Δρ Παναγιώτης K. Μαρχαβίλας Διπλ. Ηλεκτρολόγος Μηχανικός & Μηχανικός Η/Υ, MSc, PhD e-mail: marhavil@ee.duth.gr ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ & ΚΟΙΝΩΝΙΑ Ξάνθη 2012 Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 1-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Εβδομαδιαίες ώρες διδασκαλίας: 3Θ Διδακτικές μονάδες: 3 Περιγραφή του μαθήματος: Υπερβαίνοντας την στενή τεχνοκρατική αντίληψη, η τεχνολογία προσεγγίζεται ως εμπράγματη ανθρώπινη δημιουργικότητα και διάνοια. Στη σχέση ανθρώπου-τεχνολογίας η έμφαση δίνεται στον άνθρωπο, όχι μόνον ως παραγωγικό ον, αλλά και ως κοινωνικό και πολιτισμικό ον. Το μάθημα φιλοδοξεί να παράσχει μια τεκμηριωμένη εικόνα και έναν προβληματισμό για το ρόλο της τεχνολογίας (και της εργασίας) στην ανάπτυξη της ανθρώπινης κοινωνίας και του πολιτισμού, με έμφαση στην εποχή που δρομολογήθηκε με τη βιομηχανική επανάσταση - λογικό επακόλουθο της οποίας είναι ο σύγχρονος πολιτισμός με τις ιδιαιτερότητες και τα προβλήματα που δημιουργεί για τον άνθρωπο (την κοινωνία, την ανθρωπότητα) και το μέλλον του. Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 2-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
Σκοπός και στόχος μαθήματος: Σκοπός του μαθήματος, το οποίο είναι ενταγμένο στο 6 ο Εξάμηνο Σπουδών του Τμήματος Μηχανικών Παραγωγής & Διοίκησης του Δ.Π.Θ. είναι: (i) Η χαρτογράφηση και κριτική προσέγγιση τοποθετήσεων που επιχειρούν τον διεπιστημονικό συγκερασμό ενός εύρους ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών με στόχο την κατανόηση ζητημάτων που αφορούν τη σχέση επιστήμης, τεχνολογίας και κοινωνίας. Περιλαμβάνονται η σχέση θεσμών και πρακτικών της επιστήμης και της τεχνολογίας με γενικότερα: οικονομικά (π.χ. εργασία και ανεργία, ανάπτυξη και περιβάλλον), ιδεολογικά (π.χ. κατασκευή εθνικής ταυτότητας και κοινωνικού φύλου) και πολιτικά φαινόμενα (π.χ. ειρήνη και πόλεμος, δημοκρατία και ολοκληρωτισμός) Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 3-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
(ii) Η εισαγωγή των φοιτητών στις έννοιες της τεχνολογίας, της κοινωνίας, της εργασίας, και η εξοικείωσή τους με διάφορα ιδεολογικά ρεύματα και απόψεις, διότι: η τεχνολογία επηρεάζει τις κοινωνικές εξελίξεις και αντίστροφα η τεχνολογία έχει και ανθρωπιστική & κοινωνική διάσταση ο σχεδιασμός της παραγωγής και των προϊόντων έχει και κοινωνική συνιστώσα οι επιλογές του μηχανικού έχουν επιπτώσεις στο κοινωνικό σύνολο ο μηχανικός πρέπει όχι μόνο να αξιοποιεί παραγωγικά την τεχνολογία, αλλά και να την ελέγχει με αναφορά στη ζωή (την δική του και των συνανθρώπων του) Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 4-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
Περιεχόμενο του μαθήματος: Αξιολόγηση των Φοιτητών Προσωπικές ή/και Ομαδικές απαλλακτικές εργασίες Τελική εξέταση (γραπτή) Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 5-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
Βιβλιογραφία: 1. Θ. Βακαλιός, «Τεχνολογία Κοινωνία & Πολιτισμός», ISBN 960-8295-01-7, Εκδόσεις Ψηφίδα, Αθήνα, 2002. 2. Παύλος Γεώργιος, «ΝΟΣΤΟΣ ΑΣΥΜΜΕΤΡΟΣ ΠΡΟΣΩΠΟΥ, ΤΟΜΟΣ Α», ISBN: 960-353-001-8, κωδικός βιβλίου στον σύτημα Εύδοξος 1115, Σελίδες 208, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΟΜΟΣ, Διαθέτης Δ. ΜΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ & ΣΙΑ Ε.Ε., 2000. Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 6-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
