Το αλβανικό ζήτηµα µετά τη διάλυση της Σοσιαλιστικής Οµοσπονδιακής ηµοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας

Το αλβανικό ζήτηµα µετά τη διάλυση της Σοσιαλιστικής Οµοσπονδιακής ηµοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας Πέτρος Γκάτζιος (Yποψήφιος ιδάκτωρ Πανεπιστηµίου Αθηνών) Αθήνα 2003

Πίνακας Περιεχοµένων 1) Εισαγωγή... 5 2) Ιστορική Αναδροµή... 9 2.1) Βαλκάνια: 1878-1992... 9 2.2) Κόσοβο... 15 3) εκαετία του 90... 17 3.1) Σχέσεις Αλβανίας-Γιουγκοσλαβίας;... 17 3.2) Η πορεία διάλυσης των Αλβανών µέχρι σήµερα... 18 3.3) Η αντίστροφη µέτρηση µέχρι τον πόλεµο του Κοσόβου... 19 4) Η Αλβανία ως το εθνικό κέντρο των Αλβανών από το 1990 και µετά... 21 5) Η διαµόρφωση των πολιτικών ισορροπιών µετά τον πόλεµο του Κοσόβου... 24 5.1) Αλβανία και Κόσοβο... 25 6) ΠΓ Μ... 29 6.1) Σύνορα ΠΓ Μ-Κοσόβου-Αλβανίας και ΠΓ Μ-Βουλγαρίας... 29 6.2) Οµοιότητες και διαφορές των Αλβανών της ΠΓ Μ, του Κοσόβου και της Αλβανίας...31 6.3) Εσωτερική κατάσταση στην ΠΓ Μ... 33 7) Ο ρόλος του Ιµπραήµ Ρουγκόβα στη διαµόρφωση του αλβανικού ζητήµατος... 37 8) Στάση της διεθνούς κοινότητας για το Κόσοβο και την ευρύτερη περιοχή.... 41 9) Επίµετρο... 48 10) Βιβλιογραφία... 55 2

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΣΚ: Απελευθερωτικός Στρατός Κοσόβου Β ΠΠ: εύτερος Παγκόσµιος Πόλεµος Ο Γ: Οµοσπονδιακή ηµοκρατία της Γιουγκοσλαβίας ΟΗΕ: Οργανισµός Ηνωµένων Εθνών ΠΓ Μ: Πρώην Γιουγκοσλαβική ηµοκρατία της Μακεδονίας Σ Μ: Σοσιαλιστική ηµοκρατία της Μακεδονίας ΥΠΕΞ: Υπουργός Εξωτερικών 3

Ευχαριστίες Πολλοί υπήρξαν εκείνοι που µε βοήθησαν κατά τη συγγραφή αυτής της εργασίας και θα ήθελα να τους ευχαριστήσω από τη θέση αυτή. Από το Πανεπιστήµιο Αθηνών τους κκ. Βαληνάκη Γιάννη, Βερέµη Θάνο, Μπότσιου Κωνσταντίνα, Κουλουµπή Θεόδωρο, Νικολακόπουλο Ηλία, Τσουκαλά Κωνσταντίνο και Υφαντή Κώστα. Από την Α3 ιεύθυνση του Υπουργείου Εξωτερικών τους κκ. Κοππά Μαριλένα, Παπαχρήστο Ευάγγελο και Σπανό Γιώργο. Επίσης ευχαριστώ πολύ την Σοφία Ζουρντού, την Κέλλυ Τζαννίνη και τον Βασίλη Γκουλούση για την φιλολογική επιµέλεια. Ο συνήθης όρος περί ευθύνης ισχύει και εδώ. Πέτρος Γκάτζιος Αθήνα Ιανουάριος 2003 *Στο εξώφυλλο η ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Αλβανίας στη Vlora, στις 28/11/1912. 4

1) Εισαγωγή Στην παρούσα εργασία η προσπάθειά µας εντοπίζεται στην σκιαγράφηση της πολυπλοκότητας του αλβανικού ζητήµατος και των δυσκολιών επίλυσής του. Καταρχάς, αναλύουµε το «εσωτερικό» πεδίο, το οποίο περιλαµβάνει όλους τους Αλβανούς της Βαλκανικής και κατόπιν αποσαφηνίζουµε το εξωτερικό πεδίο, ήτοι τους διεθνείς παράγοντες (ΕΕ-ΗΠΑ). Πρόκειται να παρουσιάσουµε πτυχές του προβλήµατος ξεκινώντας από τη διαπίστωση ότι ο αλβανικός λαός υπήρξε ο τελευταίος της Βαλκανικής που σχηµάτισε εθνική συνείδηση, στη συνέχεια θα διερευνήσουµε τη φύση της σχέσης µεταξύ των Αλβανών των διαφόρων κρατών της Βαλκανικής και θα καταλήξουµε στο πώς διαµορφώνεται αυτή η σχέση και σε ποιό βαθµό επηρεάζει την µελλοντική εξέλιξη του αλβανικού ζητήµατος. Σκοπίµως απουσιάζει η εκτενής ανάλυση του σερβικού παράγοντα για λόγους οικονοµίας χώρου, παρόλα αυτά πιστεύουµε ότι ο ρόλος του διαφαίνεται µέσα από την επεξεργασία του ρόλου της διεθνούς κοινότητας. Οι Αλβανοί γενικότερα, ανήκουν σε µία περιοχή της Ευρώπης όπου θεωρούµε ότι πρώτα αναπτύχθηκε η ιδέα του έθνους και όχι το αντίθετο, ότι δηλαδή το κράτος δηµιούργησε το έθνος. Η διαπίστωση αυτή επηρεάζει, κατά την άποψή µας, κατά µείζονα λόγο το αλβανικό ζήτηµα, καθώς δεν επιτρέπει µε τα σηµερινά δεδοµένα, δηλαδή µε την ευρωατλαντική προοπτική των.βαλκανίων, την ενοποίηση των αλβανικών λαών, ήτοι την υλοποίηση της «Μεγάλης Αλβανίας». Βασική υπόθεση εργασίας λοιπόν αποτελεί το γεγονός πως από την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισµού µέχρι το 2002, οι Αλβανοί δε ζουν σε ένα ενωµένο κράτος καθώς δε διαφαίνονται προοπτικές για να πραγµατοποιηθεί µία τέτοια ενοποίηση στο µέλλον. Η αποσύνθεση της Σοσιαλιστικής Οµοσπονδιακής ηµοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας (1991) χώρισε τους Αλβανούς σε τρείς κρατικές οντότητες: Αλβανία, ΠΓ Μ και Οµοσπονδιακή ηµοκρατία της Γιουγκοσλαβίας (Ο Γ). Από τον πόλεµο του Κοσόβου (1999) 5

υπήρξε µία επιπλέον υποδιαίρεση µε την αποκοπή της περιοχής αυτής. Συνοψίζοντας, η περίοδος που εξετάζουµε επιβεβαιώνει τον κανόνα ότι δεν έχει υπάρξει άλλη ιστορική περίοδος κατά την οποία οι Αλβανοί ζουν σε ένα ενωµένο κράτος πέραν της τετραετίας 1941-4. Το φαινόµενο αυτό θα συνεχιστεί λαµβάνοντας υπόψη τη µέλλουσα δηµιουργία τριών άλλων κρατών σε διάστηµα λίγων χρόνων (Σερβία, Μαυροβούνιο και Κόσοβο) χωρίς αυτά να έχουν τη δυνατότητα να ενοποιηθούν µε κάποιο άλλο αλβανικό κοµµάτι, εφόσον τα υπόλοιπα κράτη µε αλβανικούς πληθυσµούς έχουν ως στόχο την ευρωατλαντική προοπτική, ενώ παράλληλα όλα δείχνουν και οι άλλες δύο συνιστώσες, δηλαδή η Σερβία και το Μαυροβούνιο ενδιαφέρονται αρκετά, τουλάχιστον για την ευρωπαϊκή πλευρά. Στο σηµείο αυτό θα ήταν χρήσιµες και κάποιες επιπλέον επισηµάνσεις. Λαµβάνουµε υπόψη το γεγονός ότι οι Αλβανοί αποτέλεσαν τον τελευταίο λαό της Βαλκανικής που απέκτησε εθνική συνείδηση δίχως να προχωρήσουµε σε περαιτέρω ανάλυση των αντικρουόµενων θεωριών που εξετάζουν το κατά πόσον το κράτος προηγείται ή όχι της δηµιουργίας ενός έθνους. Μία τέτοια ανάλυση θα αποτελούσε θέµα ολόκληρης διδακτορικής διατριβής. Συνοπτικά, στη θεωρητική αυτή διαµάχη, κυριαρχούν σήµερα δύο τάσεις: η µία πρεσβεύει ότι το έθνος, ως συλλογική ταυτότητα, καθώς και η αντίστοιχη ιδεολογία περί εθνικισµού του συγκεκριµένου έθνους, είναι προϊόν των δύο τελευταίων αιώνων (Kedourie-1960 1, Gellner-1983 2, Anderson-1983 3, Hobsbawn-1990 4 ). Η δεύτερη σχολή σκέψης συναινεί ως προς το σύγχρονο του έθνους και του εθνικισµού. ιαφωνεί όµως σε ό,τι αφορά στα πλαίσια της δηµιουργίας ενός έθνους καθώς θεωρεί ότι οι µυθοπλαστικές ικανότητες των ελίτ και των εθνικών ιστορικών περιορίζονται από ορισµένα προϋπάρχοντα εθνοτικά-πολιτισµικά στοιχεία και ιστορικά γεγονότα (Armstrong-1982 5, Smith-1990 6 ). Με άλλα λόγια ο εθνικισµός όντως κατασκευάζει ένα έθνος και όχι το αντίστροφο, αλλά τα εθνοτικά σύµβολα προϋπάρχουν (γλώσσα, 1 Kedourie E., Eθνικισµός, δ έκδοση, Κατάρτι, Αθήνα, 1999. 2 Gellner E., Έθνη και Εθνικισµός, β έκδοση, Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 1992. 3 Anderson B., Imagined Communities: Reflections on the Origins and Spread of Nationalism, Verso, London, 1983. 4 Hobsbawm J.Ε., Έθνη και Εθνικισµός απο το 1780 µέχρι σήµερα, Καρδαµίτσα, Αθήνα, 1994. 5 Armstrong, A. J., Nations Before Nationalism, University of North Carolina Press, Chapel Hill, 1982. 6 Smith A., «Εθνικισµός και ιεθνείς Συγκρούσεις» στο Ίστωρ, 6/1993 and Smith A.D., Εθνική Ταυτότητα, Οδυσσέας, Αθήνα, 2000. 6

