ΣΥΝΤΑΓΕΣ ΚΑΙ ΓΕΥΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Δεμένες με ιστορία και ιστορίες...

ΣΥΝΤΑΓΕΣ ΚΑΙ ΓΕΥΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Δεμένες με ιστορία και ιστορίες... Διεθνής Ένωση Νεοελληνιστών «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΙΑ» ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2013

ΣΥΝΤΑΓΕΣ ΚΑΙ ΓΕΥΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Δεμένες με ιστορία και ιστορίες... Συλλογικό έργο ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ NATALYA SOSYEDKA ROBERTO ΑNDRÉS SOTO JOSÉ DUMAS ΕΞΩΦΥΛΛΟ, ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ ΕΚΤΥΠΩΣΗ Τ. 2310 203566 www.copycity.gr ISBN 978-618-80769-0-7 Η ευθύνη για τα κείμενα και τις εικόνες του κάθε κεφαλαίου ανήκει στους αντίστοιχους συγγραφείς. 2013 Διεθνής Ένωση Νεοελληνιστών «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΙΑ» & Σωματείο Διεθνών Σχέσεων και Πολιτιστικών Ανταλλαγών Καλύμνου-Αθήνας.

Αφιερώνουμε αυτό το βιβλίο στο Σωματείο Διεθνών Σχέσεων και Πολιτιστικών Ανταλλαγών ΚΑΛΥΜΝΟΥ - ΑΘΗΝΑΣ και στην Πρόεδρό του κ. Μαρία Θεοδωρίδου για τη διάδοση της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικού πολιτισμού ανά τον κόσμο. Στην 20 η επέτειο της διεθνούς προσφοράς και εθνικής δραστηριότητας του Σωματείου. Διεθνής Ένωση Νεοελληνιστών ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΙΑ

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Η Φιλία Πόσες έννοιες χωράει αυτή η λέξη, μικρές και μεγάλες, σημαντικές και λιγότερο σημαντικές. Όσοι άνθρωποι υπάρχουν στη Γη, τόσοι και οι ορισμοί της Η πλειοψηφία όμως μάλλον συμφωνεί ότι η Φιλία αποτελεί αναπόσπαστο συστατικό της χαράς της ύπαρξης! Όλοι οι συγγραφείς του βιβλίου αυτού αποτελούν δραστήρια μέλη της «Ελληνικής Φιλίας», της Διεθνούς Ένωσης Νεοελληνιστών, η οποία μετουσιώθηκε στην Κάλυμνο. Όλοι τους είναι Φιλέλληνες, λάτρεις του Ελληνικού Πολιτισμού και της Ελληνικής σκέψης με καταγωγή από πλήθος διαφορετικών εθνών του κόσμου, που μοιράζονται τις σκέψεις τους, τις απόψεις τους και τις συνταγές τους στα ελληνικά. Όλοι κάνουν την προσπάθεια, κατευθείαν στα ελληνικά, να παρουσιάσουν τις χώρες τους, τον πολιτισμό τους και την κουζίνα τους. Με αυτόν τον τρόπο σας δίνουν το ένα χέρι τους για μια φιλική χειραψία ενώ με το άλλο σας κερνάνε τις νοστιμιές του τόπου τους. Στη Φιλία, όπως και στη συνταγή οποιουδήποτε φαγητού, μεγάλο ρόλο παίζει το μέτρο. Οι ερασιτέχνες συγγραφείς κρατάνε ισορροπίες προσφέροντας μια γεύση από την ιστορία, τη λογοτεχνία, τη μαγειρική, τη λαογραφία, την παράδοση των χωρών τους. Σας ξεναγούν σύντομα και περιεκτικά στις πατρίδες καταγωγής τους. Σας κάνουν το τραπέζι και, ως εξαιρετικοί οικοδεσπότες, σας διασκεδάζουν με τα τραγούδια, με τις παροιμίες, με τα αινίγματα, με τα ποιήματα, με τα παραμύθια τους και πάντα έχουν για την Ελλάδα «τους» ένα καλό λόγο και φιλική διάθεση! Απολαύστε! Natalya Sosyedka

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΑΙΓΥΠΤΟΣ ΒΡΑΖΙΛΙΑ. ΓΕΩΡΓΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΙΣΠΑΝΙΑ ΙΤΑΛΙΑ.. ΛΕΤΟΝΙΑ. ΝΟΡΒΗΓΙΑ.. ΟΥΓΓΑΡΙΑ ΟΥΚΡΑΝΙΑ.. ΡΟΥΜΑΝΙΑ ΡΩΣΙΑ ΣΕΡΒΙΑ.. ΤΥΝΗΣΙΑ.. ΧΙΛΗ 7 13 18 22 30 34 39 48 51 54 59 73 77 81 86 91