0. Βασικές θεωρήσεις & ορισμοί που διαμορφώνουν το πλαίσιο της Τ&Κ Τεχνολογία, Εργασία, Τεχνοεπιστήμη Τεχνολογία: Η εμπράγματη ανθρώπινη δημιουργικότητα και διάνοια Μέσα από το πρίσμα της Τεχνολογίας και της σχέσης του ανθρώπου μ αυτή, ο άνθρωπος αντιμετωπίζεται ως: Homo Faber (=Man the Maker): ο άνθρωπος ως κατασκευαστής (με τη χρήση εργαλείων) Homo Sapiens (=Wise Man): Άθρωπος ο Σοφός και κυρίως ως: Κοινωνικό και πολιτισμικό ον * Η τεχνολογία αναδείχθηκε σε αποφασιστικό παράγοντα πολιτισμού (εποχή της βιομηχανικής επανάστασης) (Parking is Forbidden) * Είναι βασικός συντελεστής στην ανάπτυξη της ανθρώπινης δημιουργικότητας και ελευθερίας (coil επαγωγή) Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 7-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
Homo Faber & Homo Sapiens!!!! Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 8-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
Τεχνοεπιστήμη: Η ανώτερη και αποτελεσματικότερη μορφή της ανθρώπινης δημιουργικότητας, η σύζευξη της τεχνολογίας και της επιστήμης. (Sun-Earth day) Εργασία: Ο σημαντικότερος παράγοντας των αλλαγών που έχουν πραγματοποιηθεί στην εξέλιξη της κοινωνίας (Napo Θόρυβος) Από τη μελέτη του ρόλου της εργασίας και της επίδρασης που είχε επάνω της η τεχνολογική και επιστημονική εξέλιξη (ειδικά στην βιομηχανική επανάσταση) μπορούν να γίνουν κατανοητές οι αλλαγές που πραγματοποιούνται αδιάλλειπτα στην παραγωγή, οικονομία, στον τρόπο ζωής του σύγχρονου ανθρώπου, και στην εξέλιξη του πολιτισμού μας. (Εργατικό Δίκαιο), (Υ.Α.Ε. Napo) Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 9-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
Οπτικές θεώρησης της Τεχνολογίας 1. Οικονομική (περιλαμβάνει και την οπτική της τεχνικής-παραγωγικής διαδικασίας): Η τεχνολογία προσεγγίζεται με αναφορά στην ανταποδοτικότητα, δηλ. η αξία της εκτιμάται με κριτήριο το οικονομικό όφελος, και η σχέση του ανθρώπου μ αυτή είναι τεχνοκρατική. (ηλεκτρική ενέργεια: ρόδα Hamster) 2. Κοινωνιολογική: Η τεχνολογία ορίζεται με αναφορά της ανάγκες της κοινωνίας, δηλ είναι ένα σύστημα γνώσεων για την παραγωγή αγαθών που ικανοποιούν κοινωνικές ανάγκες (βιοκλιματικά κτίρια) 3. Εκπαιδευτική και παιδαγωγική: Σύμφωνα με την οποία ενδιαφέρει η συμβολή της στην τεχνική κατάρτιση και την αγωγή του καταρτιζομένου, αλλά και στο παιδαγωγικό έργο του σχολείου (Υπολογισμός-2012) 4. Φιλοσοφική: Η τεχνολογία αντιμετωπίζεται ως ο βασικός συντελεστής στην εξέλιξη του πολιτισμού 5. Σύνθετη: Συνθέτει τις οπτικές Νο 2,3,4 (χωρίς να αγνοεί την Νο 1) Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 10-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
Κοινωνία & Πολιτισμός Κοινωνία: ένα οργανωμένο σύνολο ανθρώπων, που έχει συνείδηση της συλλογικής του υπόστασης και συνέχεια στο χρόνο, μία ολότητα με τις αναγκαίες μορφές συλλογικής υπόστασης (οικογένεια, φυλή, εθνότητα, έθνος, εθνοκράτος) με ορισμένους οργανικούς και λειτουργικούς κανόνες, που εξασφαλίζουν τη συνεκτική λειτουργία της και αναπαραγωγής της. Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 11-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
Οντολογική προσέγγιση της κοινωνίας Η ύπαρξή της αποτελεί την αναγκαία προϋπόθεση για την ανάπτυξη των στοιχείων που την κάνουν πολιτισμένη Δεν υπάρχει κοινωνία έξω από τόπο, χρόνο και συνθήκες Για να υπάρξει, να λειτουργήσει ομαλά και να αναπαραχθεί, πρέπει να συνδέσει σε ενιαίο σύστημα τα υλικά με τα πνευματικά στοιχεία Οι άνθρωποι των διαφόρων εποχών είχαν διαφορετική άποψη για την κοινωνία: Αρχαία Ελλάδα: έριχνε το βάρος στο κράτος Μεσαίωνας: κυρίαρχη η θεοκρατική αντίληψη Αναγέννηση: επικράτηση του αστισμού και καπιταλισμού Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 12-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
