Μερικές λέξεις δημιουργούνται από μία άλλη λέξη: σύνθετες Μερικές άλλες λέξεις προέρχονται από την ένωση δύο ή περισσότερων λέξεων: Οι διαδικασίες αυτές σχηματισμού νέων λέξεων είναι αντίστοιχα: η παραγωγή, την οποία θα μελετήσετε σε αυτή την τάξη, και η σύνθεση, με την οποία θα ασχοληθείτε εκτενώς στην επόμενη τάξη.
Η ετυμολογία των λέξεων Παράγωγες λέξεις Η λέξη από την οποία σχηματίζεται μια άλλη λέξη λέγεται πρωτότυπη. Η λέξη που παράγεται από μια πρωτότυπη λέξη λέγεται παράγωγη. Οι παράγωγες λέξεις σχηματίζονται από τις πρωτότυπες με την προσθήκη παραγωγικών καταλήξεων: Tο αρχικό θέμα από το οποίο προέρχονται οι λέξεις, συχνά με μετασχηματισμούς, λέγεται ρίζα. Παρακάτω δίνονται ορισμένες λέξεις που παράγονται από τη ρίζα γραφ- Έχουν όλες το ίδιο θέμα; Η λέξη που δεν παράγεται από άλλη, αλλά σχηματίζεται απευθείας από κάποια ρίζα με την προσθήκη μιας κατάληξης λέγεται ριζική λέξη. Μια ομάδα λέξεων (απλών ή σύνθετων) που προέρχονται από την ίδια ρίζα λέγονται ομόρριζες.
Η ετυμολογία των λέξεων Σύνθετες λέξεις Οι λέξεις λίθος + ξέω (= ξύνω) δημιουργούν τη λέξη λιθοξόος. Μια λέξη που σχηματίζεται από δύο άλλες ονομάζεται σύνθετη λέξη. Οι λέξεις που τη σχηματίζουν αποτελούν τα συνθετικά μέρη της. Κάθε λέξη που δεν είναι σύνθετη είναι απλή.
Ασκήσεις στην ετυμολογία των λέξεων (σελ. 23) 1. Να κατατάξετε τις λέξεις που ακολουθούν σε απλές και σύνθετες: απλές σύνθετες τρέφω πόλις βραχύβιος κωμόπολις βίος ἀνατρέφω ἐξωμιδοποιία χλαμυδουργία τέχνη κατοικέω-κατοικῶ.
Ασκήσεις στην ετυμολογία των λέξεων (σελ. 23) 2. Να αντιστοιχίσετε τις πρωτότυπες λέξεις της στήλης Α με τις παράγωγές τους στη στήλη B : 3. Να αντιστοιχίσετε τις νεοελληνικές λέξεις της Α στήλης με τις αρχαίες ελληνικές της B στήλης με τις οποίες παρουσιάζουν ετυμολογική συγγένεια.
ΤΟΝΟΙ: Σε κάθε λέξη, επάνω στο φωνήεν ή τη δίφθογγο που τονίζεται, σημειώνουμε ένα ορισμένο τόνο. Οι τόνοι είναι τρεις: Η οξεία ( ) Η βαρεία ( ) Η περισπωμένη ( ) Σημειώνεται πάνω από το φωνήεν της συλλαβής που προφέρεται σε υψηλότερο τόνο. Τονίζει μόνο τη λήγουσα, που προφέρεται σε χαμηλότερο τόνο, όταν δεν ακολουθεί σημείο στίξης Μόνο σε μακρές συλλαβές, όταν ο τόνος της φωνής ανεβαίνει και κατεβαίνει πάνω στο ίδιο φωνήεν. Η θέση των τόνων και των πνευμάτων πάνω στα αρχικά φωνήεντα Ἄνθρωπος Ἧττα Ὓδωρ ἄνθρωπος ἧττα ὓδωρ Η θέση των τόνων και των πνευμάτων πάνω στις αρχικές διφθόγγους Αὔριον Αἷμα Οὔτε αὔριον αἷμα οὔτε