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η είσοδος του Πρίαμου στη σκηνή του Αχιλλέα για να ζητήσει την εξαγορά της σορού του αγαπημένου του γιου, εκτός απ το να συγκινήσει τους αναγνώστες και τους θαυμαστές της Ιλιάδας, εκθέτει ένα από τα πιο χαρακτηριστικά στοιχεία του Έλληνα, όπως ήταν πριν 3 χιλιετίες, και συνεχίζει να φωτίζει τον τρόπο ζωής των Ελλήνων του σήμερα και το πώς αντιλαμβάνονται τη ζωή. Γιατί; Είναι πιθανό να συναντήσει κανείς στοιχεία κοινά μεταξύ του Έλληνα ειδωλολάτρη της εποχής του Σόλωνα ή του Πυθαγόρα, του χριστιανού της εποχής του Ιουστινιανού ή του μεταγενέστερου Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, του Έλληνα των 400 χρόνων οθωμανικής κυριαρχίας και του Έλληνα των ημερών μας; Ακόμη κι αν λάβουμε υπόψη τις τεράστιες διαφορές που χωρίζουν τη μία εποχή από την άλλη, τις επιρροές από ξένες κουλτούρες κατά την πάροδο του χρόνου και τη μοναδικότητα κάθε περιόδου της ιστορίας, αν συγκεντρώσουμε την προσοχή μας όσο παράξενο κι αν φαίνεται στο στόμα των Ελλήνων, μπορούμε όχι μόνο να εμβαθύνουμε στον καθορισμό της ιδιότητας του να είσαι Έλληνας, αλλά ταυτόχρονα να αναγνωρίσουμε κοινά στοιχεία που επιτρέπουν να διαβεβαιώσουμε ότι παρ' όλες τις διαφορές, με χιτώνα ή με τζιν, ο ελληνισμός είναι ένας και μοναδικός. Ο Πρίαμος τόλμησε αυτό που κανένας άνθρωπος στη γη δεν είχε τολμήσει, μας επισημαίνει ο Όμηρος, να φέρει στο στόμα του το χέρι του φονιά των παιδιών του. Ο Πρίαμος ζητάει συμπόνια, θέλει μόνο να επιστρέψει το άψυχο σώμα του Έκτορα, του καλύτερου από τα παιδιά του και του μόνου ικανού να υπερασπιστεί την Τροία, θέλει να αποδώσει τις αρμόζουσες νεκρικές τιμές στο παιδί του και να τον τιμήσει ως ήρωα της πατρίδας του. Μπαίνει χωρίς να γίνει αντιληπτός, ξεγελώντας τους φύλακες του Αχιλλέα, στην σκηνή του γιου του Πηλέα, του καλύτερου των Ελλήνων, του αήττητου. Παρά την προχωρημένη του ηλικία, ο Πρίαμος δεν τον φοβάται. Ξέρει ότι μόνο ο λόγος μπορεί να πείσει τους επιφανείς άντρες και βασίζεται σε αυτόν. Ο Αχιλλέας α- κόμη θλιμμένος εξαιτίας του θανάτου του καλύτερού του φίλου Πάτροκλου από τα χέρια του Έκτορα αυτός ο φονιάς των ανδρών, απολαμβάνει την ξέφρενη απόλαυση της εκδίκησης, αφού έχοντας νικήσει τον Έκτορα σε προσωπική μονομαχία, δένει το άψυχο σώμα του στο άρμα της μάχης και το σέρνει κατ επανάληψη γύρω από την Τροία, ταπεινώνοντάς τον μπροστά στα σαστισμένα μάτια των Τρώων. Η συνάντηση πρόσωπο με πρόσωπο ανάμεσα στην νεότητα, τη δύναμη και τον ηρωισμό του Αχιλλέα και τα γηρατειά, την αδυναμία και τη σοφία του Πρίαμου η ανυπομονησία του νέου και η ηρεμία του γέροντα μας τοποθετούν μπροστά σε ένα από τα πιο συγκινητικά αποσπάσματα της Ιλιάδας, του Ελληνισμού και της παγκόσμιας λογοτεχνίας. 7