Προϋποθέσεις για την ύπαρξη & λειτουργίας της κοινωνίας 1. Ορισμένος αριθμός ατόμων: 10 άνθρωποι δεν συγκροτούν μία κοινωνία 2. Κατάλληλο φυσικό περιβάλλον: Στην Ανταρκτική π.χ. δεν ρίζωσε ακόμη κοινωνία (Underwater life) 3. Μέσα εργασίας (τεχνική-τεχνολογία): Απαιτούνται για την παραγωγή αγαθών και άρα για την συντήρηση των ανθρώπων (μοχλός-υπομόχλιο) 4. Αναγκαίες γνώσεις & δεξιότητες: Για την κατασκευή των μέσων εργασίας και των εργαλείων (ήχος) 5. Πλαίσιο οργάνωσης: Στον οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό, πολιτιστικό τομέα, κλπ 6. Συνείδηση της συλλογικότητας, χωρίς την οποία θα ανατρέπονταν η συνοχή της κοινωνίας Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 13-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
Πολιτισμός: Μία μορφή οργάνωσης & λειτουργίας της κοινωνίας Η δημιουργία του κράτους είναι το ορόσημο της οριστικής μετάβασης από την φυσική στην πολιτισμένη κοινωνία Ενώνει πληθυσμιακά σύνολα που μπορεί να είναι εθνικά διαφοροποιημένα Εξασφαλίζει την συνέχεια της κοινωνίας στον ιστορικό χρόνο (η ιστορική μνήμη που έχει να κάνει με την ιστορική συνέχεια είναι στοιχείο του πολιτισμού) Κράτος: Κατοχυρώνει τον ταξικό διαχωρισμό Καθιστά δυνατή την λειτουργία της κοινωνίας ως ένα συνεκτικό ανθρώπινο σύνολο (Κράτος) Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 14-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
1. Ο ρόλος της εργασίας στην εμφάνιση και την εξέλιξη του πολιτισμού 1.1 Εργασία και άνθρωπος Εργασία: ο σημαντικότερος συντελεστής στην εξέλιξη του πρωτανθρώπου σε άνθρωπο και σε πολιτισμικό ον Περικλείει: την ιδιότητα της κοινωνικότητας την εργασιακή συνεργασία την ιδιότητα της νοημοσύνης (άπειρο πηγάδι) την ιδιότητα της ελευθερίας την ιδιότητα της ηθικότητας Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 15-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
1.1.1 Η απουσία της εργασίας από τον αριστοτελικό ορισμό του ανθρώπου Κατά τον Αριστοτέλη: * ο άνθρωπος είναι ζώον πολιτικόν * ο άνθρωπος ζώον λόγον έχον * ο μόχθος και η εργασία είναι δραστηριότητα απαξιωτική για τον άνθρωπο * στον άνθρωπο αρμόζει ο βίος του ωραίου όπως: η ζωή των σωματικών απολαύσεων η ζωή που αφιερώνεται στα ζητήματα της πόλης η ζωή του φιλοσόφου (αφιερώνεται στην έρευνα και ενατένιση), ο λεγόμενος θεωρητικός βίος * η δουλεία είναι κοινωνικά και οικονομικά αναγκαία (δηλ. είναι απαραίτητη η χρησιμοποίηση των δούλων ως μέσων εργασίας για να μπορεί ο άνθρωπος απαλλαγμένος από τον μόχθο να συμμετέχει στις υποθέσεις του δήμου) Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 16-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
Κατά τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους: * η εργασία συγκαταλέχθηκε στις βάναυσες και χυδαίες δραστηριότητες που υποβαθμίζουν τον άνθρωπο Η κοινωνία μέχρι και τον 17 ο 18 ο αιώνα : * Διατήρησε την ίδια αντίληψη για την χειρωνακτική εργασία Βιομηχανική επανάσταση (μέσα 18 ου τέλη 19 ου αιώνα): * Η αστική τάξη αναγνωρίζει τον ρόλο της εργασίας στην οικονομική ανάπτυξη * Υποτιμά όμως την χειρωνακτική και γενικά την μισθωτή εργασία ως δραστηριότητα καταξίωσης του ατόμου * Οι τεχνολογικές καινοτομίες έγιναν από εμπειροτέχνες εργάτες, δηλ. τεχνίτες με καινοτομικό πνεύμα Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 17-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
Καπιταλισμός: * Η εργασία είναι η πηγή του κοινωνικού & εθνικού πλούτου * Εμπεδώνεται στη συνείδηση της κοινωνίας ως αξία * Αναπτύσσεται η εργατική συνείδηση Χριστιανισμός: * Συμβάλλει στην αλλαγή της αντίληψης για την εργασία * Η εργασία καταξιώνει τον άνθρωπο ηθικά * Εν ιδρώτι του προσώπου σου φάγη τον άρτον σου (Π. Διαθήκη) * Ο μη εργαζόμενος μη εσθιέτω (Απ. Παύλος) Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 18-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