θρησκεία, κουλτούρα, κοινή ζωή και ιστορία σε µία κοινή περιοχή κλπ.), δεν εφευρίσκονται εκ του µηδενός. Το ζήτηµα που εξετάζουµε συνεπώς, και µόνο απο την ιστορική του πτυχή αν το κοιτάξουµε, έχει πολλές παραµέτρους. Θα έχουµε άραγε την τήρηση του status quo ante ή το διαµελισµό κρατών που περιέχουν αλβανικούς πληθυσµούς και την προοπτική της δηµιουργίας νέων µικρότερων κρατιδίων µε το ενδεχόµενο της Μεγάλης Αλβανίας να πλανάται επικίνδυνα; Με αυτό το κεντρικό ερώτηµα δηµιουργούνται ταυτόχρονα επιπλέον υποθέσεις προς επεξεργασία. ηµιουργείται σειρά πιθανων σεναρίων, τα οποία είναι συνυφασµένα µε τις θέσεις των Αλβανών ως προς την κάθε παράµετρο που αφορά το αλβανικό ζήτηµα καθώς και τη µεταξύ τους σχέση. Ζητήµατα όπως την φύση των σχέσεων των Αλβανών της Αλβανίας µε τους Αλβανοκοσοβάρους ή µε τους Αλβανοµακεδόνες αγγίζουν άµεσα τη σηµερινή αντιµετώπιση του ζητήµατος, όπως επίσης και ο ρόλος του αλβανικού κράτους ως µητροπολιτικού κέντρου των Αλβανών. Παρατηρούνται πιο συγκεκριµένα τα εξής: Οι Αλβανοί της Αλβανίας βιάζονται, οι Κοσοβάροι δε βιάζονται (οι συγκυρίες το επιβάλουν αυτό), οι Αλβανοί της ΠΓ Μ «ψιλοβιάζονται» αλλα µετά τα γεγονότα της 11 ης Σεπτεµβρίου 2001 υφίστανται µεγάλο πρόβληµα. Στην πρώτη κατηγορία, αυτήν των Αλβανών της Αλβανίας, εµφανίζεται διαφοροποίηση στο εσωτερικό του αλβανικού στοιχείου. Η µεσαιωνική δοµή της κοινωνίας καθώς και ο διαχωρισµός των Αλβανών µεταξύ δύο φυλών, των Γκέκηδων του Βορρά και των Τόσκηδων του Νότου, οι οποίοι αποτελούν στην πλειοψηφία τους σοσιαλιστές και κυβερνώντες αυτή τη στιγµή στην Αλβανία. Από την άλλη οι αντιπολιτευόµενοι βόρειοι, Γκέκηδες, οι οποίοι διατηρούν τις διασυνδέσεις τους µε τους Αλβανοκοσοβάρους κυρίως όµως σε ό,τι έχει να κάνει µε παράνοµες δραστηριότητες στην περιοχή, καθώς οι Αλβανοκοσοβάροι είναι πολιτιστικά διαφορετική φυλή, αποτέλεσµα της γιουγκοσλαβικής πολιτικής κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέµου. Οι Τόσκηδες δεν ευνοούν τις επαφές µε Αλβανοκοσοβάρους, έχοντας ως πρόσφατο παράδειγµα τη διάρκεια του ακήρυχτου πολέµου στην Ο Γ (1999), όπου µουσουλµάνοι πρόσφυγες από το Κόσοβο εγκαταστάθηκαν στον ορθόδοξο και πλούσιο, σε σχέση µε το βορρά, Νότο. Οι Αλβανοί του Κοσόβου χωρίζονται επίσης σε δύο υποκατηγορίες: α) εκείνους που ακολουθούν την νοµιµότητα και υποστηρίζουν τον µετριοπαθή ηγέτη τους Ι. Ρουγκόβα και β) το πολιτικό σκέλος των ακραίων που χρησιµοποιούν τη βία και 7

συνεργάζονται και µε τους Γκέκηδες της Αλβανίας. Οι εκλογές του Νοεµβρίου 2001 µάλιστα ανέδειξαν τον Ρουγκόβα νικητή αλλά µε το ακραίο πολιτικό κοµµάτι να κατέχει ακόµα σηµαντικό µέρος της εξουσίας και να επηρεάζει τα πράγµατα, προκαλώντας έτσι την παραίτηση του διοικητή της προσωρινής δύναµης του ΟΗΕ στο Κόσοβο, το εκέµβριο του 2001. Η τρίτη κατηγορία αφορά τους Αλβανοµακεδόνες της ΠΓ Μ, οι οποίοι βρίσκονταν για σχεδόν µία τριακονταετία σε επαφή πολιτιστικά µε τους Αλβανοκοσοβάρους µέσω του Πανεπιστηµίου της Πρίστινα και επιθυµούν τη συνέχιση αυτής της κοινής πορείας. Είτε µέσω ένωσης µε το Κόσοβο, είτε µε την κατάργηση των συνόρων όλων των περιοχών όπου υπάρχουν αλβανόφωνοι πληθυσµοί, θέση που υποστηρίζεται έντονα από την νεοεµφανιζόµενη, κατά το Μάρτιο του 2001 πολιτική κίνηση του Αλβανικού Εθνικού Κόµµατος, του πολιτικού δηλαδή σκέλους του Αλβανικού Απελευθερωτικού Στρατού. Αυτή η τελευταία εκδοχή δηµιουργεί τετελεσµένα γεγονότα και διαφοροποιείται έναντι των άλλων µετριοπαθών αλβανικών κοµµάτων που συµµετέχουν στον κυβερνητικό συνασπισµό της ΠΓ Μ. Όλες αυτές οι παράµετροι γεννούν σειρά σεναρίων για το µέλλον, τα οποία θεωρήσαµε σκόπιµο να µην αναπτυχθούν διεξοδικά (καθώς περιλαµβάνουν και εξωτερικούς παράγοντες) αλλά να αποτελέσουν µέρος στο επίµετρο της παρούσας µελέτης. 8

2) Ιστορική αναδροµή 2.1) Βαλκάνια: 1878-1992 Για να µπορέσουµε να κατανοήσουµε το αλβανικό ζήτηµα θα πρέπει να ανατρέξουµε πίσω στο χρόνο, όταν άρχιζε η αποσύνθεση της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, µέρος της οποίας αποτελούσαν και αλβανικές περιοχές. Τότε, µεγάλο µέρος των Αλβανών, έχοντας ως ορµητήριο το Κόσοβο, ξεκίνησαν το δικό τους αγώνα για εθνική χειραφέτηση και ίδρυση κρατικής εστίας 7. Με την Συνθήκη του Αγ.Στεφάνου 8 και το Συνέδριο του Βερολίνου, ο αλβανικός εθνικισµός έλαβε σάρκα και οστά µε τη δηµιουργία της Αλβανικής Λίγκας στο Κόσοβο, για την υπεράσπιση των δικαιωµάτων του αλβανικού λαού της περιοχής, που απαιτούσε αυτονοµία για υπό οθωµανική κυριαρχία αλβανικά εδάφη. Τότε έγιναν επίσης και οι πρώτες αναφορές σε ένα αλβανικό έθνος 9. Ας πάρουµε όµως τα πράγµατα από την αρχή. Ήδη από τις αρχές του 19 ου αιώνα υπήρχαν πολλές απόπειρες για ελληνοαλβανική συνεννόηση και δηµιουργία ελληνοαλβανικού κράτους. Το 1809 µάλιστα ο Κολοκοτρώνης επεξεργάστηκε ένα τέτοιο σχέδιο υπό την αιγίδα του γαλλικού κράτους 10. Το σχέδιο αυτό προέβλεπε τη δηµιουργία ενός ελληνοτουρκικού κράτους στο Μοριά, το οποίο θα ήταν στην ουσία ελληνοαλβανικό υπό την επικυριαρχία του Σουλτάνου και υπό την προστασία των 7 Κωφός Ε., Το Κόσοβο και η αλβανική ολοκλήρωση:το άχθος του χθές-το άχθος του αύριο, Παπαζήση, Αθήνα, 1998, σ.31. 8 Λίγο µετά τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου το 1878, οι επικεφαλείς των αλβανικών κοινοτήτων συγκεντρώθηκαν στην Πρίζνα και ίδρυσαν την Αλβανική Λίγκα για την προστασία των δικαιωµάτων του αλβανικού έθνους, γεγονός που αποτελούσε στην ουσία την πρώτη προσπάθεια χειραφέτησης του αλβανικού έθνους, που µέχρι τότε δεν υπήρχε ως συγκεκριµένη οντότητα. Χαρβαλιάς Γ., «Βαλκάνια, από το διπολισµό στη νέα εποχή» στο Βιβλιοθήκη Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας και ιεθνών Σχέσεων, Γνώση, Αθήνα, 1994, σσ.167-8. 9 Triantaphyllou D., The Albanian Factor, Hellenic Foundation for European and Foreign Policy (ELIAMEP), Athens, 2000, p.23. 10 ιβάνη Λ., Η Εδαφική Ολοκλήρωση της Ελλάδας (1830-1947), απόπειρα πατριδογνωσίας, Καστανιώτης, Αθήνα, 2000, σσ.427-8. 9