Ο Πρίαμος μιλάει με ειλικρίνεια και μαεστρία. Από το στόμα του αναδύεται ένας λόγος γλωσσολογικά σωστός, ρητορικά αποτελεσματικός, αισθητικά κομψός και ηθικά ειλικρινής. Ζητά από τον Αχιλλέα μια πράξη ανθρωπιστική, να του επιστρέψει το σώμα του γιου του. Του θυμίζει την αξία της ζωής και του θανάτου, του ηρωισμού, της συμπόνιας Τον πείθει σχετικά με την ιερότητα των οικογενειακών δεσμών και την ευγένεια της πατρότητας. Ο Πρίαμος φέρνει στην μνήμη του Αχιλλέα τον πατέρα του, Πηλέα, γέρο και σεβάσμιο όπως ο ίδιος, που με ανυπομονησία και προσδοκία αναμένει την επιστροφή του αγαπημένου του γιου. Ο Πρίαμος αντίθετα, που είχε τόσους και σπουδαίους μάλιστα, εκμυστηρεύεται στον Αχιλλέα ότι κανείς δεν του έμεινε πια, εφόσον ο καλύτερος όλων, ο Έκτορας ο υπερασπιστής της Τροίας, έχει σταλεί στον Άδη από τον ίδιο τον Αχιλλέα. Ο Πηλέας ζει με την προσδοκία της επανένωσης με τον Αχιλλέα, ο Πρίαμος αντίθετα ξέρει ότι ο Έκτορας κείτεται νεκρός στην σκηνή του Αχιλλέα και ότι δεν μπορεί να προσδοκά μέλλον για το παιδί του. Γι αυτό ζητάει χωρίς να χάσει την αξιοπρέπειά του, μόνο ένα πράγμα: έλεος επέστρεψέ μου το σώμα του γιου μου για να ταφεί. Το απόσπασμα είναι χωρίς αμφιβολία ένα παγκόσμιο κομμάτι της ρητορικής και ένα δείγμα των κλασικών αξιών που ο Όμηρος υπερασπίζεται και πάνω στις οποίες στηρίζεται η χιλιετής ελληνική κουλτούρα. Δεν έχει σημασία μόνο το περιεχόμενο του μηνύματος του Πρίαμου, αλλά επίσης ο τρόπος με τον οποίο το εκθέτει μπροστά στον γιο του Πηλέα. Ο Αχιλλέας δεν αναλογίζεται μονάχα το πρόβλημα που του παρουσιάζει ο Πρίαμος, αλλά εκτιμά ακόμη την ομορφιά του λόγου του ηλικιωμένου. Οι λέξεις του είναι η καλύτερη αντανάκλαση της ψυχής του και μέσω αυτών ο Αχιλλέας, όπως επίσης και ο αναγνώστης της Ιλιάδας, μπορεί να εισαχθεί στον εσωτερικό κόσμο του συνομιλητή του, και κοιτάζοντας αυτόν τον ίδιο, επίσης στον δικό του. Έτσι λοιπόν, αποφασίζει να αλλάξει τον ρου των γεγονότων και δέχεται να επιστρέψει το σώμα του εχθρού του. Ωστόσο, αφού το ανακοινώσει στον Πρίαμο, θεωρεί ότι ήδη έχει καταναλωθεί αρκετός χρόνος για τον λόγο. Σκέφτεται ότι αυτό που έπρεπε να ειπωθεί έχει ήδη λεχθεί και τότε θυμάται, εν μέσω σοβαρών τεκταινόμενων, κρατώντας από το χέρι τον σεβαστό Πρίαμο που κλαίει για τον γιο του, στο πλαίσιο μιας σκηνής δακρύων, αναμνήσεων, νοσταλγίας, ανθρώπινων αρετών ότι είναι ώρα για φαγητό και, καθώς οι άντρες δεν τρώνε μόνοι, είναι τέτοια η συνθήκη ώστε να μοιραστεί το τραπέζι ακόμα και με τον εχθρό του. Δίνει την εντολή και αμέσως σφάζουν μερικά πρόβατα, τα ετοιμάζουν με τέχνη και ξεκινάει η γιορτή. Ο Αχιλλέας και ο Πρίαμος καταλήγουν να τρώνε μαζί Τα ίδια στόματα που λίγες στιγμές πριν υπηρετούσαν την έκφραση της ψυχής και επέτρεπαν την έξοδο αυτής μέσω του λόγου, τώρα ξανανοίγουν, αλλά για να επιτρέψουν την εισαγωγή των εκλεκτών εδεσμάτων με τα οποία ο Αχιλλέας τιμά τον καλεσμένο του. Έτσι, όπως η ομιλία, επίσης και το φαγητό θεωρεί- 8

ται ως τέχνη. Η φύση μπαίνει στο σώμα του ανθρώπου για να το θρέψει και να το γεμίσει ζωή και η γλώσσα, η ίδια που αρθρώνει την ομιλία, η μητέρα της ρητορικής όπως και της μαγειρικής τέχνης, την υποδέχεται και την απολαμβάνει. Η μπουκιά και η λέξη, το συμπόσιο και ο λόγος σώμα και ψυχή, θνησιμότητα και αθανασία, αμφότερες οι πραγματικότητες έχουν ως όχημα το στόμα. Εν μέσω αυτής της κλασικής αντίληψης, ο Χριστιανισμός γίνεται δεκτός με ευλάβεια. Το μήνυμα της αιώνιας σωτηρίας ξεπερνούσε τον αυστηρό και απελπιστικό Άδη των αρχαίων, ο παγκόσμιος και όχι εθνικός χαρακτήρας του δόγματος ερμήνευε το οικουμενικό πνεύμα της κουλτούρας των Ελλήνων από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο θεωρητικός μονοθεϊσμός των φιλοσόφων γινόταν πράξη και αποκτούσε προσωπικά χαρακτηριστικά Όπως καλά γνωρίζουμε, δεν καθυστέρησαν πολύ χρόνο οι Έλληνες για να μετατραπούν σε χριστιανούς. Από τον πρώτο αιώνα ήδη οι περισσότεροι κάτοικοι της ανατολικής μεσογείου που μιλούσαν ελληνικά δήλωναν χριστιανοί και συμμετείχαν στις τελετουργίες της νέας θρησκείας. Η ζωή αποκτούσε νέους ρυθμούς. Το ημερολόγιο ταξινομήθηκε σύμφωνα με τις θρησκευτικές εορτές και έχοντας ως αρχικό άξονα τη γιορτή του Πάσχα. Οι Έλληνες έκαναν δικό τους τον χριστιανισμό αποδεχόμενοι τον λόγο των ιεραποστόλων πρώτα, αλλά και του ίδιου του Θεού έπειτα. Βαθύ αντίκτυπο είχαν από τότε και συνεχίζουν να έχουν τα λόγια του Αγίου Ιωάννη En a)rcv= h)=n o( Lo/goj, kai\ o( Lo/goj h)=n pro\j to\n Qeo/n, kai\ Qeo\j h)=n o( Lo/goj. (Ιω., 1,1) Ο Θεός είναι ο λόγος, ο δρόμος, η αλήθεια και η ζωή. Και αυτός που ενσαρκώνει την Αλήθεια, ο Χριστός, έγινε άνθρωπος και προσφέρθηκε ψυχή τε και σώματι στους ανθρώπους για τη σωτηρία τους. Η λειτουργική πράξη της Θείας Ευχαριστίας συγκινεί βαθύτατα τους Έλληνες προσήλυτους των πρώτων αιώνων, τους μεταγενέστερους αλλά και τους τωρινούς. Ο Ιησούς καθαγιάζει μέσω του λόγου το ψωμί και το κρασί, ο λόγος μεταμορφώνει και έπειτα προσφέρεται σαν τροφή της ζωής μέσω της μετάληψης. Η υπερφυσική τελετουργία του αγιασμού (λόγος) και της μετάληψης (τροφή), συμφωνούν με την κλασική αντίληψη του στόματος και της γλώσσας... o( trw/gwn mou th\n sa/rka kai\ pi/nwn mou to\ ai(=ma e)/cei zwh\n ai)w/nion, kai\ e)gw\ a)nasth/sw au)to\n e)n tv= e)sca/tv h(me/ra. (Ιω., 6,54 Κατά τη διάρκεια των αιώνων της Αυτοκρατορίας του Βυζαντίου η ελληνική γλώσσα συνέχισε να είναι το όχημα της σκέψης, της επιστήμης και της επικοινωνίας, όχι μόνο των Ελλήνων, αλλά επίσης και των υπόλοιπων συνδεδεμένων λαών με το κράτος της Κωνσταντινούπολης. 9