1.1.2 Άνθρωπος & φύση * Η κατασκευαστική ικανότητα πολλών ζώων (π.χ. πίθηκοι, μέλισσες, μυρμήγκια, πουλιά, κλπ) δεν φτάνει ως το σημείο δημιουργίας ενός ξεχωριστού αντικειμενικού κόσμου * Ο κόσμος των ζώων δεν εναντιώνεται στον υπόλοιπο κόσμο (π.χ. η φωλιά των μυρμηγκιών προσαρμόζεται στο περιβάλλον και εντάσσεται σ αυτό ως οργανικό μέρος της) * Τα εργαλεία των ζώων είναι παρμένα από τη φύση * Στον κόσμο των ζώων δεν υπάρχει εμπράγματη διανοητική κατασκευαστική δημιουργία (τεχνολογία) * Στον κόσμο των ζώων δεν μπορεί να γίνει λόγος για εργασία Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 19-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
* Λόγοι επιβίωσης αναγκάζουν τον άνθρωπο να αναπτύξει τα μέσα εργασίας ως τη νεολιθική εποχή και ως την είσοδο της ανθρωπότητας στον πολιτισμό (civilization) * Ο μόνιμος οικισμός και το σταθερό πλαίσιο κοινοτικής-κοινωνικής οργάνωσης οδηγούν τον άνθρωπο στην παρέμβαση στο φυσικό περιβάλλον (π.χ. καλιέργεια της γης) Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 20-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
Αυτοσχέδια εστία μαγειρέματος Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 21-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
1.2. Φυσική Κοινωνία και Πολιτισμένη Κοινωνία Στη συνέχεια, σε μία προσπάθεια γενικής θεώρησης θα παρουσιαστούν τα γενικά γνωρίσματα της φυσικής κοινωνίας και θα αναδειχθούν τα στοιχεία που έπαιξαν ρόλο στην μετεξέλιξή της στην πολιτισμένη κοινωνία, η οποία μέσω της προβιομηχανικής εποχής, και στη συνέχεια εξαιτίας του αστισμού και της βιομηχανικής επανάστασης, οδηγήθηκε στις ημέρες μας στην επιστημονικοτεχνική επανάσταση. (Θερμοηλεκτρικός Σταθμός ΔΕΗ ) (κώνος) ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ- ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 22-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
1.2.1 Φυσική Κοινωνία * Η ανάδειξη του ατόμου δεν συνοδευόταν με προνόμια και εξουσία δυναστευτική για τους άλλους (ο ηγέτης αναδεικνυόταν με φυσιολογικό τρόπο και υπήρχε για την κοινότητα και όχι για τον εαυτό του, χωρίς να δρα εγωκεντρικά). * Η κοινή προσπάθεια όλων αποτελούσε ήταν αναγκαία για τις βιοτικές ανάγκες των μελών της φυσικής κοινωνίας. Μεροδούλι-μεροφάι : Ολοι έπρεπε να εργασθούν για να μπορούν όλοι να φάνε (και στον συλλεκτικό τρόπο ζωής και στον κυνηγητικό τρόπο). * Η ιδιαιτερότητα του ατόμου εκφραζόταν σε αγώνες με την κατάκτηση της 1 ης θέσης, για να έχει κοινωνική αναγνώριση (λανθάνων εγωισμός). * Ο ανθρώπινος πολιτισμός διαμορφώνεται στη βάση της αγροτικής κοινωνίας (ισχύουσα άποψη). Δηλ. ο άνθρωπος εγκαταλείπει το νομαδικό τρόπο ζωής και εγκαθίσταται μόνιμα σε οικισμούς που κατασκευάζει. Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 23-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
1.2.2 Πολιτισμένη Κοινωνία * Εμφανίζεται ο ατομιστικός εγωιστικός τρόπος σκέψης που παίρνει το χαρακτήρα του εγωκεντρισμού, με ανάλογη στάση απέναντι στους άλλους, όπου η ατομική ιδιοκτησία αποτελεί την βάση για την εμφάνισή του (το αποκορύφωμα ο καπιταλισμός). * Αναπτύχθηκαν δύο κατηγορίες ανθρώπων, εκείνοι που εργάζονται και δεν απολαμβάνουν και εκείνοι που δεν συμμετέχουν στην παραγωγή και απολαμβάνουν τους καρπούς της εργασίας όσων εργάζονται. Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 24-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