Γάλλων 11. Με την πάροδο του χρόνου όµως και µε την µεγαλοϊδεατική πολιτική του Όθωνα, οι Αλβανοί άρχισαν σταδιακά να αποµακρύνονται από την ιδέα της συνεργασίας µε τους Έλληνες, γιατί φοβήθηκαν ότι θα µπορούσε πολύ εύκολα να τους παγιδεύσει 12. Η έναρξη της διαδικασίας συγκρότησης εθνικής αλβανικής ταυτότητας ουσιαστικά έγινε µετά το 1850, υποβοηθούµενη από τις αλλαγές των οικονοµικο-κοινωνικών συνθηκών στην περιοχή: στη Σκόδρα, στο Βεράτι και στο Ελµπασάν αναπτύχθηκε µία τάξη εµπόρων που σχετίζονταν µε την Ιταλία, αλλά και αγροτών που συνδέθηκαν µε τα αστικά κέντρα. Σε αυτόν τον πρώτο-αστικό πυρήνα οφείλεται η πνευµατική άνοιξη της Αλβανίας που ξεκίνησε εκείνη την εποχή 13. Το 1844 µάλιστα τυπώθηκε και το πρώτο αλβανικό αλφάβητο 14, ενώ το πρώτο σχολείο ιδρύθηκε το 1881 στο Αργυρόκαστρο. Μαζί µε την εθνική τους ταυτότητα, οι Αλβανοί άρχισαν να συνειδητοποιούν αναπόφευκτα και την απειλή που αντιπροσώπευαν οι γείτονες. Η Ελλάδα ήθελε τη Β.Ήπειρο, η Σερβία έξοδο στην Αδριατική και το Μαυροβούνιο εδάφη του Βορρά. Έτσι το πολιτιστικό κίνηµα σταδιακά µετατράπηκε σε εθνικόαλυτρωτικό, για να συγκρουστεί στη συνέχεια µε τους εθνικισµούς των γειτόνων 15. Στις 10.6.1878 λίγο πριν από το Συνέδριο του Βερολίνου για την εδαφική αναθεώρηση των αποφάσεων του Αγ.Στεφάνου, οι Αλβανοί αρχηγοί συνειδητοποίησαν ότι αν δεν δραστηριοποιούνταν θα έβλεπαν τα αλβανικά εδάφη να διαµελίζονταν ανάµεσα στη Σερβία, την Ελλάδα και το Μαυροβούνιο και οργάνωσαν τη γνωστή ιάσκεψη του Πρίζρεν µε στόχο τη διακήρυξη της απαίτησης των Αλβανών για εθνική ανεξαρτησία. Κατά συνέπεια, η Ήπειρος εµφανιζόταν πια ως έδαφος διεκδικούµενο από δύο εθνότητες, γεγονός που µείωνε δραµατικά τις πιθανότητες επιτυχίας της Ελλάδας 16. Η Ελλάδα επιχείρησε να προσεγγίσει τους Αλβανούς αρχηγούς προσφέροντάς τους ανταλλάγµατα και εναλλακτικές προοπτικές για να µη φέρουν εµπόδια στην ενσωµάτωση της Θεσσαλίας και της Ηπείρου. Εκείνοι όχι µόνο αρνήθηκαν αλλά έστειλαν το 1879 αλβανική αντιπροσωπεία στις ευρωπαϊκές Αυλές για να προωθήσει τα δίκαια του αλβανικού λαού 17. 11 Καργάκος Ι.Σ., Αλβανοί-Αρβανίτες-Έλληνες, β έκδοση, Σιδέρης, Αθήνα, 2000, σ.55. 12 ιβάνη Λ., Η Εδαφική Ολοκλήρωση της Ελλάδας..., ο.π., σσ.428-9. 13 Στο ίδιο, σ.433. 14 Στο ίδιο, σσ.433-4. 15 Στο ίδιο, σ.434. 16 Στο ίδιο, σ.238. 17 Στο ίδιο, σ.246. 10

Πέραν αυτών ο προσηλυτισµός µεγάλου αριθµού Αλβανών στο Ισλάµ και η ασφάλεια που τους παρείχε η Πύλη από την απειλή των Σλάβων και των Ελλήνων, τους είχαν οδηγήσει να ταυτιστούν σε µεγάλο βαθµό µε τα ιδεώδη και τις επιδιώξεις των Οθωµανών Τούρκων, αντί να υποστηρίξουν τα αµιγώς αλβανικά ιδεώδη και επιδιώξεις. Έτσι η «ίδια η φύση της Οθωµανικής κυριαρχίας καθυστέρησε τη γέννηση της αλβανικής εθνικής συνείδησης και του αντίστοιχου εθνικού κινήµατος και υπήρξε η αιτία που οι Αλβανοί υπήρξαν ο τελευταίος βαλκανικός λαός που κατέκτησε την ανεξαρτησία του από την Οθωµανική Αυτοκρατορία 18». Ο αλβανικός εθνικισµός από την άλλη, αναζητώντας διακριτικά γνωρίσµατα που να µη διχάζουν, όπως η θρησκεία, επιδίδεται περί τα τέλη του 19 ου και τις αρχές του 20 ου αιώνα στη σιωπηρή, αλλά εξαιρετικά εκτεταµένη καταγραφή και αναµόρφωση της εθνικής αλβανικής γλώσσας 19, όπως κάνουν και τα περισσότερα νεοεµφανιζόµενα κράτη της Βαλκανικής. Η επανάσταση των Νεότουρκων (1908) όµως αρνήθηκε την ύπαρξη αλβανικής εθνότητας, γεγονός που έστρεψε τους Αλβανούς εναντίον των Τούρκων 20. Στη συνέχεια οι Βαλκανικοί Πόλεµοι του 1912-3, σήµαναν για τους Αλβανούς των περιοχών αυτών την απόσχισή τους από το κύριο σώµα των οµοεθνών που ζούσαν στο νεοσύστατο ανεξάρτητο αλβανικό κράτος 21, όπως συνέβη για πολλές εθνοτικές οµάδες των Βαλκανίων και της Μ.Ασίας 22. Αργότερα µε τη γερµανική εισβολή και κατάληψη της Γιουγκοσλαβίας τον Απρίλιο του 1941, το µεγαλύτερο µέρος του Κοσόβου-Μετοχίων και σηµαντικό τµήµα της δυτικής γιουγκοσλαβικής Μακεδονίας - δηλαδή της Επαρχίας Βαρδαρίου - προσαρτήθηκαν στο κράτος της Αλβανίας που τότε αποτελούσε προτεκτοράτο της Ιταλίας 23. Ο Β Παγκόσµιος Πόλεµος (Β ΠΠ) επέτρεψε την µικρής χρονικής διάρκειας δηµιουργία της «Μεγάλης Αλβανίας» υπό ιταλική και ναζιστική ανοχή, που περιλάµβανε το Κόσοβο και µέρη της ΠΓ Μ, προσθέτοντας περίπου 700.000 νέους υπηκόους στην Αλβανία σε βάρος της τότε Γιουγκοσλαβίας 24. Στην περιοχή της Ντρένιτσα, το 1945, διεξήχθησαν σφοδρές µάχες, µε εκατοντάδες νεκρούς, µε 18 Vickers M., Οι Αλβανοί, Οδυσσέας, Αθήνα, 1997, σ.58. 19 Λέκκας Π., «Η Εθνικιστική Ιδεολογία» στο ΕΜΝΕ-ΜΝΗΜΩΝ, 1992, σ.146, παραποµπή 10. 20 Triantaphyllou D., The Albanian Factor, op.cit., p.24. 21 H Aλβανία επέτυχε την ανεξαρτησία της επειδή αυτό εξυπηρετούσε τις µεγάλες δυνάµεις. Στην πράξη οι µεγάλες δυνάµεις µάθανε για τους Αλβανούς κατα τη διάρκεια της βαλκανικής κρίσης του 1875-78. Ibid., p.15. 22 Κωφός Ε., Το Κόσοβο και η αλβανική ολοκλήρωση, ο.π., σ.31. 23 Στο ίδιο, σσ.31-2. 24 Triantaphyllou D., The Albanian Factor, op.cit., p.25. 11

τους Αλβανούς να εξεγείρονται εναντίον της ένωσης του Κοσόβου µε τη Σερβία 25. Όπως ισχυρίζεται ο Ενβέρ Χότζα στα αποµνηµονεύµατά του, ο ίδιος ο Τίτο του είχε υποσχεθεί σε κατ ιδίαν συζήτηση ότι το Κόσοβο θα παραχωρούνταν µετά το τέλος του πολέµου στην Αλβανία. Στην πραγµατικότητα, οι Γιουγκοσλάβοι δεν απέρριπταν ακόµη και το ενδεχόµενο διαµελισµού της περιοχής και ενσωµάτωσης των επιµέρους τµηµάτων στη Σερβία, το Μαυροβούνιο και την επονοµαζόµενη ηµοκρατία της Μακεδονίας. Τελικά προτιµήθηκε η λύση της περιορισµένης αυτονοµίας υπό τον άµεσο διοικητικό έλεγχο της Σερβίας - που κατοχυρώθηκε µε το Σύνταγµα του 1946 - παράλληλα µε τη «δορυφοροποίηση» της Αλβανίας στο γιουγκοσλαβικό µοντέλο 26. Η σηµαντικότερη ευκαιρία για τους Αλβανοκοσοβάρους υπήρξε το Σύνταγµα του 1974, µε το οποίο το Κόσοβο κατέστη ένα ουσιωδώς ισότιµο συστατικό κοµµάτι της Οµοσπονδίας 27. Το γεγονός ότι δεν ονοµάστηκε ορολογικά ως δηµοκρατία αλλά απλώς ως επαρχία δεν ήταν αρκετό για να κατευνάσει το σερβικό θυµό 28. Το Σύνταγµα του 1974 επέτρεπε στο Κόσοβο και τη Βοϊβοντίνα να ασκούν αυτόνοµα έλεγχο σε τοµείς της εκπαίδευσης, της αστυνόµευσης και της δικαιοσύνης 29. Έφθανε µέχρι του σηµείου να επιτρέπει στις δύο επαρχίες να αναπτύξουν σχέσεις µε άλλες χώρες. Ως αποτέλεσµα οι Αλβανοκοσοβάροι δεν αποτελούσαν πλέον σκιά των Σέρβων. Ανέπτυξαν τη δική τους γενεά διανοουµένων, απέκτησαν δικό τους πανεπιστήµιο συσφίγγοντας έτσι τις σχέσεις τους µε τους Αλβανούς - το αίτηµα για ένωση µε την Αλβανία άρχισε να ακούγεται άλλη µία φορά - και µετέτρεψε τους εκεί Σέρβους σε µία φοβισµένη µειονότητα που εγκατέλειπαν την περιοχή. Το γεγονός αυτό σε συνδυασµό µε τον υψηλό ρυθµό γεννητικότητάς των Αλβανοκοσοβάρων συνηγορούσε δηµογραφικά στην απώλεια του Κοσόβου από τους Σέρβους 30. Με το νέο Σύνταγµα του 1974 επίσης η περιοχή του Κοσόβου προήχθη σε Αυτόνοµη 25 Εφ Καθηµερινή, «Ξαναγράφεται η ιστορία σε Ντρένιτσα Πρίστινα», 22/3/98. 26 Χαρβαλιάς Γιώργος, «Βαλκάνια, από το διπολισµό..., ο.π., σ.168. 27 Στο ίδιο, σ.169 και Εφ.ΤοΒήµα, 8/3/98, σ.α21. Βλ. επίσης Λαζαρίδης Ν., «Η νέα στρατηγική ισορροπία στα Βαλκάνια» στην Επετηρίδα Αµυντικής και Εξωτερικής Πολιτικής 94, «Η Ελλάδα και ο Κόσµος 1993-4», ΕΛΙΑΜΕΠ, Αθήνα, 1994, σ.138 28 Sarlis P., The break-up of Yugoslavia, Papazissis Publishers, Athens, 2000, p.47. 29 Τα χρόνια εκείνα, οι αλβανόφωνοι του Κοσόβου αποκτούν το ίδιο νοµικό καθεστώς µε όλες τις υπόλοιπες εθνότητες. Πλέον δεν µιλάµε για εθνικές µειονότητες. Μετά το Σύνταγµα του 1974 µιλάµε για εθνότητες στη Γιουγκοσλαβία. Αποκτούν δικαίωµα να χαιρετούν την αλβανική σηµαία, να διδάσκονται τα αλβανικά ως πρώτη γλώσσα, να επιτελούν µε απόλυτη ελευθερία τα πολιτιστικά τους ήθη και έθιµα και βέβαια η µεγαλύτερη παραχώρηση είναι η ίδρυση Πανεπιστηµίου στην πρωτεύουσα της αυτόνοµης επαρχίας Πρίστινα. Επίσης η επικοινωνία µε την Αλβανία γίνεται πιο ελεύθερη. Βέβαια ο Τίτο δεν δέχθηκε ποτέ ούτε συζήτηση για να αναβαθµίσει το καθεστώς της αυτόνοµης επαρχίας σε καθεστώς δηµοκρατίας. ΕΛΙΑΜΕΠ, «Σειρά: Ειδικά Σεµινάρια, Η Σηµερινή Γιουγκοσλαβία, προβλήµατα και προοπτικές», Αθήνα, 1990, σσ.26-7. 30 Sarlis P., The break-up..., οp.cit., p.48. 12