Η λογοτεχνία, η επιστήμη και η εκπαίδευση της νεολαίας εκτός από την καλλιέργεια της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, φαινόμενο χάρη στο οποίο τη διατηρούμε μέχρι σήμερα, επέτρεψαν την ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας σε διαφορετικά επίπεδα, γεγονός που εδραίωσε τη χρήση της και εγγυήθηκε την επιβίωσή της. Ενώ άλλες σημαντικές γλώσσες της αρχαιότητας μετατράπηκαν σε νεκρές γλώσσες, τα Ελληνικά συνέχισαν να ζουν και να ακούγονται στην αυτοκρατορική αυλή, στην Αγία Σοφία, στον ιππόδρομο, στο Χρυσό Κέρας και στο σπίτι, γύρω από την οικογενειακή εστία, χιλιάδων ανθρώπων από την Ασία μέχρι τις ιταλικές ακτές, από την Αίγυπτο μέχρι τα Βαλκάνια Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία προσέδωσε ζωτική σημασία στην παιδεία. Τα παιδιά στο Βυζάντιο εκπαιδεύονταν στα Ελληνικά, ακολουθώντας το επιμορφωτικό πρόγραμμα του αρχαίου Ισοκράτη, την ελληνιστική παράδοση και τη ρωμαϊκή κληρονομιά των Κλασικών Σπουδών. Ο Λόγος, ο οποίος δε λαμβάνεται μόνο ως απλό μέσο επικοινωνίας ανάμεσα στους ανθρώπους, αλλά πρωτίστως ως όχημα σκέψης, ως ιδιότητα που επιτρέπει την άσκηση της ανθρώπινης νοημοσύνης και την διαφοροποίηση ανάμεσα σε άνθρωπο και ζώο, ο λόγος λοιπόν, συντηρητικός και τολμηρός, φύλακας της παράδοσης και κατασκευαστής του μέλλοντος, τελούσε υπό προστασία. Δεν είναι παράξενο ότι από τους πρώτους αιώνες της Αυτοκρατορίας μέχρι και τους τελευταίους κάτω από την τουρκική απειλή, οι αυτοκράτορες ήταν ειδικά εκπαιδευμένοι στην χρήση του λόγου. Ο παραινετικός λόγος, εμπεριέχοντας περισσότερο κριτική παρά έπαινο, αποτέλεσε μία βασική δίοδο έκφρασης και συμμετοχής των διανοουμένων στη σφαίρα της πολιτικής. Αυτή είναι η περίπτωση του Συνέσιου Κυρήνης ενώπιον του αυτοκράτορα Αρκάδιου, του Αγαπητού Διακόνου ενώπιον του Ιουστινιανού, ή του Εμμανουήλ Β Παλαιολόγου, προς τον υιό του Ιωάννη, πατέρα του τελευταίου Βυζαντινού Αυτοκράτορα. Μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης και κατά την διάρκεια 400 ετών, ο ελληνικός λόγος υποτάχθηκε στην πιο σκληρή δοκιμασία της ιστορίας του. Έπαψε να είναι επίσημος και πλειοψηφικός, στερήθηκε την ύπαρξη ενός κράτους που να τον αναγνωρίζει επίσημα και να τον προστατεύει. Ωστόσο, στην οικειότητα του άβατου ενός μοναστηριού ή της οικογενειακής κουζίνας συνέχισε να καλλιεργείται. Για μία ακόμη φορά στην ιστορία της Ελλάδας η γλώσσα είναι ο πρωταρχικός παράγοντας της πολιτισμικής ταυτότητας και της συμμετοχής σε μια ανθρώπινη κοινότητα που υπερβαίνει τις εκάστοτε συγχρονικές συγκυρίες. Όποιος έχει την τύχη να γνωρίσει την Ελλάδα και να συμβιώσει με Έλληνες, μπορεί να επιβεβαιώσει το πώς αυτές οι παγκόσμιες αξίες διατηρούν ακόμη και σήμερα μια εξαιρετικά δυνατή ισχύ, η οποία όχι μόνο μαρτυρεί την επιβίωση χιλιετών παραδόσεων, αρχαίων και βυζαντινών, αλλά επιτρέπουν επιπλέον στον Έλληνα του σήμερα 10