1.2.3 Πολιτισμός και εκμετάλλευση * Ο πολιτισμός συνιστά την ανατροπή ολόκληρης της προηγούμενης κοινωνίας: Λόγω του καταμερισμού της εργασίας, της ανταλλαγής προϊόντων που ξεπηδά από τον καταμερισμό αυτόν, και της εμπορευματικής παραγωγής, εισάγεται στην κοινωνία η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. * Η ανθρωπότητα εισέρχεται στην εποχή των ταξικών κοινωνιών, διότι η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, η εργασία και η εκμετάλλευση των άλλων (μέσω καταναγκασμού) οδηγεί στην εμφάνιση των προνομιούχων (που συγκροτείται και λειτουργεί ως τάξη). * Καθολικός θεσμός που υπηρετεί αυτή τη νέα πραγματικότητα είναι το κράτος * Στην ελληνική αρχαιότητα το στρώμα των προνομιούχων είναι πολυπληθέστατο (αρχαία Αθήνα), όπως και στην αρχαία Ρώμη. Στο Μεσαίωνα όμως συρρικνώνεται στο έπακρο. (εκμετάλλευση) Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 25-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
1.3. Ο διχασμός υλικής και της πνευματικής ζωής του ανθρώπου * Η βιομηχανική επανάσταση είχε ως αποτέλεσμα τον διχασμό του πολιτισμού σε υλικό και πνευματικό. * Η πνευματική και υλική ζωή του ανθρώπου χωρίστηκε στην κουλτούρα (culture) και στον πολιτισμό (civilization). Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 26-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
* Κουλτούρα: Η έννοια αυτή αναφέρεται (ή επικεντρώνεται) στον άνθρωπο προσδιορισμένο με τους όρους του ανθρωπισμού Ανθρωπισμός: πνευματικό κίνημα της Αναγέννησης (14 ος αιώνας μ.χ) που έδινε έμφαση στη μελέτη της κλασικής αρχαιότητας φιλοσοφική στάση η οποία θεωρεί τον άνθρωπο κέντρο του κόσμου και κεντρική αξία της Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 27-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
* Πολιτισμός: Η έννοια αυτή αναφέρεται στην εργασία που προσδιορίζεται με την παραγωγικότητα (ο άνθρωπος καταργείται ως οντότητα και υπολογίζεται μόνο ως εργατική δύναμη) * Ο διχασμός αυτός άρχισε στην αρχαιότητα και πήρε καθολικές διαστάσεις στην εποχή μας με καθοριστική επίπτωση στην κοινωνία των ανθρώπων * Στην εποχή μας έχουν ωριμάσει οι συνθήκες για την ενοποίηση της κουλτούρας με τον πολιτισμό Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 28-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
1.3.1 Κουλτούρα- Τεχνολογία και Κοινωνική Πρόοδος * Στην εποχή μας επικρατεί η τάση να θεωρείται η κουλτούρα ως ένας αμελητέος συντελεστής στη ζωή της κοινωνίας και των ανθρώπων καθώς και στη διαδικασία της κοινωνικής προόδου * Τις τελευταίες δεκαετίες είχαμε ενσωμάτωση στοιχείων της κουλτούρας στην τεχνολογία, στην εργασία και στην οργάνωση της παραγωγής, που όμως έγινε με γνώμονα την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας και τελικά οδήγησε στον υποβιβασμό της κουλτούρας * Η τεχνολογική και βιομηχανική ανάπτυξη έγινε ο ισχυρότερος συντελεστής, έναντι της κουλτούρας, στη διαμόρφωση του νέου πολιτισμού (του βιομηχανικού) και η κοινωνία που στηρίχθηκε σ αυτόν ονομάστηκε βιομηχανική κοινωνία Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 29-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
* Στις οικονομικά αναπτυγμένες κοινωνίες, η δυναμική ανάπτυξης της τεχνολογίας είναι πολύ ισχυρότερη από την αντίστοιχη της ανάπτυξης της κουλτούρας * Η γενική αρχή του ανταγωνιστικού κέρδους και υπερκέρδους λειτουργεί απαγορευτικά στην προσπάθεια δημιουργίας πολιτισμού με επίκεντρο τον άνθρωπο * Νέα οπτική του ρόλου της κουλτούρας Πρέπει να υιοθετήσουμε την αντίληψη, ότι η κουλτούρα αναφέρεται σε όλες τις πλευρές της ζωής του ανθρώπου (κουλτούρα της εργασίας, της πολιτικής έκφρασης, του σπιτιού, κλπ) Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 30-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