ΠΝΕΥΜΑΤΑ: Κάθε λέξη που αρχίζει από φωνήεν, δίφθογγο ή ῥ- παίρνει πάνω σε αυτό ένα πνεύμα. Τα πνεύματα είναι δύο: Η θέση των πνευμάτων στα φωνήεντα και το ρ- Η ψιλή ( ) Η δασεία ( ) Οι περισσότερες λέξεις που αρχίζουν από φωνήεν ή δίφθογγο παίρνουν ψιλή Η δασεία προφερόταν σαν ένα αχνό «χ». Στη Γραμματική υπάρχει κατάλογος με τις δασυνόμενες λέξεις. Το υ και το ρ όταν βρίσκονται στην αρχή μιας λέξης παίρνουν πάντα δασεία, πχ ὕδωρ, ῥοή ῥ Ῥ ὠ Ὠ Ὀ ὀ ἱ Ἱ ἡ Ἡ ἐ Ἐ Ἀ ἀ Η θέση των πνευμάτων στις διφθόγγους αἰ Αἰ οἱ Οἱ οὐ Οὐ αὐ Αὐ ᾀ ᾈ ᾑ ᾙ ᾠ ᾨ
ΟΙ 5 ΒΑΣΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΝΙΣΜΟΥ 1. Μια βραχύχρονη συλλαβή παίρνει πάντα οξεία (το ε και το ο, όταν τονίζονται, παίρνουν πάντα οξεία). 2. Η προπαραλήγουσα, όταν τονίζεται, παίρνει πάντα οξεία. 3. Η προπαραλήγουσα δεν τονίζεται, όταν η λήγουσα είναι μακρόχρονη. 4. Η μακρόχρονη παραλήγουσα, όταν τονίζεται, παίρνει οξεία, αν η λήγουσα είναι και αυτή μακρόχρονη. 5. Η μακρόχρονη παραλήγουσα, όταν τονίζεται, παίρνει περισπωμένη, αν η λήγουσα είναι βραχύχρονη. τόμος, ἀγαθός, νέφος πείθομαι, ἄτομον, τιμώμεθα ἄνθρωπος - ἀνθρώπου ἄμεσος - ἀμέσως μνήμη, κώμη, παιδεύω, κλαίω, θήκη μῆλον, οἶκος, τοῖχοι, χῶρος, κῆπος
Άσκηση στον τονισμό των λέξεων (σελ. 27) 1. Να τονίσετε τις ακόλουθες λέξεις, δικαιολογώντας την επιλογή σας, και να βάλετε το σωστό πνεύμα: θηκη, λεγω, νησος, σταδιον, περιβολος, αδυτον, ναυλος, κτηνος, μεσον, τροπος, λογων, νεος, βωλος, ταυρος, δουλων, δουλος, γενναιων, οινος, γενναιος, μηκος, ζευγος, οικτος, ρωμη (= σωματική δύναμη), ρητωρ, ψηφος, χωρος, πολεμων, τραπεζης, ανθρωπων, τοιχος.
ΤΑ ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ (είναι 10 = 6 κλιτά και 4 άκλιτα) π τ ω τ ι κ ά ΚΛΙΤΑ 1. Άρθρο ὁ ἡ τό 2. Ουσιαστικό πόλεις 3. Επίθετο πολλά 4. Αντωνυμία ἑτέρας 5. Μετοχή κατοικοῦντες 6. Ρήμα ἐσπούδαζε ΑΚΛΙΤΑ 1. Πρόθεση ἐν 2. Επίρρημα ὡς 3. Σύνδεσμος καί 4. Επιφώνημα φεῦ, ὦ
ΤΑ ΠΑΡΕΠΟΜΕΝΑ ΤΩΝ ΠΤΩΤΙΚΩΝ (είναι τέσσερα) ΠΤΩΣΕΙΣ Ονομαστική Γενική Δοτική Αιτιατική Κλητική ορθές πλάγιες Ονομαστική Κλητική Γενική Δοτική Αιτιατική ΑΡΙΘΜΟΙ ΓΕΝΗ Ενικός Πληθυντικός Δυϊκός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ο δυϊκός αριθμός δεν υπάρχει στη ν.ε. και φανερώνει ότι γίνεται λόγος για δύο πρόσωπα, ζώα ή πράγματα: ὁ ἄνθρωπος οἱ ἄνθρωποι τώ ἀνθρώπω ΚΛΙΣΕΙΣ Πρώτη (α ) Δεύτερη (β ) Τρίτη (γ )