να διατηρεί την αίσθηση συμμετοχής σε μια κοινότητα πνευματική μεγάλης διάρκειας που τον προικίζει με μια αυθεντική ανεκτικότητα στις διαφορές και τις αλλαγές, έτσι όπως μια στερεή και βαθιά ριζωμένη πίστη στην παράδοση. Η θρησκευτική αφοσίωση (σήμερα χριστιανική και στην αρχαιότητα παγανιστική και φιλοσοφική), ο αναμφισβήτητος πλούτος της ελληνικής γλώσσας, μια και μοναδική από τον Όμηρο μέχρι σήμερα, η τεράστια λογοτεχνική, επιστημονική και καλλιτεχνική κληρονομιά, όπως επίσης και η κουζίνα συνιστούν αυτό που αναγνωρίζουμε ως ελληνικό πολιτισμό, ως ελληνική ταυτότητα σε οποιαδήποτε από τις ιστορικές φάσεις της. Όπως στην αρχαιότητα ή στη βυζαντινή εποχή, η Ελλάδα κατοικεί στους Έλληνες και σε κανένα άλλο μέρος. Τα γεωγραφικά σύνορα και η ελληνική ιστορία το γνωρίζει πολύ καλά αυξομειώνονταν με χαρακτηριστική ευκολία, όπως επίσης τα πολιτικά συστήματα και οι οικονομικές περιστάσεις. Εδώ και αρκετές χιλιετίες οι Έλληνες πήραν το μάθημα, χαρακτηριστικό των ώριμων λαών, ότι ο κόσμος δεν εξαντλείται σε πολιτικές μεταβλητές, ακόμη λιγότερο κομματικού τύπου, όπως επίσης και σε οικονομικούς δείκτες. Οι πολιτικές και οικονομικές κρίσεις περνάνε, προς το καλύτερο ή προς το χειρότερο, αλλά περνάνε. Μοναρχία, τυραννία, αριστοκρατία, ολιγαρχία, δημοκρατία, δημαγωγία όπως οικονομία ή κρίση, είναι λέξεις ελληνικές, εμπειρίες ελληνικές, ιστορίες ελληνικές, παρελθόν και παρόν ελληνικό. Το μυστήριο της μεγάλης διάρκειας της ιστορίας των Ελλήνων, αυτής της κλασικής αρχαιότητας που αρνείται να μετατραπεί σε παρελθόν και αγωνιζόμενη για την αθανασία της εγκαθίσταται στη μέση των ημερών μας, μπορεί να αποκαλυφθεί μέσω της γλώσσας, της οποίας τα μυστικά κρύβονται στις ετυμολογίες και στις συνταγές της κουζίνας. Η εικόνα μιας σύγχρονης οικογένειας να απολαμβάνει ένα αρνάκι στη σούβλα, προετοιμασμένο με τέχνη και προσδοκώμενο καθ όλη τη διάρκεια του χρόνου, μιλώντας την ίδια γλώσσα με τους αρχαίους και τους βυζαντινούς, από ασήμαντα πολιτικά και οικονομικά ζητήματα μέχρι ανθρωπολογικά προβλήματα ή θέματα θρησκευτικού περιεχόμενου, με συνεχείς παρεμβάσεις γλωσσολογικών και γαστρονομικών στοχασμών, μας θυμίζουν τον Όμηρο και μας ωθούν να αναζητήσουμε στις ίδιες σταθερές αλήθειες και όχι σε εκκεντρικές την μυστική και παντοτινά καινοφανή πρωτοτυπία. Η γνώση της ιστορίας της Ελλάδας και η προσέγγιση στα μυστήρια της γλώσσας της, συνιστούν από μόνα τους μια εξαιρετικά εμπλουτιστική μορφωτική πρόκληση, η οποία δεν περιορίζεται μόνο στους ειδικούς, αλλά επεκτείνεται ως πρόσκληση σε ό- λους εκείνους που διατηρούν την ελπίδα στον άνθρωπο και ξέρουν να εκτιμούν την ιστορία ως μεγάλη δασκάλα της ζωής. 11