1.3.2 Οι συντελεστές της ατέρμονης Τεχνολογικής ανάπτυξης Στην εποχή μας η ανάπτυξη της τεχνολογίας και της επιστήμης είναι ατέρμονη μη αναχαιτιστική διαδικασία, όπου οι κύριοι συντελεστές της είναι: 1) Τεχνολογική & επιστημονική υποδομή (ΤΕΥ) αναταραχές). Ο δυναμισμός της τεχνολογίας και επιστήμης σχετίζεται με την ΤΕΥ η οποία δεν μπορεί να καταργηθεί ή αδρανοποιηθεί γιατί θα οδηγούσε στην ανατροπή της ισορροπίας της οικονομίας και της κοινωνίας (δηλ. αν ένας σημαντικός αριθμός ατόμων έχαναν τη δουλειά τους από μία αδρανοποίηση της ΤΕΥ θα προέκυπταν κοινωνικές Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 31-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
2) Εργατικό δυναμικό Η διαρκή προσπάθεια του εργατικού δυναμικού να προσαρμόσει τις γνώσεις και τις δεξιότητές του στις ανάγκες της τεχνολογικής προόδου, συμβάλλει περαιτέρω στην τεχνολογική ανάπτυξη 3) Οικονομικός ανταγωνισμός Οι ανάγκες του οικονομικού ανταγωνισμού οδηγούν στην τελειοποίηση της τεχνολογίας μέσω της εξέλιξης της αυτοματοποίησης και των ρομποτικών συστημάτων Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 32-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
4) Παραγωγή & Κατανάλωση Ο τεχνολογικός εκσυγχρονισμός έχει σχέση με τη δυναμική της παραγωγής και της κατανάλωσης, καθώς και με τη δυναμική της μεταξύ τους σχέσης 5) Η παραγωγική δύναμη της τεχνοεπιστήμης Η σύγχρονη τεχνολογία ως εφαρμοσμένη επιστήμη και ως βασική παράμετρος της επιστημονικής έρευνας, συνδέει την επιστήμη με την παραγωγή, και την παραγωγή με την έρευνα, δίνοντας στην παραγωγική διαδικασία μία ατέρμονη δυναμική (έτσι δημιουργείται ένα πλέγμα ερευνητικών εργαστηρίων και ερευνητικών κέντρων που αποτελεί ξεχωριστό παραγωγικό κλάδο, με το δικό του δυναμισμό και τις δικές του ανάγκες σε τεχνολογία) Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 33-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
6) Ο ανταγωνισμός των εξοπλισμών Η ανάπτυξη της τεχνολογίας υπαγορεύεται από τον ανταγωνισμό των εξοπλισμών, ειδικότερα σε περιόδους όξυνσης της διεθνούς πολιτικής κατάστασης (π.χ. η διαστημική επιστήμη και τεχνολογία, ο διαστημικός καιρός, κλπ, έχει την προέλευσή της στην πολεμική βιομηχανία) 7) Οι βλαπτικές επιπτώσεις της βιομηχανίας στο περιβάλλον Το φαινόμενο της βλαπτικής επίδρασης της βιομηχανίας στο οικολογικό περιβάλλον (ρύπανση, μόλυνση, κλπ), σε συνδυασμό με την ανάπτυξη οικολογικής συνείδησης, οδήγησε στην ανάπτυξη ενός νέου τεχνολογικού & βιομηχανικού κλάδου, για την επεξεργασία των ρύπων και των λημμάτων (αστικών και βιομηχανικών) Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 34-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
8) Η έξαρση της εγκληματικότητας Χαρακτηριστικό του βιομηχανικού πολιτισμού ήταν η αύξηση της εγκληματικότητας γεγονός που οδήγησε στην εξέλιξη των μέσων εγκλήματος αλλά και των μέσων της αντιμετώπισής τους (π.χ. συστήματα διάρρηξης, αντικλεπτικά συστήματα, συστήματα συναγερμού, ελέγχου των επιβατών στα αεροδρόμια, κλπ) 9) Η ανάγκη εκσυγχρονισμού Η ζωτική ανάγκη χωρών με παραδοσιακή βιομηχανική τεχνολογία να εκσυγχρονίσουν το παραγωγικό τους σύστημα, συμβάλλει στην εξέλιξη της τεχνολογικής υποδομής τους Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 35-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
2. Σύγκρουση κατεστημένων δομών & καινοτομιών στην παραγωγικήαναπτυξιακή διαδικασία 2.1 Τα χαρακτηριστικά των τριών φάσεων Προ-Βιομηχανική εποχή (επιστήμη) Βιομηχανική Εποχή (Τεχνολογία) Μετα-Βιομηχανική Εποχή (Επιστημονικο-τεχνική Επανάσταση) Σχήμα 2.1. Οι τρεις φάσεις της παραγωγικής & αναπτυξιακής δραστηριότητας του ανθρώπου Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 36-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