Επαρχία µε καθεστώς εκπροσώπησης στα οµοσπονδιακά όργανα, ισότιµο σχεδόν µε εκείνο των άλλων οµόσπονδων δηµοκρατιών. Στα εσωτερικά διοικητικά όργανα της Επαρχίας, η αλβανική εξουσία ήταν πλήρης, εκτός από τις ένοπλες δυνάµεις και τις εξωτερικές σχέσεις 31. Το 1981 - ένα χρόνο µετά το θάνατο του Τιτο - οι Αλβανοί αξίωσαν την αναβάθµιση του καθεστώτος από επαρχία σε ισότιµη αυτοδύναµη - ηµοκρατία, υπερεκτιµώντας έτσι τις δυνάµεις τους. Στην αγωνιώδη προσπάθεια να µεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους, πίεσαν έντονα για την παραχώρηση καθεστώτος οµόσπονδης δηµοκρατίας. Όταν οι απαιτήσεις τους απορρίφθηκαν κατέφυγαν σε µαζικές διεκδικητικές κινητοποιήσεις διαµαρτυρίας (1981), οι οποίες όµως προσέφεραν το άλλοθι στην κοµµουνιστική ηγεσία της Γιουγκοσλαβίας να επέµβει µε τη χρήση του οµοσπονδιακού στρατού 32. Η µη ικανοποίηση αυτού του αιτήµατος, σε συνδυασµό µε τη συνεχή αύξηση της αλβανικής επιρροής και προπαγάνδας από τα Τίρανα, ήταν τα στοιχεία εκείνα που οδήγησαν στην τροµερή έξαρση βίας την άνοιξη του 1981 33. Το 1989 η Σερβία τροποποίησε το Σύνταγµα του 1974, το οποίο αφαίρεσε την αυτονοµία της επαρχίας 34. Στις 3/7/1990, οι Αλβανοί ψήφισαν τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας τους, ενώ το Σεπτέµβριο του 1990 οι Σέρβοι υιοθέτησαν νέο Σύνταγµα το οποίο επανενσωµάτωνε πλήρως το Κόσοβο και τη Βοϊβοντίνα. Οι πρώην Αλβανοί αντιπρόσωποι αντέδρασαν ψηφίζοντας Σύνταγµα για τη δηµοκρατία του Κοσόβου, το οποίο αµέσως χαρακτηρίστηκε παράνοµο από την Κυβέρνηση στο Βελιγράδι. Από τότε οι Αλβανοκοσοβάροι καθοδηγούνται πολιτικά από τη ηµοκρατική ένωση του Κοσόβου 35. Οι Αλβανοί του Κοσόβου ανακάλυψαν, ότι το νέο οµοσπονδιακό Σύνταγµα τους υποβάθµιζε. Η αντίδρασή τους ήταν απλή. Για πρώτη φορά εφαρµόστηκε η στρατηγική των «παράλληλων θεσµών 36»: οι Αλβανοκοσοβάροι εγκατέλειψαν τα γιουγκοσλαβικά οµοσπονδιακά και κρατικά όργανα και ίδρυσαν νέα, αµιγώς αλβανικά 37. Επίσης τον Οκτώβριο του 1991 η ανεπίσηµα εκλεγµένη Βουλή τους, 31 Κωφός Ε.,Το Κόσοβο και η αλβανική ολοκλήρωση, ο.π., σ.34. 32 Στο ίδιο, σ.35. 33 ΕΛΙΑΜΕΠ, Σειρά:Ειδικά Σεµινάρια..., ο.π., σσ.26-7. 34 Sarlis P., The break-up..., op.cit., p.53. 35 Ibid., p.54. 36 Τριανταφύλλου., «Το Βελιγράδι και η κρίση στο Κόσοβο» στην Επετηρίδα Αµυντικής και Εξωτερικής Πολιτικής 98, Η Ελλάδα και ο Κόσµος 1997-8, ΕΛΙΑΜΕΠ, Παρατηρητής, Αθήνα, 1998, σ.157. 37 Εφ.Το Βήµα, 8/3/98, σ.α21. 13

κήρυξε την ανεξαρτησία της επαρχίας, η οποία δύο µέρες αργότερα αναγνωρίστηκε από την Αλβανία, τη µόνη χώρα που το έπραξε τότε 38. Τον Οκτώβριο του 1991 µια οµάδα διανοούµενων από την Αλβανία και το Κόσοβο ξεκίνησαν µία πολιτική πρωτοβουλία για να δηµιουργήσουν µία Γραµµατεία για Εθνική Ένωση και Συνδιαλλαγή που σκοπό θα είχε να σώσει τη χώρα από την κρίση και να αποκαταστήσει τον εθνικό εγωισµό. Το Συµβούλιο του δεν απαιτούσε την αλλαγή των συνόρων της Αλβανίας του 1913 αλλά πρότεινε στις 12/10/1991 τις εξής τρεις λύσεις για το Κόσοβο, Μαυροβούνιο, Νότια Σερβία και τη δυτική ΠΓ Μ: α) αν τα εσωτερικά και τα εξωτερικά σύνορα της Γιουγκοσλαβίας δεν άλλαζαν, τότε η Κοσόβα έπρεπε να είχε το καθεστώς της δηµοκρατίας ως κυρίαρχο και ανεξάρτητο κράτος µε δικαίωµα να προσχωρήσει σε συµµαχία άλλων κυρίαρχων κρατών στη Γιουγκοσλαβία, β) αν τα εσωτερικά σύνορα µεταξύ των δηµοκρατιών άλλαζαν, η απαίτηση των Αλβανών από τη Γιουγκοσλαβία θα ήταν µία αλβανική δηµοκρατία της Γιουγκοσλαβίας στη βάση εθνικών και άλλων αρχών που αφορούσαν τους Σέρβους, τους Κροάτες, τους Σλοβένους και άλλους κατοίκους της Γιουγκοσλαβίας, γ) αν τα εξωτερικά σύνορα άλλαζαν, οι Αλβανοί της Γιουγκοσλαβίας θα ζητούσαν οι αποφάσεις σχετικά µε την επανένωση της Κοσόβα και άλλων αλβανικών περιοχών της Γιουγκοσλαβίας µε την Αλβανία, να γίνονται µε δηµοψήφισµα υπό διεθνή επιτήρηση 39. Στις 24 Μαΐου του 1992, οι Αλβανοκοσοβάροι, µε άτυπες εκλογές εξέλεξαν πρόεδρο τον Ιµπραήµ Ρουγκόβα, ενώ απείχαν συστηµατικά από τις επίσηµες εκλογές στη Σερβία. Τον Αύγουστο του 1992 η ιάσκεψη του Λονδίνου για το γιουγκοσλαβικό δέχτηκε τον Ι.Ρουγκόβα αλλά αγνόησε το αίτηµά του για αυτοδιάθεση 40. 38 Λαζαρίδης Ν., «Η νέα στρατηγική ισορροπία στα Βαλκάνια..., ο.π., σ.139. Το Μάιο του 1992 οι Κοσοβάροι εξέλεξαν ως πρόεδρο τον Ιµπραήµ Ρουγκόβα και Κοινοβούλιο απο 130 µέλη. Βαρβιτσιώτης Γ., «Η Ελλάδα και οι εξελίξεις στα Βαλκάνια» στην Επετηρίδα Αµυντικής και Εξωτερικής Πολιτικής 94, Η Ελλάδα και ο Κόσµος 1993-4, ΕΛΙΑΜΕΠ, Αθήνα, 1994, σ.63. 39 Triantaphyllou D., The Albanian Factor, op.cit., p.31. 40 Εφ Καθηµερινή, 8/3/98, σ.19. Το Κόσοβο αποτελεί περίπτωση αυτοδιάθεσης, που αφορά την απόσχιση του πλειοψηφούντος αλβανικού στοιχείου, οπότε θα προέκυπταν σοβαρές συνέπειες για τα διεθνή σύνορα τριών, ίσως και τεσσάρων κρατών. Είναι ευνόητο ότι την πρώτη υπόθεση υποστηρίζουν οι Σέρβοι κάθε πολιτικής απόχρωσης ενώ τη δεύτερη υιοθετούν οι Αλβανοί όχι µόνο του Κοσόβου αλλά και στην ΠΓ Μ,την Αλβανία καθώς και στην αλβανική διασπορά. Κωφός Ε., Το Κόσοβο και η αλβανική ολοκλήρωση..., ο.π., σ.24. Απο την αλβανική σκοπιά το αίτηµα για την άσκηση του δικαιώµατος της αυτοδιάθεσης πρέπει να εξετασθεί ολόπλευρα: πρόκειται απλά για κλασική περίπτωση διεκδίκησης ανθρώπινων και εθνικών δικαιωµάτων απο µια εθνοτική οµάδα που είναι αριθµητικά κυρίαρχη µέσα στα όρια του Κοσόβου ή αποτελεί ουσιαστικά το τελικό στάδιο της εκατονταετούς και πλέον πορείας του αλβανικού έθνους προς την ανεξαρτησία και την εθνική ενοποίηση, οπότε το κίνηµα ξεπερνά τα όρια του Κοσόβου και αφορά τόσο την Αλβανία όσο και παρακείµενες περιοχές της ΠΓ Μ και του Μαυροβουνίου; Στο ίδιο, σ.25. 14