Η δοτική πτώση Οι γνωστές από τη ν.ε. πτώσεις (ονομαστική, γενική, αιτιατική και κλητική). Στην α.ε. υπήρχε άλλη μία πτώση, η δοτική, η οποία σήμερα χρησιμοποιείται μόνο σε κάποιες στερεότυπες εκφράσεις, όπως θα δούμε στη συνέχεια. Για να αποδώσουμε τη δοτική στη ν. ε., χρησιμοποιούμε κυρίως φράσεις με τις προθέσεις με, σε (στον, στην, στο), για ή απλή αιτιατική πτώση. Στη ν.ε. σώζονται στερεότυπες φράσεις με δοτική. Ποια είναι η σημασία των παρακάτω προτάσεων; 1. Διέπραξε το έγκλημα εν ψυχρώ! 2. Του έτυχαν αναποδιές, εντούτοις (ἐν τούτοις) δεν έχασε το κέφι του. 3. Έχεις εν μέρει δίκιο. 4. Εν τέλει (ἐν τέλει) αποφάσισε να έρθει στην εκδρομή. 5. Εν συνεχεία θα μιλήσουμε για τις συνέπειες του σεισμού. 6. Κηδεύτηκε με τιμές εν ενεργεία ναυάρχου. 7. Εν πάση περιπτώσει, θα έρθω μαζί σου. 8. Τον απέφευγαν λόγω του χαρακτήρα του. 9. Δόξα τω Θεώ, φτάσαμε στην ώρα μας. 10. Συν Θεώ θα κερδίσουμε στον αυριανό δύσκολο αγώνα.
Ασκήσεις στη χρήση της δοτικής (σελ. 27) Εργασία για το σπίτι: 3.Να γράψετε (με τη βοήθεια λεξικού) προτάσεις στη ν.ε. χρησιμοποιώντας τις παρακάτω λόγιες φράσεις: εν κινήσει, εν δράσει, εν ανάγκη, εν προκειμένω, ενόψει, επ αυτοφώρω, εν καιρώ, εν λευκώ. 4. Να συνδυάσετε τις λέξεις της στήλης Α με τις κατάλληλες λέξεις της στήλης Β, ώστε να σχηματιστούν λόγιες φράσεις που χρησιμοποιούνται στη ν.ε. Στη συνέχεια να σχηματίσετε με αυτές προτάσεις στη ν.ε.
ΤΑ ΠΑΡΕΠΟΜΕΝΑ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ (είναι οκτώ) ΠΡΟΣΩΠΑ ΑΡΙΘΜΟΙ ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ α β γ Ενικός Πληθυντικός Δυϊκός Οριστική Υποτακτική Ευκτική Προστακτική ΧΡΟΝΟΙ ΔΙΑΘΕΣΕΙΣ ΦΩΝΕΣ Ενεστώτας Παρατατικός Μέλλοντας Αόριστος Παρακείμενος Υπερσυντέλικος Συντ. Μέλλοντας Ενεργητική Μέση Παθητική Ουδέτερη Ενεργητική -ω -μι Μέση -μαι ΟΝΟΜΑΤΙΚΟΙ ΤΥΠΟΙ Απαρέμφατο Μετοχή ΣΥΖΥΓΙΕΣ α σε -ω λέγω β σε -μι τίθημι
Ασκήσεις στα μέρη του λόγου (σελ. 27) 2. Να συνδυάσετε τις φράσεις της στήλης Α με τις κατάλληλες της στήλης Β, ώστε να σχηματιστούν νοηματικώς αποδεκτές προτάσεις: 5. Αφού παρατηρήσετε την εικόνα, να επιλέξετε την κατάλληλη συνοδευτική φράση: 1. Γλύπται ἀγάλματα σμιλεύουσι. 2. Κεραμεῖς κρατῆρας (= αγγεία για κρασί) ἐκ πηλοῦ πλάττουσιν. 3. Χαλκεῖς ξίφη σιδηρᾶ ποιοῦσιν.