Αυτό είναι το πνεύμα της Διεθνούς Ένωσης Νεοελληνιστών Ελληνική Φιλία. Δεν είμαστε μόνο μια ομάδα ανθρώπων από πολλά μέρη του κόσμου που αγαπάει μια χώρα και τον πολιτισμό της. Πέραν τούτου πιστεύουμε πως ο Ελληνισμός έχει πολλά να προσφέρει σ' όλο τον κόσμο και ειδικά σήμερα που ο Δυτικός Πολιτισμός υποφέρει από έλλειψη πίστεως και από δύσκολες και άδικες πολιτικές και οικονομικές συνθήκες. Μέσα σ' αυτό το πλαίσιο, το βιβλίο που παρουσιάζουμε μας θυμίζει ότι πρέπει να ασχοληθούμε περισσότερο με τον πολιτισμό, αλλά ταυτόχρονα ότι ο πολιτισμός κατοικεί στη γλώσσα των λαών: Στη γλώσσα που μιλάμε, που πρέπει και εμείς όπως οι Έλληνες να προστατεύουμε, να διατηρούμε και να καλλιεργούμε, αλλά και στη γλώσσα που μας επιτρέπει να γευτούμε και να απολαύσουμε τα φαγητά των προγόνων μας. Η αληθινή μαγειρική, όχι το ψεύτικο γκουρμέ μερικών τηλεοπτικών εκπομπών, αυτή που μας μαθαίνει για παράδοση, αυτή που μοσχοβολάει ιστορία, αυτή που μας θυμίζει κάθε μέρα την ανθρώπινή μας ουσία, αυτή είναι, πιστεύω, η πιο σημαντική προσφορά αυτού του βιβλίου. Ευχαριστούμε όλους όσους πρόσφεραν το κάθε υλικό για να φτιαχτεί αυτή η ταπεινή μας συνταγή: Η ΣΥΝΤΑΓΗ ΤΗΣ ΦΙΛΙΑΣ. Dr. Roberto Andrés Soto A. Καθηγητής Βυζαντινής Ιστορίας Πανεπιστήμιο της Χιλής Πρόεδρος Διεθνούς Ένωσης Νεοελληνιστών Ελληνική Φιλία 12

ΣΥΝΤΑΓΕΣ ΚΑΙ ΓΕΥΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Η Αίγυπτος βρίσκεται στο βόρειο-ανατολικό άκρο της Αφρικής, καθώς και στα νότιο-δυτικά της Ασίας. Συνορεύει στα βόρεια με τη Μεσόγειο και ανατολικά με την Ερυθρά Θάλασσα. Δυτικά με τη Λιβύη, νότια με το Σουδάν, και βόρειο-ανατολικά με το Ισραήλ και τη Λωρίδα της Γάζας. Έχει έκταση 1.000.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα και πληθυσμό 80.000.000 κατοίκους. Το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού, που καταλαμβάνει το 4% της έκτασης της Αιγύπτου, μένει στο Κάιρο, στην Αλεξάνδρεια και στο Δέλτα του Νείλου. Το 96% της έκτασής της Αιγύπτου είναι έρημος. ΑΙΓΥΠΤΟΣ από τον Σερίφ Ελ Ζαγιάτ Η Αίγυπτος θεωρείται η χώρα στην οποία αναπτύχθηκε ένας από τους παλαιότερους και σπουδαιότερους πολιτισμούς στη γη. Από αυτήν πέρασαν πολλοί λαοί που άφησαν το στίγμα του πολιτισμού τους. Αυτό συνέβαλλε στη διαμόρφωση της σκέψης, των εθίμων και των παραδόσεων των Αιγυπτίων μέχρι σήμερα. Αυτήν την πολυπολιτισμικότητα μπορεί κανείς να την καταλάβει και να την αισθανθεί στην αιγυπτιακή κουζίνα. Μια και η Αίγυπτος είναι «το δώρο του Νείλου», όπως είχε ειπωθεί από τον Έλληνα ιστορικό Ηρόδοτο, ο Αιγύπτιος καθ 'όλη την ιστορία του στηρίχθηκε στα δημητριακά και τα λαχανικά που προέρχονται από τη λάσπη του Νείλου. Η κύρια τροφή των αιγυπτίων είναι το ψωμί, το οποίο αποκαλείται από την αιγυπτιακή κοινωνία "eish", δηλαδή «ζωή». Τα φούλια και τα φαλάφελ είναι η διατροφή των φτωχών στην Αίγυπτο. Εργάτες, υπάλληλοι και φοιτητές τα τρώνε για να αντέξουν τις κακουχίες της ημέρας και το μόχθο της δουλειάς. 13

ΑΙΓΥΠΤΟΣ Μετά την αραβική κατάκτηση και την εξάπλωση της ισλαμικής θρησκείας στην Αίγυπτο, άλλαξαν κάποιες διατροφικές συνήθειες των Αιγυπτίων, όπως η απαγόρευση του χοιρινού και του αλκοόλ. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Το Κόσαρι كشري Θεωρείται ένα Αιγυπτιακό εθνικό πιάτο. Αποτελείται από ζυμαρικά και σάλτσα ντομάτας μεταξύ άλλων υλικών, συμπεριλαμβάνει ρύζι, φακές, καραμελωμένα κρεμμύδια, σκόρδο και ρεβίθια. Ειδικά πλούσιο σε ουσίες, το Κόσαρι αποτελεί το πιο δημοφιλές γεύμα στα καταστήματα λιανικής πώλησης τροφίμων στην Αίγυπτο για πάνω από 100 χρόνια. Η προέλευση του Kushari δεν είναι εντελώς αιγυπτιακή. Στην πραγματικότητα είναι ένα πιάτο που μεταφέρθηκε από το βρετανικό στρατό στην Αίγυπτο τον 19 ο αιώνα. Τα ζυμαρικά εισήχθησαν από την Ιταλία, οι ντομάτες από τη Λατινική Αμερική και το ρύζι από την Ασία, όμως η ιδέα να συνδυαστούν όλα μαζί σε ένα εξαιρετικά νόστιμο και χορτοφαγικό πιάτο επινοήθηκε στην Αίγυπτο. ΥΛΙΚΑ 250 γρ. μικρά μακαρόνια, 250 γρ. σπαγγέτι, 1 ½ φλ. Nοοdles, 250 γρ. καφέ φακές, 2 φλ. αιγυπτιακό ρύζι, 4 φλ. Νερό, 250 γρ. ρεβίθια, 4 μεγάλα κρεμμύδια, 2 κ.σ. σάλτσα, 5 ντομάτες, 1 σκελίδα σκόρδο, καλαμποκέλαιο, 2 κ.σ. ξύδι, αλάτι, πιπέρι, κάρδαμο και κύμινο ΕΚΤΕΛΕΣΗ Πλενουμε καλά το ρύζι και τις φακές. Καθαρίζουμε και ψιλοκόβουμε το σκόρδο. Μουλιάζουμε τα ρεβίθια για τουλάχιστον 6 ώρες. Βράζουμε τα μακαρόνια και τα στραγγίζουμε. Βράζουμε τις φακές χωρίς πρόσθεση αλατιού. Όταν είναι έτοιμες τις στραγγίζουμε και προσθέτουμε αλάτι, πιπέρι και λίγο κάρδαμο και κύμινο. Τηγανίζουμε τα noodles και προσθέτουμε το ρύζι και το αλάτι, ανακατεύο- 14