2.2) Κόσοβο Για το Κόσοβο οι Αλβανοί υποστηρίζουν ότι η περιοχή απέκτησε εδαφική, οικονοµική και πολιτική ενότητα µε σαφή ταυτότητα ήδη από την οθωµανική εποχή, όταν αποτέλεσε το βιλαέτι του Κοσόβου. Αξίζει να θυµηθεί κανείς ότι στις τελευταίες δεκαετίες της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας µεγάλο µέρος της σηµερινής δυτικής και βόρειας ΠΓ Μ επίσης ανήκε στο βιλαέτι εκείνο. υσοίωνη πράγµατι υπενθύµιση, ιδίως για τα Σκόπια, η οποία δείχνει σε ποιά άκρα µπορεί να οδηγήσει η επίκληση αρχαίων τίτλων γης για τη στοιχειοθέτηση σύγχρονων εδαφικών διεκδικήσεων 41. Ως εύνοια εξαιρετικής τύχης θα πρέπει ακόµη να θεωρούν οι Σλαβοµακεδόνες το γεγονός ότι το κοµµουνιστικό καθεστώς δεν προχώρησε, το 1944, στη σύσταση αυτοδιοικούµενων αλβανόφωνων ζωνών στην Σοσιαλιστική ηµοκρατία της Μακεδονίας, κατά το πρότυπο του Κοσόβου εντός της Σοσιαλιστικής ηµοκρατίας της Σερβίας. Έτσι, το 1991, οι Αλβανοί της ανεξάρτητης πλέον ΠΓ Μ δεν είχαν τίτλους να επικαλεσθούν ώστε να προβάλλουν «ενοχλητικές» αξιώσεις για αυτοδιοίκηση και άσκηση δικαιώµατος αυτοδιάθεσης 42. Για τους Σέρβους, ήταν πάντοτε Κόσοβο-Μετόχια, µε το δεύτερο συνθετικό να υποδηλώνει ότι τµήµα της περιοχής αποτελούσε ιδιοκτησία της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Αν και το συνθετικό Μετόχια είχε απαλειφθεί κατά τις συνταγµατικές µεταρρυθµίσεις στη Γιουγκοσλαβία, στις αρχές της δεκαετίας του 70, επαναφέρθηκε από το Βελιγράδι µετά την αποκατάσταση πλήρους σερβικού ελέγχου το 1989. Για τους Αλβανοκοσοβάρους υπάρχει µόνο η ονοµασία Κοσόβα, ένα όνοµα αλβανικό, που περιγράφει µια ιστορικά και εθνοτικά αλβανική χώρα 43. Η κατάσταση στο Κόσοβο άρχισε να χειροτερεύει δραµατικά µετά τη συµφωνία του Ντέιτον (1995), η οποία τερµάτισε τους πολέµους στη Βοσνία αλλά άφησε το πρόβληµα του Κοσόβου 44. Το ζήτηµα του Κοσόβου, προκειµένου να γίνει πιο κατανοητό, αρκεί να παροµοιαστεί µε εκείνο του Κυπριακού, όπως µας τονίζουν δύο κορυφαίοι Έλληνες αναλυτές 45. Αξίζει να θυµηθεί κανείς τη σειρά των διεκδικήσεων των Ελληνοκυπρίων 41 Κωφός Ε., Το Κόσοβο και η αλβανική ολοκλήρωση..., ο.π., σσ.39-40. 42 Στο ίδιο, σ.40. 43 ΑΝΤΙ, Περίοδος Β, Τεύχος 656, 13/3/98, σ.19. 44 Again, the visible hand (Slobodan Milosevic s manipulation of the Kosovo dispute) in International Crisis Group (ICG) Balkans Report, www.crisisweb.org, 6/5/98, p.2 and Meyer E.S., U.S. Policy Toward the Former Yugoslavia, East European Studies, Woodrow Wilson International Center for Scholars, No.69, Washington D.C., August 2002, p.5. 45 Κωφός Ε., Το Κόσοβο και η αλβανική ολοκλήρωση..., ο.π., σσ.83-4 και Βαληνάκης Γ., Εισαγωγή στην ελληνική εξωτερική πολιτική: 1949-1988, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, 1989, σσ.78-81. 15

που συνιστούσαν το 82% του πληθυσµού και την τύχη τους από τα αρχικά στάδια του αντι-αποικιακού τους αγώνα µε σύνθηµα την ένωση µε την Ελλάδα, στις ανεπιτυχείς προσφυγές στα Ηνωµένα Έθνη µε αίτηµα την αυτοδιάθεση, σε µία ανεξάρτητη δηµοκρατία µε καθεστώς συγκυριαρχίας µε µία µειονότητα µόλις 18% µε χρήση και τελικά κατάχρηση δικαιώµατος βέτο µέχρις ότου τελικά η εισβολή µιας τρίτης δύναµης οδήγησε στην παρούσα de facto διχοτόµηση του νησιού τους 46. 46 Στο ίδιο. 16

3) εκαετία του 90 3.1) Σχέσεις Αλβανίας-Γιουγκοσλαβίας Η Αλβανία πίεζε την Γιουγκοσλαβία σε κάθε ευκαιρία για την ενίσχυση των δικαιωµάτων των Αλβανών του Κοσόβου και του Τετόβου, κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέµου. Η πτώση του κοµµουνισµού και ο πόλεµος στη Γιουγκοσλαβία αναθέρµαναν τις εντάσεις µεταξύ Αλβανίας και Σερβίας σχετικά µε το καθεστώς των Αλβανών του Κοσόβου, από τη µία και του καθεστώτος των Αλβανών του Τετόβου, από την άλλη 47, ιδιαίτερα υπό τη διακυβέρνηση του Σαλί Μπερίσα (1992-97) στην µητροπολιτική Αλβανία. Η αλβανική κυβέρνηση, µε τους σοσιαλιστές πλέον στην εξουσία τον Ιούνιο του 1997, επέδειξε ευθύς εξαρχής µετριοπαθέστερη πολιτική, ιδιαίτερα σε σχέση µε ζητήµατα, τα οποία αφορούσαν όχι µόνο τη χώρα και τους γείτονές της, αλλά και προκαλούσαν το αυξηµένο ενδιαφέρον της διεθνούς κοινότητας, όπως το ζήτηµα του Κοσόβου. Χαρακτηριστικό δείγµα της διαφορετικής αντίληψης της νέας αλβανικής πολιτικής ηγεσίας, αποτέλεσε η κατ ιδίαν συνάντηση, η πρώτη αυτού του επίπέδου για περισσότερα από 40 χρόνια, την οποία είχαν ο Φάτος Νάνο και ο Σλόµπονταν Μιλόσεβιτς κατά τη διάρκεια της Συνάντησης κορυφής Αρχηγών Κρατών και Κυβερνήσεων των Χωρών της ΝΑ Ευρώπης, η οποία πραγµατοποιήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης, στις 3-4 Νοεµβρίου 1997. Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι η εν λόγω συνάντηση προκάλεσε οξείες αντιδράσεις µερίδας του πολιτικού φάσµατος της Αλβανίας και ιδιαίτερα του ηµοκρατικού Κόµµατος και των κοµµάτων δορυφόρων του καθώς και του ιδίου του πρώην Προέδρου Σαλί Μπερίσα 48. Η Αλβανία από την πλευρά της είχε επανειληµµένως επιδείξει το ενδιαφέρον της για την ευηµερία των Αλβανών που ζούσαν εντός των σερβικών συνόρων. Η κυβέρνηση 47 Triantaphyllou D., The Albanian Factor..., op.cit., p.26. 17

Νάνο στα Τίρανα υιοθέτησε - συγκρινόµενο µε το καθεστώς Μπερίσα - µία νέα στάση επιθυµώντας σχέσεις καλής γειτνίασης µε τη Σερβία. Αυτή η κίνηση εξουδετέρωνε το µαξιµαλιστικό αίτηµα των Αλβανών του Κοσόβου για ένωση µε την Αλβανία και αύξανε τις πιέσεις για αυτονοµία προς το καθεστώς Μιλόσεβιτς 49. Η εξέλιξη αυτής της σχέσης δεν καρποφόρησε όπως θα περίµεναν µερικοί, αλλά βάδισε προς το χειρότερο, ιδιαίτερα µετά τις συγκρούσεις στα αλβανο-γιουγκοσλαβικά σύνορα και τη σχεδόν ανεπιφύλακτη τοποθέτηση του Αλβανού πρωθυπουργού υπέρ των Αλβανών του Κοσόβου. Άλλαξε δηλαδή απότοµα η προσεκτική αυτή στάση που προσπαθούσε έως τότε να µην τραυµατίσει το κλίµα των σχέσεων Αλβανίας- Γιουγκοσλαβίας, το οποίο και είχε βελτιωθεί µετά τη συνάντηση Νάνο-Μιλόσεβιτς στην Κρήτη 50. Ο Παντελί Μάικο - πρωθυπουργός της Αλβανίας - έδειχνε να υιοθετεί την αποκαλούµενη πολιτική της Μεγάλης Αλβανίας, την οποία εξέφραζε και ο Σαλί Μπερίσα. Η εκλογή του άλλωστε έθεσε τέρµα στην πολιτική προσέγγισης που επεδίωκε ο Νάνο µε το Βελιγράδι 51. Κατά την έξαρση της κρίσης (1998), τη διαπραγµάτευση στο Ραµπουγιέ (1999) και τη διάρκεια του πολέµου (1999), οι σχέσεις µεταξύ των δύο κρατών διακόπηκαν, ενώ προς το τέλος του 2000 και έπειτα γίνονταν κινήσεις για επανέναρξη των διπλωµατικών σχέσεων. Ο κ. Μίλο ως πρωθυπουργός δήλωνε πως «η αλβανική πλευρά είναι αποφασισµένη να γεφυρώσει το χάσµα, παρά τις επικρίσεις που δέχεται από εθνικιστικούς κύκλους». Χαρακτηριστική υπήρξε και η αναφορά του στα γεγονότα στην ΠΓ Μ τα οποία απέδωσε σε εξτρεµιστικά στοιχεία 52. Η νίκη των σοσιαλιστών στις εκλογές του Ιουνίου 2001 βοήθησε στην συνέχιση της προσπάθειας σύσφιξης των σχέσεων µεταξύ των δύο χωρών. 3.2) Η πορεία διάλυσης των Αλβανών µέχρι σήµερα Για τους Αλβανούς το θέµα των αλβανικών µειονοτήτων του εξωτερικού αποτελεί εθνικό ζήτηµα. Όλες οι συνθήκες που καθιέρωσαν τα σηµερινά σύνορα της Αλβανίας 48 Ζιώγας Ν., «Οι εξελίξεις στην Αλβανία και οι ελληνο-αλβανικές σχέσεις» στην Επετηρίδα Αµυντικής και Εξωτερικής Πολιτικής 98, Η Ελλάδα και ο Κόσµος 1997-8, ΕΛΙΑΜΕΠ, Παρατηρητής, Αθήνα, 1998, σ.139. 49 Ενδεικτικό φαινόµενο αποτελούσαν οι διαδηλώσεις Αλβανών φοιτητών που έγιναν στο Κόσοβο τον Οκτώβριο του 1997. Τριανταφύλλου., «Το Βελιγράδι και η κρίση στο Κόσοβο..., ο.π., σ.158. 50 Στο ίδιο. 51 Μανωλίτση Ασηµίνα, «Αλβανία», αδηµοσίευτη µελέτη, Μάρτιος 1999, σ.32. 52 Εφ.Καθηµερινή, «Στη Θεσσαλονίκη έλιωσαν οι πάγοι µεταξύ Τιράνων και Βελιγραδίου», 3/4/01, σ.6. 18