2.1.1. Προβιομηχανική εποχή * Όλες οι μορφές δομών, όπως παραγωγή, σύστημα σχέσεων παραγωγής, εργασιακές σχέσεις, σύστημα καταμερισμού της εργασίας, διοίκηση, κοινωνική οργάνωση, παιδεία, επιστήμη, τρόπος ζωής, κλπ, είναι σταθερές για εκατονταετίες. * Οι αλλαγές στην επιστήμη και τεχνολογία ήταν ανεπαίσθητες στο κοινωνικό σύνολο για δεκάδες γενεών, και επιβάλλονταν σε ειδικές συνθήκες (πόλεμοι, θεομηνίες, μετακομίσεις πληθυσμού, λιμοί, κλπ * Η επιστήμη είναι αποστασιοποιημένη από την παραγωγή, την τεχνολογική εξέλιξη, την οικονομία, τις κοινωνικές εξελίξεις. Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 37-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
* Οι καινοτομίες επιβάλλονται στις καθιερωμένες παραδοσιακές δομές ύστερα από σφοδρές συγκρούσεις (π.χ. η σύγκρουση των ιατρών, μεταξύ τους καθώς και με την Παπική Εκκλησία για την εισαγωγή στην ιατρική επιστήμη της ανατομίας) * Οι συντεχνίες από τη μία πλευρά συνέβαλαν στην παραγωγή τεχνολογικών καινοτομιών, και από την άλλη φύλαγαν με απόλυτη αυστηρότητα τα τεχνικά μυστικά τους Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 38-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
2.1.2. Βιομηχανική εποχή: * Στη βιομηχανική επανάσταση όλες οι δομές υπόκεινται στο νόμο της αλλαγής * Κινητήριος δύναμη είναι οι καινοτομίες στην τεχνολογία, στην οργάνωση της εργασίας και της παραγωγής, στην επιστήμη, και την παιδεία * Υπάρχουν συγκρούσεις της καινοτομικής δραστηριότητας με την συντηρητική λογική των δομών (παραγωγή, διοίκηση, κοινωνική οργάνωση, παιδεία) * Ο σημαντικότερος μηχανισμός της συντήρησης στην σύγκρουση είναι η γραφειοκρατία Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 39-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
2.1.3. Μεταβιομηχανική εποχή: * Η αλλαγή και η ανάπτυξη είναι όρος ύπαρξης και τρόπος ζωής των κοινωνιών * Η επιστήμη είναι ο σημαντικότερος συντελεστής της ανάπτυξης αλλά και της οργάνωσης της ζωής (σε εθνικό και διεθνές επίπεδο) * Η τεχνολογία γίνεται εφαρμοσμένη επιστήμη * Τεχνολογία συμβάλλει στην κοινωνική λειτουργικότητα και στην ανάπτυξη της επιστήμης Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 40-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
2.2 Καινοτομία και δημιουργία 2.2.1 Ερμηνείες της έννοιας καινοτομία (innovation) H καινοτομία είναι ο απόλυτος νεωτερισμός, κάτι το εντελώς καινούργιο στο χώρο της τεχνολογίας, των πρώτων υλών, της οργάνωσης της παραγωγής, και σε ορισμένες περιπτώσεις στη δημιουργία νέων αγορών για τη διάθεση των προϊόντων (ορισμός Σούμπετερ) Περιλαμβάνει: * Παραγωγή νέας ποιότητας αγαθών, άγνωστων στους καταναλωτές * Εισαγωγή άγνωστης μέχρι τώρα μεθόδου παραγωγής σε κάποιο βιομηχανικό κλάδο Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 41-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
* Διάθεση προϊόντων σε αγορά που ο βιομηχανικός κλάδος μίας χώρας δεν είχε μέχρι τώρα * Πρόσβαση σε νέα πηγή πρώτων υλών ή ημι-κατεργασμένων υλικών * Δημιουργία νέας οργάνωσης Νεώτερος ορισμός: * H καινοτομία είναι σχετικός νεωτερισμός * Κάτι όχι το εντελώς καινούργιο στο χώρο της τεχνολογίας, των πρώτων υλών, της οργάνωσης της παραγωγής, αλλά βελτίωση της υφιστάμενης κατάστασης (ορισμός ΟΟΣΑ*) * Οργανισμός για την Οικονομική Συνεργασία & Ασφάλεια Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 42-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
Περιλαμβάνει: * Σύλληψη της ιδέας (έρευνα, ανάπτυξη, πιθανή κατασκευή σε εμπορική κλίμακα) * Εμπορία Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 43-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