ΣΥΝΤΑΓΕΣ ΚΑΙ ΓΕΥΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ντας για ένα λεπτό. Στη συνέχεια προσθέτουμε το νερό και αφήνουμε το ρύζι να μαγειρευτεί σε χαμηλή φωτιά. Κόβουμε το κρεμμύδι σε ροδέλες και το τηγανίζουμε καλά μέχρι να πάρει καφετί χρώμα. Στη συνέχεια, αφαιρούμε το λάδι. Βράζουμε τα ρεβίθια χωρίς αλάτι. Σε ένα τηγάνι σοτάρουμε το ψιλοκομμένο σκόρδο, στη συνέχεια σβήνουμε με ξύδι και αμέσως μετά ρίχνουμε τη σαλτσα ντομάτας, το αλάτι και το πιπέρι. Τα αφήνουμε να βράσουν περίπου 20 λεπτά. Τέλος, βάζουμε σε ένα μεγάλο μπόλ όλα όσα παρασκευάσαμε και από πάνω ρίχνουμε τα τηγανισμένα κρεμμύδια όπως φαίνεται στη φωτογραφία. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Η Μολουχία ملوخية Η Μολουχία είναι ένα αυθεντικό αιγυπτιακό χόρτο, που φυτρώνει στις όχθες του Νείλου από την εποχή των Φαραώ, οι οποίοι τη θεωρούσαν δηλητηριώδες φυτό. Ό- ταν οι Υκσώς - (ένας μυστηριώδης λαός ή ένα συνονθύλευμα λαών του 17 ου αιώνα π.χ.), κατέκτησαν την Αίγυπτο, ανάγκαζαν τους Αιγύπτιους να τρώνε την Μολουχία ως ένας τρόπος ταπείνωσης. Αλλά η έκπληξη ήταν ότι τους άρεσε και άρχισαν να συμπεριλαμβάνουν τη Μολουχία στη μαγειρική τους. Η ονομασία του φυτού αυτού προέρχεται από την εποχή των Φατιμίδων, μια μουσουλμανική σιιτική δυναστεία. Ο χαλίφης Αλ Μουίζ (969) μετέφερε την πρωτεύουσα του κράτους στο Κάιρο (972). Λένε ότι αργότερα ο Χαλίφης Αλ-Χακεμ μπε- Αμρ Αλλάχ απαγόρεψε την πώληση και την κατανάλωση αυτού του φυτού για το ευρύ κοινό, περιορίζοντας την χρήση του στον χώρο των αυλών των βασιλιάδων. Γι αυτό τον λόγο ονομάστηκε με το επίθετο «Μολουκία» (βασιλικός), το οποίο προφέρεται σήμερα «Μολουχία». ΥΛΙΚΑ 400 γρ. ψιλοκομμένο Μολουχία, 2 φλ. ζωμό (κρέατος, κοτόπουλου ή κουνελιού), 5 σκελίδες σκόρδο ψιλοκομμένο, 1 κ.σ. μαργαρίνη, 1 κ.σ. κόλιανδρο, α- λάτι και πιπέρι 15

ΑΙΓΥΠΤΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗ Βράζουμε το ζωμό, προσθέτουμε τη Μολουχία και αφήνουμε στη φωτιά για 5 λεπτά. Σοτάρουμε το σκόρδο με το κόλιανδρο, χρησιμοποιώντας μαργαρίνη, και αλατοπιπερώνουμε. Ανακατεύουμε μέχρι να ροδίσει το σκόρδο. Στη συνέχεια, προσθέτουμε το περιεχόμενο του τηγανιού στο ζωμό και αφήνουμε 2 λεπτά να βράσουν. Η Μολουχία σερβίρεται είτε με ρύζι είτε με ψωμί. Κατάεφ قطائف Το Κατάεφ (αιγυπτιακή προφορά: Ατάγεφ) είναι ένα είδος γλυκού από αλεύρι, γάλα και ξηρούς καρπούς. Μερικές φορές γεμιστά με κρέμα είναι από τα πιο δημοφιλή είδη γλυκών στην Αίγυπτο και τρώγεται κατά το μήνα του ραμαζανιού. Τα γνώρισαν οι Αιγύπτιοι την εποχή των Μαμελούκων, όταν υπό το Σουλτάνο Αλ-Γούρι ακρίβαινε η τιμή της ζάχαρης στο Ραμαζάνι 917 (αραβικό ημερολόγιο). ΥΛΙΚΑ 400 γρ. ψιλοκομμένο Μολουχία, 2 φλ. ζωμό (κρέατος, κοτόπουλου ή κουνελιού), 5 σκελίδες σκόρδο ψιλοκομμένο, 1 κ.σ. μαργαρίνη, 1 κ.σ. κόλιανδρο, α- λάτι και πιπέρι ΕΚΤΕΛΕΣΗ Τοποθετούμε όλα τα υλικά σε ένα μίξερ και τα χτυπάμε καλά. Αφήνουμε το μείγμα ένα τέταρτο να ξεκουραστεί. Ανοίγουμε φύλλο και κόβουμε λεπτές κυκλικές πίτες. Τις τηγανίζουμε από τις δυο μεριές. Στη συνέχεια βγάζουμε ένα ένα τα πιτάκια με μια ρηχή κουτάλα, τα τοποθετούμε πάνω σε μια πετσέτα και τα αφήνουμε να κρυώσουν. Κατόπιν βάζουμε στο κέντρο της κάθε πίτας 16

ΣΥΝΤΑΓΕΣ ΚΑΙ ΓΕΥΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ξηρούς καρπούς, και τις κλείνουμε καλά ενώνοντας της άκρες και πατώντας τες με ένα πηρούνι. Τέλος, τηγανίζουμε τα κατάεφ και από τις δύο πλευρές μέχρι να ροδίσουν και σερβίρουμε. Παροιμίες الجعان يحلم بسوق العيش Ο πεινασμένος ονειρεύεται την αγορά του ψωμιού (Λέγεται όταν κάποιος πεινάει). يا واكل فوتي يا ناوي على موتي Εσύ τρως το ψωμί μου και έτσι αποφασίζεις να με σκοτώσεις. (Λέγεται όταν κάποιος σε διώχνει από τη δουλειά σου). ادي العيش لخبازه و لو ياكل نصه Δώσε το ψωμί στον φούρναρη και να φάει το μισό (Λέγεται όταν κάποιος κάνει μια δουλειά, δεν τα καταφέρνει και αναγκάζεται να φωνάξει ειδικό και ας πληρώσει παραπάνω!). 17

ΒΡΑΖΙΛΙΑ ΒΡΑΖΙΛΙΑ Από τον Διγενή Νικολαΐδη Η Βραζιλία κατοικείται εδώ και χιλιάδες χρόνια. Εκατομμύρια ιθαγενείς ζούσαν εκεί ειρηνικά. Κατά το 1500 άλλαξαν όλα, γιατί ο τόπος καταλήφθηκε από τους Πορτογάλους. Οι κατακτητές πήραν σκλάβους από την Αφρική και τους μετέφεραν στη Βραζιλία. Συγχρόνως, μετανάστευσαν στη Βραζιλία πολλοί πληθυσμοί από την Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή, την Ιαπωνία αλλά και από γειτονικές Λατινοαμερικανικές χώρες. Έτσι, σήμερα στη χώρα συμβιώνουν πολλές εθνότητες, π.χ. στο Σάο Πάουλο μένουν πολλοί Ιταλοί, Άραβες και Ιάπωνες, στο Ρίο ντε Τζανέιρο Αφρικανοί και Πορτογάλοι ενώ στα νότια της χώρας Γερμανοί, Ιταλοί και Πολωνοί. Για αυτό το λόγο, είναι δύσκολο να ξεχωρίσει κανείς τα ντόπια φαγητά από τα εισαχθέντα φαγητά, τις συνταγές των οποίων έφεραν μετανάστες. Αλλά είναι εύκολο να εντοπίσει κανείς κάποια πιάτα που χαρακτηρίζουν την κάθε συγκεκριμένη περιοχή. Έτσι, στα βόρεια της χώρας τρώνε πολλά διαφορετικά είδη ψαριών, τα οποία ψαρεύονται από το μεγαλύτερο ποταμό του κόσμου, τον Αμαζόνιο. Στα Βορειανατολικά προτιμούν το κρέας, ιδιαίτερα κατσικίσιο και βοδινό. Στα Νοτιοανατολικά συνηθίζονται ξενόφερτα φαγητά, όπως πίτσα, σούσι, κίμπε, σφίχα, φεηζοάδα... Στα νότια, πίνουν το τσιμαρράο, το παραδοσιακό τσάι. Όμως, υπάρχουν μερικά χαρακτηριστικά προϊόντα, τα οποία τρώγονται καθημερινά σε όλη τη Βραζιλία, όπως ρύζι, φασόλια, κρέας, αυγά, πατάτες τηγανιτές και σαλάτες, καθώς και τα ντόπια φρούτα, όπως μπανάνα, γουάβα, παπάγια, ανανάς κ.α. Το εθνικό οινοπνευματώδες ποτό είναι η κασάσα, παράγεται από το ζαχαροκάλαμο και είναι πολύ δυνατό. Υπάρχει και ένα αναψυκτικό το οποίο φτιάχνεται από γκουαρανά, ένα κόκκινο φρουτάκι του Αμαζονίου. Όμως, αυτό που τρελαίνει τους Βραζιλιά- 18