θεσµοποίησαν την πραγµατικότητα κατά την οποία οι Αλβανοί είναι χωρισµένοι σε δύο ξεχωριστά κράτη: Αλβανία και Γιουγκοσλαβία. Υπό την κυριαρχία των πρώην Γιουγκοσλάβων οι Αλβανοί διαχωρίστηκαν σε τέσσερις εδαφικές, πολιτικές και κρατικές µονάδες, συµπεριλαµβανοµένου του Κοσόβου, της Σοσιαλιστικής ηµοκρατίας της Μακεδονίας, τριών δήµων της Νότιας Σερβίας - Πρέσεβο,Μπουγιάνοβατς και Μαντβέντια, περιοχές που ακόµα και µέχρι το 2002 είχαν πρόβληµα µε τον απελευθερωτικό στρατό του UCPMB - και του Μαυροβουνίου. Η διάσπαση της Γιουγκοσλαβίας επιµέρισε τους Αλβανούς σε τρεις κρατικές οντότητες κατά το 1992: Αλβανία, ΠΓ Μ και Οµοσπονδιακή ηµοκρατία της Γιουγκοσλαβίας (Ο Γ). Από τον πόλεµο του Κοσόβου (1999) προέκυψε µία επιπλέον υποδιαίρεση µε την απόσχιση της περιοχής αυτής 53. Συνοψίζοντας τα ως άνω, δεν απαντάται ιστορική περίοδος κατά την οποία οι Αλβανοί συνυπάρχουν σε µία ενιαία κρατική οντότητα πέραν της τετραετίας 1941-4 54. 3.3) Η αντίστροφη µέτρηση µέχρι τον πόλεµο του Κοσόβου Για να µετριάσουν τις διεθνείς ανησυχίες για τυχόν εκτεταµένες επιπλοκές, συµπεριλαµβανοµένης και της αλλαγής των εξωτερικών συνόρων στα Βαλκάνια, οι Αλβανοκοσοβάροι επαναδιατύπωσαν τους στόχους της αλυτρωτικής πολιτικής τους µε περισσότερο ρεαλιστικούς όρους (αρχές δεκαετίας 90): πλήρη ανεξαρτησία ή ειδικό καθεστώς υπό την προστασία του ΟΗΕ για τη ηµοκρατία της Κοσόβα, αναγνώριση καθεστώτος συνιδρυτικής εθνότητας στους Αλβανούς της ΠΓ Μ, µε ευρεία εδαφική αυτονοµία για τις δυτικές αλβανικές περιοχές, µειονοτικά δικαιώµατα που θα περιλαµβάνουν κάποια µορφή αυτοκυβέρνησης, για τους Αλβανούς του Μαυροβουνίου και της Νότιας Σερβίας 55. Σύµφωνα µε αυτή την αλβανική άποψη, ανεξαρτησία θα έπρεπε να δοθεί στην πρώην Αυτόνοµη Επαρχία του Κοσόβου, ενώ οι Αλβανοί του Μαυροβουνίου, της Νότιας Σερβίας και της ΠΓ Μ θα αρκούνταν σε ενισχυµένα µειονοτικά δικαιώµατα ή αυτοδιοίκηση σε περιοχές µε απροσδιόριστα όρια 56. Οι Αλβανοί του Κοσόβου όµως µε τη διεθνοποίηση του ζητήµατός τους αισθάνθηκαν αριθµητικά ισχυρότεροι στην περιοχή και ζητούσαν την ανεξαρτητοποίησή τους από 53 Triantaphyllou D., The Albanian Factor..., op.cit., p.52. 54 Ibid., p.52. 55 Κωφός Ε., Το Κόσοβο και η αλβανική ολοκλήρωση..., ο.π., σσ.37-8. 56 Στο ίδιο, σ.39. 19

τη Σερβία 57. Το πιο ανησυχητικό από αυτά που επεδίωκαν ήταν πως η φωτιά που θα άναβε δε θα περιοριζόταν στο Κόσοβο µόνο, αλλά θα επεκτεινόταν και στις επαρχίες της ΠΓ Μ και κυρίως στο Τέτοβο 58, όπου οι Αλβανοί εκεί ενδέχετο να επεδίωκαν την ένωση µε τη «Μητέρα» Αλβανία ή µε την Κοσόβα (όπως και έγινε το 2001, βλ. παρακάτω). Από τότε (1989) που ο Μιλόσεβιτς άνοιξε τους ασκούς του Αιόλου καταργώντας την αυτονοµία της επαρχίας του Κοσόβου άλλαξαν πολλά, σε σηµείο που το παρελθόν θα φάνταζε ειδυλλιακό µπροστά στο επερχόµενο status quo (1998) 59, µία πρόβλεψη που τελικά βγήκε αληθινή. 57 Εφ.Ελευθεροτυπία, 21/2/99, σ.86. 58 Στο Τέτοβο, λειτουργεί πανεπιστήµιο - κατακόµβη, ενώ στο Γκοστιβάρ κυµάτιζε παράνοµα η αλβανική σηµαία. Οικονοµικός Ταχυδρόµος, Φ.8 (2285), 19/2/98, σ.75. 59 Οικονοµικός Ταχυδρόµος, Φ.11 (2288), 12/3/98, σ.100. 20

4) Η Αλβανία ως το εθνικό κέντρο των Αλβανών από το 1990 και µετά Καθώς οι Αλβανοκοσοβάροι βρέθηκαν σε καθεστώς έκτακτης ανάγκης και οι οµοεθνείς τους της ΠΓ Μ ουσιαστικά αγνοήθηκαν ή αποθαρρύνθηκαν από το κυρίαρχο σλαβοµακεδονικό στοιχείο κατά τη φάση της οικοδόµησης του νεοσύστατου κράτους, οι Αλβανοί των Τιράνων επωµίστηκαν το βάρος να προβάλουν δηµόσια την αξίωσή τους για ενοποίηση µε την Αλβανία όλων των εδαφών στα οποία κατοικούσαν Αλβανοί 60. Η Αλβανοκοσοβαρική αντίδραση στο σερβικό συνταγµατικό πραξικόπηµα ήταν η δηµιουργία ενός παράλληλου συστήµατος διοίκησης χωρίς όµως διεθνή αναγνώριση πέραν ενός ψηφίσµατος αναγνώρισης της αλβανικής Βουλής το οποίο όµως δεν υιοθέτησε η κυβέρνηση των Τιράνων. Πρόκειται πάντως για πολιτειακό θεσµό που απέκτησε την πλήρη αποδοχή των Κοσοβάρων µε ανεπίσηµο δηµοψήφισµα 61, όπου αν και οι Σέρβοι έλεγχαν τα κεντρικά γραφειοκρατικά και διοικητικά κέντρα, ο ιδιωτικός τοµέας της οικονοµίας βρισκόταν ουσιαστικά σε Αλβανοκοσοβαρικά χέρια 62. Αξίζει να αναφερθεί το εντυπωσιακό επίτευγµα των Αλβανών, οι οποίοι εξακολουθούσαν να διατηρούν σε λειτουργία το παράλληλο Πανεπιστήµιο της Πρίστινα, παρά τις εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες 63 µέχρι και το 1996. Η αλβανική ηγεσία στα Τίρανα ακολούθησε πολιτική συµπαράστασης και αλληλεγγύης προς τους «αδερφούς του Κοσόβου». Η σύγχρονη αλβανική διπλωµατία είχε αγάγει, κατά τη διετία 1990-2, το λεγόµενο «κοσοβαρικό ζήτηµα» σε µείζον εθνικό θέµα, αφού στο πλαίσιο της εξυπηρέτησης της µακροπρόθεσµης εξωτερικής 60 Κωφός Ε., Το Κόσοβο και η αλβανική ολοκλήρωση..., ο.π., σ.37. 61 Στο ίδιο, σ.52. 62 Στο ίδιο, σ.53. 63 Στο ίδιο, σ.54. 21

πολιτικής της τάχθηκε επίσηµα όχι µόνο υπέρ της αυτοδιάθεσης των αλβανόφωνων της πρώην Γιουγκοσλαβίας, αλλά υπέρ της συνένωσής τους σε ένα ενιαίο κράτος µε τους Αλβανούς της Αλβανίας, καλλιεργώντας και προβάλλοντας µε τον τρόπο αυτόν «το όραµα - ιδέα της Μεγάλης Αλβανίας». Από την άλλη πλευρά, η στήριξη του καθεστώτος Μπερίσα αποκλειστικά και µόνο από Κοσοβάρους δηµιουργούσε ένα επιπλέον κίνητρο αλληλεγγύης 64. Οι σχέσεις µε τη ηµοκρατία των Σκοπίων κινούνταν σε ικανοποιητικά επίπεδα µε δεδοµένη την εκατέρωθεν αναγνώριση των µειονοτήτων (της αλβανικής στα Σκόπια και της «σλαβοµακεδονικής» στην Αλβανία) και η απόδοση σε αυτές ουσιαστικών µειονοτικών δικαιωµάτων (π.χ. διδασκαλία της «σλαβοµακεδονικής» γλώσσας, αποδοχή λειτουργίας µειονοτικών οργανώσεων κ.α.) 65. Το 1996, ο Adem Demaqi, πρόεδρος του Συµβουλίου Ανθρωπίνων ικαιωµάτων και Ελευθεριών και ηγετική φυσιογνωµία του Κοινοβουλευτικού Κόµµατος, αµφισβήτησε τη µαξιµαλιστική γραµµή του Ρουγκόβα για ανεξαρτησία και πρότεινε τη συµµετοχή του Κοσόβου ως Τρίτη συνιδρυτική δηµοκρατία στην Ο Γ σε ισότιµη βάση µε τη Σερβία και το Μαυροβούνιο, αποδεικνύοντας έτσι τις προθέσεις των Τιράνων να αποσυρθούν από το προσκήνιο µετά την συµφωνία του Ντέιτον (1995). Η νέα κυβέρνηση Νάνο (1997) προχώρησε µάλιστα ένα βήµα προς την αποκατάσταση των σχέσεων µε το Βελιγράδι φανερώνοντας τις τάσεις των πολιτικών ιθυνόντων στην Αλβανία, οι οποίοι υπό το βάρος τεράστιων οικονοµικών και κοινωνικών προβληµάτων στο εσωτερικό, παραιτήθηκαν από το ρόλο του «εθνικού κέντρου» των «απανταχού» Αλβανών. Οι αιµατηρές όµως συγκρούσεις στις αρχές του Μαρτίου του 1998 άλλαξαν ριζικά το σκηνικό. Ο διεθνής παράγοντας από ενδιαφερόµενος θεατής µετατράπηκε πλέον σε ενεργό πρωταγωνιστή. Η κρίση του Κοσόβου (1999) κατάφερε να ενώσει όλες τις πολιτικές παρατάξεις της χώρας. Η αλλαγή της στάσης του Νάνο οφείλεται βέβαια και στους φόβους που ήθελαν τον Μπερίσα να εκµεταλλευόταν το όλο θέµα. Ήταν άλλωστε γνωστή η δραστηριοποίηση του πρώην Προέδρου κατά τη διάρκεια της θητείας του πάνω στο θέµα της προώθησης των αιτηµάτων των αλβανόφωνων των Σκοπίων και των σχέσεών του µε τους ριζοσπαστικούς ηγέτες αυτών - Μενδού Θάτσι και Αρµπέν Τζαφέρι - µε αποτέλεσµα να δηµιουργηθούν εντάσεις στις σχέσεις της 64 Καρανίκα Χ., «Βαθύτερες οι ρίζες της εξέγερσης στην Αλβανία» στον Οικονοµικό Ταχυδρόµο,13/3/97 (2236), σ.49. 22