2.2.2 Δημιουργία H «δημιουργία» εστιάζεται στην ανθρώπινη δραστηριότητα που παράγει νέες αξίες Αναφέρεται: 1) Στα προϊόντα τα οποία είναι αποτέλεσμα της δημιουργικής δράσης του ανθρώπου (μηχανές, κτίρια, επιστημονικές ανακαλύψεις, καλλιτεχνικά έργα, κλπ) 2) Στη διαδικασία που οδηγεί στην παραγωγή-κατασκευή των προϊόντων (επιστημονική δημιουργία) Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 44-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
Χαρακτηριστικά: * Γενεσιουργικά και πολύ περισσότερο λειτουργικά, η δημιουργία είναι κοινωνικό φαινόμενο, εμφανίζεται σε ένα κοινωνικό περιβάλλον και γίνεται αποδεκτή ή απορρίπτεται απ αυτό * Στην ιστορία της ανθρωπότητας υπήρξαν πολλές περιπτώσεις πρωτότυπων ενεργειών ή ιδεών που κρίθηκε ότι δεν προσφέρουν τίποτα στην ανθρώπινη γνώση και αγνοήθηκαν ή και εκδιώχθηκαν (π.χ. η περίπτωση του Γαλιλαίου) * Η κοινωνική αποδοχή είναι αποφασιστικός συντελεστής αναγνώρισης της σημασίας του δημιουργήματος (π.χ. η τεράστια επιστημονική γνώση της ελληνιστικής εποχής (3 ος -1 ος π.χ αιών.) στον τομέα της Μηχανικής ουσιαστικά έμεινε αναξιοποίητη, διότι δεν υπήρχε κοινωνική ζήτηση, ενώ ήταν αρκετή για την κατασκευή πολλών μηχανών που δρομολόγησαν πολύ μεταγενέστερα την Βιομηχανική επανάσταση (18 ος αιών.)) Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 45-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
2.2.3 Παράγοντες που επηρεάζουν την καινοτομία και δημιουργία * Το νομικό και θεσμικό πλαίσιο που ευνοεί ή δυσχεραίνει την καινοτομική δραστηριότητα και δημιουργία * Το εκπαιδευτικό σύστημα * Η ικανότητα του ανθρώπου να παρακολουθεί τον ρυθμό των εξελίξεων Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 46-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
2.3 Η προσαρμογή του ανθρώπου στους ρυθμούς ανάπτυξης της καινοτομίας και δημιουργίας 2.3.1 Γενικά στοιχεία * Μερικούς αιώνες πριν την σημερινή εποχή, μία τεχνολογική καινοτομία επηρέαζε τη ζωή εκατοντάδων γενεών εργαζομένων Χαρακτηριστικές τεχνολογικές καινοτομίες: Χειρόμυλος, νερόμυλος, ανεμόμυλος, ξύλινο αλέτρι, αξίνα, δρεπάνι, κλπ Ή πολλών γενεών εργαζομένων Χαρακτηριστικές τεχνολογικές καινοτομίες: Φρέζα, τόρνος, κλπ * Στην 1η και 2η βιομηχανική επανάσταση (ατμομηχανή ηλεκτρική μηχανή) η διάρκεια των σημαντικών τεχνολογικών αλλαγών υπερκάλυπτε τη διάρκεια μίας ή περισσότερων γενεών των εργαζομένων Χαρακτηριστικές τεχνολογικές καινοτομίες: Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 47-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
Ατμομηχανή, ατμοκίνητο τρένο, ηλεκτρικός λαμπτήρας, ηλεκτρικός κινητήρας, κινητήρας εσωτερικής καύσης, ραπτομηχανή, μηχανικός τόρνος, βιομηχανική παραγωγή ζάχαρης από ζαχαρότευτλα * Στην εποχή μας υπάρχει η αντίφαση ανάμεσα στα δυνητικά όρια λειτουργίας του ανθρώπου ως εργαζόμενου και στη δυναμική και εξέλιξη των τεχνολογικών αλλαγών στην παραγωγή. * Οι τεχνολογικές καινοτομίες στην παραγωγή είναι ταχύτερες δηλ. γίνονται με μεγαλύτερη συχνότητα από αυτή της εναλλαγής των γενεών των εργαζομένων * Νέο πρόβλημα: Η προσαρμογή του ανθρώπου στην επιταχυνόμενη διαδικασία των καινοτομιών στην εργασία-παραγωγή, στην παιδεία, στην οργάνωση, στον τρόπο ζωής Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 48-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc
* Ανθρωπολογικό πρόβλημα: Εστιάζεται στο γεγονός, κατά πόσο ο άνθρωπος ως βιολογικό ον μπορεί να παρακολουθεί τους ξέφρενους ρυθμούς ανάπτυξης της τεχνολογίας και της καινοτομικής δραστηριότητας Π.Κ. Μαρχαβίλας, Τεχνολογία & Κοινωνία - 49-1 Σημειώσεις K&T_ΔΠΘ-ΜΠΔ.doc