χώρας του µε την ΠΓ Μ 66, ενώ ασκούσε και επιρροή στους σκληροπυρηνικούς της Πρίστινα. Η Αλβανία βρισκόταν αντιµέτωπη µε µία µεγάλη εθνική πρόκληση. Το ερώτηµα που ίσως τεθεί «θα µπορούσε να απευθύνεται στις πολιτικές δυνάµεις της Αλβανίας και να αφορά στις προσπάθειες τις οποίες κατέβαλαν ή απέφυγαν να καταβάλλουν για λόγους µικροπολιτικής σκοπιµότητας ώστε... να βρισκόταν σε ισχυρότερη θέση και κατά συνέπεια να δύναται να επηρεάσει σε µεγαλύτερο βαθµό τις εξελίξεις 67». 65 «Αλβανία: Απο την αποµόνωση στο προσκήνιο» στο Άµυνα και ιπλωµατία, τ.21, Ιούλιος- Αύγουστος 1992, σ.32. 66 Τριανταφύλλου., «Το Βελιγράδι και η κρίση στο Κόσοβο..., ο.π., σσ.158-9. 67 Ζιώγας Ν., «Αλβανία και ελληνο-αλβανικές σχέσεις» στην Ανασκόπηση Αµυντικής και Εξωτερικής Πολιτικής 98, Η Ελλάδα και ο Κόσµος 1998-9, ΕΛΙΑΜΕΠ, Παρατηρητής, Αθήνα, 1999, σσ.106-7. 23

5) Η διαµόρφωση των πολιτικών ισορροπιών µετα το Κόσοβο (1999) Οι Κοσοβάροι εκτιµούσαν ήδη από το 1998 ότι η «αυτονοµία» τους µέσα στη Γιουγκοσλαβία δεν είχε πια κανένα νόηµα 68, πόσο µάλλον όταν η κατάσταση στο Κόσοβο έγινε περιπλοκότερη από ότι παλαιότερα. Οι Αλβανοκοσοβάροι καταλαβαίνουν πλέον πως η ανεξαρτησία είναι µία απλή εκδοχή. Επίσης κατανοούν πως στον µοντέρνο κόσµο η εθνική κυριαρχία υφίσταται περιορισµούς και είναι προετοιµασµένοι να συµπεριλάβουν περιφερειακές διευθετήσεις µε τις γειτονικές χώρες, συµπεριλαµβανοµένης και της Ο Γ. εν έχουν όµως το παραµικρό ενδιαφέρον για ουσιώδη αυτονοµία ως το τελικό σηµείο της σχέσης τους µε την Ο Γ. Είναι πλέον πεπεισµένοι ότι η διεθνής κοινότητα είναι υποχρεωµένη - µερικοί ισχυρίζονται ότι τους είχαν δοθεί αντίστοιχες εγγυήσεις (Ολµπράιτ/Χόλµπρουκ) - να µετατρέψει την παρούσα de facto ανεξαρτησία σε de jure ανεξαρτησία µετά απο µερικά χρόνια 69. Ένας επιπλέον λόγος για να το πιστεύουν αυτό αποτελούν και τα εξής σηµεία: α) έχουν δικά τους τελωνεία και ταξιδιωτικά έγγραφα και β) µε την παρουσία της KFOR και τη νοµιµοποίηση του ΑΣΚ καθώς και της µετατροπής του σε πολιτική δύναµη για την προστασία της περιοχής έχουν τεθεί τα θεµέλια για την ανεξαρτησία. Οι δυτικοί από τη µεριά τους πιστεύουν ότι ένα ανεξάρτητο Κόσοβο µπορεί να οδηγήσει στη δηµιουργία της «Μεγάλης Αλβανίας», επιδρώντας σα ντόµινο στη Βαλκανική 70, ξεχνώντας όµως, ότι, µέχρι την πτώση του Μιλόσεβιτς συνέβαλαν οι ίδιοι στην τροφοδότηση σεναρίων περί ανεξαρτησίας καθώς πολλά κέντρα εξουσίας που 68 Οικονοµικός Ταχυδρόµος, Φ 11 (2288), 12/3/1998, σ.100. 69 Reaction in Kosovo to Kostunica s victory in International Crisis Group (ICG) Balkans briefing paper, www.crisisweb.org, 10/10/00, p.10. 70 Sarlis P., The break-up of Yugoslavia, op.cit., p.242. 24

επηρεάζουν την αµερικανική εξωτερική πολιτική αποκαλούν την περιοχή ως Kosova 71. Ορόσηµο στις εξελίξεις αυτές αποτελεί η τροµοκρατική επίθεση στις ΗΠΑ, στις 11/9/01, όπου η ενεργοποίηση για πρώτη φορά του άρθρου 5 του ΝΑΤΟ ανάγκασε τους Αλβανοµακεδόνες να ακολουθήσουν τη συµφωνία της Αχρίδας που υπέγραψαν τον Αύγουστο του 2001 και να συµµορφωθούν µε τις υποδείξεις της διεθνούς κοινότητας. Η δήλωση όµως του Προέδρου Μπούς σχετικά µε τη συντόµευση 72 της παραµονής της πολυεθνικής δύναµης καθώς και καθυστερήσεις που έχουν δηµιουργηθεί σχετικά µε την αντικατάσταση αυτής µε τη δύναµη ταχείας επέµβασης που ετοιµάζει η ΕΕ δηµιουργούν επιπλέον προβλήµατα. 5.1) Αλβανία και Κόσοβο Περισσότερο ο αντιπολιτευόµενος Μπερίσα και λιγότερο οι κυβερνώντες σοσιαλιστές του Παντελί Μάικο υπενθύµιζαν ότι ο αριθµός των οµογενών Αλβανών σε γειτονικές χώρες είναι ο ίσος µε τον ίδιο τον πληθυσµό της Αλβανίας. Το εθνικό δόγµα που εξέδωσε η Ακαδηµία Επιστηµών των Τιράνων, το εκέµβριο του 1998, µιλούσε περί αυτονοµήσεως των Αλβανών του Μαυροβουνίου και των Σκοπίων, ενώ σε συνέδριο του δηµοκρατικού κόµµατος συζητήθηκε σοβαρά η πρόταση για τη δηµιουργία Συνοµοσπονδίας µε αυτόνοµες αλβανικές περιοχές στα γειτονικά κράτη 73. Ο Παντελί Μάικο επέµενε στην κοινή γραµµή όλων των αλβανικών παρατάξεων για διάλογο µε το Βελιγράδι και ειρηνική επίλυση της κρίσης 74. Σε συνάντησή του µε το Σαλί Μπερίσα διακηρύχθηκε η ενιαία στάση στο ζήτηµα. Θέση της αλβανικής κυβέρνησης ήταν ότι έπρεπε να εκφραστεί η βούληση του λαού του Κοσόβου χωρίς απαραίτητα να απαιτείται αλλαγή συνόρων. Χαρακτηριστικό αυτής της γραµµής αποτελούσε το γεγονός πως αν γινόταν εκείνη την περίοδο ένα δηµοψήφισµα µε ερώτηµα την ένωση µε την Αλβανία η συντριπτική πλειοψηφία θα ήταν αρνητική, πράγµα που καταδεικνύει τη διαφορά µεταξύ των Αλβανών µε τους 71 Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί ο δικτυακός χώρος του ΝΑΤΟ όπου τόνιζε αυτήν την ονοµασία µέχρι τη νίκη του Κοστούνιτσα στην Ο Γ, αλλά και διάφορα forum. Albania Forum: Third meeting, Washington D.C., 24/8/00 in CSIS, Eastern Europe Project, www.csis.org, p.1. Ενίοτε και ο δικτυακός χώρος του ΥΠΕΞ των ΗΠΑ το αναφέρει έτσι. Πρόσφατη είναι η περίπτωση συνεδρίου που οργανώθηκε στην Ουάσινγκτον τον Νοέµβριο του 2002. CSIS East European Studies, National Albanian American Council, The Dayton Peace Accord Project, The Future of Kosova, International Conference, Washington D.C., November 19 2002. 72 Μέχρι το τέλος του 2002 τα αµερικανικά στρατεύµατα θα αποτελούν περίπου το 15% της πολυεθνικής δύναµης. Meyer E.S., U.S. Policy Toward the Former Yugoslavia..., οp.cit., p.7. 73 Χολεβάς Κ., «Ασκός Αιόλου ανοίγει στη Σερβία..., ο.π., σ.23. 25

Αλβανοκοσοβάρους, που µπορεί µεν να µιλούσαν την ίδια γλώσσα, στην πραγµατικότητα όµως πρόκειται για ουσιωδώς διάφορους λαούς. Οι σοβαρές διαφορές που υπήρχαν - και υπάρχουν - έκαναν την πλειονότητα των Αλβανών να πιστεύει ότι µία ενδεχόµενη ενσωµάτωση του Κοσόβου στην Αλβανία θα οδηγούσε τη χώρα σε εµφύλιο πόλεµο 75. Κατά τις συνοµιλίες στο Ραµπουγιέ (1999) ο πρωθυπουργός της Αλβανίας αµέσως µετά την επίσκεψή του στις ΗΠΑ είχε δηλώσει πως θα σχηµατιστεί ένα µέτωπο αυτοάµυνας από όλους τους Αλβανούς των Βαλκανίων σε περίπτωση που ναυαγούσαν οι διαπραγµατεύσεις 76. Η Αλβανία όπως και ο διεθνής περίγυρος γνώριζαν ότι το Κόσοβο θα εκραγεί καθώς ήταν γενική η διαπίστωση ότι οι δύο κοινότητες δεν µπορούσαν να συνυπάρξουν. Όµως η κυβέρνηση της Αλβανίας δεν µπορούσε να διεκδικήσει τον έλεγχό του και την ανάληψη του µητροπολιτικού ρόλου καθώς τα εσωτερικά προβλήµατα την εµπόδιζαν να ελέγξει ακόµα και τα ίδια της τα εδάφη 77. Έτσι κατά τη διάρκεια του πολέµου στο Κόσοβο (1999), η Αλβανία προσεφέρθη για υποδοχή προσφύγων, δηµιουργώντας µία ιδιόµορφη σχέση µε τους Αλβανούς του Κοσόβου, µίας σχέσης µάλλον οικονοµικής παρά εκείνης του εθνικού κέντρου. Με στόχο λοιπόν να µονιµοποιήσουν τα κέρδη που εµφανίστηκαν κατά τη διάρκεια του πολέµου - την «απελευθέρωση» του Κοσόβου από τους κανόνες του Βελιγραδίου - οι Αλβανοί και των δύο πλευρών του Κοσόβου επιθυµούν να χαλαρώσουν την οικοδοµική διαίρεση µεταξύ Αλβανίας και Κοσόβου. Η βελτίωση των συγκοινωνιών και επικοινωνιών στόχο έχει να προσφέρει στο Κόσοβο πρόσβαση στην Αδριατική βοηθώντας στην ανακούφιση της χρόνιας ανεργίας στις βόρειες περιοχές της Αλβανίας και επαναδηµιουργώντας παραδοσιακούς εµπορικούς δεσµούς µεταξύ κάποιων πόλεων των δύο πλευρών των συνόρων. Τα Τίρανα γνωρίζουν ότι η οικονοµική διατηρησιµότητα της βόρειας Αλβανίας εξαρτάται από τη χαλάρωση των συνόρων µεταξύ Αλβανίας-Κοσόβου. Η αλβανική κυβέρνηση κάνει ότι είναι δυνατόν για να συνδέσει την Αλβανία µε το Κόσοβο µέσω οδικού δικτύου και σιδηροδροµικής γραµµής, έτσι ώστε να µη απαιτείται γιουγκοσλαβική συναίνεση από εµπορικούς και 74 ιαµαντής Τ., «Οι κυρίαρχοι του παιχνιδιού», Εφ.Ελευθεροτυπία, 17/1/99, σ.18. 75 Κουζινόπουλος Σ., «Άλλο Αλβανός και άλλο...κοσοβάρος», Εφ.Το Βήµα, 24/1/99, σ.α31. 76 Αδάµ Κ., «Το Βελιγράδι προτείνει απευθείας διαπραγµατεύσεις», Εφ.Ελευθεροτυπία, 10/2/99, σ.13 και Εφ.Ελευθεροτυπία, 21/2/99, σ.21. 77 Μανωλίτση Ασηµίνα, «Αλβανία..., ο.π., σ.39. 26

επικοινωνιακούς φορείς της Σερβίας 78. Τον Αύγουστο του 1999, ο τότε πρωθυπουργός της Αλβανίας Παντελί Μάικο τόνισε πως η ανάπτυξη δεσµών µεταξύ Αλβανίας και Κοσόβου αποτελεί υψηλή προτεραιότητα της κυβέρνησής του 79. Η Αλβανία ελπίζει πως ο φτωχός Βορράς της χώρας θα επωφεληθεί µε την ενίσχυση των εµπορικών συναλλαγών µε το Κόσοβο 80. Κοινό αίτηµα Αλβανών και Κοσοβάρων ηγετών υπήρξε η βελτίωση των οδικών και σιδηροδροµικών επικοινωνιών µε το υρράχιο, το οποίο ενδέχεται να προωθήσει το εµπόριο από το εσωτερικό των Βαλκανίων στην Αδριατική 81. Τέτοιες κινήσεις, ωστόσο, µεταφράζονται από µερικούς γείτονες της Αλβανίας ως τα πρώτα βήµατα της διαδικασίας ίδρυσης µίας «Μεγάλης Αλβανίας». Αυτό το ενδεχόµενο το αρνούνται οι Αλβανοί και οι Κοσοβάροι ηγέτες οι οποίοι παρά την επίγνωση της λαχτάρας των εθνών τους, κάποια στιγµή στο µέλλον, να δουν την ένωση όλων των Αλβανών σε ένα κράτος, αναγνωρίζουν πως στο ορατό µέλλον οι Αλβανοί της Αλβανίας, θα έχουν διαφορετικά και πολύ πιο σηµαντικά θέµατα να διευθετήσουν από εκείνα που αγγίζουν την πρώην Γιουγκοσλαβία 82. Ως συνέπεια της κρίσης του Κοσόβου (1999) η Αλβανία αντιλαµβάνεται ότι έχει ένα σηµαντικό ρόλο να παίξει προωθώντας µηχανισµούς εθνικής υποστήριξης για τους Αλβανοκοσοβάρους 83. Οι Αλβανοί είτε µιλάµε για Γκέκηδες είτε για Τόσκηδες, δηµοκράτες ή σοσιαλιστές, συµφωνούν στο γεγονός ότι το Κόσοβο πρέπει να ανακηρύξει την ανεξαρτησία του από την Ο Γ. Η µόνη ασυµφωνία έγκειται στο ζήτηµα του σωστού χρόνου και των µέσων που θα χρησιµοποιηθούν, µε τους βόρειους να απαιτούν άµεση ανεξαρτησία και τους νότιους να ενστερνίζονται την άποψη ότι το Κόσοβο πρέπει να παραµένει προτεκτοράτο του ΝΑΤΟ µέχρι οι ανταγωνιζόµενες αλβανικές πολιτικές φατρίες να µπορούν να εγγυηθούν µετάβαση της εξουσίας ακολουθούµενη από εκλογές 84. Ο Νάνο προχώρησε διαφορετικά - τον Οκτώβριο του 1999 ως πρόεδρος πλέον του Σοσιαλιστικού κόµµατος της Αλβανίας - προτείνοντας να αντιµετωπιστούν το Κόσοβο, η Αλβανία, η Ελλάδα και η ΠΓ Μ ως µέρη της Ευρώπης, όπου θα υπάρχει ένας ενιαίος χώρος ελεύθερης µετακίνησης, 78 Albania: State of the Nation in International Crisis Group (ICG) Balkans Report, www.crisisweb.org, 1/3/00, p.10 79 Ibid., p.11. 80 Ibid. 81 Ibid. 82 Ibid., p.2. 83 Ibid., p.27. 84 Ibid., p.26. 27

καθότι η χωριστή ένωση τµηµάτων της Βαλκανικής µεταξύ τους θα οδηγούσε σε νέους πολέµους αντί σε ειρήνη 85. «Εγκαταλείψαµε την ιδέα της «Μεγάλης Αλβανίας» και τη µετατρέψαµε σε µία ιδέα περί µεγάλων Βαλκανίων που θα ενσωµατωθούν στην ΕΕ» είχε πει κατά την οµιλία του σε γεύµα που διοργανώθηκε στο πλαίσιο διεθνούς συνεδρίου για την ανασυγκρότηση των Βαλκανίων που πραγµατοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη 86 ένα µήνα αργότερα. Η προσέγγιση αυτή βρίσκεται σε σωστό δρόµο. Τα κίνητρα όµως, κατά την άποψή µας, δεν πείθουν, καθώς µε αυτό τον τρόπο οι αλβανικοί λαοί θα βρίσκονται συνεχώς υπό κοινό προσανατολισµό µη λησµονώντας όµως ποτέ ότι αποτελούν ένα διαιρεµένο έθνος. Η αλβανική κυβέρνηση εξέφρασε και ανοιχτά ότι δεν υποστηρίζει ακραίες ιδέες συγκεκριµένων πολιτικών οµάδων του αλβανικού πληθυσµού της Kosova 87. Υπολογίζει δε περισσότερο στη σταθερότητα που επιθυµεί να δηµιουργήσει µε τις τοπικές εκλογές για να έχει και την στήριξη της ύσης και να µην κάνει τα ίδια λάθη µε το παρελθόν 88. Η σταθερότητα στην Αλβανία είναι σηµαντική ώστε να επιτύχει η προσπάθεια της διεθνούς κοινότητας στο Κόσοβο και στην υπόλοιπη ζώνη του Συµφώνου Σταθερότητας 89. Η αλβανική κυβέρνηση και ο λαός έδειξαν αυτή την προτίµηση στη δηµοκρατική αναµόρφωση κάνοντας επιτυχηµένες δηµοτικές εκλογές και αποκαθιστώντας την ηρεµία στη δηµόσια ζωή 90, ενώ το ίδιο συµπέρασµα φάνηκε και στις βουλευτικές εκλογές του Ιουνίου 2001 ιδιαίτερα µε τα εσωτερικά προβλήµατα που αντιµετωπίζει η χώρα. Η Αλβανία επιθυµεί την ευρωατλαντική προοπτική η οποία δεν αφήνει περιθώρια εξάσκησης αλυτρωτικής πολιτικής και υποχρεώνει σε συνεργασία µε τους γείτονες 91. 85 Μποζανίνου Τ., «Συνέντευξη µε το Φάτος Νάνο», Εφ.Το Βήµα, 31/10/99, σ.α20. 86 «Νάνο: όχι στη Μεγάλη Αλβανία, ναί στα µεγάλα Βαλκάνια», Εφ.Ελευθεροτυπία, 4/11/99, σ.13 87 Albania Forum: Third meeting, Washington D.C., 24/8/2000 in CSIS, Eastern Europe Project, www.csis.org, p.1. 88 Albania s local elections: A test of stability and democracy, op.cit., p.1. 89 Ibid., p.11. 90 Albania Forum: Fourth meeting, Ambassador of the USA in Albania, Washington D.C., 23/10/00 in CSIS, Eastern Europe Project, www.csis.org, p.1. Ωστόσο πολλά χρειάζονται ακόµη για να ενισχυθούν οι δηµοκρατικοί θεσµοί. 91 Σύµφωνα µε πληροφορίες, ο αρµόδιος Επίτροπος της ΕΕ για τις Εξωτερικές Σχέσεις, Κρίς Πάτεν, ήρθε σε επαφή µε την αλβανική ηγεσία για να διαµορφωθεί το πλαίσιο πάνω στο οποίο θα ξεκινήσουν 28